II SA/Op 419/13

Uzasadnienie

Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Opolu, działając z upoważnienia Prezydenta Miasta Opola (dalej: organ), decyzją z dnia 18 października 2007 r. orzekł o umieszczeniu J. P. w Domu Pomocy Społecznej dla osób przewlekle somatycznie chorych w [...] (dalej: DPS), natomiast decyzją z dnia 4 grudnia 2007 r. ustalił J. P. opłatę za pobyt w DPS w kwocie 310 zł miesięcznie, stanowiącej 70% jego dochodu, od dnia 23 listopada 2007 r.

Pismem z dnia 24 września 2008 r. organ poinformował R. P. o obowiązku ponoszenia odpłatności w związku z pobytem ojca w DPS, wynikającym z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 nr 115, poz. 728, aktualnie Dz. U. z 2013 r., poz. 182, z późn. zm.), zwanej również ustawą. Wraz z pismem organ przesłał projekt umowy i zastrzegł, że odmowa jej podpisania oraz brak zgody na przeprowadzenie wywiadu środowiskowego spowoduje wydanie decyzji określającej zwrot opłaty wniesionej zastępczo przez gminę Opole. W odpowiedzi R. P. w piśmie z dnia 16 października 2008 r. wskazał, że prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Opolu Wydział III Rodzinny i Nieletnich z dnia [...]., sygn. akt [...], zostało oddalone powództwo, jakie ojciec wniósł przeciwko niemu o alimenty.

Następnie organ pismem z dnia 23 września 2009 r. zawiadomił R. P. o wszczęciu postępowania w sprawie zwrotu opłaty za pobyt J. P. w DPS. W toku tego postępowania organ czterokrotnie wydawał decyzje o zwrocie należności z tytułu wydatków poniesionych przez MOPR za pobyt J. P. za okres od 23 listopada 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., przy czym w decyzjach z dnia 10 lutego 2010 r., z dnia 29 września 2010 r. i z dnia 21 czerwca 2011 r. orzekał o zwrocie kwoty 19284,34 zł, a w decyzji z dnia 14 marca 2012 r., którą uwzględnił wniosek R. P. o zwolnienie z odpłatności, orzekł o zwrocie należności w części, tj. w kwocie 9642,17 zł. Wszystkie te decyzje były kolejno uchylane przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Opolu na skutek odwołań wnoszonych przez R. P.

W kolejnym obrocie sprawy, decyzją z dnia 4 marca 2013 r., nr [...], organ orzekł o zwrocie przez R. P. należności z tytułu wydatków poniesionych zastępczo przez Gminę Opole za pobyt ojca – J. P. w Domu Pomocy Społecznej w [...], w części wynoszącej 9642,17 zł, za okres od dnia 23 listopada 2007 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. Ponadto ustalił spłatę ww. należności do kasy lub na rachunek MOPR w Opolu do dnia 30 kwietnia 2013 r. Jako podstawę prawną podjętej decyzji wskazał przepisy art. 104 ust. 1 i 3 w zw. z art. 60 ust. 1, 2 i 3, art. 61 ust. 3, art. 62 ust. 2 oraz art. 110 ust. 7 i 9 ustawy o pomocy społecznej. W uzasadnieniu organ podał, że R. P. jako jedyny syn J. P. jest zobowiązany do ponoszenia opłaty za pobyt swojego ojca w domu pomocy społecznej. Organ podał, że jedynym dochodem J. P. w okresie od 23 listopada 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. był zasiłek stały z pomocy społecznej, stąd ponosił on odpłatność w wysokości 310,80 zł miesięcznie, natomiast odpłatność Gminy Opole za jego pobyt w tym okresie wynosiła kwotę 1593,40 zł miesięcznie, będącą różnicą pomiędzy pełnym kosztem utrzymania mieszkańca w DPS, wynoszącym w roku 2007 kwotę 1904,20 zł, a odpłatnością ponoszoną przez pensjonariusza. Następnie organ wskazał, że za pośrednictwem MOPS w [...] i OPS w [...] wielokrotnie podejmował próby przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, jednak ustalenie sytuacji bytowej i finansowej było niemożliwe z powodu odmowy przez R. P. udostępnienia danych o dochodach jego rodziny, który nie podpisał też projektu umowy o ustalenie odpłatności za pobyt ojca w DPS na kwotę 129,14 zł miesięcznie od 1 września 2008 r. do dnia ustania pobytu. Organ przyjął, powołując się na wyrok tut. Sądu z dnia 13 września 2011 r., sygn. akt II SA/Op 167/11, że obowiązek ponoszenia przez osoby wymienione w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej opłaty za pobyt DPS nie konkretyzuje się w decyzji administracyjnej, lecz w umowie. Podał też organ, że ustawowy obowiązek ponoszenia części opłaty za pobyt członka rodziny w DPS nie jest uzależniony od wyroku sądowego w sprawie alimentów. Na podstawie zeznania podatkowego za rok 2007 organ ustalił, że dochód uzyskany przez rodzinę R. P. wynosił 2761,64 zł miesięcznie, natomiast obowiązująca wówczas kwota 250% kryterium dochodowego wynosiła 2632,50 zł, co kwalifikowało do ponoszenia odpłatności w wysokości 129,14 zł miesięcznie, tj. za grudzień 2007 r., natomiast za 8 dni listopada 2007 r. - w wysokości 34,40 zł. Z kolei na podstawie zeznania podatkowego za rok 2008 ustalono dochód rodziny wynoszący 5957,97 zł miesięcznie, co w porównaniu z kwotą 250% kryterium dochodowego 2632,50 zł, pozwalało na partycypowanie w kosztach pobytu ojca do wysokości 1593,40 zł, odpowiadającej różnicy pomiędzy kwotą ponoszoną przez J. P., a średnim kosztem utrzymania mieszkańca w DPS. Łącznie za okres od 23 listopada 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. stanowi to kwotę 19284,34 zł. Relacjonując nadal dotychczasowy przebieg postępowania, w szczególności nawiązując do decyzji z dnia 14 marca 2012 r., organ wskazał, że w wyniku wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez MOPR w [...] w dniu 14 lutego 2012 r. ustalono, iż dochód rodziny R. P. w styczniu 2012 r. wynosił łącznie 9987,35 zł, co przekracza 300% aktualnie obowiązującego kryterium dochodowego z art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy, wynoszącego 3159,00 zł na osobę w rodzinie. Z kolei wydatki wyniosły łącznie 15921,99 zł i znacznie przewyższają ujawnione dochody. W związku z wnioskiem o zwolnienie z odpłatności, zawartym w piśmie z dnia 9 marca 2012 r., organ jako obciążenie finansowe wziął pod uwagę kwotę 4000 zł, stanowiącą wskazywane przez stronę w ww. piśmie koszty leczenia i badań córki wymagającej stałej opieki lekarzy specjalistów i poradni rehabilitacyjnej. Organ przypomniał, że wydając decyzję z dnia 12 marca 2012 r. uznał za uzasadnione częściowe zwolnienie R. P. z odpłatności w wysokości 9642,17 zł, tj. 50% z kwoty 19284,17 zł, jaką Gmina Opole wniosła na rzecz DPS w [...] w okresie od 23 listopada 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. za pobyt J. P. w DPS i że wówczas wyznaczył termin zapłaty do dnia 30 września 2012 r. uznając, iż przy tak długim terminie dokonanie spłaty zobowiązania leży w zasięgu możliwości finansowych rodziny. Organ wskazał, że prowadząc ponownie postępowanie po uchyleniu decyzji z dnia 12 marca 2013 r. przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Opolu, uzupełnił materiał dowodowy o zeznanie podatkowe R. P. za rok 2011 i za pośrednictwem MOPS w [...] oraz OPS w [...] podjął bezskuteczne próby przeprowadzenia wywiadu środowiskowego. Ponadto otrzymał oświadczenie R. P. z dnia 28 stycznia 2013 r. o sytuacji osobistej, finansowej oraz majątkowej jego rodziny, z załączonymi potwierdzeniami opłacenia rachunków i prośbą o zwolnienie z odpłatności za pobyt ojca w DPS. Organ wskazał, że prośba ta zostanie rozpatrzona w odrębnym postępowaniu. Na tej podstawie organ ustalił, że M. P. od 1 września 2012 r. do 30 czerwca 2013 r. przebywa na urlopie bezpłatnym, a dochód strony za miesiąc grudzień 2012 r. wyniósł 10485,08 zł i o 6381,08 zł przewyższa kwotę 300% kryterium dochodowego rodziny wynoszącą 4104,00 zł. Z kolei podawane miesięczne obciążenia finansowe rodziny wynoszą 5799,55 zł, stąd pozostała kwota 4685,53 zł przewyższa 300% kryterium dochodowego o 581,53 zł. Podtrzymując stanowisko co do zasadności częściowego, a nie całkowitego zwolnienia strony z ponoszenia odpłatności, organ stwierdził, że w okresie od 23 listopada 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. kwalifikowała się do ponoszenia odpłatności, jednak uchylała się od współpracy z organem i nie zgodziła się na zawarcie umowy.

Nie godząc się z tą decyzją R. P., reprezentowany przez pełnomocnika, wniósł odwołanie, w którym zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 59 ust. 1, art. 61 ust. 2 pkt 2 i art. 64 ustawy o pomocy społecznej, poprzez utrzymanie w mocy orzeczenia o obowiązku zwrotu kwot wydatków w sytuacji, gdy organ dotychczas nie wydał prawidłowej decyzji ustalającej wysokość miesięcznej opłaty obciążającej skarżącego oraz poprzez nieuwzględnienie przesłanek do zwolnienia od ponoszenia opłaty za pobyt J. P. w DPS, w szczególności sytuacji bytowo-materialnej rodziny oraz kwestii odmowy prawa do świadczeń alimentacyjnych od niego na rzecz ojca, potwierdzonej prawomocnym wyrokiem sądowym. Poza tym zarzucił wadliwość formalną decyzji, polegającą na braku wskazania w jej treści wysokości opłaty poniesionej zastępczo przez Gminę Opole. Kolejny zarzut dotyczył naruszenia art. 7, art. 8, art. 77 § 1, art. 80 i art. 107 § 1 i § 3 K.p.a. poprzez nienależyte umotywowanie decyzji, w tym niewyjaśnienie powodów ustalenia obowiązku zwrotu na poziomie 50% świadczenia w sytuacji, gdy jednocześnie, w związku z charakterem pracy wykonywanej przez odwołującego, określono wydatki na utrzymanie dwóch gospodarstw domowych oraz niewyjaśnienie przyczyn, z powodu których w propozycji umowy wskazywano na kwotę 129,14 zł miesięcznie, co stanowi 1549,68 zł rocznie, natomiast w przedmiotowej decyzji ustalono kwotę zwrotu na 9642,17 zł. Ponadto R. P. zarzucił, że bezzasadnie wskazano sytuację materialną z okresu od 23 listopada 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. jako przesłankę do częściowego zwolnienia go z ponoszenia kosztów pobytu ojca w DPS, jak też bezpodstawnie przyjęto, że jego sytuacja z tego okresu kwalifikowała do partycypowania w kosztach pobytu ojca w DPS. Uzasadniając powyższe zarzuty wskazał na odmienność decyzji wydawanej w trybie 59 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej od decyzji zobowiązującej do zwrotu. Stwierdził, że decyzja indywidualizująca jego obowiązek nie została w ogóle wydana, podczas gdy jako zobowiązany powinien znać warunki odpłatności, aby nie być zaskakiwanym wysokością tej opłaty, ustalonej dopiero decyzją nakazującą zwrot wydatków poniesionych zastępczo przez gminę. Podniósł też, że nie ma również wiedzy na temat decyzji z dnia 4 grudnia 2007 r. o ustaleniu opłaty za pobyt J. P. w DPS na kwotę 310,80 zł, jak i wiedzy o jakiejkolwiek decyzji ustalającej wysokość opłaty za pobyt J. P. w DPS, która dotyczyłaby bezpośrednio jego osoby, w tym określała inną wysokość kwoty opłaty. Dodał, że nie akceptował umieszczenia ojca w domu pomocy społecznej, nie był też stroną postępowania w sprawie ustalenia opłaty za jego pobyt, co powoduje brak podstaw do obciążania go kwotą opłaty poniesionej zastępczo przez Gminę za pobyt J. P. w DPS. Poza tym stwierdził, że oddalenie powództwa ojca o zasądzenie na jego rzecz alimentów nastąpiło zwłaszcza z uwagi na jego znęcanie się psychiczne i fizyczne. Zaakcentował, że specyfika wykonywanej pracy trenera sportowego wymaga prowadzenia odrębnego gospodarstwa domowego w miejscu wykonywania pracy, stąd konieczne wydatki są znacznie wyższe niż przeciętne, a kontrakty skarżącego są zawierane na czas określony. Zakwestionował wysokość kosztu utrzymania pensjonariusza domu pomocy społecznej wynoszący ponad 1900 zł miesięcznie, podczas gdy kryterium dochodowe w rodzinie określa się na 1053 zł na osobę. Ponadto za niezrozumiałe uznał nałożenie obowiązku zapłaty kwoty wynoszącej niemal 10000 zł i wyznaczenie terminu do 30 kwietnia 2013 r., w sytuacji gdy obecne dochody w rodzinie, po odliczeniu wydatków na jej utrzymanie, przewyższają 300% kryterium dochodowego jedynie o 581,53 zł.

W wyniku rozpatrzenia odwołania Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Opolu decyzją z dnia 20 czerwca 2013 r., nr [...], utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji. Organ odwoławczy podzielił stanowisko organu pierwszej instancji, że obowiązek ponoszenia opłaty przez osoby wymienione w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej nie konkretyzuje się w decyzji administracyjnej, lecz w umowie, co potwierdza treść art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy. Wywiódł, że dopiero przy negatywnej postawie osób zobowiązanych do wnoszenia opłaty, przejawiającej się udokumentowaną odmową podpisania umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2 ustawy, organ pomocy społecznej powinien wydać decyzję administracyjną na podstawie art. 104 ust. 3 w związku z art. 61 ust. 3 ustawy, w której zostałaby określona wysokość opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej wniesionej zastępczo przez gminę oraz osoba zobowiązana do zwrotu należności. Kolegium stwierdziło, że źródłem obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu pomocy społecznej przez osoby wymienione w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy nie jest decyzja wydana w trybie art. 59 ust. 1 ustawy, ale jest to obowiązek publicznoprawny wynikający wprost z art. 61 ust. 2 ustawy, w podanej tam kolejności. Gmina, wymieniona tam w ostatniej kolejności, ponosi opłatę w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa wart. 61 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy, natomiast jej prawo do dochodzenia zwrotu poniesionych wydatków, wynikające z art. 62 ust. 3 ustawy, koreluje z art. 104 ust. 1 i ust. 3, przewidującym ściągnięcie tych należności w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz decyzyjny tryb ustalenia ich wysokości oraz terminów zwrotu. Kolegium podniosło, że w decyzji z dnia 4 grudnia 2007 r., ustalając opłatę za pobyt J. P. w DPS w wysokości 310,80 zł, organ wprawdzie nie wskazał innej osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty za pobyt, jednak niewymienienie w decyzji wszystkich osób zobowiązanych do ponoszenia odpłatności nie może skutkować brakiem możliwości dochodzenia przez organ, który wniósł zastępczo opłatę, zwrotu wydatków od osoby zobowiązanej z mocy przepisów ustawy o pomocy społecznej. Kolegium podkreśliło, że stroną postępowania w sprawach o wydanie skierowania do domu pomocy społecznej oraz o umieszczenie w domu pomocy społecznej w rozumieniu art. 28 i 29 K.p.a. jest osoba, która wystąpiła z takim wnioskiem do organu i spełnia warunki określone w art. 54 ustawy. Tylko tak ustalonej stronie postępowania organ miał obowiązek doręczyć decyzję administracyjną wydaną na jej wniosek. Zdaniem Kolegium, z przepisów ustawy o pomocy społecznej nie wynika, aby organ przed wydaniem decyzji o skierowaniu do domu pomocy społecznej, jak i decyzji ustalającej opłatę za pobyt w tym domu, miał obowiązek występowania do członków rodziny o wyrażenie przez nich zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej osoby ubiegającej się, czy też informowania ich o wysokości kosztów związanych z pobytem w konkretnym domu pomocy społecznej. Organ odwoławczy podkreślił, że przedmiotem postępowania nie jest ustalenie wysokości odpłatności, jaką powinien ponosić R. P. za pobyt jego ojca w DPS, co wymagałoby zawarcia umowy cywilnoprawnej, lecz dochodzenie od niego przez organ zwrotu wydatków w postaci opłaty za pobyt ojca w DPS, wniesionej za niego zastępczo przez gminę w okresie od 23 listopada 2007 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. Ponadto, przepis art. 61 ust. 1 ustawy wymienia wśród zobowiązanych również gminę i nie wskazuje, aby tym obowiązkiem obciążeni byli jedynie zstępni obciążeni obowiązkiem alimentacyjnym, co oznacza, że obowiązek wnoszenia opłaty nie jest zależny od istnienia bądź nieistnienia obowiązku alimentacyjnego, a jedynie od tego, czy mieszkaniec domu pomocy społecznej ponosi sam pełną odpłatność. Obowiązek ten istnieje zatem także w razie orzeczenia przez sąd powszechny o braku obowiązku alimentacyjnego syna wobec ojca. Poza tym, w sytuacji odmowy podpisania umowy organ jest uprawniony do podjęcia działań mających doprowadzić do ustalenia opłaty w drodze decyzji na podstawie art. 104 ust. 3 w zw. z art. 61 ust. 3 ustawy, określającej wysokość kwoty wniesionej zastępczo przez gminę. Organ odwoławczy stwierdził, że sytuacja materialna i zdrowotna R. P. w roku 2007, kiedy odmówił podpisania z MOPR w Opolu umowy o wysokości odpłatności za pobyt jego ojca w DPS, była inna niż obecnie. Również znacznie niższe były wówczas dochody rodziny, a nadto istniały problemy zdrowotne, które wiązały się z ponoszeniem dużych wydatków na leczenie. Na przestrzeni kilku lat sytuacja rodziny uległa zmianie, co organ obowiązany był uwzględnić przy ustalaniu opłaty i przy rozpatrywaniu wniosku o zwolnienie z jej ponoszenia. Kolegium wskazało, że dochód trzyosobowej rodziny strony w styczniu 2012 r. wynosił łącznie 9987,35 zł, a wydatki wyniosły 15921,99 zł, co może świadczyć o nieujawnieniu wszystkich dochodów albo o zaciągnięciu zobowiązania z tego tytułu, jednak te okoliczności nie mogły zostać ustalone z uwagi na brak współdziałania R. P. twierdzącego, że powinien być zwolniony z obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt ojca w DPS. Na tej podstawie przyjęło, że dochód z grudnia 2012 r. wyniósł 10485,08 zł, a zatem o 6381,08 zł przewyższał 300% kryterium dochodowego, wynoszącego dla rodziny strony kwotę 4104,00 zł. Okoliczność ta powoduje, że strona nie jest zwolniona z mocy ustawy z obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt ojca w DPS. Kolegium podzieliło stanowisko organu pierwszej instancji, że takie okoliczności jak obciążenie wydatkami związanymi z prowadzeniem dwóch odrębnych gospodarstw domowych, tj. w [...] i w [...], a także z leczeniem dziecka, jak też fakt korzystania przez M. P. z urlopu bezpłatnego, pozwoliły na zastosowanie ulgi w spłacie należności za okres od dnia 23 listopada 2007 r. do dnia 31 grudnia 2008 r., w wysokości niższej niż zapłacona przez MOPR w Opolu. Zdaniem Kolegium, R. P. dysponuje środkami finansowymi pozwalającymi na zapłacenie pozostałej części opłaty w kwocie 9642,17 zł, a w razie braku możliwości jednorazowej zapłaty ma prawo wystąpić o rozłożenie jej na raty.

Na powyższą decyzję R. P., nadal reprezentowany przez pełnomocnika wniósł skargę, w której podniósł zarzuty prawa materialnego, tj. art. 59 ust. 1, art. 61 ust. 2 pkt 2 i art. 64 ustawy o pomocy społecznej, powtarzając argumentację przytaczaną już wcześniej w odwołaniu od decyzji organu pierwszej instancji. Na tej podstawie domagał się uchylenia decyzji organów obu instancji, orzeczenia o niewykonywaniu zaskarżonej decyzji oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych. Dodatkowo wniósł o wstrzymanie wykonania decyzji.

Na rozprawie przed Sądem pełnomocnik skarżącego podtrzymał skargę i wnioski w niej zawarte, jak również argumentację na jej poparcie. Wyjaśnił, że wyrok oddalający powództwo o alimenty nie posiada uzasadnienia sporządzonego na piśmie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skargę należało uwzględnić.

Zgodnie z art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269, z późn. zm.) oraz art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, z późn. zm.), zwanej dalej P.p.s.a., uprawnienia wojewódzkich sądów administracyjnych, sprowadzają się do kontroli działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, tj. zgodności zaskarżonego aktu z przepisami postępowania administracyjnego, a także prawidłowości zastosowania i wykładni norm prawa materialnego. Sąd administracyjny nie jest natomiast kolejną instancją odwoławczą od ostatecznego rozstrzygnięcia organu administracyjnego, zatem nie zastępuje organów administracji w rozstrzyganiu spraw administracyjnych i nie przejmuje sprawy administracyjnej do końcowego jej załatwienia, lecz jedynie - jak wskazano wyżej - dokonuje oceny działań organu orzekającego z punktu widzenia kryterium legalności.

Uwzględnienie skargi i usunięcie decyzji z porządku prawnego następuje w przypadku, gdy postępowanie sądowe dostarczy podstaw do uznania, że przy jej wydawaniu organy administracji publicznej naruszyły prawo w zakresie wskazanym w art. 145 § 1 pkt 1 P.p.s.a., w szczególności w razie stwierdzenia naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy (lit. a), naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego (lit. b) lub innego naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy (lit. c).

Dokonana przez Sąd, według wskazanych na wstępie kryteriów, kontrola legalności zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji - objętej oceną z mocy art. 135 P.p.s.a. - wykazała, że skarga zasługuje na uwzględnienie, gdyż skontrolowane akty, dotyczące zwrotu wydatków poniesionych zastępczo przez Gminę Opole za pobyt ojca skarżącego – J. P. w Domu Pomocy Społecznej w [...], naruszają prawo w stopniu skutkującym ich uchyleniem.

Materialnoprawną podstawę kontrolowanych decyzji stanowiły przepisy ustawy o pomocy społecznej. Ten akt normatywny w Rozdziale 2 "Domy pomocy społecznej", obok przepisów określających zasady kierowania do domów pomocy społecznej, zawiera również normy dotyczące zasad ponoszenia kosztów za pobyt w tego rodzaju placówkach. Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z art. 60 ust. 1 ustawy, pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny, a opłatę tę ustala w drodze decyzji organ gminy właściwej dla osoby kierowanej do domu pomocy społecznej, który wydaje również decyzję o skierowaniu (art. 59 ust. 1). Stosownie do treści art. 61 ust. 1 ustawy, do wnoszenia omawianej opłaty, obowiązani są w kolejności: 1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, 2) małżonek, zstępni przed wstępnymi, 3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej, przy czym osoby określone w pkt 2 i gmina nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność. Wynikająca z tego przepisu zasada kolejności oznacza, że obowiązek wnoszenia opłat nie obciąża wszystkich podmiotów zobowiązanych jednocześnie, ale według porządku określonego przez ustawodawcę, przy czym zasada ta ma zastosowanie w sytuacji, gdy osoba umieszczona w domu pomocy społecznej nie jest w stanie ponosić kosztów pobytu w placówce. W myśl art. 61 ust. 2 opłatę za pobyt wnoszą: małżonek, zstępni przed wstępnymi - zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2 ustawy, jeżeli posiadany dochód osoby samotnie gospodarującej jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium dochodowego (do dnia 3 maja 2011 r., tj. do zmiany wprowadzonej art. 1 pkt 13 ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - Dz. U. z 2011 r. nr 81, poz. 440 - wskaźnik ten wynosił 250%). Zgodnie zaś z art. 61 ust. 3 ustawy, w przypadku niewywiązywania się osób, o których mowa w ust. 2 pkt 1, 2 i 2a, z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Gminie przysługuje prawo dochodzenia zwrotu poniesionych na ten cel wydatków.

Orzekające w rozpoznawanej sprawie organy powoływały się właśnie na przepis art. 61 ust. 3 w zw. z art. 60 i art. 104 ust. 1 i 3 ustawy o pomocy społecznej. Wobec tego odnotowania wymaga, że odnośnie formy, w jakiej następuje określenie osoby lub osób zobowiązanych do ponoszenia opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej oraz wysokości należności z tego tytułu, w orzecznictwie wyrażany był pogląd, wskazywany przez organy obu instancji w kontrolowanych decyzjach, że obowiązek ponoszenia opłaty przez osoby wymienione w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy nie konkretyzuje się w decyzji administracyjnej, lecz w umowie, co potwierdza treść art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy. Pogląd ten nie został jednak podtrzymany w późniejszych orzeczeniach, w których uznawano, że obowiązek wnoszenia opłaty przez konkretną osobę, czy osoby, spośród kręgu podmiotów zobowiązanych na mocy art. 61 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej kreuje nie umowa, o jakiej mowa w art. 103 ust. 2, ale decyzja administracyjna o ustaleniu opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej przewidziana w art. 59 ust. 1 ustawy (por. wyroki NSA: z 13 września 2013 r., I OSK 2726/12 oraz z 30 października 2012 r., I OSK 653/12, zamieszczone na stronie internetowej Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych - http://orzeczenia.nsa.gov.pl; a także z 9 września 2010 r., I OSK 204/10, LEX nr 643299 i z 15 stycznia 2010 r., I OSK 1171/09, LEX nr 594941). Stanowisko to, które można uznać za utrwalone w orzecznictwie sądów administracyjnych, Sąd w składzie orzekającym w niniejszej sprawie w pełni podziela. W tej kwestii należy wziąć pod uwagę, że z mocy art. 59 ustawy zarówno skierowanie do domu pomocy społecznej, jak i ustalenie opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej osoby skierowanej, następuje w drodze decyzji administracyjnej. Przewidziany w art. 61 ust. 1 ustawy obowiązek wnoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej musi być jednak skonkretyzowany i zindywidualizowany w stosunku do każdej z osób, które miałyby takie opłaty ponosić. Co do zasady konkretyzacja taka powinna nastąpić w drodze decyzji wydanej na podstawie art. 59 ust. 1 ustawy, poprzez określenie kwoty opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej, wskazanie osoby (osób) zobowiązanych do jej ponoszenia z kręgu podmiotów wymienionych w ww. przepisach, ustalenie przypadających na nich kwot opłaty oraz ewentualne zwolnienie, stosownie do art. 64, w całości lub w części z ustalonej opłaty. Adresatami decyzji ustalającej opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej może być zatem zarówno osoba skierowana do domu pomocy społecznej, a także osoba (bądź osoby) z kręgu podmiotów wymienionych w art. 61 ust. 1 pkt 2 i 3, tj. małżonek, zstępni przed wstępnymi oraz gmina. Jak podnosi się w powołanych orzeczeniach, na taki zakres decyzji ustalającej opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wskazują także przepisy wykonawcze, tj. treść § 8 ust. 2 pkt 3 rozporządzeń Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie domów pomocy społecznej, tj. obecnie obowiązującego z dnia 23 sierpnia 2012 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 964) oraz wcześniej obowiązującego z dnia 19 października 2005 r. (Dz. U. nr 127, poz. 1837), w którym zawarto wymóg dołączenia do wniosku o skierowanie do domu pomocy społecznej oświadczenia o wysokości dochodów nie tylko osoby ubiegającej się o skierowanie, ale także jej małżonka, zstępnych oraz wstępnych zobowiązanych do ponoszenia opłaty i niewątpliwie są to dane niezbędne do wydania, na podstawie art. 59 ust. 1, decyzji o treści obejmującej opisany wyżej zakres rozstrzygnięcia. Również w literaturze przedmiotu wskazuje się, że wynikające z art. 59 ust. 1 ustalenie opłaty w decyzji administracyjnej obejmuje obowiązek organu nie tylko określenia ogólnej kwoty opłaty miesięcznej, ale także osoby lub osób zobowiązanych do jej ponoszenia (por. S. Nitecki, Komentarz do ustawy o pomocy społecznej, Wyd. Gaskor, Wrocław 2013, s. 531 oraz W. Maciejko [w:] W. Maciejko, P. Zaborniak, Ustawa o pomocy społecznej. Komentarz, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2013 r., s. 303 i powołana tam literatura). Wobec tego, w sytuacji, gdy kwota odpowiadająca 70% dochodu mieszkańca jest niższa od kosztu pobytu w domu pomocy społecznej, rolą organu prowadzącego postępowanie jest wszczęcie poszukiwań osób wymienionych w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy, które uzyskują status stron w postępowaniu kończącym się decyzją ustalającą odpłatność za pobyt. Kolejnym etapem jest ustalenie możliwości finansowych tych osób i obliczenie, czy suma opłat ponoszonych przez mieszkańca i jego rodzinę jest wystarczająca na pokrycie całości tych należności. Dopiero na tej podstawie może nastąpić wymierzenie opłaty ze wskazaniem poszczególnych zobowiązanych oraz odpowiadających im części udziału w tej opłacie. Osoba zobowiązana do wnoszenia opłaty może przy tym ubiegać się o wydanie decyzji o zwolnieniu z tego obowiązku w trybie i na zasadach określonych w art. 64 ustawy, przewidującym możliwość częściowego lub całkowitego z niej zwolnienia w sytuacjach, których otwarty katalog wskazany został w pkt 1-4 tego przepisu, m.in. gdy występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność (pkt 2). Wprawdzie najbardziej pożądanym modelem, wskazywanym zarówno w powołanym orzecznictwie, jak i w literaturze (por. W. Maciejko, op. cit., s. 287), byłoby rozstrzygnięcie w jednej decyzji o skierowaniu do domu pomocy społecznej i o wysokości opłaty za pobyt w nim, jednak przyjęcie odmiennej praktyki nie powoduje utraty przez organ kompetencji do późniejszego określenia zarówno wysokości opłaty, jak i osób zobowiązanych do jej poniesienia. Ponadto, umowa zawierana pomiędzy kierownikiem ośrodka pomocy społecznej a osobami wskazanymi w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy, nie może być wyłącznym źródłem obowiązku ponoszenia opłat przez te osoby za pobyt w domu pomocy społecznej, gdyż z samego brzmienia art. 103 ust. 2 ustawy wynika, że celem takiej umowy nie jest nawiązanie cywilnoprawnego stosunku zobowiązującego do ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, ale ustalenie wysokości opłaty "wnoszonej" przez zobowiązane osoby, a więc opłaty, której obowiązek ponoszenia został już wcześniej ustalony. Umowa może przewidywać wyłącznie wyższy niż określony przepisami ustawy o pomocy społecznej odsetek finansowania pobytu osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej. Strony umowy nie mogą przewidzieć niższego procentu współuczestnictwa osoby zobowiązanej mocą przepisów prawa do ponoszenia kosztów (zob. W. Maciejko op. cit., s. 302). Jak wskazano w powołanym wyroku z dnia 13 września 2013 r., oznacza to, że nawet udokumentowana okoliczność odmowy przez małżonka albo zstępnego bądź wstępnego mieszkańca domu pomocy społecznej zawarcia umowy o ustaleniu opłaty w trybie art. 103 ust. 2 ustawy, sama w sobie nie może stanowić wyłącznej podstawy do wydania decyzji o obowiązku zwrotu przez taką osobę na rzecz gminy części opłaty przez nią ponoszonej. W tych okolicznościach, wydanie na podstawie art. 59 ust. 1 ustawy decyzji określającej osoby zobowiązane do ponoszenia opłaty i ustalającej wysokość opłaty przypadającej dla poszczególnych osób jest warunkiem zgodnego z prawem zastosowania mechanizmu wnoszenia opłat zastępczych przez gminę, o którym mowa w art. 61 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej. Zastępcze ponoszenie opłat przez gminę może mieć bowiem miejsce jedynie w sytuacji, gdy osoby, na które obowiązek wnoszenia opłat został nałożony w drodze decyzji lub które pomimo podjęcia się wnoszenia takiej opłaty na podstawie zawartej umowy, nie wywiązują się z tego obowiązku. Gmina ma obowiązek uiszczenia opłat zastępczych, ale jedynie wówczas, gdy osoba, za którą gmina wnosi opłatę, ma prawnie określony obowiązek opłaty w oznaczonej wysokości i go nie realizuje. Nie można zatem gminy obciążać obowiązkiem opłat zastępczych w sytuacji, gdy opłata osób zobowiązanych nie jest określona decyzją administracyjną. Ponadto, zgodzić należy się też ze stanowiskiem zaprezentowanym w powołanym wyroku z dnia 30 października 2012 r., że niedopuszczalna jest konstrukcja, zgodnie z którą gmina ponosi koszty pobytu osoby w domu pomocy społecznej, a dopiero później, w decyzji nakazującej zwrot zastępczo poniesionych wydatków ustalany jest obowiązek opłaty osoby, za którą uiszczono opłaty. Aby mówić o opłacie zastępczej musi być zatem uprzednio ustalona opłata podstawowa (pierwotna).

Odnośnie zwrotu opłat wniesionych zastępczo przez gminę za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej należy podnieść, że dochodzenie należności z tego tytułu następuje w odrębnym trybie niż decyzja o ustaleniu wysokości opłaty, tj. w trybie określonym w rozdziale 7 ustawy. W myśl tych uregulowań, należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej i z tytułu opłat określonych w ustawie podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 104 ust. 1). W przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu m.in. z tytułu opłat określonych w ustawie w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie, organ który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty (art. 104 ust. 4). Na zasadzie art. 104 ust. 3 ustawy wysokość należności podlegającej zwrotowi oraz termin jej zwrotu ustala się w drodze decyzji administracyjnej. Określenie należności zostało zastrzeżone dla decyzji wydawanych na podstawie art. 104 ust. 1 i 3 ustawy. Wynika z tego, że organ na tym etapie wypowiada się o obowiązku wnoszenia opłat, które jego zdaniem miały zostać poniesione. Należnością jest bowiem taka opłata, która nie została przez zobowiązanego uiszczona w terminie. Trzeba mieć na względzie, że decyzja, o której mowa w art. 104 ust. 3, jest wydawana jedynie w celu przeprowadzenia egzekucji obowiązku niezrealizowanego przez osobę zobowiązaną i stanowi tytuł egzekucyjny będący podstawą prawną do przeprowadzenia egzekucji administracyjnej.

W świetle powiedzianego dotychczas, czym innym jest ustalenie wysokości opłaty, a czym innym określenie należności, czyli tych opłat które nie zostały uiszczone przez zobowiązanego. Na gruncie art. 59 ust. 1 ustawy można mówić o należności z tytułu opłaty dopiero wówczas, gdy została ona przez organ ustalona mocą decyzji w odniesieniu do konkretnie wskazanych osób z kręgu wymienionych w art. . 61 ust. 2 pkt 2 ustawy, albo w sposób kombinowany - zarówno decyzją jak i umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2 ustawy. Nie można wszak pomijać znaczenia przepisu art. 61 ust. 3 ustawy, przewidującego wnoszenie opłaty zastępczo przez gminę w razie niewywiązywania się osób, o których mowa w ust. 2 pkt 1 i 2 oraz ust. 2a, z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej. Opłata za pobyt nie jest opłatą należną, jeżeli dotychczas nie powstał obowiązek jej poniesienia, czyli nie została wydana decyzja konkretyzującą jej wysokość w odniesieniu do osób wskazanych w art. 61 ust. 1 ustawy. Na etapie orzekania o wysokości należności podlegającej zwrotowi z tytułu zastępczego uiszczenia jej przez gminę nie znajdzie przy tym zastosowania art. 64 ustawy o pomocy społecznej, gdyż przepis ten dotyczy zwolnienia od ponoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, a nie obowiązku zwrotu opłaty zastępczo uiszczonej przez gminę, a więc takiej, co do której ustalony został uprzednio obowiązek ponoszenia jej przez podmiot zobowiązany. Na tym etapie ma natomiast zastosowanie przepis art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że przedmiotem decyzji organów obu instancji był zwrot opłaty poniesionej zastępczo przez Gminę Opole, co zaakcentował jednoznacznie organ odwoławczy w zaskarżonej decyzji. Nie były to zatem rozstrzygnięcia wydane na podstawie art. 59 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Z akt sprawy nie wynika, czy i kiedy decyzja ustalająca obowiązek R. P. oraz wymiar tego zobowiązania została przez organ wydana i doręczona skarżącemu. Tymczasem, jak to wykazano wyżej, powinna nastąpić konkretyzacja osób zobowiązanych do partycypowania w ponoszeniu opłaty. Zobowiązany powinien mieć możliwość wcześniejszego zapoznania się z warunkami realizacji ciążącego na nim obowiązku, również z tego względu, aby rozważyć możliwość zawarcia umowy, o jakiej mowa w art. 103 ust. 1 ustawy. Dostrzec trzeba, że decyzja z dnia 4 grudnia 2007 r., którą ustalono wysokość opłaty J. P. za pobyt w DPS w kwocie 310,80 zł, stanowiącą 70% jego dochodu, została skierowana wyłącznie do J. P. i doręczono ją - jak wynika z jej rozdzielnika - adresatowi oraz PCPR w [...] i MOPR w [...]. Organ, znając sytuację materialną osoby kierowanej do DPS i ustalając odpłatność w powyższej kwocie, musiał mieć świadomość, że nie pokrywa ona pełnego kosztu utrzymania w DPS. Pomimo tego, w decyzji nie ustalił kręgu osób zobowiązanych do ponoszenia odpłatności za pobyt J. P. w DPS, co było zapewne skutkiem przyjęcia poglądu, że źródłem powstania obowiązku ponoszenia opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej jest umowa, a nie decyzja. W tym miejscu zauważyć należy, że w rozpoznawanej sprawie braku spełnienia omawianego wymogu skonkretyzowania kręgu zobowiązanych nie sanuje fakt przytoczenia w uzasadnieniu decyzji z dnia 4 grudnia 2007 r. treści art. 61 ust. 1-3 ustawy o pomocy społecznej, gdyż przez to nie dochodzi do zindywidualizowania obowiązku na rzecz konkretnie oznaczonych osób, w tym skarżącego. W stosunku do R. P. organ wystąpił natomiast z propozycjami zawarcia umowy, na co wskazuje treść pisma z dnia 24 września 2008 r. Wobec nieprzyjęcia propozycji przez skarżącego zostało wszczęte z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie zwrotu wydatków poniesionych zastępczo przez Gminę Opole za pobyt J. P. w DPS, zakończone wydaniem zaskarżonej decyzji. Jak wywiedziono wyżej, warunkiem wdrożenia tego postępowania, sprowadzającego się do ustalenia należności podlegającej zwrotowi za konkretny okres, jest jednak wcześniejsze zindywidualizowanie osoby zobowiązanego. Skoro źródłem powstania obowiązku ponoszenia opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej i jednocześnie warunkiem zgodnego z prawem zastosowania mechanizmu wnoszenia opłat zastępczych przez gminę jest wydanie, na podstawie art. 59 ust. 1 w zw. z art. 61 ust. 1 i 2 ustawy, decyzji określającej osoby zobowiązane do ponoszenia opłaty i ustalającej wysokość opłaty przypadającej dla poszczególnych osób, to w sytuacji niewydania tego rodzaju decyzji brak jest podstaw do rozstrzygania na podstawie art. 61 ust. 3 w zw. z art. 104 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej o obowiązku zwrotu poniesionej zastępczo opłaty. Zauważyć trzeba, że na podstawie przedłożonych akt administracyjnych nie sposób rozwiać wątpliwości odnośnie wydania przez organ aktu ustalającego wysokość opłaty, jaką miałby ponosić skarżący za pobyt ojca w DPS, gdyż akta te zawierają jedynie szczątkową dokumentację dotyczącą postępowania wyjaśniającego prowadzonego przed wszczęciem postępowania w sprawie zwrotu opłaty poniesionej zastępczo przez Gminę, tj. w okresie objętym żądaniem zwrotu.

Ponadto, w rozpoznawanej sprawie orzeczono też o zwolnieniu skarżącego z części opłaty poniesionej zastępczo przez gminę, co oznacza, że nastąpiło wydanie decyzji jednocześnie na podstawie art. 64 ustawy o pomocy społecznej. Zauważyć trzeba, że na etapie żądania zwrotu opłaty poniesionej zastępczo przez gminę, na zasadzie art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej możliwe jest rozstrzygnięcie o odstąpieniu od żądania zwrotu, odroczenia terminu płatności albo rozłożenia na raty. Natomiast - jak to wywiedziono wyżej - zwolnienie z opłaty może dotyczyć jedynie sytuacji, w której określona opłata została ustalona w sposób przewidziany przepisami prawa. Tym samym postępowanie w przedmiocie zwolnienia może być wszczęte dopiero wówczas, gdy decyzja ustalająca wysokość opłaty stanie się ostateczna. Nie znając zakresu obowiązku strona nie może nawet stwierdzić, czy poniesienie opłaty leży w zakresie jej zdolności finansowych i czy zdecyduje się na skorzystanie z możliwości wnioskowania o całkowite lub częściowe zwolnienie. Zobowiązany winien znać warunki odpłatności za pobyt osoby bliskiej w domu pomocy społecznej, aby nie być zaskakiwanym wysokością tej opłaty.

Już tylko z tych przyczyn wydane w sprawie rozstrzygnięcia należało wyeliminować z porządku prawnego, podzielając w tym zakresie argumentację skarżącego. Z tych względów zbędne jest dokonywanie przez Sąd merytorycznej oceny zapadłych w sprawie rozstrzygnięć, jak również odnoszenie się do dalej idących zarzutów skargi. Wskazać jedynie należy, że nie zasługuje na aprobatę stanowisko, iż obowiązek określony w art. 61 ustawy jest wyłączony na skutek wydania wyroku oddalającego powództwo o alimenty wniesione przez ojca skarżącego. Dostrzec trzeba, że na gruncie ustawy o pomocy społecznej ustawodawca określił krąg osób zobligowanych do ponoszenia kosztów związanych z pobytem osób z grona najbliższych członków rodziny w placówkach świadczących opiekę. Uregulowanie to ma charakter odrębny od unormowania zamieszczonego w ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy. W przeciwnym razie, zakładając racjonalność ustawodawcy, zbędne byłoby powtarzanie normy ustawowej, a wystarczające byłoby odesłanie do konkretnych przepisów określających obowiązek alimentacyjny. Z tego względu wyłączenie obowiązku alimentacyjnego orzeczone wyrokiem sądu powszechnego nie ma wpływu na istnienie samego obowiązku ponoszenia kosztów za pobyt w DPS w trybie przepisów ustawy o pomocy społecznej, w tym również obowiązku zwrotu kosztów ponoszonych zastępczo przez gminę za środków publicznych. Zauważyć przy tym należy, że powoływany przez skarżącego wyrok nie posiada uzasadnienia, zatem nie można poznać motywów, jakimi kierował się Sąd oddalając powództwo. Dla ustalenia odpłatności osób zobowiązanych nie mają też znaczenia przyczyny umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej, zaś obowiązki małżonka i krewnych takiej osoby są zależne wyłącznie od ich sytuacji dochodowej, o czym stanowi art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej. Niemniej jednak art. 64 tej ustawy zawiera otwarty katalog przesłanek uzasadniających zwolnienie, na co wskazuje użyty w tym przepisie zwrot "w szczególności", który oznacza, że postanowienia wyznaczające przesłanki zwolnienia z opłaty winny być interpretowane w sposób rozszerzający (por. S. Nitecki, op. cit., s. 558). Natomiast stosowanie tego przepisu oparte jest na zasadzie uznaniowości, wobec czego organ uprawniony jest do uwzględnienia również innych okoliczności, przy zastosowaniu zasad uznania administracyjnego.

Wyłącznie na marginesie wskazać ponadto przyjdzie, że dodatkowym naruszeniem prawa przez organ odwoławczy było utrzymanie w mocy decyzji pierwszej instancji, określającej termin wykonania obowiązku spłaty należności do 30 kwietnia 2013 r., której nie został nadany rygor natychmiastowej wykonalności. Umknęło uwadze Kolegium, że w przypadku, gdy decyzja organu pierwszej instancji nie podlega natychmiastowemu wykonaniu z mocy prawa bądź nie został jej nadany rygor natychmiastowej wykonalności, to na zasadzie art. 130 § 1 i § 2 K.p.a., utrzymanie jej w mocy skutkuje uzyskaniem przymiotu ostateczności i wykonalności (art. 16 § 1 K.p.a.) od dnia wydania decyzji odwoławczej. Zaskarżona decyzja wydana została w dniu 20 czerwca 2013 r., a więc już znacznie po upływie określonego przez organ pierwszej instancji terminu do wykonania obowiązku. Tym samym podjęte rozstrzygnięcie doprowadziło do uaktualnienia się terminu niemożliwego do dotrzymania.

Wskazane wyżej uchybienia świadczą nie tylko o naruszeniu powołanych przepisów prawa materialnego, tj. art. 59 ust. 1, art. 61 ust. 3, art. art. 104 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy, ale również przepisów postępowania (art. 7-9, art. 77 § 1, art. 80, art. 107 § 3 i art. 138 § 1 pkt 1 K.p.a.), które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Z tych względów, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c oraz art. 135 P.p.s.a., orzeczono jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku. Rozstrzygnięcie w kwestii wykonalności zaskarżonego orzeczenia uzasadnia przepis art. 152 P.p.s.a.

O kosztach postępowania, obejmujących koszty zastępstwa procesowego, rozstrzygnięto na wniosek skarżącego, po myśli art. 200 i art. 205 § 2 w zw. z art. 209 P.p.s.a.

Wskazania co do dalszego postępowania wynikają wprost z treści uzasadnienia niniejszego wyroku. Rzeczą organu przy ponownym rozpatrywaniu sprawy będzie uwzględnienie przedstawionej oceny prawnej i usunięcie dostrzeżonych naruszeń prawa zgodnie z dyspozycją art. 153 P.p.s.a., a w szczególności ustalenie, czy został wydany akt indywidualizujący obowiązek skarżącego ponoszenia opłaty za pobyt ojca w DPS i określający wysokość obciążającej go odpłatności, a następnie dopiero w tym kontekście ocena możliwości wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu należności we wskazywanym przez organ okresie.

Odnośnie zawartego w skardze wniosku o wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji wyjaśnienia wymaga, że kierując się zasadą szybkości oraz sprawności postępowania sądowego, a także uwzględniając zasadę ekonomiki procesowej, Sąd nie rozpoznawał tego wniosku, gdyż wyznaczony termin rozprawy nie był odległy, natomiast po myśli art. 61 § 6 P.p.s.a., wstrzymanie wykonania decyzji upada w razie wydania przez sąd orzeczenia kończącego postępowanie w pierwszej instancji.