I SA/Kr 1495/13

Uzasadnienie

Zaskarżoną decyzją z 29 lipca 2013r. nr [...] Zakład Ubezpieczeń Społecznych utrzymał w mocy swoją poprzednią decyzję z 27 maja 2013r. nr [...], odmawiającą G. L. umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Decyzja ta zapadła w następującym stanie faktycznym i prawnym:

Opisaną powyżej decyzją z 27 maja 2013r. organ rentowy odmówił G.L. umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia za osobę prowadzącą działalność gospodarczą w łącznej kwocie 309,19 zł. Uznano bowiem, że w przedmiotowej sprawie nie zostały spełnione przesłanki zezwalające na umorzenie należności, gdyż brak jest podstaw do stwierdzenia ich całkowitej nieściągalności. Organ uznał także, że opłacenie zaległych składek nie pociągnęłoby zbyt ciężkich skutków dla zobowiązanej.

Zobowiązana, niezadowolona z wydanej decyzji, złożyła wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy stwierdzając, że składkę zdrowotną za miesiąc czerwiec 2005r. w kwocie 154,61 zł uregulowała wpłatą dokonana w dniu 13 lipca 2005 r., co udokumentowała kserokopią dowodów wpłat składek na ubezpieczenie zdrowotne za miesiące kwiecień, maj i czerwiec 2005r.

Następnie, wnioskodawczyni stwierdziła, że nie wyraziła zgody na przetwarzanie jej danych osobowych, jednak ZUS przeprowadził postępowanie wyjaśniające dotyczące jej sytuacji rodzinnej i materialnej, kierując pisma do różnych urzędów. Zobowiązana zakwestionowała również ustalenia w kierunku jej sytuacji materialnej, podczas gdy ona sama do tej kwestii w ogóle się nie odniosła.

Celem ponownego rozpatrzenia przedmiotowego wniosku organ ustalił, że G. L. prowadziła z przerwami działalność gospodarczą do 2 stycznia 2007r., a w okresie od lutego do kwietnia 2004r. zatrudniała pracowników. Zaległości składkowe nie zostały skierowane na drogę przymusowego dochodzenia. W wyniku postępowania wyjaśniającego dotyczącego dokonanej przez płatniczkę wpłaty składki za czerwiec 2005r. ustalono, że wpłata ta nie została odnotowana w Kompleksowym Systemie Informatycznym ZUS.

Jeżeli chodzi o sytuację rodzinną, majątkową i zdrowotną, to wnioskodawczyni nie udzieliła w tym przedmiocie żadnych informacji. Wobec tego organ samodzielnie ustalił, że nie korzysta ona z pomocy społecznej. Jest współwłaścicielką lokalu mieszkalnego w K. oraz samochodu marki Skoda Felicja.

Następnie wyjaśniono, że do umorzenia należności może dojść w oparciu o art. 28 ust. 2 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.Dz. U. z 2009r., Nr 205, poz. 1585 ze zm. dalej-u.s.u.s.), w przypadku stwierdzenia ich całkowitej nieściągalności, zdefiniowanej w tymże przepisie. Ponadto, zgodnie z dyspozycją § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003r. w sprawie szczegółowych zasad umarzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społecznej (Dz. U. Nr 141, poz.1365) organ może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny. Wskazano ponadto, że ciężar udowodnienia sytuacji rodzinnej i stanu majątkowego spoczywa na zobowiązanym, a decyzje w przedmiocie umorzenia mają charakter uznaniowy.

Oceniając sytuację wnioskodawczyni przez pryzmat powyższych regulacji organ doszedł do wniosku, że jego uprzednia decyzja była prawidłowa. W szczególności dokonane ustalenia stanu faktycznego nie pozwalają na stwierdzenie całkowitej nieściągalności należności. Wprawdzie G.L. nie prowadzi już działalności gospodarczej, lecz aktualnie posiada źródło dochodu, gdyż ma ustalone prawo do świadczenia emerytalno-rentowego w wysokości 1.868,96 zł brutto miesięcznie. Ponadto wnioskodawczyni jest współwłaścicielem lokalu mieszkalnego i samochodu. Ponadto zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne nie zostały skierowane na drogę przymusowego dochodzenia, przez co nie było możliwości stwierdzenia całkowitej nieściągalności lub braku majątku. Ponadto wskazano, że płatnik odpowiada za zobowiązania składkowe całym swoim majątkiem, nie tylko teraźniejszym, ale również przyszłym.

Wobec tego odmówiono umorzenia należności w oparciu o art. 28 ust. 3 u.s.u.s., gdyż wnioskodawczyni nie wykazała okoliczności, które wskazałyby, że jej sytuacja uległa pogorszeniu oraz zmianie, które świadczyłyby o zaistnieniu przesłanki całkowitej nieściągalności. W ocenie organu wnioskodawczyni również nie wykazała w sposób nie budzący wątpliwości, ażeby ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie była w stanie opłacić należności, co miałoby pociągnąć dla niej i jej rodziny zbyt ciężkie skutki, pozbawiając możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Składając wniosek o umorzenie należności składkowych, nie ujawniła bowiem żadnych informacji ani dokumentów, które odnosiłby się do jej sytuacji materialnej. Nie odniosła się również do sytuacji zdrowotnej swojej, czy członków rodziny, ani do ewentualnej klęski żywiołowej. Nie udowodniła, aby posiadała jakiekolwiek orzeczenie ustalające stopień niepełnosprawności. Wnioskodawczyni ma poza tym przyznane świadczenie emerytalne, które jest wypłacane regularnie i niezależnie od stanu jej zdrowia. W toku postępowania nie określiła wysokości kosztów utrzymania i nie sygnalizowała, aby miała jakiekolwiek trudności z terminowym regulowaniem bieżących płatności.

W tej sytuacji organ nie miał możliwości ustalenia rzeczywistej sytuacji finansowej i materialnej, w jakiej znajduje się strona. Bierna postawa wnioskodawczyni świadczy o tym, że w ogóle nie wykazała ona zainteresowania w udowodnieniu okoliczności, które mogłyby przemawiać za umorzeniem należności, choć była uprzedzona o skutkach takiego zachowania. Wyjaśniono, że gdy pomimo wezwania strona nie udokumentuje w sposób wiarygodny danej okoliczności, co miało miejsce w niniejszej sprawie, organ może wyciągnąć z tego faktu negatywne dla niej konsekwencje.

Na końcu podkreślono, że organ nie bada przyczyn, które doprowadziły do powstania zadłużenia i wskazał na ryzyko osób prowadzących działalność gospodarczą. Wskazano też, że zasadą jest opłacanie składek a nie ich umarzanie. Zdaniem organu przeciwko umorzeniu zaległości przemawia w niniejszej sprawie również interes społeczny.

Od powyższej decyzji wnioskodawczyni złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, w której raz jeszcze podniosła, że składka za czerwiec 2005r. została przez nią zapłacona. W takiej sytuacji zarzuciła organowi bezprawne inwigilowanie jej stanu majątkowego bez jej zgody i bez żadnej przyczyny. W konsekwencji zażądała umorzenia postępowania o zapłatę spornej kwoty, ukaranie organu rentowego za bezprawną inwigilację oraz o przyznanie jej zadośćuczynienia w wysokości 5.000,00 zł za bezprawne określenie jej jako dłużnika ZUS wobec różnych instytucji państwowych.

Odpowiadając na skargę organ rentowy wniósł o jej oddalenie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył, co następuje:

Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, a kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej (art. 1 ustawy 25 lipca 2002r.Prawo o ustroju sądów administracyjnych, Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.).

W tym kontekście, zgodnie z art. 135 ustawy z 30 sierpnia 2002r.Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U z 2012r. poz. 270 ze zm. dalej-p.p.s.a.), sąd ma obowiązek zastosować wszelkie przewidziane ustawą środki w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów wydanych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga. Art. 134§1 p.p.s.a. stanowi natomiast, że sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Stosując powyższe zasady aby wyeliminować z obrotu prawnego akt wydany przez organ administracyjny konieczne jest stwierdzenie, że doszło w nim do naruszenia bądź przepisu prawa materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy, bądź przepisu postępowania w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, albo przepisu prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności (art. 145§1 pkt 1 lub 2 p.p.s.a.).

Rozpatrując niniejszą sprawę, Sąd doszedł do przekonania, iż wniesiona skarga zasługuje na uwzględnienie, bowiem decyzja z 27 maja 2013r. z jak również utrzymująca ją w mocy decyzja Prezesa ZUS z 29 lipca 20013r. wydane zostały z naruszeniem prawa.

Jak wynika z akt przedmiotowej sprawy wnioskiem z 27 marca 2013r. skarżąca G.L. zwróciła się do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o umorzenie składek na ubezpieczenie zdrowotne za czerwiec 2005r. w kwocie 154,61 zł bowiem w dniu 13 lipca 2005r. zapłaciła kwotę składek i nie ma żadnych zaległości z tego tytułu.

Art. 123 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych w sprawach stanowi, że w sprawach uregulowanych tą ustawą, stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (ustawa z 14 czerwca 1960r. tekst jedn. Dz. U. z 2000r. Nr 98, poz. 1071dalej-k.p.a.) chyba, że ustawa stanowi inaczej. Unormowanie takie zawiera także art. 180§1 wspomnianego Kodeksu stanowiący, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy Kodeksu, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. W art. 83 ust. 4 u.s.u.s. postanowiono, iż od decyzji Zakładu w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne stronie przysługuje prawo do wniesienia wniosku do Prezesa Zakładu o ponowne rozpatrzenie sprawy, na zasadach dotyczących decyzji wydanej w I instancji przez ministra.

Analizując zaskarżoną decyzję wskazać należy, że Skarżąca G.L. składając wniosek o umorzenie składek akcentowała, że składka za czerwiec 2005r. została zapłacona w prawidłowej wysokości zatem nie ma podstaw by domagać się od niej zapłaty tej kwoty, na dowód czego przedłożyła kserokopie dowodów wpłaty. Wedle organu, wpłata za miesiąc czerwiec 2005r. nie została odnotowana w Kompleksowym Systemie Informatycznym ZUS.

Składając skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, G. L. ponownie podkreśliła, że nie zalega z zapłatą składek a działania ZUS w przedmiocie badania jej sytuacji majątkowej, rodzinnej i finansowej były zupełnie nieuprawnione.

Z powyższego zatem wynika, że zasadnicza płaszczyzna sporu pomiędzy Skarżącą G.L. a organem ogniskuje się wokół kwestii istnienia/nieistnienia zaległości z tytułu składek. Skarżąca składając wniosek o umorzenie składek i w dalszych etapach postępowania, konsekwentnie podnosiła, że nie ma zaległości bowiem zapłaciła składkę.

W tym miejscu należy przypomnieć, że w przypadku powstania wątpliwości co do żądania zawartego w piśmie skarżącej z 27 marca 2013r. obowiązkiem organu było wezwanie skarżącej do sprecyzowania żądania, stosownie do treści art. 64§2 k.p.a. Wymieniony przepis służy bowiem usuwaniu braków formalnych podania - wniosku, do których - stosownie do treści art. 63§2 k.p.a. należy m.in. określenie żądania.

Ponadto, biorąc pod uwagę to, że Skarżąca przedłożyła dokumenty świadczące o tym, że nie ma zaległości w odprowadzaniu składek na ubezpieczenie społeczne za czerwiec 2005r., w związku z powyższym obowiązkiem organu było wyjaśnienie kwestii dotyczącej charakteru pisma, bowiem jego redakcja mogła sugerować, iż jest to zarówno wniosek dotyczący umorzenia kwoty głównej ale także pismo, w którym w ogóle kwestionuje się zasadność stwierdzonych przez organ zaległości.

Zatem potraktowanie prośby skarżącej o umorzenie zadłużenia jako wniosku inicjującego postępowanie było niedopuszczalne bez uprzedniego wyjaśnienia kwestii dotyczącej charakteru pisma skierowanego do organu. Prezes ZUS obowiązany był do wyeliminowania wszelkich wątpliwości zwłaszcza, że to żądanie strony wyznacza przedmiot postępowania. Bez dokładnego jego sprecyzowania nie sposób określić właściwego trybu jaki winien mieć zastosowanie w sprawie. Tylko po wyjaśnieniu powyższego organ mógł podjąć prawidłową decyzję dotyczącą sposobu rozpatrzenia pisma zainteresowanej.

W sprawie niniejszej organ sam dokonał oceny charakteru żądania co - w ocenie Sądu - było niedopuszczalne.

Zauważyć należy, iż w wyroku z 11 czerwca 1990r. sygn. akt: I SA 367/90 (ONSA 1990, Nr 2-3, poz. 47) Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, iż: ,,stosownie do art. 61§1 k.p.a. żądanie wszczęcia postępowania administracyjnego określa przedmiot tego postępowania, a w razie wątpliwości - sprecyzowanie żądania należy do strony, nie zaś do organu administracji". Bowiem o tym jaki charakter ma pismo, decyduje wola strony zaś w przypadku jakichkolwiek wątpliwości organ ma obowiązek rzeczywistą wolę strony wyjaśnić. Organ ma przy tym na podstawie art. 9 k.p.a. obowiązek czuwania nad tym, aby strona nie poniosła szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu powinien udzielić jej w razie potrzeby niezbędnych wskazówek (wyrok NSA z 17 września 1992r. sygn. akt: III SA 949/92 [w:] A. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, 8 s. 363).

Rozpoznając sprawę ponownie organ winien przede wszystkim należycie wyjaśnić kwestię żądania strony tak aby możliwym było ustalenie - ponad wszelką wątpliwość-czego ono dotyczy i w związku z tym organ powinien przeanalizować złożony przez Skarżącą wniosek i w razie potrzeby wezwać Skarżącą G.L. do sprecyzowania żądania a następnie wszcząć postępowanie prawidłowo określając jego przedmiot.

W niniejszej sprawie Prezes ZUS nie ustalił ponad wszelką wątpliwość, czego w istocie domaga się G.L. w kontekście prezentowanej argumentacji odnoszącej się do braku zaległości, zatem zasadniczą kwestią dla Skarżącej w przedmiotowej sprawie jest stwierdzenie czy faktycznie te zaległości istnieją i w jakiej są wysokości. Organ rentowy jest uprawniony na podstawie art. 68 i art. 83 u.s.u.s. do rozstrzygania w tych sprawach.

Odnosząc się do wniosku Skarżącej o umorzenia postępowania o zapłatę spornej kwoty, ukaranie organu rentowego za bezprawną inwigilację oraz o przyznanie jej zadośćuczynienia w wysokości 5.000,00 zł za bezprawne określenie jej jako dłużnika ZUS wobec różnych instytucji państwowych, stwierdzić należy, że celem kontroli sprawowanej przez sąd administracyjny jest ocena zgodności z prawem działalności administracji publicznej. Sąd, na skutek zaskarżenia aktu lub czynności (bezczynności) organu administracji publicznej, nie przejmuje sprawy administracyjnej do końcowego załatwienia, lecz ma jedynie skontrolować (ocenić) działalność tego organu. Sąd administracyjny nie zastępuje organu administracji publicznej i nie rozstrzyga sprawy administracyjnej, chociaż oczywiście wydaje wyrok rozstrzygający sprawę sądowoadministracyjną. Orzeczenia sądu administracyjnego, w razie uwzględnienia skargi, rozstrzygają o uchyleniu lub stwierdzeniu nieważności zaskarżonego aktu oraz zobowiązują organ administracji publicznej do określonego zachowania w toku dalszego załatwiania sprawy. Oznacza to, że sąd administracyjny rozstrzyga wprawdzie ,,spór", lecz nie między stronami postępowania administracyjnego, a pomiędzy stronami postępowania sądowoadministracyjnego (tj. organem administracji, który wydał zaskarżony akt, a podmiotem legitymowanym do jego zaskarżenia), i tylko w zakresie obejmującym legalność zachowań prawnych organu administracyjnego. W takim tylko zakresie sprawa administracyjna staje się w postępowaniu sądowoadministracyjnym przedmiotem oceny sądu. Przejęcie przez sąd administracyjny kompetencji organu administracji do końcowego załatwienia sprawy stanowiłoby wykroczenie poza konstytucyjnie określone granice kontroli działalności administracji publicznej.

W świetle powyższego Wojewódzki Sąd Administracyjny mając na uwadze, iż w sprawie doszło do naruszenia przepisów postępowania, na podstawie art. 145§ 1 pkt 1 lit. c, i art. 135 orzekł jak w sentencji.