II SA/Op 323/14

Uzasadnienie

Decyzją z dnia 20 stycznia 2014 r., nr [...], Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Kluczborku (dalej również jako PPIS), działając na podstawie art. 104 § 1 i 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r., poz. 267- zwanej dalej K.p.a.), art. 5 pkt 4 a) ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r. nr 212, poz. 1263 ze zm.) oraz § 8.1 i § 11.1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r., nr 105, poz. 869 ze zm.- zwane dalej rozporządzeniem), nie stwierdził u Z.Z. choroby zawodowej – pylicy krzemowej płuc - wymienionej w pozycji 3.1 wykazu chorób zawodowych, stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM z dnia 30 czerwca 2009 r. W uzasadnieniu podjętego orzeczenia, PPIS wskazał, że Z. Z. od 1 września 1979 r. do 30 czerwca 1982 r. pracował w Przedsiębiorstwie "A", ekspozytura [...], jako uczeń mechanik samochodowy. W okresie od 2 listopada 1982 r. do 31 grudnia 1991 r. pracował jako robotnik magazynowy - wydawca w Zakładach Sprzętu Motoryzacyjnego "B" . Od 2 kwietnia 1992 r. do 30 września 1993 r. i od 1 października 1996 r. do 30 listopada 2010 r. zatrudniony był w zakładzie kamieniarskim: "C" H. D. we [...]. Aktualnie Z.Z. ma przyznaną rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia 1 lipca 2010 r. do dnia 30 czerwca 2014 r., przyznaną na mocy decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w Opolu, z dnia 30 listopada 2010 r. oraz z dnia 20 czerwca 2013 r.

W karcie oceny narażenia zawodowego, w związku z podejrzeniem choroby zawodowej, sporządzonej w dniu 10 lutego 2010 r. przez pracownika Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Kluczborku oraz na podstawie wyników badań środowiskowych przeprowadzonych w zakładzie kamieniarskim: "C" H. D. we [...], gdzie Z.Z. pracował na stanowisku szlifierz-pilarz przez okres 15 lat 8 miesięcy ustalono, że w okresie zatrudnienia był narażony na pyły zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę od 2% do 50%. Z badań środowiskowych z maja 2010 r., wykonanych na stanowisku pilarza, w zakresie pyłu zawierającego wolną (krystaliczną) krzemionkę od 2% do 50 %, wynika, że pył całkowity przekraczał najwyższe dopuszczalne stężenie pyłu i wynosił 4,51 mg/m3 przy normie wynoszącej 4 mg/m3 (przekroczenie wartości I NDS- krotność - 1,13).

Dalej organ podał, że pierwsze objawy chorobowe u Z.Z. pojawiły się latem 2009 r. Z powodu dolegliwości został skierowany przez lekarza rodzinnego do poradni pulmonologicznej, z której został skierowany na badania w celu rozpoznania choroby zawodowej z podejrzeniem choroby zawodowej - pylica krzemowa płuc. W poradni pulmonologicznej (w grudniu 2009 r. i w czerwcu 2010 r.) z powodu podejrzenia niewydolności oddechowej wykonano u niego test wysiłkowy, który wypadł dodatnio. W badaniu TK HRCT stwierdzono obecność drobnych guzków śródmiąższowych, nieregularne obszary "matowej szyby" odpowiadające zmianom czynnym pęcherzykowatym w segmencie 2, 3, 4, 6 obu płuc. W segmencie 4 i 8 płuca lewego uwidocznione zostały masy guzowate i włókniste, a w segmencie 8 płuca prawego obszary "matowej szyby" oraz zlewające się guzki zlokalizowane przy rozstrzeniowo zmienionych oskrzelach. W segmencie 9 i 10 obu płuc stwierdzono rozległe, grubościenne obszary jamiste tzw. "plastra miodu" odpowiadające zmianom włóknistym utrwalonym. W trakcie diagnostyki w Poradni Chorób Zawodowych w Wojewódzkim Ośrodku Medycyny Pracy w Opolu z siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu (dalej również jako WOMP) w 2010 r., wykonano badania spirometryczne, które wykazały zaburzenia wentylacji typu restrykcyjnego niewielkiego stopnia oraz wykonano kontrolne Rtg klatki piersiowej, w którym stwierdzono zaburzenia upowietrznienia w obu polach dolnych płuc i powiększenie sylwetki serca (w porównaniu do zdjęcia sprzed roku). W związku z tym, że w badaniu radiologicznym płuc brak było charakterystycznych dla pylicy zmian patologicznych, zgodnych ze standardem Międzynarodowego Biura Pracy (ILO), nie rozpoznano u Z.Z. choroby zawodowej i zalecono kontrolę we wrześniu 2011 r. Z kolei, w wydanym przez poradnię pulmonologiczną w dniu 2 grudnia 2011 r. zaświadczeniu ("Orzeczenie lekarskie Badanie konsultacyjne") zalecono ponowną kontrolę w ww. poradni we wrześniu 2012 r.

Ostatecznie, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Opolu z siedzibą w Kędzierzynie - Koźlu dnia 16 maja 2013 r. przedstawił orzeczenie lekarskie nr [...] o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej pod postacią pylicy krzemowej płuc. W uzasadnieniu orzeczenia lekarskiego wyjaśniono, że w wyniku analizy radiogramów płuc nie wykazano zmian dostatecznie uzasadniających rozpoznanie pylicy płuc, zgodnie ze standardem klasyfikacji radiologicznej pylic Międzynarodowego Biura Pracy. Podkreślono, że analiza badań tomografii komputerowej wskazuje w pierwszej kolejności na włóknienie śródmiąższowe płuc o nieznanej etiologii. Wyjaśniono również, że wyniki analizy radiogramów wykazały "w polach środkowych i dolnych obu płuc zlewające się zagęszczenia smużkowate, w polu środkowym prawym nieliczne cienie guzkowe, wzmożenie przejrzystości w polach środkowych i górnych obu płuc". W związku z powyższym nie wykazano zmian dostatecznie uzasadniających rozpoznanie pylicy płuc zgodnie ze standardem klasyfikacji radiologicznej płuc Międzynarodowego Biura Pracy (ILO). Z kolei, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi (dalej również jako IMP) w uzasadnieniu orzeczenia lekarskiego z dnia 4 października 2013 r., nr [...], również stwierdził, że badania przeprowadzone w czasie pobytu Z.Z. w Klinice Chorób Zawodowych i Toksykologii nie dały podstaw do rozpoznania pylicy krzemowej płuc. Wskazano, że pomimo udokumentowanego narażenia zawodowego, po przeprowadzeniu analizy całości dotychczasowej dokumentacji lekarskiej wyników badań oraz po wykonaniu badań u pacjenta podczas jego pobytu w Klinice Instytutu Medycy Pracy w Łodzi, brak jest podstaw do rozpoznania pylicy krzemowej płuc. Wykonane zdjęcia radiologiczne klatki piersiowej nie ujawniły zmian charakterystycznych dla pylicy płuc, zgodnie z wytycznymi Międzynarodowego Biura Pracy z 2011 r.

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Kuczborku przed wydaniem decyzji dwukrotnie zwrócił się do obu jednostek o wydanie opinii uzupełniających z uwzględnieniem wszystkich wyników badań, którymi dysponowały jednostki w czasie wydania opinii oraz z uwzględnieniem przedłożonych przez Z.Z. opinii biegłego sądowego Sądu Okręgowego w Opolu V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 września 2010 r. i z dnia 20 września 2012 r., wskazujących na postępujące włóknienie śródmiąższowe płuc w przebiegu pylicy krzemowej.

W odpowiedzi obie jednostki (WOMP w Opolu z siedzibą w Kędzierzynie - Koźlu pismami z dnia 6 września 2013 r. i z dnia 2 grudnia 2013 r. oraz IMP w Łodzi pismami z 4 października 2013 r. i z dnia 18 grudnia 2013 r.) podtrzymały stanowiska zawarte w orzeczeniach o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Obie jednostki podkreśliły, że warunkiem rozpoznania zawodowej pylicy płuc jest stwierdzenie w pełnowymiarowym zdjęciu Rtg klatki piersiowej zmian ogniskowych regularnych, okrągłych o odpowiednim stopniu nasilenia, określanym jako kategoria 1/1. U Z.Z. tego typu zmian nie rozpoznano. Podkreślono również, że podczas postępowania diagnostyczno-orzeczniczego zawsze są brane pod uwagę wszystkie dostępne wyniki badań i dokumentacja lekarska. Stwierdzono również, że opinie biegłego sądowego wydane w sprawie cywilnej nie dotyczą rozpoznania pylicy płuc w aspekcie choroby zawodowej, którą to kwestię są władne rozstrzygać jednostki uprawnione do orzekania o chorobach zawodowych. Jednocześnie Instytut Pracy w Łodzi zasugerował, że istnieje możliwość uzyskania dodatkowej opinii innej, niezależnej jednostki, np. Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu.

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Kluczborku w wyniku analizy zebranego materiału dowodowego, opisaną na wstępie decyzją z dnia 20 stycznia 2014 r., nr [..], odmówił stwierdzenia u Z. Z. choroby zawodowej wymienionej w pozycji 3.1 wykazu chorób zawodowych określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych, tj. pylicy krzemowej płuc. W uzasadnieniu prawnym podjętego orzeczenia PPIS w Kluczborku wskazał, że zebrany materiał dowodowy potwierdza, że Z.Z. pracował w narażeniu na pył krzemionki krystalicznej przez 15 lat i 8 miesięcy, jednak badania przeprowadzone przez uprawnione jednostki orzecznicze, tj. Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Opolu z siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu oraz Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Klinika Chorób Zawodowych i Toksykologii, Oddział Chorób Zawodowych w Łodzi wraz z ich uzupełnieniami nie dały podstaw do rozpoznania choroby zawodowej.

W wyniku rozpoznania odwołania, wywiedzionego od powyższej decyzji przez Z.Z., Opolski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny decyzją z dnia 23 kwietnia 2014 r., nr [...], działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 K.p.a. utrzymał w mocy rozstrzygnięcie organu pierwszej instancji. Uzasadniając swoje stanowisko organ odwoławczy po przedstawieniu stanu faktycznego sprawy wskazał, że rozpatrując sprawę w trybie odwoławczym z uwagi na wątpliwości związane ze stopniem nasilenia zmian w płucach, zwrócił się do Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi o uzupełnienie orzeczenia o wyjaśnienie, w jaki sposób zgodnie z wytycznymi Międzynarodowego Biura Pracy zaklasyfikowano do właściwej kategorii zaobserwowane w tym przypadku zmiany i z jakich przyczyn, czy z powodu ich wielkości, kształtu ilości itp. nie można ich zdiagnozować jako pylica. Zwrócono się również o ustosunkowanie się do wydanych w sprawie cywilnej opinii biegłego, który rozpoznał pylicę płuc u Z.Z. W odpowiedzi Instytut Medycyny Pracy w Łodzi pismem z 21 marca 2014 r. wyjaśnił, że jakkolwiek w radiogramach płuc Z.Z. obecne są zmiany charakterystyczne dla pylicy płuc, jednak nie są one nasilone w stopniu pozwalającym na uznanie ich za chorobę zawodową. Wyjaśniono, że stopień zaawansowania pylicy ocenia się, posługując się zaleconymi w świecie standardami tj. klasyfikacją opracowaną przez Międzynarodowe Biuro Pracy. Umożliwia ona systematyczny i porównywalny obraz radiologicznych zmian w obrębie narządów klatki piersiowej, wywołanych wdychaniem pyłów. W opisie radiogramów wyodrębniono zmiany miąższowe i zmiany opłucnowe. W obrębie zmian miąższowych wyodrębniono zacienienia małe i zacienienia rozległe. Zacienienia małe, zależnie od ich gęstości podzielono na kategorie (0-3), a w zależności od kształtu na okrągłe (p, q, r) i nieregularne (s, t, u). W obrębie zacienień małych wyróżniono 3 rozmiary, w zależności od ich średnicy. Zacienienia rozległe podzielono na 3 kategorie, w zależności od ich rozmiarów (A,B,C). Wg ustalonej systematyki ocenia się radiogramy na podstawie porównania ze standardem radiograficznym pylic Międzynarodowego Biura Pracy. Instytut Medycyny Pracy w Łodzi wyjaśnił, że ocena radiogramów płuc Z.Z. dokonana wg ustalonych i przyjętych powszechnie na świecie kryteriów orzeczniczych nie upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pod postacią pylicy. W odniesieniu do opinii biegłego sądowego Sądu Okręgowego w Opolu V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 września 2010 r. i z dnia 20 września 2012 r. Instytut Medycyny Pracy w Łodzi wyjaśnił, że sporządzone one zostały przez lekarza pulmonologa w celu oceny zdolności Z.Z. do pracy a nie w celu orzeczenia o chorobie zawodowej. Instytut podkreślił, że proces orzeczniczy w przedmiocie choroby zawodowej różni się znacznie od oceny zdolności do pracy czy monitorowania stanu zdrowia pacjenta.

W dalszej kolejności organ odwoławczy wskazał, że dla stwierdzenia choroby zawodowej niezbędne jest rozpoznanie schorzenia jako zawodowe przez uprawnioną do tego placówkę medyczną i przez lekarzy spełniających odpowiednie wymagania kwalifikacyjne, określone w § 5 ust.1 i ust 2 rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. Takie uwarunkowania są niezbędne, ze względu na specyficzny proces orzeczniczy w przedmiocie choroby zawodowej, który jak podkreślił Instytut Medycyny Pracy w swojej opinii z dnia 21 marca 2014 r., różni się znacznie od innych procedur medycznych. Mając powyższe na uwadze, organ uznał jako jasne i logiczne wyjaśnienie Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, co do wymogu zaistnienia charakterystycznych objawów radiologicznych, by mogły być one kwalifikowane jako choroba wymieniona w pozycji 3.1 wykazu chorób zawodowych określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. U Z.Z. istnienia tych zmian w procesie diagnozowania w jednostkach uprawnionych do orzekania o chorobach zawodowych nie stwierdzono. Organ podkreślił nadto, iż rozpoznanie choroby zawodowej następuje na podstawie wiedzy medycznej i nie narusza prawa fakt, że niektóre elementy tej wiedzy znajdują odzwierciedlenie w zaleceniach czy konwencjach międzynarodowych, tak jak w rozpatrywanym przypadku - Międzynarodowej Organizacji Pracy. W ocenie organu odwoławczego, chociaż u Z.Z. stwierdzono istnienie w płucach zmian pyliczych, to w świetle przeprowadzonego procesu diagnostyczno - orzeczniczego przez specjalistyczne jednostki medyczne i lekarzy uprawnionych do orzekania o chorobach stwierdzono, że nie są to zmiany, które można zakwalifikować jako chorobę zawodową. Jednocześnie organ wskazał, że nie znalazł podstaw by odmówić wiarygodności orzeczeniom lekarskim i podważyć ich walor jako opinii jednostek biegłych w orzekaniu o chorobach zawodowych. Ich treść dowodzi, że Z.Z. został poddany obowiązującym w diagnozowaniu pylic o etiologii zawodowej procedurom medycznym przez trzy jednostki upoważnione do orzekania o chorobach zawodowych. Jednostka orzecznicza szczebla diagnostycznego (Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Opolu z siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu) konsultował sprawę w Instytucie Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu. Jednostką orzeczniczą II stopnia był Instytut Medycyny Pracy w Łodzi. Uzasadnienia orzeczeń lekarskich są jasne, logiczne i zbieżne w zakresie wykluczenia choroby zawodowej. Zgodnie z obowiązującym prawem tj. § 8. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych decyzje w przedmiocie choroby zawodowej wydaje się na podstawie orzeczeń lekarskich jednostek upoważnionych do rozpoznawania chorób zawodowych. W tym przypadku jednostki orzecznicze nie rozpoznały schorzenia zawodowego, a w wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nie znaleziono podstaw do odmówienia wiarygodności ich orzeczeniom. W konsekwencji, organ uznał, że brak jest podstaw do stwierdzenia u Z.Z. choroby zawodowej - pylicę krzemowa płuc.

Na powyższą decyzję skargę do WSA w Opolu wniósł Z.Z. podnosząc, że jest ona dla niego krzywdzącą i niezgodna z rzeczywistym stanem zdrowia. W uzasadnieniu wskazał, że w grudniu 2009 r. lekarz w Przychodni Chorób Płuc w [...] rozpoznał u niego pylice krzemową płuc, także w sanatorium, w którym przebywał od 23 marca 2010 r. do 15 kwietnia 2010 r. i w Klinice w [...] rozpoznano pylicę krzemową. Z kolei Instytut Medycyny Pracy w Sosnowcu, gdzie przebywał od 3 kwietnia 2013 r. do 5 kwietnia 2013 r. uznał wysokie prawdopodobieństwo pylicy krzemowej płuc. Do skargi dołączył opinię lekarską pulmonologiczną wydaną przez "D" s.c. Poradnia Chorób Płuc i Gruźlicy w [...] w dniu 14 maja 2014 r.

W odpowiedzi na skargę organ podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie i wniósł o oddalenie skargi oraz obciążenie strony przeciwnej kosztami postępowania.

Pismem z procesowym z dnia 18 lipca 2014 r., stanowiącym uzupełnienie skargi, pełnomocnik skarżącego podtrzymując stanowisko wyrażone w skardze dodatkowo podniósł zarzut błędnego ustalenia stanu faktycznego oraz naruszenie przepisów postępowania administracyjnego tj. art. 6, art. 77 § 1 , art. 80 K.p.a. w zw. z art. 84 § 3 K.p.a., art. 8 K.p.a. oraz art. 107 § 3 K.p.a. poprzez niedostateczne uzasadnienie wydanych w sprawie decyzji, w szczególności nieodniesienie się do wszystkich przeprowadzonych przez skarżącego badań i dostarczonych opinii lekarskich. W oparciu o powyższe zarzuty domagał się uchylenia zaskarżonych decyzji, zasądzenia na rzecz skarżącego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz dopuszczenie dowodów z akt sprawy [...] Sądu Okręgowego w Opolu oraz opinii lekarskiej z dnia 14 maja 2014 r. W uzasadnieniu pełnomocnik skarżącego podnosił, że Z.Z. od ponad 15 lat pracował w zakładzie kamieniarskim w narażeniu na pył zawierający wolną krystaliczną krzemionkę. W zakładzie tym w styczniu przeprowadzono pomiary w zakresie zapylenia, które wykazały znaczne przekroczenie najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłu, co potwierdza w sposób jednoznaczny, że skarżący pracował w warunkach stwarzających ryzyko powstania choroby zawodowej. Argumentował, że zarówno w decyzji PPIS w Kluczborku, jak również OPWIS wskazywano, że w wyniku analizy radiogramów płuc nie wykazano zmian dostatecznie uzasadniających rozpoznanie pylicy krzemowej płuc powołując się jednocześnie na wytyczne Międzynarodowego Biura Pracy. Jednakże, co istotne, IMP w Łodzi pismem z dnia 21 marca 2014 r. wskazał, iż w radiogramach płuc Z.Z. obecne są zmiany charakterystyczne dla pylicy płuc. W ocenie pełnomocnika skarżącego, choroba zawodowa pylica płuc nie jest w wykazie chorób zawodowych ograniczona przez wskazanie koniecznych do jej stwierdzenia objawów czy parametrów, a klasyfikacja Międzynarodowego Biura Pracy nie stanowi wystarczającej podstawy do samodzielnego definiowania tej jednostki chorobowej. Powołując się na opinię biegłego z 13 września 2010 r. i z dnia 20 września 2012 r. sporządzoną w postępowaniu przez Sądem Okręgowym w Opolu, pełnomocnik skarżącego akcentował, że opinie te stanowią dowód w sprawie, do którego organ miał obowiązek szczegółowo się ustosunkować. Tymczasem wskazał jedynie, iż opinia ta została sporządzona w celu oceny zdolności Z.Z. do pracy a nie w celu orzeczenia o chorobie zawodowej. Opinia ta zaś jednoznacznie wskazywała na postępujące włóknienie śródmiąższowe płuc w przebiegu pylicy krzemowej. Ponadto organ nie odniósł się również do pozostałych badań lekarskich przeprowadzonych w klinice pulmonologicznej w [...] w 2012 r. (w wypisie zdiagnozowano włóknienie płuc w przebiegu pylicy krzemowej), badań wykonanych w Sanatorium w [...] (w wypisie rozpoznano pylicę płuc), czy tomografii komputerowej, w opisie której dr [...] stwierdziła, iż zmiany w obu płucach mogą odpowiadać pylicy płuc. W konsekwencji powyższego, w ocenie pełnomocnika skarżącego, zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisów art. 7, art.77 i art.80 K.p.a.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami, a organami administracji rządowej (§ 1). Kontrola, o której mowa w § 1, sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej (§ 2). Oznacza to, że badaniu w postępowaniu sądowo - administracyjnym podlega prawidłowość zastosowania przepisów prawa w odniesieniu do istniejącego w sprawie stanu faktycznego oraz trafność wykładni tych przepisów. Uwzględnienie skargi następuje w przypadku naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub innego naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy (art. 145 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm. zwanej dalej P.p.s.a.). W przypadku, gdy skarga nie ma uzasadnionych podstaw podlega ona oddaleniu (art. 151 P.p.s.a).

Legalność decyzji bada się zarówno pod względem formalnym jak też i materialono-prawnym. Oznacza to, że sąd kontroluje zaskarżoną decyzję wyłącznie w aspekcie jej zgodności z prawem i może decyzję taką uchylić lub stwierdzić jej nieważność, tylko wówczas, gdy narusza ona prawo materialne lub procesowe w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy. Dodać przy tym należy, iż sąd nie jest władny do zastępowania organów administracji państwowej w rozstrzyganiu spraw administracyjnych.

Przedmiotem oceny w niniejszej sprawie jest decyzja Opolskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Opolu z dnia z dnia 23 kwietnia 2014 r., nr [...], który działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 K.p.a. utrzymał w mocy decyzję Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Kluczborku z dnia 20 stycznia 2014 r., nr [...], orzekającą o nie wystąpieniu u [...] choroby zawodowej w postaci pylicy krzemowej płuc, wymienionej w pozycji 3.1 wykazu chorób zawodowych określonej w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. nr 105, poz.869 ze zm.- zwane nadal rozporządzeniem ), z powołaniem się na brak u strony zmian radiologicznych w badaniu rentgenowskim płuc, upoważniających do rozpoznania wyżej wymienionej choroby zgodnie z międzynarodową Klasyfikacją zdjęć radiologicznych pylicy, obowiązującą na podstawie zalecenia Międzynarodowego Biura Pracy, jako organu MOP.

Przeprowadzona kontrola legalności zaskarżonej decyzji wykazała, iż została ona wydana z naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, co stanowi konieczność jej wyeliminowania z obiegu prawnego. Na wstępie wskazać należy, iż materialnoprawne przesłanki stwierdzenia choroby zawodowej wyznacza definicja sformułowana w art. 235¹ Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy zwanych "narażeniem zawodowym". Stosownie, więc do tego przepisu, chorobą zawodową jest tylko i wyłącznie choroba, która jest wymieniona w wykazie chorób zawodowych stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy.

Przepisy powołanego powyżej rozporządzenia regulują wymagany tryb postępowania w zakresie ustalania takiej choroby. Zgodnie z § 5 jednostkami orzeczniczymi I stopnia właściwymi do rozpoznawania chorób zawodowych są:1) poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy, 2) kliniki chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych), 3) poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego - w zakresie chorób zakaźnych i pasożytniczych, 4) podmioty lecznicze, w których nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby oraz instytuty badawcze w instytucie medycyny pracy jako jednostki orzecznicze II stopnia. Jednostki orzecznicze wydają orzeczenie w sprawie choroby zawodowej na podstawie informacji o zagrożeniach zawodowych, wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika albo byłego pracownika oraz dokumentacji dotyczącej przebiegu zatrudnienia.

Na podstawie orzeczenia, o którym mowa w § 8, oraz wyników dochodzenia epidemiologicznego właściwy ze względu na siedzibę zakładu pracy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzję o braku podstaw do jej stwierdzenia.

Z powyższych uregulowań wynika, iż decydujące znaczenie dla stwierdzenia choroby zawodowej lub braku podstaw do jej stwierdzenia ma orzeczenie medyczne właściwej jednostki służby zdrowia. Orzeczenie to powinno mieć formę opinii biegłego i powinno być poprzedzone zebraniem odpowiedniego materiału dowodowego, dotyczącego przebiegu zatrudnienia i czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy.

W orzecznictwie sądowym ugruntowane jest stanowisko, że orzeczenia jednostek organizacyjnych służby zdrowia w sprawie choroby zawodowej mają charakter opinii biegłego, która powinna odpowiadać wymaganiom stawianym przepisem art. 84 § 1 K.p.a. (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 kwietnia 1998 r., sygn. I SA 2074/97, LEX nr 45828). Tym samym prawidłowe orzeczenie lekarskie musi zawierać szczegółowe uzasadnienie postawionej diagnozy z ustosunkowaniem się do zebranej dokumentacji medycznej, a zwłaszcza tej, która formułuje odmienne wnioski. Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, żadne z wydanych w sprawie orzeczeń, nie odpowiada w pełni wymaganiom stawianym w art. 84 § 1 K.p.a. Są one bowiem pozbawione należytego uzasadnienia i nie mogą służyć za podstawę wydania decyzji w przedmiocie choroby zawodowej.

W rozpoznawanej sprawie podstawą odmowy stwierdzenia u skarżącego choroby zawodowej pylicy krzemowej płuc były orzeczenia lekarskie jednostek diagnostycznych. Bezspornym pozostaje, że skarżący przez 15 lat i 8 miesięcy, pracował w zakładzie "C" H. D. w narażeniu na pył zawierający wolną krystaliczną krzemionkę.

Jednostki orzecznicze obu szczebli diagnostycznych tj. Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Opolu z siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu w opinii z dnia 16 maja 2013 r., a także Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi w opinii z dnia 4 października 2013 r. w wyniku przeprowadzonych badań Z.Z. nie znalazły podstaw do uznania, by stwierdzone zmiany w jego płucach były chorobą zawodową spowodowaną tym narażeniem. W uzasadnieniu orzeczenia lekarskiego z dnia 16 maja 2013 r. wyjaśniono, że w wyniku analizy radiogramów płuc nie wykazano zmian dostatecznie uzasadniających rozpoznanie pylicy płuc zgodnie z klasyfikacją Międzynarodowego Biura Pracy. Podkreślono, że analiza badań tomografii komputerowej wskazuje w pierwszej kolejności na włóknienie śródmiąższowe płuc o nieznanej etiologii. Z kolei Instytut Medycyny Pracy w Łodzi w uzasadnieniu orzeczenia lekarskiego z 4 października 2013 r. również stwierdził, że badania przeprowadzone w czasie pobytu Z.Z. w Klinice Chorób Zawodowych i Toksykologii nie dały podstaw do rozpoznania pylicy krzemowej płuc. Jednocześnie podkreślono, że pomimo udokumentowanego narażenia zawodowego, analiza dokumentacji lekarskiej i wyniki wykonanych w Klinice badań nie dają podstawy do rozpoznania pylicy krzemowej płuc.

W uzupełnieniu złożonych opinii obie jednostki orzecznicze podkreśliły, że warunkiem rozpoznania zawodowej pylicy płuc jest stwierdzenie w pełno wymiarowym zdjęciu Rtg klatki piersiowej zmian ogniskowych regularnych, okrągłych o odpowiednim stopniu nasilenia, określanym jako kategoria 1/1. U Z.Z. tego typu zmian nie rozpoznano. Podkreślono również, że podczas postępowania diagnostyczno-orzeczniczego zawsze są brane pod uwagę wszystkie dostępne wyniki badań i dokumentacja lekarska. Stwierdzono również, że opinie biegłego złożone przez skarżącego, nie dotyczą rozpoznania pylicy płuc w aspekcie choroby zawodowej, którą to kwestię są władne rozstrzygać jednostki uprawnione do orzekania o chorobach zawodowych (por. pismo WOMP w Opolu z siedzibą w Kędzierzynie- Koźlu z 6 września 2013 r. i 2 grudnia 2013 r. oraz IMP w Łodzi z 4 października 2010 r. i 18 grudnia 2013 r.).

Ponadto IMP w Łodzi w toku postępowania odwoławczego w piśmie z dnia 21 marca 2014 r. wyjaśnił, że jakkolwiek w radiogramach płuc Z.Z. obecne są zmiany charakterystyczne dla pylicy płuc, jednak nie są one nasilone w stopniu pozwalającym na uznanie ich za chorobę zawodową. Wskazano, że stopień zaawansowania pylicy ocenia się, posługując się zaleconymi w świecie standardami tj. klasyfikacją opracowaną przez Międzynarodowe Biuro Pracy. Umożliwia ona systematyczny i porównywalny obraz radiologicznych zmian w obrębie narządów klatki piersiowej, wywołanych wdychaniem pyłów. W opisie radiogramów wyodrębniono zmiany miąższowe i zmiany opłucnowe. W obrębie zmian miąższowych wyodrębniono zacienienia małe i zacienienia rozległe. Zacienienia małe, zależnie od ich gęstości podzielono na kategorie (0-3), a w zależności od kształtu na okrągłe (p, q, r) i nieregularne (s31, u). W obrębie zacienień małych wyróżniono 3 rozmiary, w zależności od ich średnicy. Zacienienia rozległe podzielono na 3 kategorie, w zależności od ich rozmiarów (A,B,C). Wg ustalonej systematyki ocenia się radiogramy na podstawie porównania ze standardem radiograficznym pylic Międzynarodowego Biura Pracy, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi wyjaśnił, że ocena radiogramów płuc Z.Z. dokonana wg ustalonych i przyjętych powszechnie na świecie kryteriów orzeczniczych nie upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pod postacią pylicy. W odniesieniu do opinii biegłego sądowego Sądu Okręgowego w Opolu V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, z 13 września 2010 r. i z 20 września 2012 r. Instytut Medycyny Pracy w Łodzi wyjaśnił, że sporządzone one zostały przez lekarza pulmonologa w celu oceny zdolności Z.Z. do pracy a nie w celu orzeczenia o chorobie zawodowej.

Tymczasem, z akt sprawy wynika, że w wykonanym 28 sierpnia 2012 r. badaniu HRCT klatki piersiowej stwierdzono "występowanie pasmowato - włóknistych rozstrzeni oskrzeli i pojedynczych zagęszczeń guzkowatych w polach środkowych i dolnych obu płuc zlewające się zagęszczenia smużkowate, w polu środkowym prawym nieliczne cienie guzkowe, wzmożenie przejrzystości w polach środkowych i górnych obu płuc". Ponadto w przedstawionych przez skarżącego opinii biegłego sądowego z 13 września 2010 r., w sprawie o sygn. akt [...] i 20 września 2012 r., w sprawie o sygn. akt [...] rozpoznano pylicę krzemową płuc podając, że "wyniki badań TK klatki piersiowej oraz badań gazometrycznych wskazują na zaawansowany proces pylicy krzemowej płuc, która jest pylicą kalogenową o charakterze postępującego włóknienia śródmiąższowego". Jednocześnie jak podnosił pełnomocnik skarżącego i sam skarżący "pylicę płuc" rozpoznano również w Uzdrowisku [...], gdzie Z.Z. przebywał w miesiącach marzec - kwiecień 2010 r., Klinice pulmonologicznej w [...] w 2012 r., oraz Sanatorium w [...].

Zauważyć także przyjdzie, że IMP w Łodzi w swoim piśmie z dnia 18 grudnia 2013 r. podał, że w przypadku skarżącego obraz radiologiczny stwierdzonych zmian nie upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pod postacią pylicy, nie wykluczono jednocześnie obecności pylicy płuc. W kolejnym piśmie z dnia 21 marca 2014 r. IMP w Łodzi potwierdził, że w wykonanych w Z.Z. radiogramach płuc obecne są zmiany charakterystyczne dla pylicy płuc, jednak nie są one nasilone w stopniu pozwalającym na rozpoznanie u niego choroby zawodowej.

Stąd w ocenie Sądu, orzeczenia jednostek orzeczniczych wydane w niniejszej sprawie nie odpowiadają wymaganiom stawianym przepisem art. 84 1 K.p.a. W konsekwencji wydanych orzeczeń lekarskich, organy z naruszeniem art. 6 K.p.a. i art. 235¹ Kodeksu pracy posługiwały się dla sklasyfikowania objawów występujących na pełnowymiarowych zdjęciach rentgenowskich zaleceniami niebędącymi obowiązującymi w polskim porządku prawnym przepisami prawa. Stosowanie pomocniczo Międzynarodowej Klasyfikacji Zdjęć Radiologicznych Pylicy nie zwalnia placówek diagnostycznych od szczegółowego i przekonywającego uzasadnienia orzeczenia lekarskiego w oparciu o dostępny materiał dowodowy. Choroba zawodowa pylicy płuc (pylicy krzemowej) zawarta w pozycji 3.1 wykazu chorób zawodowych, będącego załącznikiem do powołanego wyżej rozporządzenia, nie jest ograniczona przez wskazanie koniecznych do jej stwierdzenia objawów, stopnia nasilenia czy dodatkowych parametrów. Trzeba zaznaczyć, że załącznik do rozporządzenia stanowi, iż okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym, wyraźnie wskazuje, iż czasu takiego "nie można określić".

Klasyfikacja Międzynarodowego Biura Pracy nie stanowi wystarczającej podstawy do samodzielnego definiowania jednostek chorobowych wymienionych w pozycji 3.1. wykazu chorób zawodowych. Zgodnie z art. 237 § 4 Kodeksu pracy jedynym podmiotem upoważnionym do formułowania wytycznych diagnostyczno – orzeczniczych i kryteriów rozpoznawania chorób zawodowych jest minister właściwy do spraw zdrowia, który został upoważniony do wydania aktu wykonawczego, regulującego te kwestie.

W dacie orzekania przez organy i wydania zaskarżonej decyzji właściwy minister nie wydał takiego aktu wykonawczego. Mimo to nie mogą go zastąpić zalecenia Międzynarodowego Biura Pracy, które jest organem Międzynarodowej Organizacji Pracy i to nawet pomimo, że Polska jest członkiem tej organizacji.

Międzynarodowe Biuro Pracy, zgodnie z art. 10 Konstytucji Międzynarodowej Organizacji Pracy ma charakter organu wykonawczego i nie posiada uprawnień do stanowienia obowiązujących norm prawnych o zasięgu międzynarodowym (por. Konstytucja MOP opubl. Dz.U. 1948, nr 43, poz. 308). Wydana przez wymienione Biuro klasyfikacja zdjęć radiologicznych pylicy nie zawiera przepisów prawa obowiązujących bezwzględnie na terenie Polski, które zgodnie z zasadą praworządności z art. 6 K.p.a. organy administracji publicznej zobowiązane byłyby stosować. Omawiana klasyfikacja ma charakter zaleceń, a jej celem było wyłącznie ułatwienie i ujednolicenie opisywania indywidualnych objawów pylicy, takich jak zaciemnienia, zagęszczenia drobnoguzkowe i inne. Ponadto Klasyfikacja nie definiuje jednostek chorobowych, nie określa warunków narażenia zawodowego, nie określa zdolności do pracy. Jej zapisy w konsekwencji nie wyznaczają prawnych definicji pylicy płuc w jakiejkolwiek postaci.

Zdaniem Sądu, powoływanie się na zalecenia Międzynarodowego Biura Pracy, służące wyłącznie klasyfikowaniu i porównywaniu stwierdzanych w badaniach radiologicznych objawów nie tylko nie zwalnia lekarzy i jednostek orzeczniczych z § 5 rozporządzenia od szczegółowego uzasadnienia ich stanowiska, ale nie zwalnia także od szczegółowego ustosunkowania się do wyników innych badań, którymi dysponowali w czasie wydawania opinii. Tym bardziej, że badania TK są badaniami najbardziej czułymi, pozwalającymi na wcześniejsze diagnozowanie chorób płuc. Stwierdzenie, że występujące zmiany nie odpowiadają chorobie pylicy krzemowej płuc, jest stwierdzeniem zbyt arbitralnym, a w konsekwencji tego doszło w sprawie do naruszenia prawa procesowego wskutek oparcia się na zbyt ogólnikowo uzasadnionych orzeczeniach placówek diagnostycznych.

Jednocześnie podkreślić należy, iż organ nie jest bezwzględnie związany treścią orzeczeń właściwych poradni chorób zawodowych, instytutów czy klinik, a ich obowiązkiem jest krytyczna analiza sporządzanych przez te jednostki opinii. W postępowaniu dotyczącym ustalenia choroby zawodowej obowiązują bowiem wszystkie podstawowe zasady postępowania administracyjnego wynikające z przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Z przepisu art. 75 § 1 K.p.a. wynika, że w toku postępowania organy administracyjne obowiązane są podejmować wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy. Chodzi tu przede wszystkim o zebranie w sposób właściwy materiału dowodowego w sprawie. Przez materiał dowodowy należy rozumieć ogół dowodów, których zebranie jest konieczne dla dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy. Postępowanie dowodowe nie może zostać zakończone dopóki organ nie ustali czy stan faktyczny przewidziany w normie prawnej wystąpił czy też nie wystąpił w rozpoznawanej sprawie. W celu usunięcia wszelkich wątpliwości co do stanu faktycznego sprawy organy obowiązane są w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy (art. 77 § 1 K.p.a.), w tym także - w niniejszej sprawie - okoliczności, co do przyczyn stwierdzonej pylicy płuc, jego charakteru itp. W wyroku NSA z dnia 11 maja 1998 r., nr I SA 1200/98 - LEX nr 45833 stwierdzono, że "Orzeczenie lekarskie dotyczące rozpoznania choroby zawodowej jest opinią w rozumieniu art. 84 § 1 K.p.a. Bez tej opinii bądź sprzecznie z tą opinią organ administracji nie może dokonać we własnym zakresie rozpoznania choroby i ustalenia, czy rozpoznane schorzenie mieści się w wykazie chorób zawodowych. Nie oznacza to zwolnienia organu orzekającego od obowiązku dokonania oceny opinii biegłego w granicach wskazanych w art. 80 K.p.a. Organ nie może oprzeć rozstrzygnięcia na opinii lekarskiej lakonicznej, nie zawierającej przekonywającego uzasadnienia, bądź sprzecznej z przepisami prawa. Mając taką opinię, organ zobowiązany jest wezwać biegłych lekarzy do uzupełnienia opinii w kierunku przez siebie wskazanym bądź z urzędu zasięgnąć opinii innej placówki naukowej służby zdrowia z zakreśleniem jej okoliczności, jakie winny być w opinii ustalone." W zasadzie nie ma przy tym obowiązku wykazywania ścisłego związku przyczynowego między charakterem pracy a stwierdzonym u pracownika schorzeniem, jeśli środowisko pracy narażało go na chorobę wymieniona w wykazie chorób zawodowych, a z materiałów sprawy nie wynika by istniała jakakolwiek inna przyczyna choroby. Jak wskazano powyżej, powoływanie się na zalecenia Międzynarodowego Biura Pracy, służące wyłącznie klasyfikowaniu i porównywaniu zaobserwowanych w badaniach radiologicznych obrazów, nie tylko nie zwalnia placówek medycznych od szczegółowego uzasadnienia ich stanowiska, ale nie zwalnia także lekarzy od szczegółowego, ustosunkowania się do wyników innych badań, którymi dysponowali w czasie wydawania opinii. Stwierdzenie, iż występujące zmiany nie odpowiadają chorobie pylicy płuc, z powołaniem na wytyczne MBP ILO jest stwierdzeniem o cechach zbyt arbitralnych, a w konsekwencji tego doszło w sprawie do naruszenia prawa procesowego wskutek oparcia się na zbyt ogólnikowo uzasadnionych orzeczeniach placówek diagnostycznych, w sytuacji, gdy u skarżącego nie wyklucza się wystąpienia pylicy płuc.

Dlatego w przekonaniu Sądu, orzeczenia lekarskie będące podstawą zaskarżonej decyzji nie spełniają wymagań stawianych opinii biegłego, która powinna być szczegółowo uzasadniona. Ograniczają się do lakonicznego stwierdzenia o braku zmian radiologicznych dostatecznie uzasadniających rozpoznanie pylicy płuc. Natomiast organ nie dokonał jakiejkolwiek oceny wydanych orzeczeń, przyjmując jedynie ich konkluzję za podstawę zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia.

Tym samym uznać trzeba, iż zaskarżona decyzja wydana została z naruszeniem przepisów art. 7, art. 77, art. 80 i art. 107 K.p.a. Bez względu na przewidziane prawem, tylko dwuszczeblowe postępowanie diagnostyczne, na organie inspekcji sanitarnej ciąży obowiązek dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, zbadania wszystkich zebranych dowodów i dokonania ustaleń na podstawie wszechstronnego ich rozważenia. Podkreślenia wymaga, iż stwierdza chorobę zawodową lub odmawia takiego stwierdzenia organ inspekcji sanitarnej, a nie placówka diagnostyczno-konsultacyjna. Jego rolą jest, więc uzyskać takie dane, na podstawie których można wyprowadzić i uzasadnić wniosek, czy stwierdzone objawy chorobowe odpowiadają objawom choroby zawodowej, czy pozostają w związku przyczynowym z wykonywaną pracą zawodową, czy też rodzaj wykonywanej pracy nie ma żadnego wpływu na powstanie i rozwój schorzenia. Mając do dyspozycji orzeczenie lekarskie niewyjaśniające w sposób wymagany prawem przyczyn odmowy rozpoznania u badanego choroby zawodowej organ inspekcji sanitarnej nie może wydać decyzji zgodnej z przywołanymi wyżej przepisami procedury administracyjnej. Przyjmując, że - choroba pylica płuc, jako choroba zawodowa nie jest w wykazie chorób zawodowych ograniczona przez wskazanie koniecznych do jej stwierdzenia objawów czy parametrów, a Klasyfikacja Międzynarodowego Biura Pracy nie stanowi wystarczającej podstawy do samodzielnego definiowania tej jednostki chorobowej, Wojewódzki Sąd Administracyjny, działając na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit.c P.p.s.a. uchylił zaskarżoną decyzję i sprawę przekazał Państwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu w Opolu do jej ponownego rozpoznania z uwzględnieniem wskazań, a także oceny prawnej przedstawionej powyżej. Jednocześnie Sąd stwierdził, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu zgodnie z art. 152 P.p.s.a. i orzekł o zwrocie kosztów postępowania w oparciu o art. 205 § 2 P.p.s.a.

W wyniku ponownego rozpoznania sprawy, organ będzie zobowiązany do uzyskania orzeczenia lekarskiego, które odniesie się do dokumentacji medycznej przedstawionej przez skarżącego w toku postępowania, jako że stanowi ona dowód w sprawie. Orzeczenie lekarskie zawierać winno uzasadnienie wyjaśniające, z jakiego względu, z powołaniem na wiedzę medyczną, stwierdzone u badanego objawy nie mogą uchodzić za charakterystyczne objawy choroby pylicy, nie odpowiadają jednostce chorobowej zamieszczonej w poz. 1 wykazu chorób zawodowych nieograniczonej tam żadnymi kryteriami diagnostyczno-orzeczniczymi. Nie jest przy tym wyłączone sięgnięcie do opinii innych niż dotychczas biegłych, skoro istnieje rozbieżność pomiędzy opiniami zwłaszcza, że skarżący legitymuje się jeszcze inną oceną co do stanu swego zdrowia.