VI SA/Wa 810/13

Uzasadnienie

M. K. (dalej jako "skarżący" lub "zdający") wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na uchwałę Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyniku egzaminu radcowskiego (dalej zwana "Komisją II stopnia" lub "Komisją Odwoławczą") z dnia [...] stycznia 2013 r. nr [...]. Zaskarżoną uchwałą Komisja Odwoławcza utrzymała w mocy uchwałę Komisji Egzaminacyjnej do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego z siedzibą w [...] z dnia [...] września 2012 r. nr [...] stwierdzającą, iż skarżący uzyskał wynik negatywny z egzaminu radcowskiego.

Jako podstawę prawną Komisja Odwoławcza wskazała art. 368 ust. 1, 9 i 12 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm., dalej też jako u.r.p.), w zw. z art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a.

Do wydania zaskarżonej uchwały doszło w następującym stanie faktycznym oraz prawnym:

W dniach od 28 do 31 sierpnia 2012 r. skarżący przystąpił do egzaminu radcowskiego przed Komisją Egzaminacyjną do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego z siedzibą w S.. Po sprawdzeniu testu z pierwszej części egzaminu oraz po dokonaniu oceny każdego z zadań z części drugiej do piątej egzaminu, Komisja Egzaminacyjna ustaliła, że:

- z pierwszej części egzaminu radcowskiego, stanowiącej zestaw pytań testowych składający się ze 100 pytań skarżący otrzymał 73 punktów, co stanowi ocenę dobrą,

- z drugiej części egzaminu radcowskiego ocenę niedostateczną,

- z trzeciej części egzaminu radcowskiego ocenę dostateczną,

- z czwartej części egzaminu radcowskiego ocenę dostateczną,

- z piątej części egzaminu radcowskiego ocenę dostateczną.

Zgodnie z treścią art. 366 ust. 1 u.r.p., pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego otrzymuje zdający, który z każdej części egzaminu radcowskiego otrzymał ocenę pozytywną. Mając na uwadze uzyskaną przez skarżącego ocenę z części drugiej obejmującej prawo karne, Komisja Egzaminacyjna ustaliła, że skarżący uzyskał negatywny wynik z egzaminu radcowskiego.

Zadanie z tej części egzaminu radcowskiego polegało na sporządzeniu, przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego (w oparciu o załączone materiały) apelacji albo - w przypadku uznania, że brak jest podstaw do jej sporządzenia - opinii prawnej o braku podstaw do sporządzenia apelacji. Zdający sporządził apelację.

Praca skarżącego z zakresu prawa karnego została sprawdzona przez dwóch egzaminatorów, którzy wystawili ocenę cząstkową niedostateczną (2).

Pierwszy z egzaminatorów wskazał na następujące błędy pracy:

- wymogi formalne nie zostały zachowane - błędnie sporządzono apelację zamiast uzasadnionej opinii prawnej o braku podstaw do wniesienia apelacji;

- w niezasadnie sporządzonej apelacji, przy ocenie orzeczenia podniesiono w sposób chaotyczny zarzuty z art. 438 pkt 2, 3, 4 k.p.k., w tym nietrafnie zarzut naruszenia art. 7, art. 410, art. 424 k.p.k., art. 174, art. 366 k.p.k., art. 213 - 214 k.p.k. i inne, ponadto nietrafnie podniesiono zarzut błędu w ustaleniach faktycznych badanej sprawy oraz zarzut rażącej niewspółmierności kary wskazanej w pkt 3 wyroku;

- skarżący w uzasadnieniu nie dostrzegł naruszenia art. 7 § 3 k.k. oraz błędnego rozstrzygnięcia w zakresie opłaty w pkt 4 wyroku;

- w apelacji znajduje się błędny i sprzeczny wniosek o uchylenie wyroku sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia;

- skarżący nie dostrzegł obowiązku zastosowania przez sąd odwoławczy art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. z uwagi na przedawnienie karalności występku z art. 190 § 1 kk;

- w apelacji nie uwzględniono interesu oskarżyciela posiłkowego, który domagał się ukarania także za czyn II, co w związku z przedawnieniem karalności za czyn I odpowiadało jej interesowi.

W ocenie drugiego z egzaminatorów:

- praca stanowiąca projekt apelacji spełniła minimalne wymogi formalne środka odwoławczego określone w art. 427 k.p.k.;

- błędnie wskazano, że apelacja pochodzi od oskarżyciela posiłkowego, zamiast od jego pełnomocnika, wymieniono tylko częściowo podstawę prawną apelacji - art. 444 k.p.k., nie wskazano kierunku apelacji, w sposób dopuszczalny wskazano zakres zaskarżenia, w niewłaściwy sposób sformułowano wniosek apelacji;

- zdający nie wskazał w żaden racjonalny sposób, ani w zarzucie, ani w uzasadnieniu skargi na czym miałaby polegać rażąca obraza licznych przepisów postępowania tudzież błędu w ustaleniach faktycznych;

- zdający poza deklaratoryjnym postawieniem licznych zarzutów obrazy przepisów postępowania nie wskazał in concreto, jaki miało to wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia;

- nie można uznać za skuteczny alternatywny zarzut błędu w ustaleniach faktycznych;

- nietrafny jest sformułowany w bardzo zawiły i nieprzejrzysty sposób zarzut rażącej niewspółmierności orzeczonej kary, zwłaszcza że skarżący nie precyzuje, czy jego stanowisko procesowe dotyczy także wymierzonej kary pozbawienia wolności, czy też wyłącznie zasądzonych grzywien;

- zdający w nieprzemyślany sposób domagał się we wniosku "uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji w zaskarżonym zakresie i przekazania sprawy do dalszego prowadzenia sądowi pierwszej instancji";

- niewłaściwa była sama decyzja o zaskarżeniu przedmiotowego wyroku, w tym zwłaszcza co do kary pozbawienia wolności;

- zdający nie dostrzega wymierzenia oskarżonemu zbyt niskiej grzywny za czyn z art. 190 § 1 k.k. (poniżej ustawowego progu - art. 7 § 3 k.k.), a przede wszystkim tego, że wyrok jest obarczony błędem w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 1 wyroku, dotyczącym czynu I z art. 190 § 1 k.k. (nastąpiło przedawnienie karalności), co winno skutkować - na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. uchyleniem wyroku w tym zakresie i umorzeniem postępowania co do tego czynu;

- zdający nie uwzględnił faktu, że wymiar orzeczonej kary za czyn II był zgodny ze stanowiskiem oskarżyciela posiłkowego wyrażonym na rozprawie głównej;

- wywiedzenie apelacji w takim kształcie, jaki zaproponował zdający, byłoby w interesie oskarżonego, nie zaś oskarżyciela posiłkowego, którego interes prawny pełnomocnik ma reprezentować.

Reasumując egzaminator podkreślił, że w jego przekonaniu, dokonanie błędnego wyboru przez zdającego, który nie sporządził opinii prawnej o braku podstaw do wniesienia apelacji, a nadto wadliwe przygotowanie projektu apelacji, zawierającej błędne zarzuty i wnioski, świadczą o niedostatecznej umiejętności praktycznego stosowania przepisów prawa.

Skarżący złożył do Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości odwołanie od ww. uchwały Komisji Egzaminacyjnej do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego z siedzibą w [...], wnosząc o zmianę oceny cząstkowej z zakresu prawa karnego i uchylenie uchwały podjętej w I instancji.

W obszernym uzasadnieniu odwołania skarżący, odnosząc się do swojego wyniku z części egzaminu z prawa karnego, zarzucił uchwale naruszenie art. 7, art. 77, art. 107 § 3 k.p.a. Zdaniem skarżącego pominięto w ocenach jego pracy dyspozycje przywołanego w pracy egzaminacyjnej art. 214 § 1 k.p.k. W zadaniu egzaminacyjnym ustalenia dotyczące danych co do właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego osiągnięto przede wszystkim w oparciu o opinię środowiskową, przy czym pozostałe dowody przywołane w wyroku nie obejmowały już tych okoliczności.

Skarżący podkreślił, że w treści zadania egzaminacyjnego brakuje stosownych pouczeń m.in. o prawie ubiegania się o przyjęcie i rozpoznanie powództwa cywilnego. Wskazał, że w przyjętym dla zadania egzaminacyjnego rozwiązaniu- wyroku z dn. 25 lipca 2012 r. - orzeczono nieobjętą stanowiskami oskarżycieli wobec oskarżonego nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, i to w niskiej wysokości 1000 zł, w oparciu o art. 47 § 1 k.k., wyłączając w sposób niekorzystny dla oskarżyciela posiłkowego regulację z art. 46 § 2 k.k. Zdaniem skarżącego na skutek zaskarżenia tego rozstrzygnięcia nawiązka może być zastępczo orzekana w miejsce naprawienia szkody będąc jej substytutem, ponadto istniała możliwość jej kumulowania z innymi środkami lub przeznaczenie na rzecz kilku różnych podmiotów, stosownie do art. 415 § 5 k.p.k.

Skarżący podniósł, że nawet w "Opisie istotnych zagadnień dla Komisji Egzaminacyjnej do zadania z zakresu prawa karnego" nie ma zrównania, tak jak to uczynili obaj egzaminatorzy, samego faktu sporządzenia apelacji i zaskarżenia wyroku z zadania egzaminacyjnego - z błędnym jego rozwiązaniem. Okoliczność ta nie powinna determinować zachowania w pracy egzaminacyjnej wymogów formalnych, właściwości zastosowanych przepisów prawa, umiejętności ich interpretacji, czy też nawet poprawności zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje. W ocenach pracy egzaminacyjnej w ogóle nie odniesiono się do szeregu kwestii poruszonych w przedstawionej możliwości rozwiązania zadania z zakresu prawa karnego. Nie oceniono rozbudowanych zarzutów w odniesieniu do okoliczności zawartych w tym zadaniu, kryteriów wadliwości przyjętych ocen, czy też uchybień w ocenie materiału dowodowego sprawy oraz stanowiska co do szeroko rozumianych środków przewidzianych w prawie karnym. Ponadto egzaminatorzy błędnie wywodzili stanowisko oskarżyciela posiłkowego opierając je na pojedynczej wypowiedzi na rozprawie w dniu [...] lipca 2012 r., w oderwaniu od dalszego ciągu jego wypowiedzi, realiów całości sytuacji i innych związanych z tym okoliczności. Podkreślił, że oskarżyciel posiłkowy już po wydaniu wyroku ustanowił pełnomocnika z urzędu, co świadczyło o woli zaskarżenia omawianego wyroku.

Skarżący podniósł ponadto, że całkowicie pominięto oparcie sporządzonej przez niego apelacji na uchwale Sądu najwyższego z dnia 25 marca 2010 r. sygn.. akt I KZP 36/09. Zdaniem skarżącego w przypadku omawianej pracy egzaminacyjnej istotne znaczenie ma zaostrzenie rozstrzygnięć, które poprzednio były zawarte w wyroku z dnia [...] lipca 2012 r., a tym samym uzyskanie możliwości orzekania surowiej wobec oskarżonego, w szczególności zgodnie z art. 443 k.p.k. W przypadku rozpoznania apelacji, gdy sąd odwoławczy stwierdzi zaistnienie jednego z uchybień wymienionych w art. 439 § 1 pkt 9-11 k.p.k., które skutkuje uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, zastosowanie będzie miał art. 443 k.p.k., a wówczas orzekaniu na niekorzyść oskarżonego nie stoi na przeszkodzie art. 439 § 2 k.p.k. Odnosząc się do wskazanego przez egzaminatorów naruszenia czynu I, skarżący podniósł, wskazując na art. 529 i art. 545 § 1 k.p.k., że przedawnienie karalności nie stoi na przeszkodzie wniesieniu kasacji na korzyść oskarżonego, ani wznowieniu postępowania na jego korzyść.

Uchwałą z dnia [...] stycznia 2013 r. Komisja Egzaminacyjna II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego utrzymała w mocy zaskarżoną uchwałę z dnia [...] września 2012r. nr [...] Komisji Egzaminacyjnej do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego w [...].

W uzasadnieniu uchwały Komisja II Stopnia odnosząc się do części drugiej egzaminu, którą oceniono na ocenę niedostateczną zważyła, że w świetle art. 364 ust. 1 i ust. 5 u.r.p. z samej istoty egzaminu radcowskiego wynika, że odbywa się on przy uwzględnieniu wszystkich kryteriów służących do sprawdzenia, czy zdający prezentuje właściwe przygotowanie prawne do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu radcy prawnego. Tym samym wzięcie pod uwagę, czy zaproponowany przez zdającego sposób rozstrzygnięcia problemu uwzględnia interes strony, którą zgodnie z zadaniem ma należycie reprezentować, ma kluczowe znaczenie dla oceny rozwiązania zadania będącego przedmiotem egzaminu z jego części drugiej do piątej.

Zdaniem organu ustalenie, czy zdający wybierając sposób rozstrzygnięcia problemu uwzględnił (zabezpieczył należycie) interes strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje, stanowi punkt wyjścia do dokonania oceny innych elementów pracy skarżącego będącej przedmiotem egzaminu radcowskiego. Tym samym w ocenie organu sporządzenie przez skarżącego apelacji oskarżyciela posiłkowego od wyroku Sądu Rejonowego w [...] z dnia [...] lipca 2012 r. w sprawie sygn. akt [...] nie może zostać uznane za właściwe zaproponowanie sposobu rozstrzygnięcia problemu w sprawie będącej przedmiotem egzaminu radcowskiego, który uwzględniałby interes strony reprezentowanej przez skarżącego.

Organ podkreślił, że oczywistym winno być dla egzaminowanego, iż wzgląd na interes oskarżyciela posiłkowego w sprawie będącej przedmiotem egzaminu radcowskiego nakazuje sporządzenie opinii prawnej o braku podstaw do wniesienia apelacji. Tymczasem apelacja opracowana przez skarżącego nie uwzględniła interesu oskarżyciela posiłkowego ( nie zabezpieczyła go) i dowiodła, że jej autor nie wykazał znajomości przepisów prawa regulujących postępowanie odwoławcze w sprawach karnych, w tym umiejętności tak niezbędnej w praktyce radcy prawnego, jaką jest sporządzenie tego środka odwoławczego. Zarzuty, jakie przedstawił skarżący w apelacji, wniosek jaki w niej zawarł, a także stwierdzenia zawarte w uzasadnieniu tego środka odwoławczego oraz w odwołaniu wskazują, że nie rozumie on kiedy jaki zarzut należy podnieść w apelacji, a także tego, na czym polega działanie w interesie strony, którą reprezentuje.

Zdaniem Komisji Odwoławczej oprócz tego, iż niezasadnie w sprawie będącej przedmiotem egzaminu radcowskiego skarżący sporządził apelację, gdyż działałby w interesie oskarżonego, to także zarzuty w niej zawarte zostały podniesione nietrafnie.

Dotyczy to w szczególności:

- zarzutu obrazy przepisów postępowania mających wpływ na treść orzeczenia, gdyż zdający nie wykazał na czym polegała obraza tych przepisów, zwłaszcza art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k., a także art. 424 § 1 pkt 1 i § 2 k.p.k. oraz jaki miała wpływ na treść wydanego w sprawie wyroku obraza tych przepisów w zarzucie apelacji oznaczonym jako 1b;

- zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść, gdyż zdający nie wykazał jakich konkretnych uchybień w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego dopuszczono się w dokonanej ocenie materiału dowodowego ( tu wyrok Sądu Najwyższego z 22 stycznia 1975 r. I KR 197/74, OSNKW 5/1975, poz. 58);

- zarzutu rażącej niewspółmierności kary, gdyż zdający nie wykazał, że suma zastosowanych kar i innych środków wymierzonych za przypisane przestępstwa nie odzwierciedla należycie stopnia społecznej szkodliwości czynu i nie uwzględnia w wystarczającej mierze celów kary ( tu wyrok Sądu Najwyższego z 30 listopada 1990 r. Wr 363/90, OSNKW 7-9/1991, poz. 39).

Organ podkreślił dużą chaotyczność przedstawionych zarzutów, ich ujęcia, jak również konstrukcji całej apelacji. Skarżący zaskarżył wyrok w zakresie pkt 1 w części co do orzeczonej kary i środków z nią związanych, podczas gdy takie środki nie zostały orzeczone. Uwaga ta odnosi się też do zaskarżenia pkt 3, w części co do wysokości orzeczonej kary łącznej oraz środków z nią związanych, podczas gdy takie środki również nie zostały orzeczone.

Organ podniósł, że decydując się na przygotowanie tego środka odwoławczego zdający nie uwzględnił konsekwencji jakie spowoduje jego wniesienie. Odpowiednia znajomość przepisów kodeksu postępowania karnego powinna zdającemu uświadomić, iż skutkiem wniesienia apelacji przez oskarżyciela posiłkowego będzie zastosowanie przez sąd odwoławczy art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k., w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., a więc uchylenie wyroku w zakresie rozstrzygnięcia dotyczącego czynu z art. 190 § 1 k.k. i umorzenie postępowania co do tego czynu wobec przedawnienia jego karalności. Dalszą konsekwencją byłoby rozwiązanie z mocy prawa kary łącznej. Oczywiste winno być dla zdającego, że zaskarżenie wyroku taką apelacją, jak przez niego sporządzona, będzie skutkowało polepszeniem sytuacji oskarżonego w zakresie czynu z pkt I, gdyż kwestia przedawnienia karalności stanowi bezwzględny powód odwoławczy, który sąd apelacyjny bierze pod uwagę poza granicami zaskarżenia. W rozstrzygnięciu odnośnie czynu z punktu II trudno dostrzec takie uchybienia, których zaskarżenie byłoby bardziej korzystne dla interesu pokrzywdzonej w sytuacji zaistniałej konieczności umorzenia postępowania co do czynu z art. 190 § 1 k.k..

Organ wskazał, że decydując się na zaskarżenie rozstrzygnięcia dotyczącego orzeczenia o karze za czyn opisany w punkcie II aktu oskarżenia skarżący nie wziął pod uwagę tego, jakie stanowisko na rozprawie głównej zajął oskarżyciel posiłkowy przedstawiając swoje oczekiwania odnośnie kary i środków karnych jakie winny być orzeczone wobec oskarżonego. W tym zakresie opracowana przez zdającego apelacja również nie uwzględnia interesu oskarżyciela posiłkowego, na który to fakt słusznie wskazali egzaminatorzy.

Zdaniem organu II instancji odwołanie wniesione przez zdającego i jego uzasadnienie stanowi polemikę z oceną, iż sporządzenie apelacji nie stanowi właściwego sposobu rozstrzygnięcia problemu występującego w sprawie będącej przedmiotem egzaminu radcowskiego uwzględniającego interes strony, którą zgodnie z otrzymanym zadaniem reprezentował.

Powoływanie się w uzasadnieniu odwołania na to, że oskarżyciel posiłkowy udał się po ogłoszeniu wyroku do profesjonalnego pełnomocnika udzielając mu stosownego pełnomocnictwa w sprawie i wyrażając niezadowolenie z zaistniałego rozstrzygnięcia, jako na okoliczność uzasadniającą opracowanie takiej apelacji przez skarżącego, zdaniem Komisji Odwoławczej nie może mieć jakiegokolwiek wpływu na inną ocenę pracy skarżącego z zakresu prawa karnego niż ta, którą wystawili egzaminatorzy. Takie rozumienie obowiązku, jaki ciążył na egzaminowanym wypaczałoby sens i istotę egzaminu radcowskiego, gdyż dopuszczałoby każde rozwiązanie zadania jako zgodne z wolą mocodawcy, niezależnie od tego czy rzeczywiście zabezpieczałoby jego interes prawny.

Komisja Odwoławcza podkreśliła, że przekonanie skarżącego, iż opracowana apelacja gwarantuje optymalne zabezpieczenie interesu reprezentowanej strony jest jego osobistym poglądem, z którym zasadnie nie zgodzili się egzaminatorzy i który z wyżej podanych względów nie zyskał aprobaty organu rozpoznającego odwołanie.

Na powyższą uchwałę M. K. złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, wnosząc o jej uchylenie oraz uchylenie uchwały I instancji, ewentualnie stwierdzenie nieważności obydwu uchwał i zasądzenie kosztów postepowania. Zaskarżonej uchwale zarzucił naruszenie:

- art. 6 k.p.a., art. 7 k.p.a., art. 8 k.p.a., art. 77 k.p.a., art. 80 k.p.a., art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. i art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. w zw. art. 365 ust. 2 u.r.p.,

- art. 36' ust. 3, art. 364 ust. 1, ust. 5 i ust. 10, 365 ust. 2, art. 368 ust. 1 u.r.p. oraz 28 ust. 6 Kodeksu etyki radcy prawnego (załącznik do uchwały nr 5 VIII Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 10 listopada 2007 r.), jak i § 5 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2009 r. w sprawie komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego (Dz. U. z 2009 r. Nr 164, poz. 1314, ze. zm.),

- art 104 § 1 i § 2, art. 107 § 1 i 3 k.p.a.w zw. Z art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. i § 5 ust. 3 ww. rozporządzenia,

W skardze zdający powtórzył argumentację zawartą w odwołaniu od uchwały w sprawie wyników egzaminu radcowskiego. Dodatkowo wskazał, że w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały nie odniesiono się do zasadności poszczególnych zarzutów przez niego podniesionych w odwołaniu, stosownie do § 5 ust. 3 ww. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Odniesiono się jedynie do tych uchybień, które nie miały decydującego znaczenia i nie powinny stanowić podstawy do negatywnej oceny. Pominięto rolę zdającego egzamin radcowski, która nie prowadziła do opowiedzenia się po którejś ze stron sporu doktrynalnego.

Podniósł, że pominięto całkowicie podnoszone przez niego oparcie całej konstrukcji pracy egzaminacyjnej na uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2010 r. Pominięto także, że w świetle regulacji ustawowych w przedmiotowej sprawie nie ma znaczenia, co zdecyduje w danej sytuacji sąd odwoławczy, tylko czy egzaminowany wykazał się stosowną wiedzą z zakresu postepowania karnego i rządzących tym postępowaniem reguł procesowych. Jeżeli występuje możliwość podważenia wyroku, to rzeczą zdającego w roli pełnomocnika było skorzystanie z takiej możliwości.

Zdaniem skarżącego zaproponowane przez niego rozwiązanie zadania egzaminacyjnego było sformułowane w sposób gwarantujący optymalne zabezpieczenie interesu reprezentowanej strony, a w odwołaniu wskazano odpowiednią argumentację, pozwalającą na obronę poglądu, że rozwiązaniem zadania egzaminacyjnego mogłoby być również sporządzenie apelacji.

Skarżący podkreślił, że inna Komisja Egzaminacyjna do przeprowadzania egzaminu radcowskiego w B. uwzględniła pozytywnie wszystkie zadania obejmujące sporządzenie apelacji. Dodatkowo wskazał, że w świetle art. 28 ust. 8 Kodeksu etyki radcy prawnego, radca prawny może, na wyraźnie życzenie klienta, wnieść środek odwoławczy także wtedy, gdy wcześniej poinformował go o niecelowości takiej czynności, co uszło uwadze organu odwoławczego.

W odpowiedzi na skargę organ podtrzymał stanowisko zawarte w zaskarżonej uchwale i wniósł o oddalenie skargi.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

W świetle przepisów art. 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) sądy te kontrolują zaskarżone akty lub czynności z zakresu administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, to jest z przepisami prawa materialnego i przepisami postępowania administracyjnego, według stanu faktycznoprawnego z daty ich podjęcia. Ponadto w świetle art. 134 § 1 ww. ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity Dz. U. z 2012 roku poz. 270 ze zm.), dalej jako "p.p.s.a." Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Rozpatrując skargę w świetle powołanych wyżej kryteriów skarga jest niezasadna i podlega oddaleniu, gdyż zaskarżona uchwała nie narusza prawa.

Na wstępie wskazać należy, iż szczegółowy tryb składania egzaminu radcowskiego został uregulowany w art. od 36 do 369 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2009 r. w sprawie przeprowadzania egzaminu radcowskiego, wydanym na podstawie art. 361 ust. 16 u.r.p.

Wynik egzaminu radcowskiego ustalany jest w drodze uchwały Komisji Egzaminacyjnej (art. 366 ust. 2 u.r.p.), od której przysługuje zdającemu odwołanie do Komisji Egzaminacyjnej II Stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości w terminie 14 dnia od dnia otrzymania zaskarżonej uchwały (art. 368 ust. 1 u.r.p.), jednak procedura odwoławcza nie została uregulowana w ustawie. W myśl art. 368 ust. 12 u.r.p. do postępowania przed komisją odwoławczą stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. W oparciu o delegację ustawową zawartą w art. 3614 u.r.p. Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie z dnia 24 września 2009 r. w sprawie komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego. Z przepisów § 5 ust. 2 pkt 1 omawianego rozporządzenia wynika, że przewodniczący Komisji Odwoławczej wskazuje osobę odpowiedzialną za sporządzenie opinii dotyczącej zasadności poszczególnych zarzutów podniesionych w odwołaniu mając na uwadze zakres odwołania i wiedzę członków komisji z zakresu prawa objętego odwołaniem. Zgodnie natomiast z § 5 ust. 3 przewodniczący lub członek Komisji sporządza pisemną opinię dotyczącą zasadności poszczególnych zarzutów podniesionych w odwołaniu, wraz ze stanowiskiem. Z kolei w myśl § 5 ust. 4 rozporządzenia Komisja głosuje nad ostateczną oceną z tej części egzaminu, która została zakwestionowana w odwołaniu, a następnie w sprawie uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego. Głosowanie jest jawne. W pierwszej kolejności komisja odwoławcza głosuje nad ostateczną oceną testu lub pracy pisemnej z tej części egzaminu radcowskiego, która została zakwestionowana w odwołaniu, następnie komisja odwoławcza głosuje w sprawie uchwały komisji egzaminacyjnej do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego o wyniku egzaminu radcowskiego.

Zgodnie z poglądem Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażonym m. in. w wyroku z dnia 14 grudnia 2011 r. o sygn. akt II GSK 695/11, który skład orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela, z powołanych uregulowań wynika, że postępowanie odwoławcze przed Komisją Odwoławczą jest postępowaniem szczególnym, którego zakres określa strona w odwołaniu. Komisja kontroluje tylko tę część egzaminu, która została zakwestionowana przez stronę i tylko pod kątem zarzutów podniesionych przez stronę. Nie jest to zatem drugoinstancyjne postępowanie administracyjne w rozumieniu k.p.a., tylko szczególne postępowanie odwoławcze, które ma na celu rozpatrzenie zasadności zarzutów odwołania, nie zaś skontrolowanie całego przebiegu egzaminu, ani też ponowne sprawdzenie prac egzaminacyjnych.

Sąd uznając zarzuty skargi za nieuzasadnione w pierwszej kolejności podkreśla, że zdanie egzaminatorów w przedmiocie wystawienia oceny cząstkowej korzysta z tzw. "luzu decyzyjnego", na co wskazuje przepis art. 365 ust. 2 u.r.p., w myśl którego, oceny rozwiązania każdego z zadań z części drugiej do piątej egzaminu radcowskiego dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, biorąc pod uwagę w szczególności zachowanie wymogów formalnych, właściwość zastosowanych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, a także poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje.

Każdy z egzaminatorów sprawdzających pracę pisemną wystawia ocenę cząstkową, sporządza pisemne uzasadnienie wystawionej oceny cząstkowej i przekazuje je niezwłocznie przewodniczącemu komisji egzaminacyjnej, który załącza wszystkie uzasadnienia ocen cząstkowych dotyczące prac zdającego do protokołu z przebiegu egzaminu radcowskiego (vide: art. 365 ust. 3 u.r.p.).

To, iż rozstrzygnięcia podejmowane w sprawie ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego są rozstrzygnięciami o charakterze uznaniowym oznacza, iż egzaminatorzy i komisje podejmujące uchwały w ramach posiadanej profesjonalnej wiedzy, ustalają wyniki zdających przy zachowaniu swobody oceny w oparciu o stan faktyczny i prawny sprawy i tylko przekroczenie jego granic może stanowić podstawę do przyjęcia, że naruszenie prawa miało charakter rażący. W związku z tym Sąd może jedynie w sprawach, w których organy wydają decyzje (podejmują uchwały) o charakterze uznaniowym, badać czy nie zostały naruszone granice uznania oraz czy organ nie dopuścił się istotnych uchybień w procesie oceny pracy i czy odniósł się do wszystkich okoliczności istotnych dla jej rozstrzygnięcia. Należy, bowiem mieć na uwadze okoliczność, że Sąd w tych sprawach nie pełni roli kolejnej komisji egzaminacyjnej, ani nie jest rodzajem superarbitra, gdyż nie zastępuje organów powołanych przez Ministra Sprawiedliwości w ich kompetencjach oceny merytorycznej prac egzaminacyjnych.

Sądowa kontrola uchwał komisji egzaminacyjnych polega przede wszystkim na zbadaniu, czy organ nie dopuścił się rażących uchybień oraz czy dysponował niezbędnym materiałem dowodowym uzasadniającym rozstrzygnięcie sprawy i czy dokonał wszechstronnej oceny okoliczności faktycznych istotnych dla podjętego rozstrzygnięcia. Jest to zatem kontrola prawidłowości postępowania poprzedzającego wydanie uchwały w zgodności z art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a.

Zgodnie z art. 364 ust. 1 u.r.p. w ramach egzaminu radcowskiego sprawdzeniu poddawana jest między innymi wiedza zdającego "z zakresu prawa i umiejętność jej praktycznego zastosowania z dziedziny materialnego i procesowego prawa karnego, materialnego i procesowego prawa wykroczeń, prawa karnego skarbowego (...)". Natomiast w myśl art. 364 ust. 5 u.r.p. "druga część egzaminu radcowskiego polega na rozwiązaniu zadania z zakresu prawa karnego, polegającego na przygotowaniu aktu oskarżenia lub apelacji, albo - w przypadku uznania, iż brak jest podstaw do ich wniesienia - na sporządzeniu opinii prawnej w oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta lub przedstawiony stan faktyczny".

Ocenie kandydatów na radców prawnych został poddany wyrok Sądu Rejonowego w [...] , którym to wyrokiem oskarżony został uznany za winnego zarzucanych mu w akcie oskarżenia czynów z art. 190 § 1 k.k. i art. 207 § 1 k.k., w zw. z art. 157 § 2 k.k. Sąd wymierzył oskarżonemu stosowną karę za obydwa czyny.

Kandydaci na radców prawnych na egzaminie reprezentowali pokrzywdzoną i oskarżyciela posiłkowego.

Prawidłowe rozwiązanie kazusu egzaminacyjnego sprowadzało się do napisania opinii prawnej o braku podstaw do wniesienia apelacji, tymczasem skarżący wywiódł od wyroku apelację, co w ocenie Komisji Egzaminacyjnych oceniających pracę skarżącego było niezgodne z interesem oskarżyciela posiłkowego, na co wskazali również obydwaj egzaminatorzy oceniający przedmiotową pracę. Jak podnosili egzaminatorzy i obie Komisje Egzaminacyjne, wniesienie apelacji pociągało za sobą ten skutek, że sąd odwoławczy musiałby z urzędu uwzględnić okoliczność przedawnienia czynu opisanego w pkt I wyroku i umorzyć postępowanie w tym zakresie, co nie byłoby z korzyścią dla mocodawcy zdającego.

W tych okolicznościach sprawy Sąd w składzie orzekającym w sprawie nie znalazł podstaw do kwestionowania zasadności stanowisk egzaminatorów i Komisji II Stopnia, mając na względzie, iż stanowiska te zostały prawidłowo i przekonywująco uzasadnione.

Odnosząc kryteria zawarte w art. 365 ust. 2 u.r.p. do pracy skarżącego należy zauważyć, że obaj egzaminatorzy zgodnie stwierdzili, że skarżący nie uwzględnił interesu reprezentowanej strony. Podkreślili, że skarżący nie dostrzegł przedawnienia karalności czynu z art. 190 § 1 k.k.., a tym samym nie zauważył, że wniesienie apelacji będzie skutkować rozstrzygnięciem Sądu odwoławczego na korzyść oskarżonego, z uwagi na zastosowanie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., tj. uchyleniem wyroku i umorzeniem postępowania co do czynu z art. 190 § 1 k.k. Prawidłowo wskazano także, że oskarżyciel posiłkowy na rozprawie głównej w sposób wyraźny przedstawił swoje oczekiwania odnośnie kary i innych środków karnych, jakie winny być orzeczone wobec oskarżonego. Wymiar wymierzonej kary za czyn II – 2 lata pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres lat 5, dozór kuratora oraz zobowiązanie do powstrzymania się od nadużywania alkoholu - był zgodny z ww. stanowiskiem oskarżyciela posiłkowego.

Również Komisja II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości szczegółowo wyjaśniła, dlaczego rozwiązanie zaproponowane przez skarżącego było nieprawidłowe. Ocena ta, zdaniem Sądu była pełna i wyczerpująca. Komisja odniosła się również do twierdzeń skarżącego, że wyrok dotknięty jest wadą, która może powodować jego wzruszenie nawet po uprawomocnieniu się, w zw. z treścią art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.

Komisja Odwoławcza prawidłowo wskazała, że skarżący wnosząc apelację doprowadziłaby do sytuacji, w której upada orzeczenie z punktu I, a działanie to przynosi niewątpliwie korzyść oskarżonemu, zaś ewentualne wzruszenie tego wyroku po jego uprawomocnieniu się jest tylko hipotetyczne. Należy przy tym zauważyć, że zdający w roli pełnomocnika nie miał żadnego kontaktu zarówno z postępowaniem przed sądem odwoławczym, ani możliwości doprowadzenia do wzruszenia wyroku po jego uprawomocnieniu, gdyż nie tego zakresu działania pełnomocnika dotyczył kazus egzaminacyjny. Powoływanie się zatem na możliwości dalszego działania zdającego w tej sprawie, jako jednego z prawidłowych rozwiązań wyżej opisanego kazusu, nie znajduje podstaw w świetle przepisów ustawy o radcach prawnych określających zasady składania egzaminu radcowskiego.

Komisja Odwoławcza prawidłowo wskazała także na nietrafność postawionych przez skarżącego w apelacji zarzutów naruszenia art. 7, art. 410, art. 424 § 1pkt 1 i § 2 k.p.k. oraz zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i zarzutu rażącej niewspółmierności kary. Należy także zgodzić się z oceną, iż apelację skarżącego charakteryzuje brak jasności jej konstrukcji oraz zasadności postawionych zarzutów.

Sąd badając przedmiotową sprawę nie dopatrzył się również naruszenia przepisów postępowania administracyjnego. Uzasadnienie zaskarżonej uchwały zawierało bowiem wszystkie elementy wskazane w art. 107 § 3 k.p.a., a postępowanie w sprawie było prowadzone zgodnie ze wskazaniami zawartymi w art. 6, art. 7, art. 8, art. 77 i art. 80 k.p.a. Organ dokonał wnikliwej analizy zadania egzaminacyjnego, w wyniku czego odniósł się merytorycznie do konkretnych wad pracy oraz omówiono błędy skarżącego rzutujące na podjęte rozstrzygnięcie.

Organ jednoznacznie wykazał na wadliwość rozwiązań zastosowanych przez skarżącego w sporządzonej pracy egzaminacyjnej, w związku z czym należało zgodzić się z Komisją Odwoławczą, że poszczególne podnoszone w odwołaniu zarzuty i argumenty były w istocie polemiką z oceną prawną wyrażoną przez organ, iż sporządzenie apelacji nie stanowi właściwego sposobu rozstrzygnięcia problemu występującego w sprawie będącej przedmiotem egzaminu radcowskiego, z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentował. Podobnie jak organ również Sąd nie podzielił tez przedstawionych przez skarżącego w tej polemice.

W tym miejscu należy wyraźnie podkreślić, że wykonywanie zawodu radcy prawnego wymaga połączenia dwóch podstawowych elementów: wiedzy zawodowej oraz zasad etyki. Istota zawodu radcy prawnego zdefiniowana jest w przepisach art. 4 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 oraz art. 2 u.r.p.. Zgodnie z art. 4 ust. 1 wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Art. 6 ust. 1 ustawy stanowi, że zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma przy tym na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana (art. 2 ww. ustawy).

Przytoczone przepisy kładą wyraźny akcent na pomoc prawną, która ma być świadczona w celu ochrony interesów mocodawcy. Prowadzenie przez radcę prawnego działalności zawodowej wymaga posiadania odpowiedniej wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych, dających gwarancję należytego wykonywania nałożonych na niego obowiązków zgodnie z określonymi standardami merytorycznymi. Egzamin zawodowy stanowi kluczową formę weryfikacji umiejętności zawodowych kandydata na radcę prawnego. Radca prawny świadcząc pomoc prawną, która obejmuje także występowanie przed sądami i trybunałami występuje jako pełnomocnik procesowy strony, działając w jej imieniu z bezpośrednimi dla niej skutkami. Z powyższych względów za słuszne należało uznać stanowisko Komisji II stopnia, która omawiane uchybienie w pracy pisemnej kandydata z części drugiej egzaminu radcowskiego zakwalifikowała jako istotne, w stopniu dyskwalifikującym przedmiotową pracę.

Podsumowując należało stwierdzić, iż wskazane przez organ uchybienia zdającego egzamin radcowski z zakresu prawa karnego są istotne, a dokonanie ich oceny za trafne i uzasadnione, przy czym zdaniem Sądu organ w zakresie formułowania tych ocen nie przekroczył granic uznania administracyjnego.

W tym stanie rzeczy Sąd działając na podstawie art. 151 p.p.s.a. oddalił skargę.