I FZ 272/14

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 12 czerwca 2014 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie odmówił G. R. (zwanej dalej w skrócie "skarżącą") przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

Z uzasadnienia, rozstrzygnięcia podjętego przez Sąd pierwszej instancji wynikało, że strona nie wykazała w sposób przekonujący, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie, pomimo bowiem stosownych pouczeń i wezwania nie przedłożyła dokumentów czy oświadczeń pozwalających na rzetelną i wiarygodną ocenę jej sytuacji majątkowej.

W zażaleniu skarżąca, reprezentowana przez adwokata, wnosząc o uchylenie powyższego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozstrzygnięcia, zarzuciła:

1) naruszenie art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm., powoływanej dalej również jako "P.p.s.a.") w zw. z art. 255 P.p.s.a., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na uznaniu, iż skarżąca nie spełnia przesłanej uprawniających do przyznania prawa pomocy, poprzez zwolnienie od kosztów sądowych, podczas gdy z materiału zgromadzonego w sprawie w sposób logiczny wynika, iż skarżąca nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania, bez uszczerbku koniecznego dla swojego utrzymania;

2) sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym materiałem dowodowym, polegającą na:

a) uznaniu, iż skarżąca prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z rodziną, u której przebywa czasowo i wyłącznie w ramach gościnności, podczas gdy udzielona gościna jest wyłącznie aktem życzliwości pozbawionym gospodarczej więzi, a w szczególności woli ze strony nie tylko skarżącej ale i osób tej gościnności udzielających do prowadzenia takiegoż gospodarstwa z wymienionymi osobami;

b) wnioskowaniu o możliwościach finansowych strony z faktu korzystania z profesjonalnej pomocy, w postaci pełnomocnika z wyboru.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie. Na wstępie należy zaznaczyć, że prawidłowość dokonanej przez Sąd pierwszej instancji analizy wniosku strony skarżącej była już przedmiotem rozważań Naczelnego Sądu Administracyjnego. Postanowieniami z dnia 1 września 2014 r., sygn. akt od I FSK 205/14 do I FSK 210/14 (dostępne w internetowej bazie orzeczeń sądów administracyjnych – CBOSA – na stronie http://orzeczenia.nsa.gov.pl/), NSA oddalił zażalenia strony na postanowienia Sądu pierwszej instancji w zakresie przyznania prawa pomocy. Z uwagi na okoliczność, że ani stan faktyczny, ani stan prawny nie uzasadniał dokonania odmiennej oceny przyjętego w stosunku do skarżącej stanowiska skład orzekający w niniejszej sprawie postanowił podzielić dokonaną we ww. orzeczeniach Naczelnego Sądu Administracyjnego ocenę oraz zaprezentowaną na jej tle argumentację.

W ślad za wskazanymi powyżej postanowieniami NSA z dnia 1 września 2014 r.., wskazać należy, że celem instytucji prawa pomocy jest zagwarantowanie dostępu do sądu podmiotom, których wyjątkowo trudna sytuacja materialna nie pozwala na poniesienie kosztów postępowania. Przyznanie prawa pomocy w jakimkolwiek zakresie musi być jednak postrzegane jako wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania (por. art. 199 P.p.s.a.), co należy mieć na uwadze przy rozstrzyganiu o zastosowaniu tej instytucji. W związku z tym strona występująca na drogę postępowania sądowego winna mieć świadomość obowiązku ponoszenia kosztów tego postępowania oraz wyjątkowości zwolnienia z tego obowiązku, czego konsekwencją powinno być wykazanie w sposób wiarygodny i rzetelny, że zachodzą przesłanki do uwzględnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy.

Z art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a., w którym mowa o przyznaniu prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie częściowym, wynika w sposób jednoznaczny, że ciężar dowodu spoczywa na stronie, która ubiega się o przyznanie jej prawa pomocy. Z zawartego w tym przepisie określenia "gdy wykaże" wynika, że to strona ma przekonać Sąd, że znajduje się w sytuacji, która została uznana przez ustawodawcę za usprawiedliwiającą przyznanie prawa pomocy. Należy też zauważyć, że w przypadku, gdy Sąd w celu uzyskania pełniejszego obrazu sytuacji rodzinnej i majątkowej wnioskodawcy wzywa go do złożenia dodatkowych oświadczeń czy dokumentów źródłowych, tj. korzysta z trybu przewidzianego w art. 255 P.p.s.a., wnioskodawca jest zobowiązany do uczynienia zadość takiemu wezwaniu, a nie może go realizować wybiórczo czy w sposób niedokładny. Uchylając się od pełnej współpracy z Sądem w wyjaśnianiu wątpliwości czy niejasności związanych z rzeczywistymi możliwościami finansowymi wnioskodawcy, wnioskodawca taki powinien mieć świadomość, że ponosi w ten sposób ryzyko stwierdzenia przez Sąd, że nie wykazał spełniania przesłanek przyznania prawa pomocy wskazanych w art. 246 P.p.s.a.

Odnosząc powyższe rozważania do rozpatrywanej sprawy należy wskazać, że w toku postępowania skarżąca przedstawiała swoją sytuację finansową w sposób wybiórczy i niepełny, a wezwanie skierowane do niej w trybie art. 255 P.p.s.a. nie zostało w całości wypełnione. Mimo wezwania nie wyjaśniła ona bowiem źródeł finansowania udzielanej jej przez adwokata pomocy prawnej, jak i tego do kogo należy lokal mieszkalny położony w K. przy ul. [...]. Informacje te pozwoliłyby Sądowi pierwszej instancji ocenić prawdziwość oświadczeń strony zawartych we wniosku, z których wynika, iż nie posiada ona żadnego majątku, jak również dochodów.

Zasadnie również Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę na kwestię związaną z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego z krewnymi, u których zamieszkuje skarżąca. Wbrew bowiem twierdzeniom strony rację miał WSA w Krakowie, że skoro strona w czasie zamieszkiwania u rodziny jest przez nią utrzymywana – oznacza to pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym z tymi członkami rodziny. Tymczasem w zakresie, w jakim dochody i obciążenie finansowe osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym współkształtują sytuację finansową wnioskodawcy o prawo pomocy, tj. jego koszty utrzymania i potencjalne dochody, wojewódzkie sądy administracyjne są uprawione na podstawie art. 255 P.p.s.a. do wzywania o dokumenty źródłowe obrazujące sytuację majątkową domowników wnioskodawcy.

W podsumowaniu powyższego należy uznać, że prawidłowo Sąd pierwszej instancji ocenił, iż informacje przedstawione przez stronę były niewystarczające do wydania korzystnego dla niej rozstrzygnięcia, gdyż nie przedstawiały całościowego obrazu sytuacji finansowej skarżącej, koncentrując się jedynie na jej – dobranych wybiórczo – fragmentach.

Mając powyższe na względzie Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 1 i 2 P.p.s.a., postanowił jak w sentencji.