II FSK 2507/11

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 28 marca 2011 r., sygn. akt I SA/Gl 1236/10, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w sprawie ze skargi K. S.A. z siedzibą w K. (dalej jako Spółka) uchylił postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia 21 września 2010 r. w przedmiocie zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego.

Ze stanu faktycznego sprawy, przyjętego przez Sąd pierwszej instancji wynika, że Prezydent Miasta G., działając jako wierzyciel będący jednocześnie organem egzekucyjnym, w oparciu o wystawione przez siebie tytuły wykonawcze z dnia 5 listopada 2009 r. o nr [...], [...], [...] oraz [...] wszczął w dniu 13 listopada 2009 r. wobec Spółki postępowanie egzekucyjne, którego przedmiotem było zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku od nieruchomości za 2004 r. W wyniku zastosowanych środków egzekucyjnych, uzyskano od dłużnika zajętej wierzytelności — Przedsiębiorstwa [...] "G." Spółka z o.o. środki na pokrycie dochodzonej w egzekucji należności w wysokości 2.252.317,80 zł.

W piśmie z dnia 19 listopada 2009 r. K. zgłosiła zarzuty na prowadzone na podstawie ww. tytułów wykonawczych postępowanie egzekucyjne. Zarzut dotyczył nieistnienia w części obowiązku, spowodowanego nieuwzględnieniem w treści tytułów wykonawczych przerwy w naliczaniu odsetek oraz błędu formalnego tytułów wykonawczych, polegającego na wskazaniu w każdym z tytułów, iż dochodzone zobowiązanie podatkowe wynika ze złożonej deklaracji, a nie z decyzji organu podatkowego.

Postanowieniem z dnia 27 listopada 2009 r. Prezydent Miasta G. uznał zgłoszone zarzuty za uzasadnione i umorzył prowadzone postępowanie egzekucyjne. Następnie w dniu 30 listopada 2009 r. i w dniu 1 grudnia 2009 r. zwrócił otrzymane w wyniku egzekucji środki odpowiednio w wysokości 1.812.856,65 zł oraz 439.461,15 zł.

W dniu 15 grudnia 2009 r. Prezydent Miasta G. wszczął kolejne postępowanie egzekucyjne w oparciu o wystawione przez siebie tytuły wykonawcze z dnia 9 grudnia 2009 r. nr [...], [...], [...] oraz [...]. Przedmiotem tego postępowania stało się to samo zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku od nieruchomości za 2004 r. Podjęte w wyniku egzekucji administracyjnej czynności skutkowały uzyskaniem środków w wysokości 2.128.330,40 zł.

Pismem z dnia 21 grudnia 2009 r. Spółka zgłosiła kolejne zarzuty na prowadzone postępowanie egzekucyjne podnosząc, że objęte egzekucją administracyjną zobowiązanie wygasło już wcześniej wskutek pozyskania przez organ egzekucyjny środków z Przedsiębiorstwa [...] "G." Spółka z o.o.

Postanowieniem z dnia 11 stycznia 2010 r. Prezydent Miasta G. oddalił zgłoszone zarzuty w sprawie prowadzonego postępowania egzekucyjnego, wskazując w uzasadnieniu, że w związku z umorzeniem postępowania egzekucyjnego prowadzonego w oparciu o tytuły wykonawcze z dnia 5 listopada 2009 r. zwrócił wszystkie środki pieniężne przekazane przez dłużnika zajętej wierzytelności. Organ zaznaczył, że zwrot ten miał miejsce w następstwie uznania zarzutu za uzasadniony przed podziałem kwoty uzyskanej z egzekucji, w związku z czym nie nastąpiło zaksięgowanie wyegzekwowanych kwot na rachunku wierzyciela, a tym samym nie nastąpiło wygaśnięcie zaległych należności.

Na powyższe postanowienie Spółka wniosła zażalenie. Następnie postanowieniem z dnia 21 września 2010 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. utrzymało w mocy postanowienie Prezydenta Miasta G. z dnia 11 stycznia 2010 r. W uzasadnieniu wskazano, że Prezydent Miasta G. postępując zgodnie z zasadą legalizmu nie mógł postąpić w inny sposób, jak tylko dokonać zwrotu pieniędzy ściągniętych w toku tej egzekucji. Ponadto organ podniósł, iż umorzenie postępowania w związku ze stwierdzeniem zasadności zarzutów nie odbiega w swym charakterze od umorzenia egzekucji w związku z wystąpieniem okoliczności, wskazanych w art. 60 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954, dalej jako u.p.e.a.). Regulacja zawarta w powyższym przepisie oznacza zaś, że z chwilą umorzenia postępowania egzekucyjnego dochodzi do przywrócenia stanu sprzed wszczęcia egzekucji. Wskazano również, że nienależnie wyegzekwowane kwoty podatku nie stanowią jego nadpłaty lecz wierzytelność o charakterze cywilnoprawnym. Dlatego, zdaniem organu, kwoty ściągnięte w toku egzekucji administracyjnej wszczętej i prowadzonej niezgodnie z prawem nie mogą być traktowane jako pieniądze ściągnięte tytułem przymusowego wykonania obowiązku lecz jako bezpodstawne wzbogacenie. W konsekwencji Prezydent Miasta G.wraz z umorzeniem postępowania i upadkiem dokonanych czynności obowiązany był zwrócić całość wyegzekwowanych kwot. Organ egzekucyjny zdaniem SKO nie mógł, w zaistniałej sytuacji, uzyskanych w toku egzekucji środków potraktować jako pochodzących z dobrowolnej wpłaty i dokonać ich zaliczenia według reżimu z art. 62 i 55 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., dalej O.p.).

Spółka od powyższego postanowienia wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach. Zdaniem skarżącej, w niniejszej sprawie obowiązek zwrotu środków ograniczał się jedynie do zwrotu tej części pobranych środków, jaka przypadała na kwotę nienależnych odsetek. Poza tym, ze względu na treść art. 64c § 3 u.p.e.a., zachodziła też konieczność zwrotu pobranych kosztów egzekucyjnych. Poszerzenie natomiast obowiązku zwrotu powyższych kwot na całość uzyskanych w egzekucji środków nie znajduje ani żadnego oparcia prawnego, ani też nie wpisuje się w podnoszoną przez SKO zasadę legalizmu. Stąd też obowiązek organu egzekucyjnego ograniczał się jedynie do zwrotu części nienależnej pozyskanych w wyniku egzekucji środków, nie zaś do zwrotu ich całości. Spółka podniosła, że środki pieniężne w części, w jakiej nie wymagały zwrotu, nie były jej należne. Nie mogło to jednak oznaczać, że niejako na nowo powstało zobowiązanie podatkowe w rozpatrywanym podatku, lecz że wskutek błędnego zwrotu pobranego w egzekucji podatku doszło do bezpodstawnego wzbogacenia. W wyniku dokonanych zwrotów skarżąca pozyskała środki niewątpliwie jej nienależne. Okoliczność ta sama w sobie nie mogła jednak oznaczać, że organ egzekucyjny uprawniony był do ich odzyskania przeprowadzając ponownie egzekucję administracyjną. Roszczenie o zwrot bezpodstawnie uzyskanych korzyści, jakie miało miejsce w tym przypadku, ma zdaniem skarżącej charakter cywilnoprawny i nie mieści się w katalogu enumeratywnie wymienionych obowiązków, które według art. 2 u.p.e.a. mogą być przedmiotem egzekucji. Ponadto Spółka wskazała, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądów administracyjnych zobowiązanie podatkowe, które raz wygasło wskutek ziszczenia się jednej z okoliczności enumeratywnie wymienionych w art. 59 § 1 O.p., nie może następnie wygasnąć po raz wtóry w związku ze ziszczeniem się kolejnej okoliczności przewidzianej w tym przepisie. Odnosząc się do wywodów organu nadzoru na temat art. 60 § 1 u.p.e.a. Spółka wyraziła wątpliwość, czy powyższy przepis może mieć zastosowanie w przypadku, gdy postępowanie egzekucyjne jest umarzane na podstawie art. 34 § 4 tej ustawy, a nie na podstawie jej art. 59 § 1 pkt 1—8 lub 10.

Odpowiadając na skargę SKO wniosło o jej oddalenie, podtrzymując w pełni argumentację zawartą w zaskarżonym postanowieniu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach wyrokiem z dnia 28 marca 2011 r. uznał skargę za uzasadnioną.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że co do zasady, następstwem umorzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 59 § 1 pkt 3 u.p.e.a.- w sytuacji gdy organem egzekucyjnym nie jest wierzyciel - staje się zwrot kwoty wyegzekwowanej lub wpłaconej dobrowolnie. W tym przedmiocie organ egzekucyjny nie wydaje postanowienia, gdyż nie przewiduje tego żaden przepis ustawy egzekucyjnej. Zwrot wspomnianej kwoty stanowi przy tym czynność materialnotechniczną. Jeżeli organem egzekucyjnym jest wierzyciel, będący organem podatkowym, ewentualne zaniechanie zwrotu otrzymanej kwoty może być rezultatem różnych okoliczności, w tym m.in. zaliczenia jej na inne zobowiązania. Sąd podkreślił, że z art. 59 § 1 pkt 7 O.p. zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części na skutek przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym. W rozpatrywanej sprawie w toku egzekucji uzyskane zostały od dłużnika zajętej wierzytelności środki pieniężne, pokrywające wysokość dochodzonej należności. Powyższe oznacza, iż wskutek przejęcia prawa majątkowego w toku postępowania egzekucyjnego zobowiązanie podatkowe ulega wygaśnięciu. Ugruntowany w orzecznictwie sądów administracyjnych jest pogląd, iż raz wygasłe zobowiązanie podatkowe nie może wygasnąć po raz kolejny. Tymczasem w rozpatrywanej sprawie organ egzekucyjny, będący jednocześnie wierzycielem, po umorzeniu postępowania egzekucyjnego postanowieniem z dnia 27 listopada 2009 r. i zwróceniu uzyskanych środków pieniężnych, wszczął kolejne postępowanie egzekucyjne dotyczące tego samego zobowiązania podatkowego.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że zaskarżone postanowienie nie odniosło się w pełni do zarzutów Spółki, zawartych w zażaleniu na postanowienie organu egzekucyjnego z dnia 11 stycznia 2010 r., przede wszystkim zaś do wyrażonego w zażaleniu poglądu, iż zastosowanie miał w niniejszej sprawie art. 59 § 1 pkt 7 O.p., a zwrot środków dokonany ponad wynikający z przepisów obowiązek nie mógł oznaczać, że wygasłe zobowiązanie podatkowe powstało na nowo. Tym samym SKO nie odniosło się do kwestii zastosowania art. 59 § 1 pkt 7 O.p. w niniejszej sprawie oraz do związanego z tym problemu "odnowienia się" wygasłego zobowiązania. Ponadto organ nie zbadał, kto dokonał zwrotu wyegzekwowanych w pierwotnym postępowaniu egzekucyjnym środków: czy dokonujący zwrotu działał jako wierzyciel, czy też jako organ egzekucyjny. Organ powinien rozważyć znaczenie dla rozstrzyganej sprawy przepisu art. 60 u.p.e.a. w sytuacji, gdy organ egzekucyjny był równocześnie wierzycielem egzekwowanego we wcześniejszym postępowaniu egzekucyjnym obowiązku oraz organem podatkowym, stosującym przepisy Ordynacji podatkowej, w tym dotyczące wpłat zaliczanych na poczet zaległości podatkowych i przy uwzględnieniu faktu, iż umorzenie postępowania egzekucyjnego jest następstwem a nie przyczyną wygaśnięcia, dochodzonego w ten sposób, zobowiązania (art. 59 O.p.).

Ponadto Sąd pierwszej instancji wskazał, że żaden przepis ustawy egzekucyjnej nie przewiduje obowiązku zwrotu wyegzekwowanego podatku. Art. 60 § 1 u.p.e.a. stanowi jedynie, iż umorzenie postępowania egzekucyjnego z przyczyny, o której mowa w art. 59 § 1 pkt 1-8 i 10 ustawy, powoduje uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej. Natomiast przepis art. 64 c § 3 u.p.e.a., jak słusznie zauważyła strona skarżąca, traktuje o obowiązku zwrotu jedynie pobranych kosztów egzekucyjnych w razie niezgodnego z prawem wszczęcia i prowadzenia postępowania egzekucyjnego.

W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. zaskarżyło powyższy wyrok w całości, zarzucając naruszenie:

1) przepisów prawa materialnego – art. 59 § 1 pkt 1 w zw. z art. 72 § 1 pkt 1 O.p. poprzez ich niezastosowanie polegające na nie przyjęciu, że pieniądze ściągnięte w toku egzekucji administracyjnej prowadzonej niezgodnie z przepisami prawa nie prowadzi do wygaszenia w drodze zapłaty zobowiązania podatkowego będącego przedmiotem egzekucji;

2) przepisów postępowania:

- art. 141 § 4 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit.c) ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 270, dalej P.p.s.a.) poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku w sposób nie odpowiadający wymogom opisanym w przywołanym przepisie polegające na braku należnego (logicznego i spójnego) wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia oraz wskazań odnośnie dalszego postępowania;

- art. 60 § 1 u.p.e.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) P.p.s.a.;

- art. 64c § 3 u.p.e.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit.c) P.p.s.a.

które to naruszenia miały istotny wpływ na wynik sprawy, a w konsekwencji stanowią podstawę kasacyjną wskazaną w art. 174 pkt 1 P.p.s.a..

Wobec powyższego wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, w razie nieuwzględnienia zarzutów skargi dotyczących naruszenia przepisów postępowania, z uwagi na naruszenia przepisów prawa materialnego wskazane w pkt 1) strona wniosła o uchylenie wyroku w całości i oddalenie w całości skargi na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia 21 września 2010 r. Ponadto wniesiono o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie.

Skarga kasacyjna zawiera zarzuty odnoszące się do naruszenia zarówno przepisów postępowania, jak i prawa materialnego. W takiej sytuacji Naczelny Sąd Administracyjny w pierwszej kolejności rozpoznaje zarzuty związane z naruszeniem prawa procesowego.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. zarzuciło zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 141 § 4 P.p.s.a. w zw. z art. 145 par. 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku w sposób nie odpowiadający wymogom opisanym w przywołanym przepisie polegające na braku należytego wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia oraz wskazań odnośnie do dalszego postępowania.

Zgodnie z art. 141 § 4 P.p.s.a. uzasadnienie wyroku powinno zawierać zwięzłe przedstawienie stanu sprawy, zarzutów podniesionych w skardze, stanowisk pozostałych stron, podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie. Jeżeli w wyniku uwzględnienia skargi sprawa ma być ponownie rozpatrzona przez organ administracji, uzasadnienie powinno ponadto zawierać wskazania co do dalszego postępowania.

Zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 141 § 4 P.p.s.a. w podany przez autora skargi kasacyjnej sposób jest trafny. Sąd bowiem nie zastosował się w pełni do dyspozycji tego przepisu. Prawidłowo skonstruowane uzasadnienie daje rękojmię, iż sąd administracyjny dołożył należytej staranności przy podejmowaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia. Pozwala bowiem poznać przesłanki podjęcia rozstrzygnięcia, prześledzić rozumowanie sądu pierwszej instancji. Pełni ono dwojaką funkcję. Z jednej strony ma charakter informacyjny względem stron postępowania sądowoadministracyjnego. Prawidłowo skonstruowane uzasadnienie jest niezbędne dla należytego wywiedzenia zarzutów skargi kasacyjnej. Strona, chcąc merytorycznie polemizować ze stanowiskiem Sądu musi poznać dokładnie argumenty przemawiające za takim rozstrzygnięciem zawartym w zaskarżonym wyroku. Z drugiej strony, uzasadnienie wyroku umożliwia Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu ocenę zasadności przesłanek, na których oparto zaskarżone orzeczenie. Jest to niezbędne dla przeprowadzenia prawidłowej kontroli instancyjnej (por wyrok Naczelny Sąd Administracyjnego z 15 września 2011 r., sygn. akt I FSK 1291/10, dostępny w systemie CBOSA na stronie www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Odnosząc powyższe uwagi do niniejszej sprawy należy stwierdzić, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie spełnia przesłanek ustawowych określonych w art. 141 § 4 P.p.s.a. Nie zawiera bowiem prawidłowo wskazanej podstawy prawnej rozstrzygnięcia, a w szczególności wątpliwości budzi jej wyjaśnienie. Zrekonstruowanie wskazań co do dalszego postępowania wskazuje na to, że przeprowadzone na ich podstawie postępowanie nie przyczyni się do wyjaśnienia sprawy, a jedynie spowoduje ponowną ocenę prawna sprawy przez SKO.

Należy zauważyć, że Sąd pierwszej instancji, jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał art. 145 par. 1 pkt 1 lit a i c P.p.s.a. Sąd pierwszej instancji stwierdził ogólnie, że zaskarżone postanowienie zawiera uchybienia natury materialnej i procesowej, nie wskazał jednak szczegółowo tych naruszeń.

Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera żadnego zarzutu umożliwiającego konkretyzację przyczyny uchylenia postanowienia Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. Strony postępowania jak i Naczelny Sąd Administracyjny nie powinni domyślać się jakie przyczyny legły u podstaw podjętego rozstrzygnięcia. Motywy wyroku muszą być na tyle jasne, by pozwoliły stronie sformułować poprawnie skargę kasacyjną.

Już tylko powyższe względy powodują, że wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach podlegał uchyleniu z uwagi na naruszenie art. 141 § 4 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit c P.p.s.a.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zlecił Samorządowemu Kolegium Odwoławczemu odniesienie się szczegółowo do wszystkich kwestii podniesionych przez zobowiązanego, w szczególności rozważenie zastosowania w sprawie art. 59 par. 1 pkt 1 oraz art. 59 par. 1 pkt 7 O.p. Sąd nakazał Samorządowemu Kolegium Odwoławczemu przy ponownym rozpoznaniu sprawy zbadanie w świetle cytowanych powyżej przepisów Ordynacji podatkowej czy zachodzi możliwość uznania, że zobowiązanie podatkowe strony wyegzekwowane w drodze prowadzonej pierwotnie egzekucji administracyjnej wygasło, a tym samym czy zasadne było wszczęcie i dalsze prowadzenie postępowania egzekucyjnego w oparciu o tytuły wykonawcze z dnia 9 grudnia 2009 r. Ponadto Sąd pierwszej instancji nakazał Samorządowemu Kolegium Odwoławczemu rozważenie znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy art. 60 u.p.e.a. w sytuacji gdy organ egzekucyjny był równocześnie wierzycielem. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazania co do dalszego postępowania nie są prawidłowe i świadczą o tym, że w istocie Sąd pierwszej instancji przy bezspornym stanie faktycznym i dostatecznie sprecyzowanych stanowiskach stron postępowania uchylił się od kontroli zaskarżonego postanowienia zlecając jeszcze raz rozważenie oceny prawnej Samorządowemu Kolegium Odwoławczemu. Sąd pierwszej instancji przy stanie faktycznym nie budzącym wątpliwości zaniechał zatem dokonania własnej oceny prawnej prawidłowości zastosowania przepisów prawa przez organ drugiej instancji. Sąd pierwszej instancji nie miał powodów do odstąpienia od merytorycznej kontroli zaskarżonego postanowienia.

W związku ze stwierdzonymi naruszeniami przepisów postępowania (art. 141 § 4 oraz art. 145 § 1 pkt 1 lit c P.p.s.a.), które zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego miały wpływ na wynik sprawy, przedwczesne byłoby rozpoznanie zarzutów naruszenia prawa materialnego. Z tego względu Naczelny Sąd Administracyjny nie ustosunkował się do pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd pierwszej instancji winien wywieść rozstrzygnięcie z przesłanek prawnych odnoszących się do stanu sprawy, z uwzględnieniem przedstawionych okoliczności stanu faktycznego oraz istoty poglądów prawnych prezentowanych przez Spółkę i SKO w zakresie sprawy, które powinien jednoznacznie przedstawić w uzasadnieniu wyroku odpowiadającym wymogom art.141 § 4 P.p.s.a.

Biorąc powyższe pod uwagę, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art.185 § 1 P.p.s.a. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gliwicach. O zwrocie kosztów postępowania orzeczono zgodnie z art.203 pkt 2 P.p.s.a.