I FZ 339/14

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 17 lipca 2014 r., sygn. akt I SA/Bd 430/14, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy odmówił P.K. (zwanemu dalej "skarżącym") przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

Uzasadniając motywy swojego rozstrzygnięcia Sąd wskazał, że skarżący nie przedstawił dokumentacji dotyczącej sytuacji majątkowej jego małżonki, co w efekcie uniemożliwiło przeprowadzenie kompleksowej oceny wniosku strony. Sąd zaznaczył jednocześnie, że wnioski i oświadczenia złożone przez skarżącego pozostają ze sobą w sprzeczności. We wniosku skarżący oświadczył, że prowadzi gospodarstwo domowe z dziećmi, po czym oświadczył, że jedno z nich (córka) uczy się poza krajem. Oznacza to, że nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego i nie łoży na jej utrzymanie, zwłaszcza że – jak sam podał – za naukę córki płaci żona. Ponadto skarżący pełni funkcję Prezesa w spółce [...] i z tego tytułu otrzymuje stałe wynagrodzenie w kwocie 1.680 zł brutto miesięcznie. Sąd wobec powyższego uznał, że skoro skarżący w rzeczywistości nie prowadzi gospodarstwa domowego także z córką, a tylko z synem, a więc ma tylko jedno dziecko na utrzymaniu, otrzymuje wynagrodzenie za pełnienie funkcji Prezesa w spółce, w której Zarządzie jest także jego żona, mieszka w mieszkaniu, które jest własnością żony, a żona łoży na naukę ich córki, to stwierdzić można, że może on dysponować środkami na pokrycie kosztów postępowania w niniejszej sprawie.

W złożonym zażaleniu pełnomocnik strony skarżącej zwrócił się o uchylenie powyższego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zdaniem autora zażalenia, skarżący nie był zobowiązany do udokumentowania sytuacji majątkowej swojej małżonki, z którą pozostaje w rozdzielności majątkowej. Obowiązek taki nie wynikał bowiem ani z treści przepisów prawa, ani z treści formularza. Wskazano, że orzecznictwo sądów administracyjnych, na które powoływał się Sąd nie może zastępować przepisów prawa, a te takiego obowiązku nie przewidują. Wskazano również, że Sąd nie odniósł się do okoliczności związanej z prowadzonym w stosunku do skarżącego postępowaniem egzekucyjnym na łączną kwotę 5.208.045,52 zł.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie ma usprawiedliwionych podstaw. Sąd pierwszej instancji prawidłowo przyjął w rozpoznawanej sprawie, że przyznanie prawa pomocy, jako odstępstwo od zasady partycypacji strony w kosztach postępowania sądowego (art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm./, zwanej dalej "P.p.s.a."), może być zastosowane jedynie w przypadkach wyjątkowych, kiedy strona wykaże w sposób jednoznaczny spełnienie przesłanek określonych w art. 246 P.p.s.a. W świetle ww. przepisu , ciężar dowodu spoczywa na stronie, która ubiega się o przyznanie prawa pomocy. Z użytych w tym przepisie słów "...gdy wykaże..." wynika, że strona ma przekonać sąd, że znajduje się w sytuacji opisanej w tym przepisie, która uniemożliwia jej poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania lub poniesienie pełnych kosztów postępowania (por. M. Niezgódka-Medek [w:] B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2009, s. 694).

Mając na uwadze stanowisko strony zaprezentowane we wniesionym zażaleniu należy podnieść, że na podstawie art. 255 P.p.s.a. wojewódzki sąd administracyjny może wezwać do przedłożenia dokumentów dotyczących stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego strony wnoszącej o przyznanie prawa pomocy. Przepis ten wyznacza więc granicę podmiotową swojego zastosowania – nie może być podstawą do wezwania o przedłożenie dokumentów źródłowych niezwiązanych z osobą wnioskującą o przyznanie prawa pomocy (por. postanowienie NSA z dnia 23 września 2010 r., II FZ 474/10, publik.: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/). Jednocześnie art. 255 P.p.s.a. nadaje sądom administracyjnym rozpoznającym wnioski o przyznanie prawa pomocy kompetencję do wezwania strony o przedłożenie dokumentów źródłowych, co z mocy tego przepisu powoduje powstanie obowiązku po stronie wnioskodawcy o przedłożenie tychże dokumentów ("...strona jest obowiązana złożyć na wezwanie...").

Podkreślić w tym miejscu należy, że okolicznością sporną było to, czy skarżący współtworzy z żoną wspólne gospodarstwo domowe. Skarżący nie wskazał żony bowiem w stosownej rubryce formularza jako osoby, która z nim wspólnie tworzy gospodarstwo domowe. Niemniej jednak za uzasadnione należy uznać stanowisko Sądu pierwszej instancji odnoszące się tej właśnie kwestii. Skoro bowiem skarżący pozostaje w związku małżeńskim, wspólnie z żoną łoży na utrzymanie dzieci, uzyskuje dochód w Spółce, w której małżonka – obok skarżącego – pełni funkcje w zarządzie Sp. z o.o. [...], w której posiada 99% udziałów, to za uzasadnione w tej sytuacji należy na mocy art. 255 P.p.s.a. uznać wezwania sądu do przedłożenia dokumentów źródłowych również jego małżonki. Należy bowiem mieć na uwadze, że w zakresie, w jakim dochody i obciążenie finansowe osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym współkształtują sytuację finansową wnioskodawcy o prawo pomocy, tj. jego koszty utrzymania i potencjalne dochody, wojewódzkie sądy administracyjne są uprawione na podstawie art. 255 P.p.s.a. do wzywania o dokumenty źródłowe obrazujące sytuację majątkową domowników wnioskodawcy (tak też NSA w postanowieniu z dnia 10 marca 2011 r., II FZ 67/11, publik.: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/). Zresztą, konieczność podawania tego typu informacji wynika z prawnego obowiązku udzielania wzajemnej pomocy przez małżonków i przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb stworzonej przez nich rodziny, co znajduje umocowanie w przepisach art. 13 i art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przy ocenie możliwości finansowych skarżącego poboczną kwestią jest rozdzielność majątkowa istniejąca między małżonkami. Ustanowienie rozdzielności majątkowej nie wyłącza bowiem stosowania przepisów regulujących małżeńskie stosunki majątkowe, niezależnie od ustroju majątkowego obowiązującego małżonków.

Prawidłową ocenę tych faktów przeprowadził Sąd pierwszej instancji i trafnie skonstatował, że skarżący nie wykazał zasadności przyznania mu prawa pomocy we wnioskowanym zakresie poprzez uchybienie obowiązkowi nałożonemu przez niego na podstawie art. 255 P.p.s.a.

Nie znając zatem pełnych możliwości finansowych skarżącego oraz osób pozostający z nim we wspólnym gospodarstwie domowym nie można było również badać, jak mają się one do prowadzonego postępowania egzekucyjnego. Mimo zatem tego, że Sąd I instancji wprost nie odniósł się do stanowiska strony odnośnie wszczętej egzekucji, to w świetle powyższego uznać należało, że zaskarżone postanowienie odpowiada prawu.

Podzielając powyższą ocenę Sądu pierwszej instancji, Naczelny Sąd Administracyjny, działając na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 1 i 2 P.p.s.a., orzekł jak w sentencji