IV SA/Po 258/13

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...] listopada 2012 r., nr [...] (dalej decyzja z dnia [...] listopada 2012 r.) Burmistrz Gminy Z. (dalej Burmistrz albo organ I instancji) działając na podstawie art. 2 pkt 3 i 10, art. 9, art. 12, art. 25, art. 27 ust. 1-3 ustawy z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. 2012 r., nr 1, poz. 7 ze zm., dalej ustawa z 2007 r.), art. 104, art. 107 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. 2000 r., nr 98, poz. 1071 ze zm., dalej kpa), zobowiązał K. S., zam. K. [...],[...] S. do zwrotu należności z tytułu otrzymanych przez osobę uprawnioną świadczeń z funduszu alimentacyjnego przyznanych decyzją Burmistrza Gminy Z. z dnia [...] września [...] r., nr [...] (dalej decyzja z [...] września 2011 r.) dla J. S., zam. B. [...],[...] Z., na dziecko J. S. w okresie od [...] października 2011 r. do [...] sierpnia 2012 r., w wysokości [...] zł łącznie z ustawowymi odsetkami naliczanymi od pierwszego dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia z funduszu alimentacyjnego, do dnia spłaty.

W uzasadnieniu Burmistrz wskazał, że decyzją z [...] września 2011 r. J. S. nabyła w okresie od [...] października 2011 r. do [...] sierpnia 2012 r. prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego na dziecko J. S. w wysokości [...] zł miesięcznie. Dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami.

Odwołanie od powyższej decyzji pismem z dnia [...] grudnia 2012 r. wniósł K. S. wskazując, że z powodu swojej sytuacji zdrowotnej i majątkowej nie może zapłacić dochodzonej należności pieniężnej. Odwołujący mieszka u brata, nie mając swojego majątku oraz oszczędności. Opiekuje się Nim matka, ponieważ nie jest w stanie samemu się obsłużyć.

Decyzją z dnia [...] stycznia 2013 r., nr [...] (dalej decyzja z dnia [...] stycznia 2013 r.) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. (dalej SKO albo Kolegium) utrzymało w mocy decyzję z dnia [...] listopada 2012 r.

Kolegium ustaliło, że decyzją z dnia [...] września 2011 r. przyznano osobie uprawnionej – J. S. świadczenie z funduszu alimentacyjnego na okres od [...] października 2011 r. do [...] sierpnia 2012 r. w wysokości [...] zł miesięcznie. Wyrokiem z dnia [...] września 2012 r., sygn. akt [...], Sąd Rejonowy w S. ustalił, że obowiązek alimentacyjny K. S. wobec J. S. ustał z dniem [...] sierpnia 2012 r., wobec tego postanowieniem z dnia [...] października 2012 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w S. umorzył postępowanie egzekucyjne przeciwko odwołującemu. Pismem z dnia [...] października 2012 r., nr [...], organ I instancji zawiadomił odwołującego o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie zwrotu należności w wysokości świadczenia wypłaconego z funduszu alimentacyjnego. Decyzją z dnia [...] listopada 2012 r. organ I instancji zobowiązał odwołującego do zwrotu należności alimentacyjnych w wysokości [...] zł łącznie z ustawowymi odsetkami.

Dokonując wykładni znajdujących zastosowanie w sprawie przepisów prawa Kolegium wskazało, że przesłanki, jakimi kierował się organ I instancji wydając decyzję z dnia [...] listopada 2012 r. były słuszne i w pełni uzasadnione. Odwołujący nie wypełniając swojego obowiązku alimentacyjnego, powinien liczyć się z ujemnymi dla Niego konsekwencjami. Odwołujący zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy z 2007 r. jest zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami.

Mając na uwadze oświadczenie Odwołującego, że nie jest w on w stanie spłacić powstałego zadłużenia, Kolegium zauważyło, że zgodnie z art. 30 ust. 2 ustawy z 2007 r., dłużnik alimentacyjny może złożyć do organu właściwego wierzyciela wniosek o umorzenie jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, jak również wniosek o odroczenie terminu płatności albo o rozłożenie na raty z uwagi na sytuację dochodową i rodzinną wnioskodawcy. Wniosek taki może zostać złożony po zakończeniu postępowania w niniejszej sprawie.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu (dalej WSA) z dnia [...] lutego 2013 r. K. S. (dalej skarżący) reprezentowany przez matkę H. S. wniósł o uchylenie decyzji z dnia [...] stycznia 2013 r.

W uzasadnieniu matka skarżącego opisała ciężką sytuację majątkową i zdrowotną skarżącego akcentując, że nie jest On zdolny do samodzielnej egzystencji (k. 4 akt sądowych).

W odpowiedzi na skargę z dnia [...] marca 2013 r., nr [...], Kolegium wniosło o jej oddalenie jako nieuzasadnionej (k. 13-15 akt sądowych).

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga okazała się zasadna, aczkolwiek z innych względów aniżeli zostały w niej podniesione.

Przedmiotem kontroli sprawowanej pod względem zgodności z prawem w niniejszym postępowaniu była decyzja Kolegium z dnia [...] stycznia 2013 r. utrzymująca w mocy decyzję z dnia [...] listopada 2012 r. w której skarżący zobowiązany został do zwrotu należności z tytułu otrzymanych przez osobę uprawnioną świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Badając legalność decyzji z [...] stycznia 2013 r. oraz poprzedzającego jej wydanie postępowania Sąd miał na uwadze, że odwołanie od decyzji z [...] listopada 2012 r. nie zostało w ogóle podpisane. Kolegium wydając zaskarżoną decyzję pominęło powyższy brak formalny, nie wzywając skarżącego o jego uzupełnienie ani nie ustosunkowując się w uzasadnieniu decyzji do znaczenia tego uchybienia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Zgodnie z art. 63 kpa odwołanie, jak każde podanie, aby mogło być uznane za czynność prawnie skuteczną, powinno spełniać określone w tym przepisie wymogi co do formy ( § 1) oraz co do treści ( § 2, § 3, § 3a). W doktrynie podkreśla się, że odwołanie to sformalizowany, poddany określonym rygorom procesowym środek zaskarżenia decyzji w zwykłym trybie administracyjnym (Z. Kmieciak, Odwołania w postępowaniu administracyjnym, Warszawa 2011, s. 63). Odnośnie wymagania co do treści, to skuteczność prawną podania ustawodawca uzależnia od wskazania w nim osoby od której pochodzi, jej adresu, przedstawienia żądania oraz od umieszczenia pod nim podpisu. Co do zasady, podpis musi być własnoręczny. W judykaturze i doktrynie utrwalone zostało stanowisko, że podpis to napisany lub uwierzytelniony znak ręczny. Zdaniem Sądu, tylko tak złożony podpis może być kwalifikowany jako spełniający wymagania formalne co do treści podania. Podpis taki nie może być zastąpiony żadnym podpisem mechanicznym np. faksymilą bądź kserograficzną odbitką własnoręcznego podpisu. W wyroku z dnia 28 maja 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 442/08, baza orzeczeń NSA, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, że jeżeli wniosek został sporządzony pismem maszynowym na komputerze i na jego końcu znajdowało się jedynie imię i nazwisko skarżącego napisane pismem maszynowym, to organ powinien wezwać skarżącego w trybie art. 64 § 2 kpa do uzupełnienia braków poprzez podpisanie wniosku, pod rygorem pozostawienia wniosku bez rozpoznania. Zgodnie bowiem z art. 63 § 3 kpa podanie wniesione pisemnie powinno być podpisane przez wnoszącego. Natomiast w wyroku z dnia 9 maja 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 2250/07, lex nr 506446, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zauważył, że z postanowień art. 61 § 1 kpa w związku z art. 63 § 3 kpa oraz art. 14 § 1 kpa wynika, że żądanie wszczęcia postępowania powinno przybrać formę pisemną sprowadzającą się do ujawnienia istoty żądania i potwierdzenia tego własnoręcznym podpisem. W wyroku tym Sąd uznał, że za własnoręczny nie można uznać jego kopii. Tożsamy pogląd z zaprezentowanym powyżej wyraził tutejszy Sąd w wyrokach o sygn. akt IV SA/Po 695/09 z 10 marca 2010 r. oraz IV SA/Po 308/09 z dnia 4 lutego 2010 r. Tak samo w doktrynie przyjmuje się, że brak podpisu strony, przy równoczesnym braku podpisu osoby przez nią umocowanej, gdy nie zostanie usunięty, powoduje brak uniemożliwiający wywołanie skutku prawnego wniesionego podania (B. Adamiak, w: B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011 r., s. 306, G. Łaszczyca, w: G. Łaszczyca, Cz. Martysz, A. Matan, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2010 r., t. I, s. 533-535).

W przypadku, gdy organ odwoławczy uznał za odwołanie pismo nie podpisane przez osobę wnoszącą odwołanie to oznacza, że organ II instancji bez podstawy prawnej wystąpił w charakterze organu odwoławczego. W związku z czym decyzja organu odwoławczego, w takiej sytuacji, jest dotknięta wadą nieważności (art. 156 § 1 pkt 2 kpa). Pogląd taki wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 18 maja 1994 r., sygn. akt SA/Gd 2365/93, w wyroku z 15 września 2000 r., sygn. akt III SA 417/00, lex nr 47217 oraz w wyroku z 18 kwietnia 2000 r., sygn. akt II SA/Gd 954/88, lex nr 44072. Jest on również prezentowany przez przedstawicieli doktryny (zob. J. Borkowski, w: B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011 r., str. 626, A. Matan, w: G. Łaszczyca, Cz. Martysz, A. Matan, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2010 r., t. II, s. 348-349).

Mając na uwadze powyższe Sąd działając na podstawie art. 145 § 1 pkt 2 ppsa w punkcie I wyroku stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji Kolegium z dnia [...] stycznia 2013 r.

Ubocznie należy w tym miejscu zauważyć, że istotnym składnikiem prawidłowo wydanej decyzji jest jej uzasadnienie. Powinno ono w sposób wyczerpujący informować stronę o motywach, którymi kierował się organ rozstrzygając sprawę. Strona może bowiem skutecznie bronić swych interesów tylko w sytuacji, gdy znane są jej przesłanki powziętej decyzji. Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd, że w uzasadnieniu decyzji o zwrocie należności z tytułu świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego organ powinien uzewnętrznić nie tylko globalną wysokość wypłaconych z funduszu alimentacyjnego świadczeń, lecz nadto wysokość dokonanych w okresie świadczeniowym wpłat do funduszu w rozbiciu na poszczególne wpłaty i wypłaty oraz wskazanie dat poszczególnych operacji (wyrok WSA w Poznaniu z 8 marca 2012 r., IV SA/Po 36/12, lex nr 1139615, wyrok WSA w Poznaniu z 23 czerwca 2010 r., II SA/Po 199/10, lex nr 585370). Poczynienie takich ustaleń przez organy obu instancji pozwoliłoby zarówno Skarżącemu, jak i Sądowi na dokonanie faktycznej kontroli prawidłowości wskazanej do zwrotu kwoty, a także na zweryfikowanie prawidłowości naliczenia przez organ odsetek. Oczywistym przy tym jawi się to, że już w decyzji administracyjnej wydawanej na podstawie art. 27 ust. 2 ustawy z 2007 r. powinny zostać wyliczone odsetki należne na dzień jej wydania, wraz ze wskazaniem na podstawie jakiej stopy procentowej, w jakiej wysokości, od jakich kwot i od jakich dat odsetki te są naliczane.

Dokonaniu przez Sąd weryfikacji powyższych obliczeń stanął na przeszkodzie również niepełny materiał dowodowy sprawy. W przedłożonych aktach administracyjnych nie została bowiem zamieszczona decyzja z [...] września 2011 r., mocą której Justyna S. nabyła w okresie od [...] października 2011 r. do [...] sierpnia 2012 r. prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego w wysokości [...] zł miesięcznie. To właśnie wypłacone na podstawie powyższej decyzji świadczenia stały się przedmiotem postępowania dotyczącego ich zwrotu od dłużnika alimentacyjnego. Uprzednie wydanie decyzji z [...] września 2011 r. było istotną przesłanką dla wydania decyzji z [...] listopada 2012 r., czego wyrazem jest przytoczenie treści jej rozstrzygnięcia zarówno w sentencji, jak i w uzasadnieniu decyzji z [...] listopada 2012 r.

Odnosząc się do zarzutów i twierdzeń zawartych w skardze, Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd o związanym charakterze decyzji wydawanej w sprawie obciążenia dłużnika alimentacyjnego obowiązkiem zwrotu kwot świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego. Organ w prowadzonym postępowaniu zobowiązany jest jedynie ustalić czy została wydana decyzja ostateczna o przyznaniu świadczenia z funduszu alimentacyjnego i czy zostały wypłacone świadczenia, zaś w razie poczynienia w tym zakresie pozytywnych ustaleń ma obowiązek wydać decyzję nakazującą zwrot przez dłużnika alimentacyjnego wypłaconych na rzecz osoby uprawnionej świadczeń. Na etapie wydawania decyzji na podstawie art. 27 ust. 2 ustawy z 2007 r. organ nie może badać zarówno sytuacji majątkowej skarżącego, jak i oceniać potencjalnej możliwości wykonania decyzji (wyrok NSA z 27 czerwca 2012 r., I OSK 60/12, lex nr 1217371, wyrok NSA z 5 października 2011 r., I OSK 800/11, lex nr 1069681). Kwestia sytuacji zdrowotnej i materialnej skarżącego może stanowić przedmiot odrębnego postępowania, zainicjowanego przez Niego po zakończeniu postępowania w sprawie zwrotu należności z tytułu otrzymanych przez osobę uprawnioną świadczeń.

Ponownie rozpoznając niniejszą sprawę Kolegium powinno uzupełnić brak formalny wniesionego odwołania, a następnie w razie uznania decyzji organu I instancji za prawidłową, dokonać dokładnego przedstawienia sposobu obliczenia orzeczonej do zwrotu kwoty wraz z ustawowymi odsetkami. Dokonanie powyższych czynności nie pociągało za sobą konieczności uchylenia decyzji organu I instancji, ponieważ ich zakres zawiera się w pojęciu dodatkowego postępowania w celu uzupełnienia dowodów i materiałów w sprawie o którym stanowi art. 136 kpa. Kolegium powinno również zadbać o kompletność akt sprawy, w których powinna znajdować się również decyzja z [...] września 2011 r.

W 2 pkt wyroku Sąd działając na zasadzie art. 152 ppsa określił, że zaskarżona decyzja nie może zostać wykonana. Oznacza to, że nie wywołuje ona skutków prawnych, które wynikają z jej rozstrzygnięcia, od chwili wydania wyroku, mimo że wyrok uchylający tę decyzję nie jest jeszcze prawomocny (wyrok NSA z dnia 29.07.2004 r., sygn. akt OSK 591/04, ONSA i WSA 2004/2/32).