III SA/Łd 594/13

Uzasadnienie

Dyrektor Izby Skarbowej w [...] postanowieniem z dnia [...], nr [...] utrzymał w mocy postanowienie Naczelnika Urzędu Skarbowego w [...] z dnia [...], nr [...] wydane w przedmiocie umorzenia jako bezprzedmiotowego postępowania z wniosku M. W. o umorzenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie tytułów wykonawczych o numerach [...] i [...].

Powyższe rozstrzygnięcie wydane zostało w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny:

W dniu [...] Naczelnik Urzędu Skarbowego w [...] wystawił na skarżącą tytuły wykonawcze o numerach od [...] do [...] i [...] obejmujące zaległości w podatku od towarów i usług za poszczególne miesiące 2002 r. Następnie organ egzekucyjny dokonał zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego skarżącej.

Pismem z dnia [...] strona złożyła wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie tytułów wykonawczych o numerach od [...] do [...] i [...] i uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych. Uzasadniając wniosek pełnomocnik strony podniósł, iż Naczelnik Urzędu Skarbowego w [...] wystawiając w/w tytuły egzekucyjne błędnie wskazał przerwę w naliczaniu odsetek. W ocenie pełnomocnika, organ żąda zatem wykonania nieistniejącego obowiązku. Ponadto zarzucił, że organ zastosował w stosunku do jego mocodawczyni niekonstytucyjny przepis.

Postanowieniem z dnia [...] Naczelnik Urzędu Skarbowego w [...] umorzył postępowanie jako bezprzedmiotowe postępowanie w sprawie wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego w stosunku do M. W. na podstawie tytułów wykonawczych o nr [...] i [...]. Uzasadniając organ wskazał, iż postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie tytułu wykonawczego o nr [...] zostało zakończone w wyniku zapłaty w dniu [...], natomiast do tytułu wykonawczego nr [...] postępowanie zakończono [...]. Tym samym zasadne stało się umorzenie postępowania na podstawie art. 105 § 1 k.p.a.

M. W. wniosła zażalenie do Dyrektora Izby Skarbowej w [...]. Pełnomocnik strony zarzucił postanowieniu I instancji naruszenie: art. 105 § 1 k.p.a. w zw. z art. 59 § 1 pkt 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji poprzez bezpodstawną odmowę umorzenia postępowania egzekucyjnego i uznanie, że nie zachodzą przesłanki do zastosowania przerwy w naliczaniu odsetek na podstawie art. 54 § 1 pkt 7 Ordynacji podatkowej. Ponadto zarzucił, iż strona nie była powiadomiona o zakończeniu realizacji tytułów wykonawczych o nr [...] i [...].

Zaskarżonym postanowieniem z dnia [...] Dyrektor Izby Skarbowej w [...] utrzymał w mocy postanowienie organu I instancji. Powołując przepis art. 105 § 1 k.p.a., wskazał, iż organ administracji publicznej wydaję decyzję o umorzeniu postępowania odpowiednio w całości albo w części, gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe w całości albo w części. W niniejszej sprawie pełnomocnik strony w dniu 29 listopada 2012 r. złożył wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie tytułów wykonawczych o nr od [...] do [...] i [...], obejmujących zaległości w podatku od towarów i usług za poszczególne miesiące 2002 r. Z akt sprawy wynik, że w toku postępowania egzekucyjnego dokonano czynności egzekucyjnych, w wyniku których doszło do wyegzekwowania w całości należności dochodzonych na podstawie tytułów wykonawczych o nr [...] i [...]. Powyższe, w ocenie organu, odwoławczego czyni bezprzedmiotowym wniosek skarżącej w części dotyczącej należności dochodzonych na podstawie w/w tytułów wykonawczych. Brak jest bowiem podstaw merytorycznego rozpatrzenia wniosku we wskazanym zakresie. Odnosząc się do zarzutu niepoinformowania skarżącej o zakończeniu realizacji w/w tytułów wykonawczych organ odwoławczy podniósł, iż do takiego działania nie zobowiązuje organu żaden przepis prawa.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi pełnomocnik skarżącej zarzucił naruszenie art. 138 § 1 pkt 1 w zw. z art. 105 § 1 i art. 144 k.p.a. w zw. z art. 18 i art. 59 § 1 pkt 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji poprzez utrzymanie w mocy postanowienia organu I instancji i tym samym zaakceptowanie błędnego stanowiska tego organu w zakresie możliwości zastosowania w sprawie art. 54 § 2 Ordynacji podatkowej i pominięcie, że żąda się od strony zapłaty odsetek, za okres od wszczęcia postępowania kontrolnego do dnia doręczenia decyzji wbrew art. 54 § 1 pkt 7 Ordynacji podatkowej, który powinien mieć zastosowanie w sprawie. Strona skarżąca podkreśliła, iż zaskarżonym postanowieniem Dyrektor Izby Skarbowej zamyka całkowicie zobowiązanej drogę do działania zmierzającego do usunięcia zaistniałego naruszenia prawa w zakresie naliczania odsetek w ww. tytułach wykonawczych w niniejszym postępowaniu. Wskazała, iż postępowania egzekucyjne prowadzone na podstawie tytułów wykonawczych [...] i [...] zostały zakończone, a odsetki w nieprawidłowej wysokości zostały ściągnięte, a teraz dodatkowo organ twierdzi, że postępowanie z wniosku strony jest bezprzedmiotowe. Powoduje to sytuację, w której skarżąca nic nie może zrobić, chociaż należy jej się zwrot odsetek naliczonych niezgodnie z prawem.

Wniesiono o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

W odpowiedzi na skargę Dyrektor Izby Skarbowej w [...] wniósł o jej oddalenie argumentując, jak w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie. Stosownie do brzmienia art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269, ze zm.), właściwość sądów administracyjnych obejmuje sprawowanie kontroli decyzji i innych rozstrzygnięć administracyjnych w oparciu o kryterium ich zgodności z prawem. Uchylenie przez sąd zaskarżonego aktu następuje w razie zaistnienia istotnych wad w przeprowadzonym postępowaniu lub w wyniku naruszenia przepisów prawa materialnego, mogących mieć istotny wpływ (mających wpływ) na wynik sprawy - art. 145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm. - dalej: p.p.s.a.).

Zgodnie z treścią art. 134 § 1 p.p.s.a., Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Po dokonaniu kontroli zaskarżonego postanowienia, mając na uwadze stan faktyczny i prawny sprawy, sformułowane w skardze zarzuty oraz wspierające je argumenty, Sąd stwierdza, że brak jest podstaw do zakwestionowania wyrażonego w tym postanowieniu stanowiska Dyrektora Izby Skarbowej w [...]. Postanowienie to znajduje bowiem dostateczne podstawy w prawie materialnym, jego wydanie zaś poprzedziło postępowanie, w którym nie uchybiono regułom procesowym.

W rozpoznawanej sprawie należy rozstrzygnąć, czy prawidłowo postąpił organ drugiej instancji, utrzymując w mocy orzeczenie Naczelnika Urzędu Skarbowego w [...] o umorzeniu, z uwagi na bezprzedmiotowość, postępowania zainicjowanego wnioskiem strony o umorzenie - w oparciu o art. 59 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2012 r., poz. 1015 ze zm.- dalej: u.p.e.a.) - postępowania egzekucyjnego, prowadzonego na podstawie tytułów wykonawczych o nr [...] i [...] z dnia [...]. Organy obu instancji wskazały bowiem, iż postępowanie egzekucyjne prowadzone w oparciu o powyższe tytuły wykonawcze zostało zakończone, gdyż przeprowadzone czynności egzekucyjne doprowadziły do wyegzekwowania dochodzonych na podstawie tych tytułów należności, obejmujących zaległość M. W. z tytułu podatku od towarów i usług za maj i czerwiec 2002 r. wraz z należnymi odsetkami za zwłokę i kosztami egzekucyjnymi. Podkreślić należy, iż wskazana przez organy okoliczność zakończenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie tytułów wykonawczych o nr [...] i [...] nie jest w sprawie sporna.

Natomiast zdaniem strony, zobowiązany powinien mieć możliwość wystąpienia z wnioskiem o umorzenie postępowania egzekucyjnego we wszystkich fazach tego postępowania, nawet po wyegzekwowaniu całej dochodzonej od strony należności, skoro powołuje się na okoliczności, wynikające z art. 59 § 1 i 2 u.p.e.a. W przeciwnym bowiem razie, strona pozbawiona zostaje możliwości kwestionowania czynności organu egzekucyjnego, dokonanych niezgodnie z przepisami prawa.

W ocenie Sądu, za prawidłowe i odpowiadające przepisom prawa należy uznać stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu przez Dyrektora Izby Skarbowej w [...].

Unormowania ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji traktują o zasadach prowadzenia postępowania egzekucyjnego, jak również wyznaczają moment jego rozpoczęcia oraz zakończenia. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, iż pojęcie "postępowanie egzekucyjne" jest pojęciem szerszym od pojęcia "egzekucja administracyjna" (egzekucja wchodzi w skład postępowania egzekucyjnego), a jego wszczęcie następuje wcześniej niż sama egzekucja (por.: wyrok WSA w Gliwicach z 5 maja 2008 r., sygn. akt I SA/Gl 932/07, Lex nr 469776). Postępowanie egzekucyjne w administracji to zorganizowany ciąg czynności procesowych, podejmowanych przez organy egzekucyjne oraz inne podmioty w celu przymusowego wykonania obowiązków objętych egzekucją administracyjną.

Momentem rozpoczynającym postępowanie egzekucyjne jest dzień złożenia w organie egzekucyjnym wniosku wraz z tytułem wykonawczym wystawionym przez wierzyciela, o ile nie jest on organem egzekucyjnym, lub moment wystawienia tytułu wykonawczego, o ile wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym. Natomiast egzekucja administracyjna zostaje wszczęta z chwilą zaistnienia zdarzeń wymienionych w art. 26 § 5 u.p.e.a. Wskazując na ramy czasowe postępowania egzekucyjnego w administracji - poza określeniem momentu jego rozpoczęcia - stwierdzić należy, że jego zakończenie następuje przede wszystkim poprzez wykonanie egzekucji. Może ono nastąpić w drodze realizacji tytułu wykonawczego bądź orzeczenia sądowego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Organ egzekucyjny nie wydaje w tym względzie żadnego rozstrzygnięcia. Jednakże, między innymi na żądanie zobowiązanego, może ten fakt potwierdzić deklaratoryjnym postanowieniem.

Wyjątkiem od zakończenia postępowania egzekucyjnego w administracji w drodze wyegzekwowania obowiązku poddanego egzekucji jest umorzenie tego postępowania. Jako odstępstwo od podstawowego sposobu może ono nastąpić jedynie w przypadkach ściśle określonych przepisami prawa, a mianowicie zaktualizowania się przesłanek określonych w art. 59 § 1 i § 2 u.p.e.a. Z treści powołanych przepisów wynika, że w wypadku stwierdzenia zaistnienia którejkolwiek z wymienionych w nich okoliczności umorzenie postępowania jest obligatoryjne i nie zależy od uznania organu w tej mierze.

Wskazany art. 59 § 1 u.p.e.a., w części pierwszej przepisu, otrzymał brzmienie o treści "postępowanie egzekucyjne umarza się". Wobec tak sformułowanej redakcji analizowanego przepisu oraz w związku z powyższymi rozważaniami dotyczącymi czasowych ram trwania postępowania egzekucyjnego należy wywieść, iż umorzenie postępowania jest możliwe od momentu jego wszczęcia do chwili jego zakończenia, bowiem poza okresem wyznaczonym tymi zdarzeniami nie można mówić o postępowaniu egzekucyjnym w administracji i - co logiczne - o dopuszczalności jego umorzenia. Złożenie zatem wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego - lub też innego środka ochrony przed egzekucją administracyjną, w tym między innymi skargi na czynności egzekucyjne - po zakończeniu tego postępowania naraża zobowiązanego na brak możliwości skorzystania z przysługujących mu uprawnień. Kontynuując, istotną z punktu widzenia rozpoznawanej sprawy jest kwestia oczekiwanego - w świetle obowiązujących przepisów prawa - postępowania organu egzekucyjnego w sytuacji złożenia przez zobowiązanego wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego po jego skutecznym zakończeniu.

W ocenie Sądu, w sytuacji, gdy zobowiązany wnosi o umorzenie postępowania egzekucyjnego, a tymczasem zostało już ono zakończone, brak jest podstaw do rozstrzygnięcia w przedmiocie tego wniosku w oparciu o normę art. 59 u.p.e.a. Jak bowiem wykazano powyżej, hipoteza analizowanej normy prawnej obejmuje swoim zakresem jedynie czas trwania postępowania egzekucyjnego. W konsekwencji, organ egzekucyjny uznając za bezprzedmiotowe postępowanie prowadzone z wniosku w przedmiocie umorzenia postępowania egzekucyjnego winien je umorzyć na mocy art. 105 § 1 k.p.a. Zgodnie bowiem z treścią tego przepisu, gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania. Bezprzedmiotowość postępowania administracyjnego oznacza, że brak jest któregoś z elementów materialnego stosunku prawnego i z uwagi na to, nie można wydać rozstrzygnięcia załatwiającego sprawę co do jej istoty, a także w sytuacji, gdy brak jest podstaw prawnych i faktycznych do merytorycznego rozstrzygnięcia danej sprawy. Przeszkodą wykluczającą możliwość rozpoznania sprawy, co do jej istoty jest - jak w stanie faktycznym sprawy - wyegzekwowanie należności przed złożeniem wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego (por.: wyrok WSA we Wrocławiu z 8 kwietnia 2010 r., sygn. akt III SA/Wr 33/10, publ.: orzeczenia.nsa.gov.pl).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, należy stwierdzić, iż fakt efektywnego zakończenia postępowania egzekucyjnego, które miało miejsce w dniu 6 września 2011 r. na podstawie tytułu wykonawczego o nr [...] i w dniu [...] na podstawie tytułu wykonawczego nr [...] w drodze przymusowego wyegzekwowania należności, wyeliminował określoną w treści art. 59 u.p.e.a. przesłankę niezbędną do umorzenia postępowania egzekucyjnego. Innymi słowy, brak było podstaw prawnych do zbadania sprawy pod kątem wystąpienia w niej przesłanek skutkujących zastosowaniem instytucji umorzenia postępowania i ewentualnego spełnienia żądania strony poprzez umorzenie postępowania egzekucyjnego, ponieważ na dzień złożenia stosownego wniosku zostało już ono zakończone.

Skoro zatem za bezprzedmiotowy należało uznać wniosek strony skarżącej o umorzenie postępowania zakończonego przed wniesieniem przedmiotowego wniosku, to konsekwentnie zaskarżone rozstrzygnięcie uznać należy za zgodne z prawem. W momencie złożenia przez skarżącą wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego nie istniały już bowiem podstawy prawne do analizowania okoliczności sprawy oraz oceny, czy w sprawie wystąpiły przesłanki podnoszone przez zobowiązanego i uzasadniające w jego ocenie umorzenie postępowania na podstawie art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a. Trzeba bowiem podkreślić, że po ukończeniu egzekucji nie przysługują już zobowiązanemu żadne środki zwalczania przymusowej realizacji obowiązku objętego u.p.e.a. Stąd też zasadnie Dyrektor Izby Skarbowej w [...] nie dokonał analizy podniesionych przez skarżącą zarzutów pod kątem ich ewentualnej zasadności.

Mając na uwadze powyższe rozważania, uznając skargę za nieuzasadnioną, Sąd - w oparciu o przepis art. 151 p.p.s.a. - orzekł jak w sentencji wyroku

b.a.