II SA/Sz 28/13

Uzasadnienie

G. G. w dniu [...] r. wystąpił do Rektora Politechniki o przyznanie stypendium rektora dla najlepszych studentów na semestr II roku akademickiego [...] oświadczając, że w trakcie poprzedniego roku studiów II stopnia na kierunku inżynieria materiałowa, średnia jego ocen wyniosła [...] . Do wniosku załączył kserokopię artykułu wydrukowanego w J. którego jest współautorem.

Decyzją z dnia [...] r. Prorektor ds. Studenckich Politechniki działający z upoważnienia Rektora Politechniki, na podstawie art. 173 ust. 1 pkt 3, art. 175 oraz art. 181 i art. 186 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.), zwanej dalej ustawą " Prawo o szkolnictwie wyższym" oraz § 5 ust. 1 pkt 3 i rozdziału V Regulaminu ustalania wysokości, przyznawania i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych Politechniki stanowiącego załącznik do zarządzenia Rektora Politechniki nr [...] z dnia [...] r,, zwanego dalej "Regulaminem", odmówił przyznania G. G. wnioskowanego stypendium w semestrze zimowym. W uzasadnieniu decyzji organ podał, że na podstawie § 30 ust. 2 Regulaminu, stypendium rektora dla najlepszych studentów przyznawane jest na semestr dla 9% najlepszych studentów wpisanych na dany kierunek na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych łącznie, odrębnie dla studentów pierwszego i drugiego stopnia. Ze względu na to, że na kierunku inżynieria materiałowa w dniu sporządzania listy rankingowej łącznie studiowało 6 osób, żadna z nich nie spełniała kryterium 9% i z tego powodu stypendium nie mogło zostać przyznane.

G. G. złożył do Rektora Politechniki , zwanego dalej "Rektorem" wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Podnosił, że obowiązujący Regulamin faworyzuje studentów najpopularniejszych kierunków studiów, natomiast ustalony próg 9% uniemożliwia przyznanie stypendium na kierunkach mniej licznych, chociaż studiują na nich osoby osiągające bardzo dobre wyniki w nauce, posiadające osiągnięcia naukowe oraz reprezentujące uczelnię na forum krajowym i międzynarodowym, a on się do tych osób zalicza. Odwołujący się podał również, że zgodnie z Regulaminem uzyskał 54 pkt i jest to jeden z najwyższych wyników na tle całej uczelni, jednakże nie ma szans na otrzymanie wsparcia finansowego na dalszy rozwój.

G. G. zarzucał również, że Regulamin zabrania składania wniosków o przyznanie stypendium Rektora na więcej niż jednym kierunku studiów. Gdyby wybrał drugi kierunek, na którym studiuje, to ze względu na uzyskanie 55,6 pkt i pierwszą lokatę miałby szansę otrzymania stypendium ze względu na to, że kierunek ten spełnia kryterium 9%.

Rektor Politechniki decyzją z dnia [...] r. utrzymał w mocy decyzję wydaną w I instancji podtrzymując argumenty przytoczone w zaskarżonej decyzji. Odnosząc się do zarzutów odwołania wskazał, że sugestie G. G. mają charakter zdroworozsądkowy a nie prawny, natomiast zasady przyznawania stypendium rektora dla najlepszych studentów reguluje art. 174 ust. 4 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i to z tego przepisu wynika, że świadczenie to może uzyskać nie więcej niż 10% najlepszych studentów wpisanych na dany kierunek studiów. Rektor podał również, że Regulamin został przygotowany w porozumieniu z Parlamentem Studentów Politechniki, a uczelnia ma obowiązek stosować jego postanowienia.

G. G. wniósł skargę na decyzję Rektora z dnia [...] r. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Skarżący powtórzył argumenty przytoczone we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy oraz wskazał dodatkowo, że z przepisu art. 184 pkt 4 Prawa o szkolnictwie wyższym wynika, że student studiujący równocześnie na kilku kierunkach studiów może otrzymywać m.in. stypendium rektora dla najlepszych studentów tylko na jednym, wskazanym przez studenta kierunku studiów. W przekonaniu skarżącego on nie miał możliwości wskazania kierunku, z którego mógłby otrzymać świadczenie.

G. G. podkreślał również, że zgodnie z ustawą stypendium rektora może otrzymywać nie więcej niż 10% studentów danego kierunku. Na Politechnice próg ten został obniżony do 9% i nie wiadomo, na jaki cel jest przeznaczany "zagubiony 1%". Z tej puli skarżący również świadczenia nie otrzymał.

Rektor Politechniki w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie na rzecz Politechniki zwrotu kosztów postępowania.

Odnosząc się do zarzutów skargi Rektor wskazał, że art. 184 ust. 4 Prawa o szkolnictwie wyższym nie ma w niniejszej sprawie zastosowania, albowiem skarżący ukończył studia pierwszego stopnia na kierunku mechatronika, natomiast wniosek mógł złożyć na studiach magisterskich drugiego stopnia, które kontynuuje po ukończeniu mechatroniki , czyli na inżynierii materiałowej.

Rektor stwierdził nadto, że skarżący zasadniczo godzi się z odmową przyznania mu stypendium, a polemizuje jedynie z postanowieniami Regulaminu. Wyjaśnił również, że 1% rezerwa na którą wskazywał student jest przeznaczona na sytuacje wyjątkowe, nie przewidziane w Regulaminie i nie może dotyczyć sytuacji, gdy z mocy tego Regulaminu student prawa do stypendium nie nabywa.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Wniesiona skarga okazała się zasadna.

Zgodnie z art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 126 ze zm.) oraz art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm., dalej zwanej "P.p.s.a."), uprawnienia wojewódzkich sądów administracyjnych sprowadzają się do kontroli działalności administracji publicznej pod względem jej zgodności z prawem. W tym zakresie mieści się ocena, czy zaskarżona decyzja odpowiada prawu oraz, czy postępowanie prowadzące do jej wydania nie jest obciążone wadami uzasadniającymi wyeliminowanie decyzji z obrotu prawnego. Wskazać również należy, że sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 P.p.s.a.).

Podkreślenia wymaga, zgodnie z art. 133 § 1 P.p.s.a., ze podstawą wyrokowania są akta sprawy, przy czym wskazany zakres właściwości sądu administracyjnego, nie daje możliwości zastępowania organów administracji publicznej w procesie administrowania. Sąd dokonując kontroli zgodności z prawem zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającego jej wydanie postępowania może oddalić skargę, bądź w razie jej uwzględnienia - uchylić zaskarżoną decyzję.

Przedmiotem zaskarżonej decyzji jest utrzymana w mocy odmowa przyznania G. G., studentowi Politechniki na studiach drugiego stopnia, na kierunku inżynieria materiałowa, stypendium rektora dla najlepszych studentów na semestr II roku akademickiego [...] ze względu na to, że żadna z osób studiujących na ww. kierunku ( w tym skarżący) nie spełnia kryterium 9% progu przewidzianego w § 30 ust. 2 Regulaminu.

Rozpoznając niniejszą sprawę w pierwszej kolejności należało rozważyć prawne warunki przyznawania stypendium rektora dla najlepszych studentów.

Stypendia te przyznaje się ze środków funduszu pomocy materialnej dla studentów i doktorantów pochodzących z dotacji, o której mowa w art. 94 ust. 1 pkt 7 i ust. 4 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, z wyłączeniem środków na stypendia ministra, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 4 tej ustawy oraz opłat za korzystanie z domu studenckiego, opłat za korzystanie ze stołówki studenckiej oraz innych przychodów, w tym z opłat za wynajem pomieszczeń w domach i stołówkach studenckich ( art. 103 ust. 1 i 2 oraz art. 174 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym). Podziału dotacji przeznaczonej na zadania związane z bezzwrotną pomocą materialną dla studentów w zakresie określonym w art. 173 ust. 1 oraz dla doktorantów ( art. 94 ust. 1 pkt 7 ) dokonuje rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu studenckiego i uczelnianym organem samorządu doktorantów, z tym że środki z dotacji przeznaczone na stypendia rektora dla najlepszych studentów przyznawane w liczbie nie większej niż 10% liczby studentów każdego kierunku studiów prowadzonego w uczelni i stanowią nie więcej niż 40% środków przeznaczonych łącznie na stypendia rektora dla najlepszych studentów, stypendia socjalne oraz zapomogi.

Szczegółowy regulamin ustalania wysokości, przyznawania i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 1-3 i 8, w tym szczegółowe kryteria i tryb udzielania świadczeń pomocy materialnej dla studentów, wzory wniosków o przyznanie świadczeń pomocy materialnej, wzór oświadczenia o niepobieraniu świadczeń na innym kierunku studiów oraz sposób udokumentowania sytuacji materialnej studenta- zgodnie z art. 186 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym- ustala rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu studenckiego.

Rektor Politechniki wprowadził Regulamin zarządzeniem z dnia [...] r. nr [...], które weszło w życie z dniem [...] r.

W rozdziale V Regulaminu "Zasady ustalania wysokości i przyznawania stypendium rektora dla najlepszych studentów", § 30 ust. 2 stanowi, że stypendium przyznawane jest na semestr w liczbie 9% najlepszych studentów wpisanych na dany kierunek studiów łącznie na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych odrębnie dla studentów studiów pierwszego i drugiego stopnia.

Z akt administracyjnych sprawy oraz treści decyzji wynika, że na kierunku, na którym studiuje skarżący ogólna liczba studentów wynosi [...] osób. Oznacza to, w obecnym brzmieniu § 30 ust. 2 Regulaminu, że niezależnie od tego jak wybitne osiągnięcia naukowe uzyskaliby studenci tego kierunku, nigdy przy liczebności studentów poniżej 12 osób, nie nabędą prawa do stypendium rektora. Próg 9 % - w żaden sposób zweryfikowany w Regulaminie na potrzeby tak nielicznych kierunków – oznacza dla kierunku inżynieria materiałowa, na którym studiuje skarżący - [...] studenta, czyli liczbę, która nie poddaje się zastosowaniu ani to art. 174 ust. 4 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym jak i § 30 ust. 2 Regulaminu, który to akt – zdaniem Sądu- z racji brzmienia delegacji ustawowej do jego wydania ("szczegółowe kryteria i tryb udzielania świadczeń pomocy materialnej dla studentów"), mógł i powinien takie sytuacje przewidzieć.

W ocenie Sądu, ratio legis art. 174 ust. 4 powołanej wyżej ustawy było określenie górnego pułapu środków, które mogą zostać przeznaczone na stypendia dla osób wyróżniających się wysoką średnią, osiągnięciami naukowymi, artystycznymi, czy osiągnięciami sportowymi, jednakże z poszanowaniem konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec prawa oraz zasady praworządności. Stosowanie tego przepisu – jak słusznie zauważył skarżący - nie może bowiem polegać na udzielaniu pomocy materialnej tylko tym osobom, które zdecydowały się na tzw. oblegane kierunki, ale również premiowaniu osób studiujących kierunki mniej popularne, zazwyczaj trudniejsze i wymagające nie tylko większego nakładu pracy, ale i nierzadko niepospolitych zdolności.

Zdaniem Sądu zarzuty skarżącego, nazwane przez Rektora "zdroworozsądkowym", mają umocowanie w Konstytucji RP.

G. G. spełnił kryteria ustawowe uprawniające go do złożenia wniosku o przyznanie świadczenia, jednakże jego otrzymanie uniemożliwiło mu przyjęte w Regulaminie kryterium 9% oraz brak jasno sprecyzowanych regulacji odnoszących się do sytuacji nietypowych, czyli takich, w której znalazł się m.in. skarżący.

Zdaniem Sądu, przyjęcie w Regulaminie rozwiązań, które ze swej istoty ograniczają krąg osób, mogących ubiegać się o stypendium rektora i to z przyczyn, które dotyczą samej Politechniki (uznającej zasadność istnienia kierunków o bardzo małej liczbie studentów i jednocześnie odmawiającej korzystania przez studentów z pełni praw), a nie z przyczyn leżących po stronie studenta ( wyniki w nauce niewystarczające do otrzymania stypendium), nastąpiło z naruszeniem reguł zawartych w Ustawie Zasadniczej oraz w ustawodawstwie zwykłym.

Podkreślić należy, na co wielokrotnie zwracał uwagę Trybunał Konstytucyjny, że z konstytucyjną zasadą praworządności powiązana jest merytorycznie i funkcjonalnie nie tylko zasada państwa prawnego ale i wynikające z niej niektóre zasady szczegółowe, jak na przykład zasada poprawnej legislacji, czy zasada sprawiedliwości proceduralnej. Do oceny zgodności sformułowania określonego przepisu prawa z wymaganiami poprawnej legislacji istotne są przy tym trzy ogólne założenia. Po pierwsze, każdy przepis powinien być sformułowany w sposób pozwalający jednoznacznie ustalić, kto i w jakiej sytuacji podlega ograniczeniom. Po drugie, przepis powinien być na tyle precyzyjny, aby zapewnione były jego jednolita wykładnia i jednolite stosowanie. Po trzecie, przepis powinien być tak ujęty, aby zakres jego zastosowania obejmował tylko te sytuacje, w których działający racjonalnie ustawodawca zamierzał wprowadzić regulację ograniczającą korzystanie z konstytucyjnych wolności i praw (por. wyrok TK z dnia 21 kwietnia 2009 r., K 50/07, OTK-A 2009, nr 4, poz. 51, Dz. U. Nr 65, poz. 553).

Nakaz poprawnej legislacji "jest funkcjonalnie związany z zasadami pewności i bezpieczeństwa prawnego oraz ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zasady te nakazują, aby przepisy prawa były formułowane w sposób precyzyjny i jasny, co winno przekładać się również na przepisy stanowione w wykonaniu upoważnienia ustawowego.

Dokonując oceny legalności zaskarżonej decyzji Sąd wziął również pod uwagę i to, że w myśl art. 181 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, decyzja o przyznaniu stypendium rektora dla najlepszych studentów ma charakter uznaniowy. która wymaga zobiektywizowanego uzasadnienia. Obowiązkiem organu jest zatem pełne wyjaśnienie stanu faktycznego sprawy, zgodnie z rzeczywistością oraz właściwe ustalenie podstaw prawnych rozstrzygnięcia. W przypadku negatywnego rozstrzygnięcia organ ma obowiązek wykazać, że takie zastosowanie przepisów prawa materialnego i procesowego, jakie nastąpiło w wydanej decyzji nie narusza zasady praworządności oraz zasady pogłębiania zaufania do organów umocowanych do rozstrzygania sprawy.

W rozpoznawanej sprawie organ takiej oceny nie przeprowadził. Nie można wykluczyć, że sporządzenie uzasadnienia decyzji zgodnie z postanowieniami art. 107 § 3 K.p.a. skutkowałoby refleksją organu nad zgodnością zastosowanych w sprawie przepisów, które zostały ustanowione w wykonaniu upoważnienia wynikającego z ustawodawstwa zwykłego, z normami konstytucyjnymi.

W odróżnieniu do wyrażonej wyżej oceny prawnej reguł odnoszących się do stosowania na poszczególnych kierunkach studiów progów uprawniających do otrzymania stypendium rektora, Sąd nie podzielił argumentów skarżącego odnoszących się do składania wniosku o przyznanie tego świadczenia na więcej niż jednym kierunku studiów. Regulacje prawne odnoszące się do tej kwestii są jasne i czytelne zarówno w przepisach ustawy jak i w postanowieniach Regulaminu, a ich wykładnię dokonaną przez organ uznać można za prawidłową.

Ponownie rozpoznając sprawę organ zastosuje się do wskazań poczynionych przez Sąd; w szczególności winien odnieść się do kwestii ustanowienia limitu 9% studentów na poszczególnych kierunkach studiów.

Mając jednak na uwadze zakres kompetencji sądu administracyjnego, który nie może nakazać przyjęcia przez autonomiczną szkołę wyższą w Regulaminie nawet najbardziej pożądanych rozwiązań prawnych, za zasadną należy jednak uznać konieczność rozważenia przez organ przy ponownym rozpatrzeniu sprawy zgodności wydanej decyzji z normami konstytucyjnymi, z tym podkreślaną w niniejszej sprawie zasadą równości wobec prawa ( art. 32 Konstytucji RP).

W tym stanie rzeczy Wojewódzki Sąd Administracyjny na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c P.p.s.a. orzekł jak w pkt I sentencji. O kosztach orzeczono na podstawie art. 200 tej ustawy, przy czym wskazać należy, że wbrew żądaniu zawartemu w odpowiedzi na skargę, Sąd nie ma prawnej możliwości zasądzenia kosztów postępowania na rzecz organu, albowiem przepisy ustawy takiej możliwości nie przewidują.