II SA/Ke 481/14

Uzasadnienie

Decyzją z dnia 18 kwietnia 2014r. Dyrektor Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa po rozpatrzeniu odwołania K. M. od decyzji Kierownika Biura Powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia 4 lutego 2014r. nr [...] o odmowie przyznania płatności bezpośrednich za 2012r. na podstawie art. 138 § 1 k.p.a. utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ II instancji wskazał, że w dniu 30 kwietnia 2012r. A. M. wystąpiła do Biura Powiatowego ARiMR z wnioskiem o przyznanie płatności na 2012r. W dniu 11 czerwca 2012r. do organu I instancji wpłynął skrócony odpis aktu zgonu A. M., zmarłej 29 maja 2012r. wraz z oświadczeniem K. M. dotyczącym renty strukturalnej.

K. M. w dniu 14 czerwca 2012r. w siedzibie organu złożył oświadczenie, że został poinformowany o konieczności złożenia wniosku o przejęcie płatności przysługujących po osobie zmarłej oraz o zasadach odnośnie ich przejęcia oraz o tym, że: "termin złożenia wniosku to siedem miesięcy i czternaście dni od uprawomocnienia się wyroku sądu". Równocześnie w Agencji sporządzono notatkę służbową w dniu 14.06.2012r., z której wynikało, że K. M. został poinformowany o zasadach przejęcia płatności oraz, że w/w wskazał iż nie będzie podejmował ewentualnych płatności ze względu na pobieranie renty strukturalnej.

W dniu 16 maja 2013r. do Biura Powiatowego ARiMR wpłynęło prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w B. z dnia 28.02.2013r. (sygn. akt [...]) o stwierdzeniu nabycia spadku po A. M., zaś w dniu 24 maja 2014r. wpłynął wniosek K. M. o przyznanie płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego na rok 2012, w przypadku śmierci rolnika oraz oświadczenie M. M. o wyrażeniu zgody na wstąpienie K. M. na miejsce spadkodawcy i przyznanie mu płatności, o które wnioskowała A. M.

Wyrokiem z dnia 12 listopada 2013r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach po rozpoznaniu sprawy ze skargi K. M. – uchylił postanowienie Dyrektora Oddziału Regionalnego ARiMR z dnia 10.07.2013r. nr [...] oraz utrzymane nim w mocy postanowienie organu I instancji w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie przyznania płatności w przypadku śmierci rolnika.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Kierownik Biura Powiatowego ARiMR wydał opisaną na wstępie decyzję Nr [...], od której odwołał się K. M.

Rozpatrując odwołanie Dyrektor Oddziału Regionalnego ARiMR przywołał brzmienie art. 22 ustawy z dnia 26 stycznia 2007r. o płatnościach w ramach systemu wsparcia bezpośredniego stwierdzając, że termin wstąpienia do toczącego się postępowania na miejsce spadkodawcy następuje na wniosek spadkobiercy złożony w terminie 7 miesięcy od dnia otwarcia spadku (ust. 2 art. 22). Z uwagi na śmierć A. M. w dniu 29.05.2012r. termin do złożenia oświadczenia o wstąpieniu do toczącego się postępowania na miejsce spadkodawcy upływał z dniem 29.12.2012r. We wskazanym terminie K. M. opisanego oświadczenia nie złożył.

Organ odwoławczy uznał, że termin o którym mowa w art. 22 ust. 2 cyt. ustawy jest terminem prawa materialnego, co oznacza, iż nie podlega on przywróceniu na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, zaś z jego upływem strona utraciła uprawnienie do złożenia wniosku.

Zdaniem organu, zarzuty strony odnośnie niewłaściwego poinformowania o przysługujących jej prawach są nieuzasadnione i nie znajdują potwierdzenia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Zarówno bowiem oświadczenie K.M. z dnia 14.06.2012r. jak i notatka sporządzona w dniu 14.06.2012r. przez pracowników Agencji potwierdzają zapoznanie odwołującego się z zasadami przyznawania płatności w przypadku śmierci rolnika oraz koniecznością złożenia wniosku o przejęcie płatności w terminie 7 miesięcy. Dodatkowo podkreślono, że K. M. na podstawie decyzji z dnia 26.09.2011r. otrzymał rentę strukturalną i w związku z tym świadczeniem był również informowany o warunku przekazania całego nabytego w wyniku dziedziczenia gospodarstwa rolnego w terminie roku od śmierci spadkodawcy pod rygorem zawieszenia jej pobierania. Ostatecznie zawieszenie wypłaty renty nastąpiło na mocy decyzji wydanej w dniu 22 maja 2013r. Wkrótce potem tj. w dniu 24 maja 2013r. K. M. po raz pierwszy złożył wniosek o przyznanie płatności w ramach wsparcia bezpośredniego na rok 2012, w przypadku śmierci rolnika wraz z oświadczeniem M. M.

W ocenie Dyrektora Oddziału Regionalnego ARiMR nie sposób uznać, by organ ponosił odpowiedzialność za błędne zrozumienie przez odwołującego zasad i warunków przyznawania płatności, czego wyrazem było oświadczenie sporządzone własnoręcznie przez K. M. z dnia 14.06.2012r. Przepis art. 9 k.p.a. zobowiązujący organ do czuwania, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu udzielały im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek na gruncie ustawy z dnia 26 stycznia 2007r. odpowiada treści art. 3 ust. 2 pkt 3, z tym że zgodnie z jego brzmieniem, organ udziela informacji o okolicznościach prawnych i faktycznych pod warunkiem, że z żądaniem takiej informacji wystąpią strony postępowania. W rozpoznawanej sprawie z takim żądaniem do organu strona nie występowała, co oznacza, że nie doszło do wskazanych przez odwołującego naruszeń prawa procesowego tj. art. 7, 8 i 9 k.p.a.

W skardze na decyzję z dnia 18 kwietnia 2014r. Dyrektora Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa K. M. wniósł o jej uchylenie i poprzedzającej ją decyzji organu I instancji.

Skarżący zarzucił podjętemu rozstrzygnięciu naruszenie prawa materialnego tj. art. 22 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 2007r. o płatnościach w ramach wsparcia bezpośredniego podnosząc, że spadkobiercą po zmarłej córce stał się dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia Sądu Rejonowego w B. o stwierdzeniu nabycia spadku z dnia 28.02.2013r. i w związku z tym nie mógł zadośćuczynić terminowi o którym mowa w tym przepisie.

Skarżący podnosząc zarzut naruszenia art. 7, 10 k.p.a. zakwestionował twierdzenia organu odnośnie udzielania prawidłowych informacji i pouczeń, co doprowadziło do złożenia wymaganego przez prawo wniosku w dniu 24 maja 2013r.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 1, art. 2 i art. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), dalej "p.p.s.a.", wojewódzkie sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, co oznacza, że w zakresie dokonywanej kontroli Sąd zobowiązany jest zbadać, czy organy administracji w toku postępowania nie naruszyły przepisów prawa materialnego i przepisów postępowania jeżeli miało lub mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Sąd nie jest przy tym związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 p.p.s.a.).

Wychodząc z tak zakreślonych granic kognicji Sąd stwierdził, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisów prawa materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy (art. 145 § 1 pkt 1 lit. a p.p.s.a.).

Przepis art. 22 ustawy z dnia 26 stycznia 2007r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (Dz.U. z 2012r. 1164.), zwanej dalej ustawą, kształtuje sytuację prawną spadkobierców rolnika, który złożył wniosek o przyznanie jednolitej płatności obszarowej, jednakże zmarł przed doręczeniem decyzji w sprawie jej przyznania. W takiej sytuacji spadkobierca rolnika może przejąć wnioskowane przez zmarłego płatności, o ile zostaną spełnione warunki przewidziane prawem. Zgodnie z ust. 2 art. 22 ustawy, w przypadku o którym mowa w ust. 1, spadkobierca wstępuje do toczącego się postępowania na miejsce spadkodawcy na wniosek złożony w terminie 7 miesięcy od dnia otwarcia spadku.

W rozpoznawanej sprawie organ na podstawie oświadczenia złożonego przez spadkobiercę zmarłego rolnika – skarżącego K. M. z dnia 14.06.2012r., notatki służbowej sporządzonej przez pracowników Agencji ARiMR z dnia 14.06.2012r. uznał, że skarżący złożył wniosek o którym mowa w art. 22 ust. 2 ustawy po upływie przewidzianego w tym przepisie terminu. Wobec śmierci A. M. w dniu 29 maja 2012r. termin do złożenia stosownego wniosku biegł od dnia 29.05.2012r. do dnia 12.12.2012r. i upłynął bezskutecznie.

Z takim stanowiskiem organu, na tle zaistniałych w sprawie okoliczności faktycznych, nie sposób się zgodzić.

Przede wszystkim podkreślić należy, że stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy do postępowań w sprawach indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Zgodnie z dyspozycją art. 3 ust. 2 ustawy w postępowaniach dotyczących m.in. płatności bezpośredniej i uzupełniającej oraz wsparcia specjalnego organ administracji publicznej stoi na straży praworządności (pkt 1), jest obowiązany w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy (pkt 2), udziela stronom, na ich żądanie, niezbędnych pouczeń, co do okoliczności faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania (pkt 3). Treść ostatniego z przywołanych punktów wskazuje, że stanowi on modyfikację art. 9 k.p.a., wyrażającego zasadę ogólną informowania stron o ich prawach i obowiązkach. Modyfikacja sprowadza się do tego, że organ obowiązany jest udzielić stronie niezbędnych pouczeń na jej żądanie, a nie z urzędu. W orzecznictwie sądowym ugruntowany jest pogląd, że udowodnione naruszenie obowiązku informacyjnego strony (przy uwzględnieniu modyfikacji dotyczącej art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy) jest wystarczającą podstawą do uchylenia decyzji administracyjnej formalnie nawet odpowiadającej prawu materialnemu. Ma to miejsce w szczególności wówczas, gdy z okoliczności sprawy wynika, że to właśnie błędna informacja lub jej brak spowodowały zachowanie strony przynoszące w rezultacie niekorzystne dla niej skutki.

Zachowanie się przez stronę zgodnie z udzielonymi jej przez organ informacjami nie może powodować dla strony ujemnych konsekwencji, a wątpliwości co do stanu faktycznego, nie powinny być rozstrzygane na niekorzyść strony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 1992r., sygn. akt III ARN 40/92, opubl. Z glosą aprobujacą W.Tarasa w Pip 1993, n4 3, poz. 110 oraz z glosą J.Zimmermanna opubl. W Pip 1993, nr 8, poz. 46, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 1996r., sygn. akt III ARN 19/96, wyroki NSA z dnia 17 marca 1995r., sygn. akt III SA 1054/94, z dnia 16 grudnia 1998r., sygn. aklt III SA 1559/97, zbiór Lex nr 38213, z dnia 3 luty 2011r., sygn. akt II GSK 41/10 dostępne: WWW.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Z akt administracyjnych bezspornie wynika, że organ I instancji udzielał skarżącemu informacji co do jego sytuacji prawnej związanej ze śmiercią A. M., występującej pierwotnie z wnioskiem o przyznanie płatności bezpośrednich, o czym świadczy złożone przez skarżącego w dniu 14.06.2012r. oświadczenie. Nie budzi również wątpliwości fakt, że stwierdzenie w tym oświadczeniu "termin złożenia wniosku to siedem miesięcy i czternaście dni od uprawomocnienia się wyroku sądu", jest nieprawidłowe, albowiem taki termin nie istnieje. Jak już wcześniej podniesiono, termin do złożenia wniosku dla spadkobiercy umożliwiający mu wstąpienie do toczącego się postępowania na miejsce spadkodawcy wynosi 7 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Organ przyjmując takie oświadczenie skarżącego na piśmie, milcząco zaakceptował treść pouczenia z jakim skarżący się zapoznał. Dodać można, że w orzecznictwie sądowym na gruncie odpowiednich do art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy uregulowań zawartych w art. 9 k.p.a. reprezentowany jest pogląd, że strona zwracając się do organu o informację przyjmuje udzieloną informację za zgodną z prawdą, kierując się zasadą zaufania obywateli do organów państwa. W tym kontekście zasada informowania stron przez organ skutkuje ograniczeniem zasady ignoranta iuris nocet (por. wyrok NSA z dnia 23 maja 1997r., sygn. akt SA/Lu 2249/95).

W tej sytuacji, nawet jeżeli uznać, że organ prawidłowo pouczył stronę o jej prawach i obowiązkach będących przedmiotem postępowania, ale strona daje wyraz temu, że nie zrozumiała treści pouczenia, a dodatkowo to niezrozumienie jest na jej niekorzyść, to z zasady wyrażonej w art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy wynika obowiązek takiego pouczenia, by nie było wątpliwości co do jego właściwego zrozumienia. Skoro organ nie podjął żądnych działań celem wyjaśnienia rzeczywistej sytuacji w jakiej znalazł się spadkobierca zmarłej wnioskodawczyni, to oznacza, iż wynikającemu z zasady wyrażonej w art. 3 ust. 2 pkt 3 obowiązkowi, nie sprostał.

Zgodzić należy się z poglądem organu, że termin określony w art. 22 ust. 2 ustawy jest terminem prawa materialnego, który zgodnie z ust. 9 art. 22 ustawy nie podlega przywróceniu. Uchybienie terminowi materialnemu ma wpływ na sytuację materialnoprawną podmiotu, którego dotyczy, przez to, że powoduje wygaśnięcie lub ograniczenie jego praw lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.

W zaistniałym stanie faktycznym z uwagi na naruszenie przez organ przepisów postępowania w stopniu uzasadniającym uchylenie zaskarżonej decyzji, brak jest podstaw do przyjęcia, że skarżący uchybił terminowi określonemu w art. 22 ust. 2 ustawy. Błędna ocena ustaleń faktycznych doprowadziła w konsekwencji do wadliwego zastosowania wymienionego wyżej przepisu.

Przy ponownym rozpatrzeniu sprawy organ przeprowadzi postępowanie administracyjne mając na uwadze przedstawione wyżej wywody i eliminując dotychczas popełnione uchybienia. W szczególności ustali czy istnieją przesłanki określone w art. 22 ustawy o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, uzasadniające przyznanie skarżącemu jako spadkobiercy zmarłej A. M., wnioskowanych przez nią płatności za 2012r., przyjmując, że określony w art. 22 ust. 2 tej ustawy termin, został zachowany.

Wymienione wyżej naruszenia prawa materialnego, jako że miały wpływ na wynik sprawy, spowodowały konieczność uchylenia zaskarżonej decyzji, o czym Wojewódzki Sąd Administracyjny orzekł na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a p.p.s.a. Ponieważ uchybienia te dotyczą także rozstrzygnięcia organu pierwszej instancji, Sąd uznał za niezbędne dla końcowego załatwienia sprawy uchylenie także, w oparciu o art. 135 p.p.s.a., decyzji organu pierwszej instancji z dnia 4 lutego 2014r.

Orzeczenie zawarte w pkt II wyroku oparto o przepis art. 152 p.p.s.a. O kosztach postępowania Sąd orzekł na zasadzie art. 200 p.p.s.a.