II GSK 728/13

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z dnia 21 stycznia 2013 r., w sprawie ze skargi F. G. Spółki jawnej w W. na decyzję Dyrektora Mazowieckiego Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W. z dnia [...] czerwca 2012 r. w przedmiocie odmowy wpisu do ewidencji producentów i nadania numeru identyfikacyjnego, uchylił zaskarżoną decyzję, stwierdził, że nie podlega ona wykonaniu do czasu uprawomocnienia się wyroku oraz orzekł o kosztach postępowania.

Stan sprawy przyjęty przez Sąd I instancji przedstawiał się następująco:

Wnioskiem z dnia 21 stycznia 2010 r. skarżąca spółka zwróciła się do organu o wpisanie jej do ewidencji producentów. Zgonie z zaświadczeniem z dnia 2 lutego 2010 r. dokonano wpisu oraz nadano spółce numer identyfikacyjny.

W związku z pismem Kierownika Biura Powiatowego ARiMR w W. z dnia 31 marca 2011 r. o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie anulowania nadanego spółce numeru producenta rolnego, skarżąca w piśmie z dnia 27 kwietnia 2011 r. wyjaśniła, że nie jest ona współposiadaczem gospodarstwa rolnego z innym podmiotem wobec zawarcia umowy quoad usum z dnia 29 grudnia 2009 r. pomiędzy skarżącą spółką i spółkami jawnymi W. G. i P. G..

Decyzją z dnia [...] maja 2011 r. Kierownik Biura Powiatowego ARiMR w W. odmówił wpisu do ewidencji producentów i nadania numeru identyfikacyjnego skarżącej, wskazując, że jest ona współposiadaczem gospodarstwa rolnego z podmiotem posiadającym już numer w ewidencji producentów, ze półką W. G. i P. G..

Dyrektor Mazowieckiego Oddziału Regionalnego ARiMR w W. decyzją z dnia [...] lipca 2011 r., skierowaną do spółki W. G., uchylił rozstrzygnięcie organu I instancji.

W wyniku wniesionej przez spółkę F. G. skargi, Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z dnia 16 lutego 2012 r., sygn. akt V SA/Wa 1879/11 stwierdził nieważność decyzji Dyrektora Mazowieckiego Oddziału Regionalnego ARiMR jako skierowanej do podmiotu innego niż występujący w sprawie.

Rozpoznając ponownie sprawę organ odwoławczy decyzją z dnia [...] czerwca 2012 r. uchylił decyzję organu I instancji w całości i anulował nadany skarżącej spółce F. G. numer identyfikacyjny oraz odmówił wpisu do ewidencji producentów i nadania jej numeru identyfikacyjnego. Przywołując przepisy ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz. U. z 2004 r., Nr 10, poz. 76 ze zm., dalej: ustawa o systemie ewidencji), ustawy z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz rozwoju Obszarów wiejskich (Dz. U. z 2007 r., Nr 64, poz. 427, dalej: ustawa o wspieraniu obszarów wiejskich) oraz rozporządzenia Komisji (UE) nr 65/2011 z dnia 27 stycznia 2011 r. ustanawiającego szczegółowe zasady wykonywania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w odniesieniu do procedur kontroli oraz do zasady wzajemnej zgodności w zakresie środków wsparcia rozwoju obszarów wiejskich (Dz. Urz. UE 2011.25.8, dalej: rozporządzenie nr 65/2011) organ odwoławczy wskazał, że w sytuacji gdy spółka jawna wystąpi o nadanie numeru producenta, a ujawnione zostanie, iż jest współposiadaczem gospodarstwa wraz z podmiotem, któremu już nadano taki numer, to numer taki nie może być spółce nadany. Jeśli zaś ujawnienie takiej okoliczności nastąpiło po nadaniu spółce numeru identyfikacyjnego to koniecznym jest wyeliminowanie tak wadliwej czynności poprzez jej uchylenie w drodze decyzji. Organ stwierdził, że skarżąca spółka składając wniosek o wpis do ewidencji producentów nie ujawniła faktu współposiadania gospodarstwa z innym podmiotem wpisanym już do ewidencji jak również nie przedstawiła zgody pozostałych współposiadaczy gospodarstwa na ten wpis. Wskazał również, że zawarta pomiędzy skarżącą spółką a spółkami W. G. i P. G., utworzonymi w ocenie organu przez E. G. i A. G. celem sztucznego podziału gospodarstwa, umowa quoad usum nie przesądzała, że spółki te faktycznie prowadziły odrębne gospodarstwa i były jedynymi posiadaczami zgłoszonych do płatności gruntów. Zdaniem organu odwoławczego podział w drodze umowy quoad usum nie powodował zniesienia współwłasności a jedynie określał czasowy sposób korzystania z rzeczy wspólnej, a tym samym błędne było stanowisko skarżącej spółki, że była ona wyłącznym posiadaczem spornych powierzchni.

Sąd I instancji uwzględniając skargę stwierdził, że organy administracji nie przeprowadziły w sposób wystarczający postępowania dowodowego co doprowadziło do nieprawidłowego zastosowania przepisów prawa materialnego. Przywołując treść art. 12 i 13 ustawy o systemie ewidencji, Sąd za prawidłowe uznał stanowisko organów, że przepisy te jednoznacznie wskazując, iż nie ma możliwości nadania współposiadaczom gospodarstwa rolnego dwóch numerów identyfikacyjnych. Uznał jednak, że regulacje te nie miały w sprawie zastosowania. Za kluczową Sąd uznał zawartą przez skarżącą umowę podziału z dnia 29 grudnia 2009 r., którą organy błędnie oceniły jako pozostającą bez wpływu na prawa i obowiązki współwłaścicieli nieruchomości. Sąd wskazał, że podział quoad usum polega na tym, iż każdy ze współwłaścicieli otrzymuje do wyłącznego użytku wydzieloną część nieruchomości wspólnej. Podział ten nie jest zniesieniem współwłasności, jednakże w jego wyniku współwłaściciele uzyskują uprawnienie władania określoną częścią nieruchomości, skuteczne wobec innych współwłaścicieli. Odnosząc się do definicji gospodarstwa rolnego zwartych w przepisach ustawy o systemie ewidencji (art. 3), rozporządzenia rady (WE) nr 73/2009 r. (art. 2 lit.b) i rozporządzenia Komisji (WE) nr 796/2004, Sąd I instancji wskazał, że za gospodarstwo rolne uznać należy wszystkie działki rolne znajdujące się w posiadaniu (użytkowaniu) tego samego podmiotu prawa. Do uznania kilku spółek za współposiadaczy gospodarstwa rolnego, podmioty musiałyby współposiadać (użytkować) wszystkie grunty wchodzące w skład gospodarstwa. Mając na uwadze treść umowa podziału quoad usum z dnia 29 grudnia 2009 r. pomiędzy współwłaścicielami nieruchomości o nr [...] obr. [...] P. M. o pow. 50,62 ha wskazującą działkę rolną o pow. 20,5700 ha, wydzieloną w terenie zgodnie ze stanowiącą załącznik do umowy "Mapą podziału działki ewidencyjnej na działki rolne" i przekazywaną do samodzielnego użytkowania spółce jawnej F. G., która miała władać tą działką jako jedyny posiadacz z prawem do swobodnego używania, Sąd I instancji twierdził, że organy nie wyjaśniły czy faktycznie doszło do wyodrębnienia użytkowanych gruntów ze współposiadania i czy na wyodrębnionej działce prowadzonej jest przez skarżącą gospodarstwie rolne. Sąd I instancji wskazał ponadto, że wobec faktu wybrania przez skarżącą formy spółki jawnej, to zgodnie z art. 3 ust. 2 i 3 ustawy o systemie ewidencji powinna być traktowana jako producent rolny, który może zostać wpisany do ewidencji oraz może uzyskać numer identyfikacyjny. Wobec zaś faktu, że spółka wskazała na okoliczność wyłącznego posiadania gospodarstwa rolnego wyodrębnionego zgodnie z umową z dnia 29 grudnia 2009 r. organ nie mógł rozpoznać wniosku skarżącej na tej podstawie, że wspólnikami skarżącej spółki są osoby posiadające już wpis do ewidencji producentów. Za bezpodstawne i przedwczesne Sąd uznał wywody organu dotyczące motywów podziału działki, nakierowane w ocenie organu na stworzenie sztucznych warunków do ubiegania się o przyznanie pomocy na zalesienie gruntów. Zakres badania sprawy wyznaczony jest przedmiotem złożonego wniosku, dlatego też organ administracyjny winien ograniczyć się do zbadania warunków dokonania wpisu i nadania numeru ewidencyjnego.

W podstawie prawnej wyroku Sąd I instancji podał art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) w zw. z art. 200 i art. 205 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 270, dalej: p.p.s.a.).

Skargą kasacyjną Dyrektor Mazowieckiego Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W. zaskarżył wyrok Sądu I instancji w całości zarzucając mu naruszenie:

1. prawa materialnego, art. 12 ust. 4 i 6 oraz art. 13 ust. 1 ustawy o systemie ewidencji poprzez jego błędną interpretację i w konsekwencji nie zastosowanie;

2. prawa materialnego, art. 2 pkt a) rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009 poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji pominięcie, że w świetle ww. norm F. G. sp. jawne oraz pozostali wspólnicy są rolnikami, których gospodarstwo stanowi "wszystkie jednostki produkcyjne, zarządzane przez rolnika" co doprowadziło do niewłaściwego przyjęcia, że podział quoad usum pozbawił ww. wspólników statusu posiadaczy;

3. prawa materialnego, art. 2 pkt b) rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009 poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji pominięcie, że w świetle ww. norm "gospodarstwo" stanowi "wszystkie jednostki produkcyjne zarządzane przez rolnika" co doprowadziło do niewłaściwego przyjęcie, że cześć działki nr [...] stanowiąca cześć gospodarstwa rolnego wspólników spółki jawnej może stanowić odrębne gospodarstwo rolne;

4. prawa materialnego, art. 3 pkt 3 ustawy o systemie ewidencji poprzez jego niezastosowanie;

5. prawa materialnego, art. 336 Kodeksu cywilnego poprzez niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że właściciele gruntu poprzez umowę quoad usum utracili faktyczne władztwo nad rzeczą (corpus) oraz wolę posiadania (animus);

6. prawa materialnego, art. 337 Kodeksu cywilnego poprzez błędną interpretację i w konsekwencji niezastosowanie, co doprowadziło do bezpodstawnego uznania, że współwłaściciele poprzez zawarcie umowy quoad usum utracili status posiadacza;

7. prawa materialnego, art. 4 ust. 8 rozporządzenia Komisji (UE) nr 65/2011 poprzez niezastosowanie;

8. art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) p.p.s.a. poprzez jego błędną wykładnię oraz nieprawidłowe zastosowanie polegające na przyjęciu, że wyczerpane zostały przesłanki wskazane w ww. normie prawnej.

Podnosząc te zarzuty skarżący kasacyjnie organ wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasadzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ nie ma usprawiedliwionych podstaw.

Zgodnie z art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Oznacza to związanie NSA zarzutami i wnioskami skargi kasacyjnej, które mogą dotyczyć wyłącznie ocenianego wyroku Sądu I instancji, a nie postępowania administracyjnego i wydanych w nim rozstrzygnięć.

Natomiast stosownie do treści art. 176 p.p.s.a. skarga kasacyjna powinna czynić zadość wymaganiom określonym dla pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości czy w części, przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie, wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany.

Przepis art. 174 p.p.s.a stanowi z kolei, iż skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: a) naruszenia prawa materialnego poprzez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie (art. 174 pkt 1 p.p.s.a.) lub b) naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy (art. 174 pkt 2 p.p.s.a.). W świetle cytowanych przepisów do autora skargi kasacyjnej należy wskazanie konkretnych przepisów prawa materialnego lub przepisów procesowych, które w jego ocenie naruszył Sąd I instancji i precyzyjne wyjaśnienie na czym polegało ich niewłaściwe zastosowanie lub błędna interpretacja - w stosunku do prawa materialnego, bądź wykazanie istotnego wpływu naruszenia prawa procesowego na rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd I instancji – w odniesieniu do przepisów postępowania. A zatem Naczelny Sąd Administracyjny, z uwagi na ograniczenia wynikające ze wskazanych regulacji prawnych, nie może we własnym zakresie konkretyzować zarzutów skargi kasacyjnej, ani uściślać bądź w inny sposób ich korygować.

Istota sprawy, uwzględniając przesłanki ległe u podstaw objętego skargą kasacyjną wyroku Sądu I instancji oraz zarzuty skargi kasacyjnej podważające prawidłowość tego wyroku, sprowadza się do oceny umowy z dnia 29 grudnia 2009 r. zawartej pomiędzy skarżącą spółką, a spółkami jawnymi W. G. i P. G. (pozostałymi współwłaścicielami nieruchomości gruntowej – działki ewidencyjnej nr [...] obr. [...] P. M.) i jej wpływu na prawidłowość odmowy wpisu tejże spółki do ewidencji producentów oraz nadania jej numeru identyfikacyjnego. Zdaniem organu powołana umowa quoad usum z dnia 29 grudnia 2009 r. w sposób czasowy określała sposób korzystania z rzeczy wspólnej (nieruchomości gruntowej) i nie pozbawiała jej stron współwłasności, co w konsekwencji oznaczało, że pozostali oni wspólnym posiadaczami całej nieruchomości pomimo zawarcia opisanej umowy. W ocenie Sądu I instancji, takie stanowisko organu było błędne gdyż zawarcie umowy quoad usum spowodowało wydzielenie części nieruchomości wspólnej i oddanie jej w wyłączne użytkowanie spółce skarżącej (F. G. sp.j.). Podobny pogląd wyraził już Naczelny Sąd Administracyjny w kilku swoich orzeczeniach wydanych w analogicznym stanie faktycznym i prawnym, np. w wyroku z dnia 15 kwietnia 2014 r., sygn. akt II GSK 895/13, który to pogląd Naczelny Sąd Administracyjny w składzie orzekającym podziela.

W przyjętym przez Sąd I instancji stanie faktycznym tej sprawy, nie kwestionowanym przez skarżący kasacyjnie organ, ocenę spornej umowy, jakiej dokonał Sąd uznać należy za prawidłową. Kwestie współwłasności określono między innymi w art. 206 kodeksu cywilnego, który stanowi, że każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystanie z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Niewątpliwym jest, że współwłaściciele mogą w drodze umowy określić, odmienny niż określony w ustawie, sposób korzystania z rzeczy wspólnej. Sposobem tym jest dokonanie podziału nieruchomości do korzystania (użytkowania) w drodze umowy quoad usum. Polega on na tym, że każdy ze współwłaścicieli otrzymuje do wyłącznego użytkowania fizycznie wydzieloną część nieruchomości wspólnej. Zauważyć przy tym należy, że podział quoad usum nie oznacza zniesienia współwłasności jak również nie zmienia stosunków własnościowych, wywołując jedynie skutki prawne w sferze obligacyjnej. Trafnie, wobec powyższego, Sąd I instancji stwierdził, że skarżąca spółka była wyłącznym posiadaczem gospodarstwa rolnego prowadzonego na działce rolnej wydzielonej z działki nr [...] obr. [...] P. M. zgodnie z umową z dnia 29 grudnia 2009 r. i stanowiącym do niej załącznikiem "Mapą podziału działki ewidencyjnej na działki rolne". Nie są zasadne, wobec rozważań do co wpływu umowy podziału nieruchomości do korzystania na współwłasność nieruchomości gruntowej, zarzuty sformułowane w punkcie 5 i 6 petitum skargi kasacyjnej, dotyczące niezastosowania art. 336 i art. 337 kodeksu cywilnego. Pierwszy z wymienionych przepisów określa, kogo należy rozumieć przez posiadacza samoistnego i posiadacza zależnego, definiując oba przypadki posiadania. Drugi z wymienionych przepisów określa natomiast wpływ oddania przez posiadacza rzeczy innej osobie/podmiotowi na prawo posiadania posiadacza samoistnego. Mając na uwadze okoliczność, iż strony umowy z dnia 29 grudnia 2009 r. nie były posiadaczami nieruchomości, z której wyodrębniono oddaną do korzystania spółce jawnej F. G. cześć nieruchomości wspólnej, w rozumieniu powołanego art. 336 kodeksu cywilnego, a współwłaścicielami w rozumieniu przepisów Działu IV (współwłasność) kodeksu cywilnego, Sąd I instancji nie miał podstaw, nie było bowiem takiej potrzeby, dokonywania wykładni oraz zastosowania powołanych w punkcie 5 i 6 skargi kasacyjnej przepisów art. 336 i art. 337 kodeku cywilnego.

Trafnie stwierdzona przez Sąd I instancji nieprawidłowość co do ustalenia przez organ skutków prawnych umowy quoad usum w zakresie powstania gospodarstwa rolnego, czyni również niezasadnymi zarzuty zawarte w punktach 1 do 4 skargi kasacyjnej.

Zarzuty postawione w punktach 2, 3 i 4 skargi kasacyjnej, sprowadzają się najogólniej rzecz ujmując do niezastosowania przez Sąd I instancji przepisów prawa krajowego, ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności, a także przepisów prawa unijnego rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009 definiujących rolnika, producenta rolnego oraz gospodarstwo rolne i uznanie, że umowa quoad usum doprowadziła do wyodrębnienia z działki stanowiącej współwłasność odrębnego gospodarstwa rolnego i pozbawienia pozostałych współwłaścicieli statusu posiadaczy. Skoro, w wyniku opisanej umowy doszło do faktycznego wydzielenia części nieruchomości wspólnej i jej oddania do wyłącznego użytkowania jednemu ze współwłaścicieli, spółce jawnej F. G., celem prowadzenia na niej produkcji rolnej, to prawidłowym było stwierdzenie Sądu I instancji, iż w istocie spółka ta prowadziła gospodarstwo rolne. Spełniała, zatem wymóg do uznania jej za producenta rolnego/rolnika w rozumieniu tak art. 3 ust. 2 i 3 ustawy o systemie ewidencji jak i art. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009, definiujących rolnika/producenta rolnego jako osobę prawną, która jest posiadaczem gospodarstwa rolnego lub którego gospodarstwo znajduje się na terytorium wspólnoty.

Nieuzasadnionym jest również zarzut z punktu 1 skargi kasacyjnej dotyczący błędnej interpretacji i niezastosowania art. 12 ust. 4 i 6 oraz art. 13 ust. 1 ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. Niewłaściwa ocena umowy quoad usum miała, co trafnie stwierdził Sąd I instancji, wpływ na odmowę wpisu do ewidencji i nadania numeru identyfikacyjnego spółce jawnej F. G., w oparciu o powołane przepisy.

Nie znajduje również uzasadnionych podstaw zarzut niezastosowania art. 4 ust. 8 rozporządzenia Komisji (UE) nr 65/2011, zgodnie z którym nie dokonuje się żadnych płatności na rzecz beneficjentów, w odniesieniu do których ustalono, że sztucznie stworzyli warunki wymagane do otrzymania takich płatności, aby uzyskać korzyści sprzeczne z celami danego systemu wsparcia. Zasadnie bowiem Sąd I instancji stwierdził, że rozważania organu w tym zakresie były przedwczesne. Sprawa dotyczyła odmowy wpisu do ewidencji producentów rolnych i nadania numeru identyfikacyjnego nie zaś wniosku o przyznanie płatności, a więc sprawy z zakresu środków wsparcia obszarów wiejskich, do którego mógłby mieć zastosowanie przywołany przepis.

Wobec stwierdzonego przez Sąd I instancji naruszenia przez organ prawa materialnego prawidłowo zastosował on art. 145 § 1 ust. 1 lit. a) p.p.s.a. uchylając decyzję organu z dnia [...] listopada 2012 r.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny w oparciu o art. 184 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji wyroku.