IV SAB/Wa 161/12

Uzasadnienie

Zgodnie z art. 246 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), dalej powoływanej również jako ppsa, prawo pomocy przysługuje osobie fizycznej w zakresie całkowitym - gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania (pkt 1), zaś w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (pkt 2).

Stosownie natomiast do treści art. 252 § 1 ppsa osoba fizyczna, która ubiega się o przyznanie prawa pomocy, jest zobowiązana do złożenia oświadczenia dotyczącego jej stanu majątkowego oraz podania dokładnych danych o stanie rodzinnym.

Z kolei art. 255 ppsa stanowi, że jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku okaże się niewystarczające do oceny jej stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona jest zobowiązana złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. Dopiero po otrzymaniu i zapoznaniu się z treścią takich dokumentów możliwe jest wydanie prawidłowego orzeczenia w tym zakresie.

W przedmiotowej sprawie powyższy warunek dopuszczalności przyznania prawa pomocy nie został spełniony.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 30 listopada 2012 r. sygn. akt IV SAB/Wa 161/12 odrzucił skargę J. H. na bezczynność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. w przedmiocie rozpatrzenia wniosku.

Wnioskiem z dnia 14 stycznia 2013 r. J. H. zwrócił się o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata.

W złożonym na urzędowym formularzu oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku i dochodach wnioskodawca podał, że prowadzi gospodarstwo domowe wspólnie z żoną i córką. Dochody trzyosobowej rodziny stanowią świadczenia rentowe J. H. w wysokości 1.501 zł brutto miesięcznie oraz jego żony w wysokości 900 zł brutto miesięcznie. Studiująca córka skarżącego nie osiąga dochodu, zaś koszty jej utrzymania i edukacji ponoszą wnioskodawca wraz z żoną.

J. H. podał, że jedyny majątek trzyosobowej rodziny stanowi należąca do jego córki działka rolna o powierzchni 0,34 ha. Wedle oświadczenia zawartego w rubryce nr 7 formularza wniosku skarżący mieszka "na stancji w domu wynajętym - około 67 m2", nie ma nieruchomości, wartościowych przedmiotów i nie dysponuje zasobami pieniężnymi.

W uzasadnieniu wniosku J. H. wskazał, że jest osobą niepełnosprawną, mającą trudności w poruszaniu się. Jego żona jest osobą cierpiącą na poważne schorzenia. Koszty leków, dowozu skarżącego do lekarzy i na badania pochłaniają około 200 zł miesięcznie, podatek od nieruchomości, opłaty bieżące, jak woda, wywóz nieczystości płynnych, czy gaz w butli to wydatek rzędu 350 zł miesięcznie, bieżące remonty nieruchomości, w której mieszka skarżący kosztują zaś około 100 zł miesięcznie. Niektóre z badań żony, konieczne do przeprowadzenia co kilka miesięcy, są w pełni odpłatne. Ich koszt wynosi 1.500 - 2.000 zł. Jak podał wnioskodawca, zakup tony węgla kosztuje około 70% jego renty, a drzewo opałowe około 150 zł za m3, co daje wydatek około 700 zł.

Ponieważ oświadczenie strony z dnia 14 stycznia 2013 r. było niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz budziło wątpliwości, pismem z dnia 23 stycznia 2013 r. wezwano ją do złożenia w terminie 14. dni dokumentów źródłowych oraz dodatkowych oświadczeń, potwierdzających jej stan majątkowy i dochody, to jest:

1. do nadesłania wyciągów z posiadanych przez skarżącego i jego żonę rachunków bankowych z okresu ostatnich trzech miesięcy,

2. do nadesłania dokumentów potwierdzających wysokość otrzymywanych przez skarżącego i jego żonę świadczeń rentowych - na przykład odcinków wypłaty rent z listopada lub grudnia 2012 r. albo stycznia 2013 r., bądź kopii decyzji właściwego organu rentowego o przyznaniu tych świadczeń,

3. do nadesłania oświadczania wskazującego, jakie koszty ponosi skarżący na wynajem domu, w którym mieszka oraz wyjaśniającego, dlaczego nie mieszka już w domu córki, w którym wraz z żoną mieszkał wedle oświadczeń z dnia 26 lipca 2010 r. i z dnia 9 sierpnia 2011 r. złożonych do akt spraw o sygn. akt IV SA/Wa 1002/10 i IV SA/Wa 1120/11, a także wyjaśniającego, czy dom córki jest aktualnie zamieszkiwany,

4. do nadesłania oświadczenia wyjaśniającego za jaką nieruchomość skarżący płaci podatek w sytuacji, gdy w rubryce nr 7 formularza wniosku wykazał, że nie jest właścicielem jakiejkolwiek nieruchomości oraz do nadesłania kopii decyzji właściwego organu podatkowego ustalającej wysokość zobowiązania ze wskazanego tytułu na rok 2012,

5. do nadesłania oświadczania wskazującego, jakie wydatki skarżący poniósł w okresie ostatnich trzech miesięcy na kształcenie córki oraz jakie środki przeznaczył w okresie ostatnich trzech miesięcy na zakup węgla lub drzewa opałowego.

Pomimo upływu wyznaczonego terminu skarżący nie złożył do akt sprawy chociażby części żądanych od niego dokumentów i oświadczeń. W piśmie procesowym z dnia 9 lutego 2013 r., oznaczonym jako "zażalenie", zarzucił natomiast, że wymagane dokumenty nie są wymienione w żadnym akcie prawnym, a ponadto znacznie przekraczają jego możliwości finansowe i nie są precyzyjnie określone, o czym świadczyć ma w szczególności niewskazanie wprost banków.

Odnosząc się do powyższego, przypomnieć należy, że skarżący domaga się przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym. Oznacza to, iż zobligowany jest do wykazania, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Należy bowiem podkreślić, że z treści art. 246 § 1 ppsa jednoznacznie wynika, że to na osobie ubiegającej się o przyznanie prawa pomocy spoczywa ciężar wykazania okoliczności uzasadniających uwzględnienie jej wniosku. Jeżeli strona postępowania uchyla się od złożenia niezbędnych do oceny jej sytuacji materialnej dokumentów, to brak jest podstaw do prowadzenia z urzędu postępowania w tym zakresie.

Podstawą pozytywnego rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku o prawo pomocy może być wyłącznie rzeczywisty, zatem i aktualny stan majątkowy i możliwości płatnicze strony ubiegającej się o przyznanie tego prawa.

Wezwanie z dnia 23 stycznia 2013 r. obejmowało dokumenty i oświadczenia pozwalające zweryfikować wiarygodność oświadczenia strony z dnia 14 stycznia 2013 r. oraz ustalić okoliczności istotne dla rozpoznania wniosku, a niewyjaśnione dostatecznie przez wnioskodawcę.

Wyciągi z rachunków bankowych skarżącego i jego żony, a także dokumenty potwierdzające wysokość otrzymywanych przez nich rent, pozwoliłyby zweryfikować wiarygodność oświadczenia o wysokości przyznanych świadczeń, a także ustalić rzeczywistą wysokość wpływów do budżetu domowego trzyosobowej rodziny. Potrzeba ustalenia tych okoliczności okazuje się szczególnie aktualna, gdy weźmie się pod uwagę relację podanej w rubryce nr 10 formularza wniosku wysokości dochodu gospodarstwa domowego do wskazywanej przez stronę wielkości tylko niektórych spośród niezbędnych wydatków trzyosobowej rodziny. Należy bowiem mieć na względzie, że wedle oświadczenia z dnia 14 stycznia 2013 r., poza wyszczególnionymi w uzasadnieniu wniosku regularnymi wydatkami na "opłaty bieżące", leki, dojazdy do lekarzy i na badania oraz remonty, Państwo H., ponoszą także inne, znaczne wydatki, jak niezbędne do wykonania co kilka miesięcy badania żony (1.500-2.000 zł), czy koszty kształcenia i utrzymania córki studiującej poza miejscem zamieszkania skarżącego. Ponadto wnioskodawca deklaruje, że mieszka w wynajmowanym domu, co może dodatkowo, znacząco zwiększać kwotę niezbędnych wydatków w budżecie domowym. W sytuacji, gdy strona wskazuje równocześnie, że dochód trzyosobowej rodziny wynosi 2.401 zł brutto miesięcznie, jej oświadczenie o wysokości dochodów i wydatków, budzi wątpliwości.

Ustaleniu relacji miesięcznych wpływów do budżetu domowego do wysokości jego niezbędnych obciążeń służyło zobowiązanie skarżącego do nadesłania wyciągów z rachunków bankowych, a także oświadczeń dotyczących wydatków ponoszonych na wynajem domu oraz wydatków poniesionych w okresie ostatnich trzech miesięcy na kształcenie córki oraz zakup węgla i drzewa opałowego.

Ustaleniu rzeczywistego majątku skarżących służyło wreszcie wezwanie w zakresie obejmującym wyjaśnienie okoliczności związanych z opłacaniem podatku od nieruchomości (w sytuacji, gdy strona deklaruje, że nie ma nieruchomości), a także wyjaśnienie przyczyn, z których skarżący mieszka aktualnie w wynajmowanym domu, a nie w domu córki, w którym mieszkał wedle oświadczeń składanych przezeń w sprawach sygn. akt IV SA/Wa 1002/10 i IV SA/Wa 1120/11, w których w latach 2010 i 2011 ubiegał się o przyznanie prawa pomocy. Zmiana oświadczenia skarżącego w powyższym zakresie uzasadnia przypuszczenie, że w międzyczasie (po złożeniu oświadczeń o majątku i dochodach we wskazanych sprawach), stan majątkowy i możliwości płatnicze Państwa H., mogły ulec zmianie.

Należy wreszcie podkreślić, że mając na uwadze wykazany w uzasadnieniu przedmiotowego wniosku san zdrowia skarżącego i jego żony, stronie wyznaczono dwa tygodnie na wykonanie wezwania z dnia 23 stycznia 2013 r. Nadto, od wnioskodawcy zażądano oświadczeń, a także dokumentów, które powinny znajdować się w jej dyspozycji, tj. odcinków wypłaty świadczeń rentowych lub kopii decyzji o przyznaniu tych świadczeń, wyciągów z rachunków bankowych, które w świetle art. 728 § 2 Kodeksu cywilnego, bank zobowiązany jest bezpłatnie przesyłać posiadaczowi rachunku, a także kopii decyzji ustalającej wysokość podatku od nieruchomości. Należyte wykonanie wezwania z dnia 23 stycznia 2013 r. nie powinno zatem łączyć się z nadmiernymi trudnościami.

Mając na uwadze przestawione powyżej okoliczności, przypomnieć należy, że z treści art. 246 § 1 ppsa jednoznacznie wynika, iż to na wnioskującym o przyznanie prawa pomocy spoczywa ciężar wykazania okoliczności uzasadniających uwzględnienie jego żądania, jeżeli zaś strona postępowania uchyla się od złożenia niezbędnych do oceny jej sytuacji materialnej dokumentów, to brak jest podstaw do prowadzenia z urzędu postępowania w tym zakresie.

Jak powyżej wykazano wykonanie przez skarżącego wezwana z dnia 23 stycznia 2013 r. było konieczne do ustalenia jego rzeczywistych możliwości płatniczych. Tymczasem, J. H. nie podjął nawet próby zadośćuczynienia nałożonemu nań zobowiązaniu, kwestionując jego zasadność oraz zarzucając nieprecyzyjność.

Odnosząc się do zastrzeżeń podniesionych w piśmie z dnia 9 lutego 2013 r. należy podkreślić, że wezwanie z dnia 23 stycznia 2013 r. nie jest skierowane przeciwko skarżącemu, a służy wyłącznie ustaleniu okoliczności niezbędnych dla pozytywnego rozstrzygnięcia o jego wniosku. Wbrew twierdzeniu wnioskodawcy, wezwanie go do uzupełniania wniosku o niezbędne oświadczenia i dokumenty źródłowe znajduje oparcie w przepisach powszechnie obowiązującego prawa, a to w powołanym wyżej art. 255 ppsa, a także w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie określenia wzoru i sposobu udostępnienia urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz sposobu dokumentowania stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego wnioskodawcy (Dz. U. z 2003 r., Nr 227, poz. 2245), zawierającym przykładowe wyliczenie dokumentów źródłowych, które w przypadkach budzących wątpliwości, mogą potwierdzać dane o majątku i dochodach wnioskodawcy. Treść obu wskazanych przepisów powołano w pouczeniu zamieszczonym pod wezwaniem z dnia 23 stycznia 2013 r. Wezwanie sformułowano w sposób jasny i precyzyjny, natomiast brak było jakichkolwiek podstaw - ani nawet możliwości - do wskazywania w nim nazwy banku, czego zdaje się oczekiwać skarżący.

Konkludując należy stwierdzić, że nie nadsyłając wymienionych wyżej dokumentów źródłowych i oświadczeń, skarżący odstąpił od wykazania przesłanek przyznania prawa pomocy osobie fizycznej, w sposób określony w wezwaniu z dnia 23 stycznia 2013 r. Tym samym uniemożliwił dokonanie oceny jego rzeczywistych możliwości płatniczych, co wyklucza pozytywne rozstrzygnięcie w przedmiocie przyznania mu prawa pomocy.

Dopóki strona nie złoży do akt spawy stosownych dokumentów i wyjaśnień, uwzględnienie jej wniosku nie będzie możliwe.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 246 § 1 pkt 1 w zw. z art. 258 § 2 pkt 7 ppsa, orzeczono jak w postanowieniu.