I GSK 226/12

Uzasadnienie

Objętym skargą kasacyjną wyrokiem z dnia 27 września 2011 r. o sygn. akt

III SA/Lu 289/11 Wojewódzki Sąd Administracyjny w L. po rozpoznaniu sprawy ze skargi J. G. (dalej również skarżący) na decyzję Dyrektora Izby Celnej w B. z dnia [...] kwietnia 2011 r. nr [...] w przedmiocie określenia kwoty cła podlegającej retrospektywnemu zaksięgowaniu, oddalił skargę.

Ze stanu faktycznego sprawy przyjętego przez Sąd I instancji wynika, że dnia [...] lutego 2006 r. według dokumentu SAD Nr [...] objęto procedurą dopuszczenia do obrotu sprowadzony ze Szwajcarii samochód osobowy marki Audi A4, rok produkcji 2001, pojemność silnika 1896 cm3, o podanym w zgłoszeniu numerze nadwozia. Do zgłoszenia celnego został dołączony m.in. rachunek z dnia 22 lutego 2006 r. określający wartość przedmiotowego pojazdu na kwotę 200 CHF, wystawiony przez firmę: S. A., [...], [...], Szwajcaria. W wyniku przeprowadzonej rewizji celnej stwierdzono używany samochód osobowy o numerze nadwozia zgodnym ze zgłoszeniem celnym, wykonano dwa zdjęcia. Zgłoszenie celne zostało przez organ celny przyjęte jako odpowiadające wymogom formalnym.

Pismem z dnia 1 marca 2006 r. szwajcarskie władze celne poinformowały, że firma widniejąca na rachunku załączonym do przedmiotowego zgłoszenia celnego jest jedną z firm, która nie istnieje lub nie udało się jej odnaleźć. W toku dalszej korespondencji szwajcarskie władze wyjaśniły, że w przypadku, gdy przekazywana jest informacja, że jakaś firma jest nie do odnalezienia, oznacza to, że nie stwierdzono, aby taka firma kiedykolwiek istniała, zarówno w bazach danych, a także pod wskazanymi adresami (np. wyjaśnienia wynajmujących, sąsiadów etc.).

Postanowieniem z dnia [...] października 2010 r. organ I instancji wszczął

z urzędu postępowanie celne w zakresie określenia prawidłowej wartości celnej sprowadzonego pojazdu oraz wysokości kwoty długu celnego. W tym celu dopuszczono dowód z opinii biegłego. Biegły na podstawie dostarczonej dokumentacji, tj. dowodu rejestracyjnego, dokumentacji fotograficznej, sporządził opinię z dnia 16 listopada 2010 r., w której wartość rynkową pojazdu określił na kwotę 40.535 zł, zgodnie z metodyką zawartą w systemie INFO-EKSPERT. Przy określaniu wartości pojazdu rzeczoznawca przyjął notowania porównywalnego typu pojazdu samochodu Audi A4 wyprodukowanego w Meksyku i Chinach. W wycenie uwzględniono przebieg udokumentowany przez stronę, obecną podczas wyceny.

Decyzją z dnia [...] stycznia 2011 r. Naczelnik Urzędu Celnego w L. określił kwotę cła podlegającą retrospektywnemu zaksięgowaniu w wysokości 1.254,00 zł. Ustalił wartość celną sprowadzonego pojazdu na podstawie art. 31 WKC na kwotę 13.693 zł, jako podstawę wyliczeń przyjęto wartość rynkową samochodu określoną w w/w opinii biegłego. Nie uwzględniono zastosowanej przez biegłego korekty z tytułu regionalnej sytuacji rynkowej, jako niepowiązanej bezpośrednio

z wartością transakcyjną towaru.

Po rozpatrzeniu odwołania J. G. Dyrektor Izby Celnej w B. wydał decyzję z dnia [...] kwietnia 2011 r., utrzymującą w mocy decyzję organu pierwszej instancji.

Uzasadniając rozstrzygnięcie organ wywiódł, że w świetle postanowień WKC

i Porozumienia o stosowaniu artykułu VII Układu ogólnego w sprawie taryf celnych

i handlu GATT (porozumieniu w sprawie wartości celnej) z 1994 r., wartość celna jest ustalana co do zasady na bazie wartości transakcyjnej, to znaczy ceny faktycznie zapłaconej lub należnej za towary wtedy, jeżeli zostały one sprzedane w celu wywozu na obszar celny Wspólnoty (art. 29 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. WE, seria L, nr 302, s. 1, ze zm.; dalej jako: WKC). Organy celne mogą jednak odstąpić od stosowania metody ceny transakcyjnej, jeżeli mają uzasadnione wątpliwości, że zadeklarowana wartość celna stanowi całkowitą faktycznie zapłaconą lub należną sumę określoną w artykule 29 WKC (art. 181a rozporządzenia Komisji (EWG) Nr 2454/93 z dnia 2 lipca 1993 r. ustanawiającego przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. WE L 253 z 1993 r. ze zmianami; dalej Rozporządzenie wykonawcze do WKC).

W ocenie organu odwoławczego, w przedmiotowej sprawie zaszły uzasadnione wątpliwości co do tego, czy zadeklarowana wartość celna stanowi cenę faktycznie należną lub zapłaconą za importowany pojazd. W związku z tym załączony do zgłoszenia celnego rachunek jako dowód zakupu pojazdu nie stanowi dokumentu wiarygodnego co do prawdziwości danych wskazanych przez eksportera. Dokument pochodzi od nieustalonego podmiotu, nie został podpisany przez eksportera i nie odzwierciedla rzeczywistych czynności kupna sprzedaży. Zdaniem organu, uprawniony i logiczny jest także wniosek, że kwota zakupu podana

w sporządzonym w ten sposób dokumencie, nie odzwierciedlała rzeczywistej ceny (wartości) transakcyjnej. Do takich ustaleń, w opinii organu, prowadzą również wyjaśnienia zawarte w pismach szwajcarskich władz, które podnoszą, że nie ograniczają się jedynie do sprawdzenia w rejestrze handlowym, lecz podejmują działania operacyjno-sprawdzające w miejscu wskazanym przez eksportera jako siedzibie firmy.

Weryfikacja dowodu zakupu została przeprowadzona w oparciu o Protokół dodatkowy z dnia 9 czerwca 1997 r. w sprawie wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach celnych będący załącznikiem do Porozumienia w formie wymiany listów między Wspólnotą Europejską, a Konfederacją Szwajcarską, uzupełniającego Umowę między Europejską Wspólnotą Gospodarczą, a Konfederacją Szwajcarską

o Protokół w sprawie wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach celnych

(Dz. Urz. WE, seria L, nr 169, s. 1). Pisma władz szwajcarskich jako dokumenty urzędowe zgodnie z treścią art.194 Ordynacji podatkowej stanowią dowód tego co zostało w nich stwierdzone.

Powołując się na wyjaśnienia Technicznego Komitetu Ustalania Wartości Celnej organ stwierdził, że jedyną dopuszczalną metodą ustalenia wartości celnej w przedmiotowej sprawie jest tzw. metoda ostatniej szansy (art. 31 ust. 1 WKC). Przy stosowaniu tej metody można oprzeć się na wyspecjalizowanych katalogach lub czasopismach, podających bieżące ceny na rynku kraju importu dla używanych pojazdów samochodowych. Stosując się do zaleceń organu celnego biegły prawidłowo wybrał do wyceny podobny do importowanego samochód marki Audi A4 produkowany poza Wspólnotą - w Chinach i Meksyku.

Nieuwzględnienie przez organy celne zastosowanej przez rzeczoznawcę dziesięcioprocentowej korekty z tytułu regionalnej sytuacji rynkowej jest, zdaniem organu, prawidłowe, gdyż nie jest ona bezpośrednio związana z wartością transakcyjną określoną w art. 29 WKC.

Organ przy ocenie wartości samochodu nie uwzględnił jego uszkodzeń

i okoliczności zmniejszających wartość. Strona była wzywana do dostarczenia dowodów określających stan techniczny samochodu oraz potwierdzających wydatki poniesione w związku z naprawą uszkodzonego pojazdu, jednakże żadnych takich dokumentów nie przedstawiła.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 221 ust. 3 i ust. 4 WKC organ wskazał, że zgodnie z tymi przepisami powiadomienie dłużnika nie może nastąpić po upływie trzech lat, licząc od dnia powstania długu celnego. Bieg tego terminu zostaje zawieszony z chwilą złożenia odwołania w rozumieniu art. 243 WKC na czas trwania procedury odwoławczej. Powyższy trzyletni termin stanowi termin przedawnienia prawa do określenia i powiadomienia dłużnika o wysokości długu celnego, który jednak może zostać przedłużony na skutek popełnienia czynu zabronionego. Jak wynika bowiem z art. 221 ust. 4 WKC, jeżeli dług celny powstał na skutek czynu podlegającego, w chwili popełnienia, wszczęciu postępowania karnego, dłużnika można powiadomić o kwocie długu celnego na warunkach przewidzianych

w obowiązujących przepisach, po upływie terminu trzech lat, określonych w ust. 3. Poprzez odesłanie do obowiązujących przepisów prawodawca wspólnotowy pozostawił ustawodawcom krajowym możliwość przedłużenia ww. terminu.

Z regulacji zawartej w art. 56 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. – Prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 622 ze zm.) wynika, że w przypadku, o którym mowa w art. 221 ust. 4 WKC powiadomienie dłużnika o kwocie należności nie może nastąpić po upływie 5 lat licząc od dnia powstania długu celnego.

Odnosząc się do kluczowej kwestii rozumienia pojęcia "czyn podlegający

w chwili popełnienia wszczęciu postępowania karnego" organ celny odwołał się do poglądów wyrażanych w literaturze i orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości UE oraz polskich sądów administracyjnych.

Dyrektor Izby Celnej wskazał, że dług celny powstał w wyniku dopuszczenia do obrotu spornego towaru podlegającego należnościom celnym przywozowym

z chwilą przyjęcia przedmiotowego zgłoszenia celnego, tj. w dniu [...] lutego 2006 r. Organ I instancji powiadomił stronę o zaksięgowaniu kwoty długu celnego w dniu 31 stycznia 2011 r. (data doręczenia decyzji).

Wbrew twierdzeniom strony, w sprawie termin na powiadomienie dłużnika

o kwocie należności celnych wynosi 5 lat od dnia powstania długu celnego. Organ celny mając wątpliwości co do autentyczności rachunku dołączonego do zgłoszenia celnego, podjął działania mające na celu weryfikację treści udokumentowanej nią czynności sprzedaży. Uzyskane od szwajcarskich organów celnych informacje,

że sprzedawca przedmiotowego samochodu nie istnieje, świadczyły o tym, że kwota zakupu podana na przedmiotowym dowodzie zakupu nie odzwierciedla rzeczywistej ceny (wartości) transakcyjnej.

Dyrektor Izby Celnej nie zgodził się z argumentacją strony, która twierdzi, że przesłanką zastosowania art. 221 ust. 4 WKC jest istnienie przestępstwa. Organ celny podniósł, że w świetle przywołanego orzecznictwa organami właściwymi

do dokonania kwalifikacji czynu jako "czynu podlegającego postępowaniu sądowemu w sprawach karnych" są te same organy, które ze względu na popełnienie takiego czynu, nie uzyskały wymaganych należności celnych i zamierzają w związku z tym dokonać ich poboru retrospektywnego. Dla potrzeb wydłużenia wynikającego

z art. 221 ust. 3 WKC trzyletniego terminu przedawnienia biegnącego od dnia powstania długu celnego obojętne jest, czy ustalono tożsamość sprawcy czynu podlegającego ściganiu karnemu, wskutek którego organy te nie mogły określić wysokości spornej kwoty.

W przedmiotowej sprawie zostało wszczęte dochodzenie o przestępstwo określone w art. 270 § 1 Kodeksu karnego, w sprawie posłużenia się podrobionym dowodem zakupu pojazdu marki Audi A4. Wszczęcie postępowania karnego potwierdza, że czyn, który spowodował powstanie długu celnego był w momencie popełnienia zagrożony przez obowiązujące przepisy sankcja karną. Postępowanie karne zostało umorzone postanowieniem z dnia 30 października 2010 r.

W postanowieniu wskazano dwie podstawy prawne: art. 322 § 1 KPK - wobec niewykrycia sprawcy, oraz art. 17 § 1 pkt 2 KPK - wobec braku znamion czynu zabronionego.

Organ podkreślił, że umorzenie przez prokuraturę postępowania karnego

z podanych przyczyn w niczym nie zmienia oceny faktu popełnienia przestępstwa określonego w art. 270 § 1 KK.

W skardze do sądu administracyjnego na decyzję z dnia [...] kwietnia 2011 r. pełnomocnik J. G. (skarżącego) podniósł zarzuty naruszenia:

- art. 122 w zw. z art. 120, art. 121 § 1, art. 187 § 1 i § 3, art. 192 Ordynacji podatkowej, poprzez zaniechanie dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy i rozpatrzenia całego materiału dowodowego;

- art. 221 ust. 4 WKC w związku z art. 56 ustawy – Prawo celne, poprzez błędne ich zastosowanie w sytuacji, gdy nie zaistniały przesłanki pozwalające na ich zastosowanie.

Jak wskazano na wstępie uzasadnienia, Wojewódzki Sąd Administracyjny

w L. oddalił skargę w niniejszej sprawie. Sąd I instancji wyjaśnił, że w jego ocenie stan faktyczny sprawy został ustalony prawidłowo. Podkreślił, że nie ma żadnych podstaw do kwestionowania aktualności ustaleń szwajcarskich władz celnych zawartych w piśmie z dnia 1 marca 2006 r.

Sąd I instancji wskazał, że istota problemu w sprawie sprowadza się do właściwej interpretacji art. 221 ust. 3 i 4 Wspólnotowego Kodeksu Celnego (WCK).

Sąd I instancji podkreślił, że w przedmiotowej sprawie nie został dochowany podstawowy termin retrospektywnego zaksięgowania długu celnego, określony w art. 221 ust. 3 WKC. Zgłoszenia celnego dokonano w dniu [...] lutego 2006 r., zaś decyzja organu I instancji nosi datę [...] stycznia 2011 r. W ocenie organów celnych

w niniejszej sprawie ma zastosowanie art. 221 ust. 4 WCK.

Stanowisko organów celnych opiera się na stanowisku zajętym przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 18 grudnia 2007 r. (C-62/06, Fazenda Pública - Director Geral das Alfândegas p. ZF Zefeser - Importaçăo e Exportaçăo de Produtos Alimentares Lda, publ. LEX nr 354391, Dz. U. UE. C 2008/51/12). W wyroku tym, wydanym w trybie prejudycjalnym, ETS dokonał interpretacji pojęcia "czynu podlegającego postępowaniu sądowemu w sprawach karnych" zawartego w art. 3 akapit pierwszy nieobowiązującego już rozporządzenia Rady (EWG) nr 1697/79 z dnia 24 lipca 1979 r. w sprawie odzyskiwania po dokonaniu odprawy celnej należności celnych przywozowych lub wywozowych, które nie były wymagane od osoby zobowiązanej do zapłaty za towary zgłoszone do procedury celnej przewidującej obowiązek uiszczenia takich należności (Dz. U. L 197, str. 1).

Interpretacja tego pojęcia zawarta została w następującym fragmencie uzasadnienia wyroku ETS: "Kwalifikacja czynu jako "czynu podlegającego postępowaniu sądowemu w sprawach karnych" w rozumieniu art. 3 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1697/79 w sprawie odzyskiwania po dokonaniu odprawy celnej należności celnych przywozowych lub wywozowych, które nie były wymagane od osoby zobowiązanej do zapłaty za towary zgłoszone do procedury celnej przewidującej obowiązek uiszczenia takich należności, leży w kompetencji organów celnych powołanych do określania dokładnej kwoty należności celnych przywozowych lub wywozowych. Z jednej strony z brzmienia tego przepisu wynika wyraźnie, że organami właściwymi do dokonania kwalifikacji czynu jako czynu podlegającego postępowaniu sądowemu w sprawach karnych są te same organy, które ze względu na popełnienie takiego czynu nie uzyskały wymaganych należności celnych i zamierzają w związku z tym dokonać ich retrospektywnego pokrycia. Jak wynika w szczególności z art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 1697/79, bezsporne jest, że określenie kwoty należności celnych i wszczęcie postępowania w przedmiocie ich pokrycia należy do organów celnych państw członkowskich. Z drugiej strony art. 3 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1697/79 nie odnosi się ani do wyroku skazującego, ani nawet do wszczęcia jakiegokolwiek postępowania karnego, lecz w sposób wyraźny do popełnienia czynu, który zaledwie podlega postępowaniu sądowemu w sprawach karnych. Przepis ten nie wymaga, aby organy ścigania danego państwa członkowskiego rzeczywiście wszczęły dochodzenie karne, które doprowadziło do skazania sprawców danego czynu, ani tym bardziej, by nie nastąpiło przedawnienie ścigania.

Oceniając możliwość odwołania się do powyższej wykładni ETS, Sąd

I instancji wskazał, że należy odnieść się do dwóch kwestii: relacji pomiędzy treścią art. 3 rozporządzenia nr 1697/79, a art. 221 ust. 4 WKC oraz kwestii skuteczności wyroku prejudycjalnego ETS poza rozpoznawaną sprawą, w ramach której zapadło. Sąd porównał sformułowania zawarte w wyżej wymienionych przepisach i doszedł do wniosku, że art. 221 ust. 4 WKC stanowi w istocie odpowiednik art. 3 ust. 1 rozporządzenia 1697/79, dlatego też wykładnia zastosowana w cytowanym wyroku ETS może być przeniesiona na grunt obecnie obowiązującego art. 221 ust. 4 WKC. Podkreślił, że powyższe rozważania potwierdza także późniejsze orzecznictwo Trybunału.

Sąd I instancji wyjaśnił, że w praktyce, jak i wypracowanej na jej tle doktrynie, uznaje się, że orzeczenia prejudycjalne zawierające wykładnie prawa unijnego mają charakter wiążący także poza sprawą, w której zostały wydane. Reasumując Sąd

I instancji wskazał, że w niniejszej sprawie nie widzi podstaw do przyjęcia odmiennej interpretacji pojęcia "czynu podlegającego postępowaniu w sprawach karnych"

w rozumieniu art. 221 ust. 4 WKC, niż wynikająca z wyroku ETS w sprawie C-62/06.

Sąd I instancji podkreślił, że za prawidłowe należy uznać stanowisko organów celnych, iż to one są zobowiązane do stwierdzenia, czy istnieje związek pomiędzy powstaniem długu celnego, a popełnieniem czynu podlegającego postępowaniu karnemu, z zastrzeżeniem, że ustalenia takie są czynione tylko i wyłącznie na użytek postępowania zmierzającego do ustalenia należności celnych. Na poparcie swoich twierdzeń przytoczył liczne orzecznictwo NSA.

W zaskarżonym wyroku wskazano również na prawidłową interpretację

art. 221 ust 4 WKC, dokonaną przez organy celne, poprzez przyjęcie, że w badanej sprawie związek pomiędzy powstaniem długu celnego, a czynem podlegającym postępowaniu karnemu w rozumieniu art. 221 ust. 4 WKC polegał na dołączeniu

do zgłoszenia celnego sfałszowanego dowodu zakupu importowanego pojazdu, co skutkowało zaniżeniem jego wartości celnej, a w konsekwencji zaniżeniem również należności celnych. Umorzenie dochodzenia w sprawie sfałszowania dowodu zakupu importowanego samochodu nastąpiło z powodu niewykrycia sprawcy, co oznacza, że czyn karalny zaistniał, ale jego sprawcy (sprawcy podrobienia) nie wykryto. Oznacza to, że w badanej sprawie, mimo umorzenia postępowania karnego, można wykazać związek pomiędzy powstaniem długu celnego, a czynem podlegającym postępowaniu karnemu, co uzasadniało zastosowanie art. 221 ust. 4 WKC oraz art. 56 Prawa celnego i otwierało organom celnym możliwość powiadomienia dłużnika o kwocie należności w okresie 5 lat, licząc od dnia powstania długu celnego, czyli od zgłoszenia celnego.

W skardze kasacyjnej złożonej na powyższe rozstrzygnięcie skarżący J. G. zaskarżył powyższy wyrok w całości i domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia kosztów postępowania.

Przedmiotowemu rostrzygnięciu skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego, o którym to naruszeniu mowa w art. 174 pkt 1 p.p.s.a., tj:

1. art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przez jego niewłaściwe zastosowanie przejawiające się w przyjęciu, iż WSA w L. związany jest w badanej sprawie interpretacją dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniach wstępnych wydanych w sprawach C-62/06 oraz C-124/08 i C-125/08;

2. art. 6 ust. 1 i 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w zw. z art. 6 ust. 2 TUE (zmienionym Traktatem z Lizbony) oraz art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 47 Konstytucji RP poprzez ich niezastosowanie i pozbawienie skarżącego prawa do sądu, naruszenie zasady domniemania niewinności i zasady in dubio pro reo.

3. usankcjonowanie błędu subsumcji popełnionego przez organy celne polegającego na błędnym zastosowaniu art. 221 ust. 4 Wspólnotowego Kodeksu Celnego w związku z art. 56 ustawy Prawo celne w sytuacji gdy nie zaistniały przesłanki pozwalające na ich zastosowanie.

Skarżący, powołując się na art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wniósł o zwrócenie się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi wykładni art. 221 ust. 4 WKC. Ponadto skarżący wniósł o zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności art. 221 ust. 4 WKC z art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 47 Konstytucji.

Organ nie skorzystał z przysługujacego mu prawa udzielenia odpowiedzi na skargę.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie, z uwagi na brak usprawiedliwionych podstaw.

W świetle postawionych Sądowi I instancji zarzutów istota sporu sprowadza się do oceny prawidłowości przyjętej w zaskarżonym wyroku wykładni oraz do oceny prawidłowości zastosowania w sprawie art. 221 ust. 4 WKC

Odnośnie do wykładni wskazanego przepisu autor skargi kasacyjnej zarzucił Sądowi I instancji naruszenie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90 poz. 864/2 ze zm.; dalej: TFUE) przez błędne przyjęcie związania w badanej sprawie interpretacją dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniach wydanych w sprawach C-62/06 oraz C-124/08 i C-125/08.

Zgodnie art. 267 TFUE (wcześniej art. 234 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską z dnia 25 marca 1957 r., w skrócie: TWE; wersja skonsolidowana, Dz. Urz. C 321 E z 29 grudnia 2006 r., s. 37) "Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym: a) o wykładni Traktatów; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii. W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed Sądem jednego z Państw Członkowskich, Sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, Sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału (...)."

Przepis ten potwierdza znaczenie procedury pytań prejudycjalnych dla zapewnienia jednolitej wykładni i stosowania prawa europejskiego i to nie tylko celem ochrony interesów Wspólnoty, ale także dla realizacji uprawnień jednostki.

W orzecznictwie TS i doktrynie podkreśla się, że jednolite stosowanie prawa wpływa na jego pewność i daje gwarancję określonych rozstrzygnięć w podobnych sytuacjach. Procedura ta ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia, aby prawo stworzone w Traktacie rzeczywiście pozostało wspólnym prawem. Zadaniem pytań prejudycjalnych jest zapobieganie zróżnicowanej wykładni prawa europejskiego w trakcie jego stosowania przez sądy krajowe i zagwarantowanie, że prawo to będzie miało zawsze ten sam skutek we wszystkich państwach członkowskich.

Literalne brzmienie akapitu trzeciego przytoczonej regulacji wskazuje na bezwzględny obowiązek skierowania pytania prejudycjalnego do TS, gdy

w postępowaniu strona występuje z takim wnioskiem.

W praktyce jednakże TS przyjmuje, że łączna interpretacja art. 267 akapit 2 i 3 TFUE prowadzi do wniosku, że Sąd ostatniej instancji, przy podejmowaniu decyzji o potrzebie zadania pytania prejudycjalnego, dotyczącego wykładni prawa unijnego, dysponuje taką samą autonomią, jak Sądy niższych instancji. Nie jest on zatem zobowiązany do zadania pytania, jeżeli uzna, że dana kwestia nie ma zasadniczego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Także w doktrynie podkreśla się, że mimo literalnego brzmienia powołanego wyżej przepisu TS w swojej interpretacji art. 267 TFUE uznał, że intencją prawodawcy unijnego było tutaj stworzenie możliwości bezpośredniej współpracy pomiędzy sądami krajowymi, a Trybunałem Sprawiedliwości, w ramach której stronom postępowania nie przysługuje inicjatywa, a jedynie prawo przedstawienia swojego stanowiska. Wyklucza to wiążący skutek wniosku stron o zadanie pytania prejudycjalnego. To sąd krajowy, prowadzący postępowanie, samodzielnie podejmuje decyzję, czy orzeczenie dotyczące ważności lub wykładni prawa unijnego jest niezbędne dla rozstrzygnięcia sporu głównego. Nawet więc Sąd ostatniej instancji nie musi zatem zwracać się do TS, jeżeli orzeczenie prejudycjalne nie miałoby znaczenia dla sprawy.

Ponadto od reguły określonej w art. 267 akapit 3 TFUE istnieją dwa zasadnicze wyjątki umożliwiające Sądowi ostatniej instancji rezygnację z zadania pytania prejudycjalnego, pomimo występowania w danym postępowaniu zagadnienia prawnego z zakresu prawa unijnego. Zostały one sformułowane w orzecznictwie TS w postaci tzw. doktryn acte clair oraz acte éclairé. Zgodnie doktryną acte éclairé Sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa krajowego, nie jest zobowiązany do zwrócenia się z pytaniem do TS, jeżeli kwestia będąca przedmiotem wątpliwości została już wyjaśniona we wcześniejszym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości. Z kolei według doktryny acte clair obowiązek zadania pytania prejudycjalnego przez Sąd ostatniej instancji nie ma zastosowania w sytuacji, gdy prawidłowa wykładnia przepisu prawa europejskiego jest tak oczywista, że nie budzi żadnych racjonalnych wątpliwości (v. Agnieszka Kastelik-Smaza - Pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej a ochrona praw jednostki.; Oficyna 2010 – i powołane tam orzeczenia w tym m.in. wyrok TS w sprawie Costa v. E.N.E.L. z dnia 15 lipca 1964 r. 6/64; wyrok TS w sprawie Rheinmühlen z dnia 16 stycznia 1974 r.166/73; ; wyrok TS w sprawie CILFIT z dnia 6 października 1982 r. 283/81,wyrok TS sprawie Adeneler i in. v. Ellinikos Organismos Galaktos (ELOG) z dnia 4 lipca 2006 r. C – 212/04).

Co prawda przepis ten ani żaden inny, nie przyznaje wydanym orzeczeniom prejudycjalnym mocy wiążącej erga omnes i nie nadaje im charakteru precedensów. Trybunału Sprawiedliwości w wyroku z dnia 27 marca 1963 r. w sprawie Da Costa en Schaake NV, Jacob Meijer NV, Hoechst-Holland NV przeciwko Administration fiscale néerlandaise – sprawy połączone 28 do 30-62 – przyjął jednak, że Sąd krajowy nie musi występować z pytaniem, jeśli dane zagadnienie prawa wspólnotowego zostało już wyjaśnione we wcześniejszym orzecznictwie (tzw. doktryna acte éclaire). Stąd wywodzi się, że sądy krajowe mają obowiązek orzekać na podstawie wcześniejszych orzeczeń wstępnych. W praktyce, jak i wypracowanej na jej tle doktrynie, uznaje się zatem, że orzeczenia zawierające wykładnię prawa unijnego są uważane za wiążące także poza sprawą, w której zostały wydane. Powyższe wyprowadza się również

z faktu, że Trybunał sam powołuje się na wcześniejsze swe orzeczenia, dosłownie cytując je, wydaje postanowienia o odmowie wydania orzeczenia prejudycjalnego, jeśli wcześniej wypowiedział się w danej kwestii lub wydał orzeczenie w analogicznej sprawie. Trybunał twierdzi nadto, że oczywiste naruszenie orzecznictwa ETS przez sąd krajowy może być potraktowane jako poważne naruszenie prawa wspólnotowego (v. wyrok TS z dnia 30 września 2003 r.; C–224/01 Köbler V. Austria).

Nie ulega kwestii, że w wyroku z dnia 18 grudnia 2007 r. C–62/06 (w sprawie Fazenda Pública - Director Geral das Alfândegas, przeciwko ZF Zefeser – Importação e Exportação de Produtos Alimentares Lda), Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że "Kwalifikacja czynu jako "czynu podlegającego postępowaniu sądowemu w sprawach karnych" w rozumieniu art. 3 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1697/79 w sprawie odzyskiwania po dokonaniu odprawy celnej należności celnych przywozowych lub wywozowych, które nie były wymagane od osoby zobowiązanej do zapłaty za towary zgłoszone do procedury celnej przewidującej obowiązek uiszczenia takich należności, leży w kompetencji organów celnych powołanych do określania dokładnej kwoty należności celnych przywozowych lub wywozowych". TS wskazał przy tym, że dokonana przez organy celne kwalifikacja danego czynu nie jest stwierdzeniem rzeczywistego popełnienia przestępstwa, dokonywana jest jedynie w ramach i dla celów postępowania o charakterze administracyjnym, celem umożliwienia organom celnym skorygowania błędnego lub niewystarczającego poboru należności celnych przywozowych lub wywozowych. Taka kwalifikacja nie narusza możliwości dokonywania przez sądy państw członkowskich kontroli decyzji organów celnych i w żaden sposób nie zagraża skutkom, które na podstawie prawa krajowego mogą wynikać z orzeczeń tych sądów – włącznie z ewentualnym zwrotem kwot nienależnie zażądanych przez te organy – w szczególności z orzeczeń umarzających postępowanie lub uniewinniających oskarżonych.

Wprawdzie powołany wyrok TS nie dotyczy wprost art. 221 ust. 4 WKC, lecz regulacji analogicznej. Jednakże – w świetle tego, co było już przedmiotem rozważań – nie pozbawia to orzeczenia mocy wiążącej w spornej kwestii. Ponadto TS powyższe stanowisko podtrzymał w wyroku z dnia 16 lipca 2009 r. w połączonych sprawach C–124/08 i C–125/08, Gilbert Snauwaert (i in.) przeciwko państwu belgijskiemu – już na tle art. 221 WKC.

W wyroku tym Trybunał wywiódł, że "czyn podlegający postępowaniu sądowemu w sprawach karnych [czyn podlegający ściganiu karnemu] (...)" obejmuje czyny, które w świetle porządku prawnego państwa członkowskiego, którego właściwe organy żądają retrospektywnego pokrycia należności celnych mogą zostać zaklasyfikowane jako przestępstwa w rozumieniu przepisów krajowego prawa karnego [analogicznie, w odniesieniu do art. 3 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1697/79 z dnia 24 lipca 1979 r. w sprawie retrospektywnego pokrywania należności celnych przywozowych lub wywozowych, które nie były wymagane od osoby zobowiązanej do zapłaty za towary zgłoszone do procedury celnej przewidującej obowiązek uiszczenia takich należności (Dz. U. L 197, s. 1), wyrok z dnia 27 listopada 1991 r. w sprawie C–273/90 Meico-Fell, Rec. s. I-5569, pkt 9].

W tym stanie rzeczy - skoro w zaskarżonym wyroku Sąd I instancji zaprezentował wykładnię art. 221 ust. 4 WKC zgodną z orzecznictwem TS – oparcie skargi kasacyjnej na zarzucie naruszenia art. 267 przez przyjęcie interpretacji, dokonanej przez TS jako wiążącej, jest chybione.

W rozpoznawanej sprawie poza sporem nie został dochowany termin do powiadomienia dłużnika o kwocie należności celnych - określony w art. 221 ust. 3 WKC – zgodnie z którym to przepisem "Powiadomienie dłużnika nie może nastąpić po upływie trzech lat, licząc od dnia powstania długu celnego (...)".

Jednakże według art. 221 ust. 4 WKC "Jeżeli dług celny powstał na skutek czynu podlegającego, w chwili popełnienia, wszczęciu postępowania karnego, dłużnika można powiadomić o kwocie długu celnego na warunkach przewidzianych w obowiązujących przepisach, po upływie terminu trzech lat, określonych w ust. 3".

Z kolei w myśl art. 56 ustawy – Prawo celne "W przypadku, o którym mowa w art. 221 ust. 4 Wspólnotowego Kodeksu Celnego, powiadomienie dłużnika o kwocie należności nie może nastąpić po upływie 5 lat, licząc od dnia powstania długu celnego (...)".

Zdaniem składu orzekającego Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sąd

I instancji zasadnie uznał za prawidłowe ustalenia organów celnych obu instancji,

że w sprawie wystąpił czyn – o którym mowa w art. 221 ust. 4 WKC. Poza sporem bowiem pozostaje, że zgodnie z informacją szwajcarskich władz celnych firma sprzedawcy nie istnieje (nie udało się jej ustalić). Powyższe skutecznie przeczy autentyczności umowy dołączonej do zgłoszenia celnego. Ponadto – jak trafnie podkreślił WSA – fakt umorzenia dochodzenia przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej w L. postanowieniem z dnia 30 października 2010 r. z uwagi na niewykrycie sprawcy podrobienia dokumentu, potwierdza, że czyn ten zaistniał. Niewątpliwie też podrobiony dokument został użyty (przez dołączenie go do zgłoszenia celnego) i bez znaczenia jest fakt, że posłużenie się przez skarżącego tym dokumentem nie miało znamion czynu zabronionego. Znaczy to jedynie, że co do skarżącego nie znaleziono podstaw by twierdzić, że mógł on przewidywać i godził się na to, że dokument nie jest autentyczny.

Jak już podnoszono – w świetle wykładni prezentowanej w sprawie C-62/06 – kwalifikacja przez organy celne czynu, jako podlegającego postępowaniu sądowemu w sprawach karnych, nie stanowi stwierdzenia, że przestępstwo rzeczywiście popełniono i że dopuścił się go skarżący. Nie narusza domniemania niewinności dłużników celnych. Wbrew wywodom skargi kasacyjnej przedstawiona wykładnia art. 221 ust. 4 WKC nie opiera się wyłącznie na literalnym brzmieniu unormowania. ETS jednoznacznie wskazał, że uwzględnia cel regulacji – umożliwienie organom skorygowania błędu (w specyficznych okolicznościach sprawy).

W przedstawionym stanie faktycznym prawidłowość zastosowania w sprawie art. 221 ust. 4 WKC i art. 56 Prawa celnego nie może być więc skutecznie kwestionowana.

W świetle dotychczasowych wywodów całkowicie chybiony jest też - sformułowany w pkt 2 petitum skargi kasacyjnej - zarzut pozbawienia skarżącego prawa do sądu i zarzut naruszenia zasady domniemania niewinności i zasady in dubio pro reo.

Poczynione rozważania pozwalają nadto stwierdzić zbędność wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym – o interpretację art. 221 ust. 4 WKC – co do określenia organu uprawnionego do dokonania kwalifikacji czynu jako "czynu podlegającego wszczęciu postępowania karnego", jak i co do pojęcia "czynu podlegającego w chwili popełnienia wszczęciu postępowania karnego".

Przyjmuje się bowiem, że między postępowaniem krajowym, a prejudycjalnym musi istnieć taki związek, że wydanie orzeczenia prejudycjalnego jest niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy. Trybunał podkreśla, że o tym czy pytanie jest niezbędne decyduje sąd krajowy (orzeczenie w sprawie C–281/98, Angonese v. Cassadi Risparmio di Bolzano SpA, orzeczenie w sprawie C–112/00 Schmidberger, Internationale Transporte und Planzüge v. Austria) – Trybunał szanuje kompetencje sądów krajowych w tym zakresie. Dawniej Trybunał w ogóle nie badał motywów, jakimi kierował się Sąd zadający pytanie, obecnie bada czy pytanie jest usprawiedliwione. Jeśli zostanie stwierdzone, że Sąd krajowy może jednoznacznie wyprowadzić odpowiedź na swoje pytanie z istniejącego orzecznictwa to sekretarz ETS, na polecenie Prezesa Trybunału, informuje o tym dany Sąd. W kwestii związania orzeczeniami prejudycjalnymi wydanymi w innych sprawach – za kluczowe uważa się powołane już orzeczenie w sprawie Da Costa. Trybunał w wyroku z dnia 6 października 1982 r. (C-283/81 – sprawa Srl CILFIT i Lanificio di Galardo SpA przeciwko Ministro Della Sanita) potwierdził, że moc wykładni dokonanej przez Trybunał może pozbawić celowości obowiązek Sądów krajowych do przedkładania pytań o wykładnię, a ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy podniesione pytanie jest identyczne z pytaniem, które stanowiło już przedmiot orzeczenia wydanego w trybie prejudycjalnym w podobnym przypadku.

Wbrew wywodom autora skargi kasacyjnej fakt, że prokuratura odstąpiła

od wniesienia przeciwko skarżącemu aktu oskarżenia nie czyni tej sprawy odmiennej od spraw C-62/06 i C-124/08 oraz C-125/08 i nie podważa związania zaprezentowaną w tych sprawach wykładnią.

Wobec powyższego zawarty w skardze kasacyjnej wniosek o wystąpienie do TSUE z pytaniem prejudycjalnym nie mógł zostać uwzględniony.

Skład orzekający Naczelnego Sądu Administracyjnego nie znajduje też podstaw do uwzględnienia wniosku o zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego

z pytaniem prawnym co do konstytucyjności art. 221 ust. 4 WKC. Nie ulega kwestii, że zgodnie z art. 193 Konstytucji RP każdy Sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed Sądem. Jednakże Naczelny Sąd Administracyjny zauważa – pomijając już niejednolicie ujmowaną

w judykaturze i doktrynie możliwość kontroli konstytucyjności prawa pochodnego UE (v. np. wyrok TK z dnia 16 listopada 2011r. wraz z glosami) – że wyłącznie wątpliwości Sądu mogą uzasadniać przedstawienie Trybunałowi pytania prawnego dotyczącego konstytucyjności aktu normatywnego. W składzie orzekającym Naczelnego Sądu Administracyjnego wątpliwość taka nie powstała.

Z tych wszystkich względów Naczelny Sąd Administracyjny, działając na podstawie art. 184 i art. 204 pkt 1 p.p.s.a. oraz § 6 pkt 2 w związku z § 14 pkt 2 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163 poz. 1349) orzekł, jak w sentencji wyroku.