I GZ 9/13

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. postanowieniem z 7 grudnia 2012 r., sygn. akt III SA/Gl 1378/12, odmówił U. K. przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie z jej skargi na postanowienie Dyrektora Izby Celnej w K. z [...] czerwca 2012 r., nr [...], o odmowie przywrócenia terminu do wniesienia odwołania oraz stwierdzeniu uchybienia terminu do wniesienia odwołania od decyzji w przedmiocie podatku akcyzowego.

I

W uzasadnieniu postanowienia Sąd stwierdził, że w nadesłanym do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. – w odpowiedzi na wezwanie do uiszczenia wpisu w kwocie 100 zł – wniosku z 14 września 2012 r., skarżąca domagała się zwolnienia od kosztów sądowych. Wskazała, że pozostaje w rozdzielności majątkowej z mężem, a jedynym źródłem jej utrzymania jest wynagrodzenie za pracę w wysokości 1 013,97 zł netto. Ponieważ do powyższego skierowana została egzekucja komornicza, "na rękę" otrzymuje 889,50 zł. Poza nieużytkiem o pow. 28 arów innych składników majątku nie posiada. Z uwagi na to, że dane te okazały się niewystarczające do oceny sytuacji finansowej i możliwości płatniczych skarżącej, pismem z 28 września 2012 r. wezwano do ich uzupełnienia.

W odpowiedzi skarżąca wyjaśniła, że ze względu na ustanowioną w małżeństwie rozdzielność majątkową, dochody jej męża nie mogą być brane pod uwagę przy ocenie sytuacji finansowej i życiowej, w której się znajduje. Każdy z nich ma bowiem swój majątek osobisty. Wprawdzie wspólnie zamieszkują, jednak żyją na własny rachunek. Ponieważ nie ma ona dostępu do zeznań podatkowych męża, a nadto dokumentów obrazujących posiadane przez niego składniki majątku, w tym źródła i wysokość osiąganych przez niego dochodów, do akt sprawy nadesłała: wydruk z CEIDG, z którego ustalono, że prowadzona przez nią działalność gospodarcza uległa zawieszeniu 1 czerwca 2012 r. W roku podatkowym 2011 r. przy przychodzie z pozarolniczej działalności gospodarczej wynoszącym 409 690,05 zł i kosztach jego uzyskania w wysokości 421 051,74 zł poniosła stratę 11 361,69 zł. Poza dochodem ze stosunku pracy wynoszącym 22 147,84 zł, z innych źródeł uzyskała 1 763,31 zł. Tak więc łączny dochód za 2011 r. wynosił 23 911,15 zł. Obecnie jedynym źródłem jej utrzymania jest wynagrodzenie za pracę w kwocie 2 016,00 zł brutto. Do powyższego skierowana została egzekucja komornicza, a potrącana kwota wynosi 124,47 zł. Ponadto na posiadanym przez skarżącą rachunku bankowym od sierpnia do października 2012 r. poza kwotą 15,93 zł nie odnotowano żadnych obrotów po stronie MA, natomiast suma obrotów po stronie WN wynosiła 10,00 zł. Z zaświadczenia wystawionego przez bank wynika, że od 1 kwietnia 2010 r. spłacany jest kredyt, którego miesięczne raty wynoszą 200 zł, w chwili obecnej zadłużenie z tego tytułu wynosi 1 600 zł plus odsetki 11,54 zł. Dodatkowo w piśmie z [...] października 2012 r. skarżąca wyjaśniła, że nieruchomość, w której zamieszkuje wspólnie z mężem na podstawie umowy dożywocia jest własnością córki. Wydatki związane z jego utrzymaniem ponosi mąż oraz córka. Skarżąca jest jedynie właścicielem obciążonego hipotecznie gospodarstwa rolnego o pow. 0,2740 ha. Jednakże z odpisu księgi wieczystej wynika, że powyższe stanowi wspólność majątkową małżeńską.

Postanowieniem z 30 października 2012 r. Referendarz sądowy odmówił przyznania prawa pomocy. Postanowienie to zostało zaskarżone sprzeciwem.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. odmawiając skarżącej przyznania prawa pomocy stwierdził, że skarżąca przedstawiając swoją sytuację finansową ograniczyła się jedynie do przywołania takich okoliczności, które mogłyby świadczyć o tym, że ta jest trudna. Pominęła natomiast istotne informacje dotyczące stanu majątkowego swojego męża, podczas gdy w judykaturze ugruntowany został pogląd, zgodnie z którym małżonkowie mają względem siebie obowiązek pomocy, obejmujący swym zakresem także prowadzenie procesów sądowych i pokrywanie związanych z tym kosztów, którego to obowiązku nie niweczy zniesienie między małżonkami wspólności ustawowej czy pozostawanie w separacji faktycznej. Zdaniem Sądu, pod pojęciem "sytuacji majątkowej strony" rozumie się również dochody i majątek osób prowadzących z wnioskodawcą wspólne gospodarstwo domowe. A ponieważ skarżąca zamieszkuje razem z mężem niezbędne stało się poznanie źródeł i wysokości uzyskiwanych przez męża dochodów, należących do niego nieruchomości oraz przedmiotów wartościowych, jako że tylko na tej podstawie można w sposób niebudzący żadnych wątpliwości ocenić na ile mąż będzie w stanie jej pomóc, gdyż równolegle z niniejszą sprawą wniesionych zostało jeszcze 15 innych skarg tej samej skarżącej.

W ocenie Sądu z uwagi jednak na to, że skarżąca uchyliła się od podania powyższych danych, nawet w sposób przybliżony, jej wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie. Za błędne Sąd uznał stanowisko skarżącej jakoby ustanowienie rozdzielności majątkowej zwalniało jej męża z pomocy finansowej w zakresie prowadzonego postępowania sądowego, a jej uniemożliwiało uzyskanie i podanie informacji o sytuacji majątkowej męża, skoro instytucja ta w świetle przepisów prawa rodzinnego odnosi się, jak sama nazwa wskazuje, do majątków małżonków, a nie do ich wzajemnych obowiązków. Dlatego też materiał dowodowy jako niekompletny nie pozwalał na wolną od wątpliwości ocenę złożonego wniosku. Odnosi się to nie tylko do męża skarżącej, ale również do ich córki, która zamieszkuje z nimi pod tym samym adresem. Trudno zdaniem Sądu oczekiwać, że to Skarb Państwa jest zobowiązany wspierać osoby znajdujące się w danym momencie w trudnej sytuacji materialnej, skoro mają one członków rodziny, którzy mogą im pomóc. W świetle powyższego Sąd przyjął, że U. K. ubiegając się o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych nie dołożyła należytej staranności w wykazaniu, że nie jest w stanie ich ponieść.

II

Zażalenie na powyższe postanowienie złożyła U. K. Stwierdziła, że wraz z mężem ma podpisaną umowę małżeńską ustanawiającą rozdzielność majątkową. Oznacza to, że dochody jej męża nie mają wpływu na jej sytuację finansową i życiową. Skarżąca nie ma prawnej możliwości zmuszenia męża do przedstawienia jego sytuacji finansowej. Córka jest na utrzymaniu swojego męża. Skarżąca podniosła, że jest w bardzo trudnej sytuacji finansowej, otrzymuje jedynie niewielkie wynagrodzenie, które z ledwością wystarcza na zaspokojenie podstawowych potrzeb.

III

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity: Dz. U. z 14 marca 2012 r., poz. 270 ze zm.) dalej powoływanej jako "p.p.s.a." strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Natomiast uregulowana w art. 243 - 263 p.p.s.a. instytucja prawa pomocy w postępowaniu sądowoadministracyjnym stanowi odstępstwo od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony. W myśl art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie częściowym, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania. Z treści tego przepisu wynika wprost, że ciężar dowodu, co do wykazania okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy spoczywa na stronie składającej wniosek o przyznanie tego prawa. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w treści art. 252 § 1 p.p.s.a., zgodnie z którym wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach. Jeżeli oświadczenie to okaże się niewystarczające do oceny rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego strony lub budzi wątpliwości, to strona jest obowiązana złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego (art. 255 p.p.s.a.). Strona ma zatem inicjatywę dowodową w zakresie właściwego przedstawienia przyczyn uzasadniających przyznanie prawa pomocy, a sąd na podstawie przedstawionych przez stronę dowodów dokonuje oceny, czy wystąpiły przesłanki przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

W sprawie, Sąd pierwszej instancji odmówił skarżącej przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym uznając, że nie było możliwe dokonanie oceny sytuacji majątkowej strony skarżącej oraz jej domowników.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena wniosku skarżącej o przyznanie prawa pomocy była prawidłowa.

Udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym jest formą dofinansowania z budżetu państwa i przez to powinno się sprowadzać do sytuacji, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście niemożliwe. W przypadku, gdy skarżąca wraz z drugą osobą prowadzi wspólne gospodarstwo domowe, nie można badając jej sytuację materialną przy rozpoznawaniu wniosku o przyznanie prawa pomocy, ograniczać się jedynie do sytuacji majątkowej i dochodów samej skarżącej. Należy wówczas uwzględnić sytuację majątkową i dochody wszystkich domowników prowadzących wspólne gospodarstwo domowe.

Sąd pierwszej instancji trafnie uznał, że skarżąca nie przedstawiła rzetelnie swojej sytuacji majątkowej i rodzinnej. W związku z tym na podstawie art. 255 p.p.s.a. wezwał skarżącą do przedłożenia wskazanych dokumentów źródłowych (por. wezwanie k. 23 akt sądowych). Wbrew stanowisku skarżącej należy przyjąć, że wezwanie takie może obejmować także dokumenty źródłowe obrazujące dochody i obciążenia finansowe osób pozostających z osobą wnioskującą o przyznanie prawa pomocy we wspólnym gospodarstwie domowym. Skarżąca w odpowiedzi na wezwanie Sądu wskazała, iż pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym razem z mężem. O powyższym świadczą złożone przez skarżącą oświadczenia np. "nieruchomość gdzie mieszkam z moim mężem", "to córka i mąż ponoszą wydatki za prąd, gaz itp.".

Naczelny Sąd Administracyjny zauważa, że przez pojęcie "pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym" należy rozumieć stałe przebywanie kilku osób w tym samym miejscu przy jednoczesnym partycypowaniu w utrzymaniu tego gospodarstwa. W zakresie, w jakim dochody i obciążenie finansowe osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym współkształtują sytuację finansową wnioskodawcy o prawo pomocy, tj. jego koszty utrzymania i potencjalne dochody, wojewódzkie sądy administracyjne są uprawione na podstawie art. 255 p.p.s.a. do wzywania o przedstawienie dokumentów źródłowych obrazujących sytuację majątkową domowników wnioskodawcy. Informacje te są konieczne dla oceny możliwości finansowych partycypowania przez stronę w kosztach postępowania sądowoadministracyjnego na zasadzie wyrażonej w art. 199 p.p.s.a. (por. postanowienie NSA z 29 listopada 2012 r., sygn. akt II GZ 442/12, dostępne w Internecie pod adresem – http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Wskazać również należy, że przepisy prawa rodzinnego nakładają na małżonków i członków najbliższej rodziny obowiązki w zakresie udzielania pomocy i wsparcia finansowego członków rodziny. Stosownie do art. 27 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.) dalej powoływanej jako "k.r.o.", małżonkowie są obowiązani, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zgodnie z art. 23 k.r.o. małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy oraz do współdziałania dla dobra rodziny. Z obowiązku tego nie zwalnia drugiego małżonka nawet istnienie rozdzielności majątkowej. Rozdzielność majątkowa małżeńska w świetle przepisów prawa rodzinnego odnosi się, jak sama nazwa wskazuje, do majątków małżonków, a nie do ich wzajemnych obowiązków. Rozdzielność majątkowa ustanowiona w drodze umowy może dotyczyć kwestii zobowiązań każdego z małżonków wobec osób trzecich, a także kwestii samodzielnego dysponowania i zarządzania swoimi majątkami. Skarżąca błędnie przyjmuje natomiast, że rozdzielność majątkowa małżeńska zwalnia współmałżonka z ewentualnej pomocy finansowej.

W takiej sytuacji należy stwierdzić, iż Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. zasadnie uznał, że U. K. ubiegając się o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych nie dołożyła należytej staranności w wykazaniu, że nie jest w stanie ich ponieść. Okoliczność ta nie pozwala uwzględnić złożonego wniosku, jako że w orzecznictwie za dominujący uznano pogląd, w świetle którego w przypadku, gdy strona uchyla się od przedstawienia wszelkich informacji na temat jej sytuacji rodzinnej bądź finansowej lub podaje takie fakty, które nie znajdują pokrycia w aktach sprawy lub pozostają w sprzeczności z zawartymi tam informacjami o stanie majątkowym strony, istnieją podstawy do odmowy przyznania prawa pomocy.

Z powyższych względów Naczelny Sąd Administracyjny oddalił zażalenie na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a.