II SA/Go 808/12

Uzasadnienie

W dniu 2 kwietnia 2012 r. J.O. złożył wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział o umorzenie odsetek od należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Wniosek swój uzasadnił tym, że ze względu na stan zdrowia od 2003 r. nie mógł podjąć zatrudnienia, a znając język niemiecki wyjechał z kraju w celach zarobkowych. Obecnie zamierza rozpocząć działalność gospodarczą w formie spółki, która zatrudniałaby 40 osób. Do majątku miałby wnieść nieruchomość, lecz warunkiem jest brak obciążeń hipotecznych. Natomiast w księdze wieczystej wpisane są wierzytelności zabezpieczone hipoteką na rzecz ZUS. Stąd jego wniosek.

Decyzją Nr [...] z dnia [...] maja 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 oraz 28 ust. 1, 2, 3, 3a, 4, art. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205 poz. 1585) odmówił umorzenia odsetek od należnych składek, których łączna wartość na dzień złożenia wniosku wynosi 10.232 zł w tym:

- odsetki na ubezpieczenie społeczne za okres od maja do grudnia 1998 r. w wysokości 5.119 zł

- odsetki na ubezpieczenie społeczne za okres od października 2002 r. do kwietnia 2003 r. w wysokości 4.092 zł

- odsetki na ubezpieczenie zdrowotne za okres od października 2002 r. do kwietnia 2003 r. w wysokości 623 zł

- Fundusz Pracy i FGŚP za okres od października 2002 r. do kwietnia 2003 r. w wysokości 398 zł.

W uzasadnieniu organ wywiódł, iż w przepisie art. 28 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ustawodawca wskazał siedem przypadków, w których zachodzi całkowita nieściągalność. Wyliczenie zawarte w tym przepisie jest wyczerpujące, stanowiąc zamknięty katalog sytuacji, w których można uznać, iż ma miejsce całkowita nieściągalność należności z tytułu składek. Dopiero zaistnienie którejkolwiek z przesłanek określonych w tym przepisie, daje potencjalną możliwość umorzenia tych należności. Nawet wówczas oznacza to jednak dla organu podejmującego rozstrzygnięcie tylko możliwość umorzenia należności z tytułu składek, a nie prawny obowiązek ich umorzenia. Oceniając zebrany materiał dowodowy Zakład uznał, że w sprawie nie wystąpiły przesłanki całkowitej nieściągalności. Wnioskodawca jako osoba fizyczna prowadził działalność gospodarczą od [...] września 1991 r. do dnia [...] maja 2003 r., a decyzją nr [...] z dnia [...] lutego 2007 r. działalność ta została wykreślona z ewidencji. Obecnie jest osobą bezrobotną nie pobierającą zasiłku, utrzymuje się dzierżawy sklepu w miejscowości [...], za którą pobiera opłatę w wysokości 200 zł miesięcznie zgodnie z zawartą umową najmu. Pozostaje na wyłącznym utrzymaniu syna. Jest właścicielem nieruchomości o powierzchni 0,5790 ha.

Dokonując analizy sytuacji materialnej skarżącego organ uznał, że nie zachodzi żadna z przesłanek warunkujących umorzenie odsetek na podstawie art. 28 ustawy o ubezpieczeniach społecznych, a nadto rozważając możliwość zastosowania § 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (Dz. U. Nr 141 poz. 1365) przy zaistnieniu przesłanki ważnego interesu osoby zobowiązanej przy jednoczesnym braku majątku, z którego należności z tytułu składek i odsetki mogły by być ściągnięte również uznał, że nie zachodzą po stronie skarżącego.

Zdaniem Zakładu umorzenie należności przed wyczerpaniem środków egzekucyjnych oraz wszelkich innych możliwości dochodzenia należności byłoby niewątpliwie działaniem sprzecznym z interesem Zakładu, na którym ciąży obowiązek dbałości o dobro finansów ubezpieczeń społecznych. W obecnym stanie faktycznym umorzenie byłoby w okolicznościach sprawy przedwczesne i działałoby na niekorzyść finansów ubezpieczeń społecznych, pozbawiając fundusz wpływu należnych i obowiązkowych odsetek.

We wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy J.O. zarzucił, że stanowisko Zakładu jest dla niego krzywdzące i nie odzwierciedla zaistniałego stanu rzeczy. Zamierza rozpocząć działalność gospodarczą i dlatego liczy się dla niego każdy grosz. Chce dać pracę młodym, bo sam ma już 60 lat.

Decyzją z dnia [...] sierpnia 2012 r. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, powołując się na przepis art. 83 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205 poz. 1585) utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu organ podał, że przesłanki całkowitej nieściągalności zadłużenia, których udowodnienie może być [pic][pic][pic][pic][pic]Dół formularzaPoczątek formularza

Dół formularza

podstawą do umorzenia, zostały wyczerpująco określone przez ustawodawcę, co wyłącza możliwość uwzględnienia przez organ sytuacji innych niż wymienione w art. 28 ust. 3 u.s.u.s. W świetle tego przepisu nieściągalność należności z tytułu składek związana jest z brakiem majątku umożliwiającego skuteczne ich dochodzenie w postępowaniu egzekucyjnym oraz racjonalnością wszczęcia takiego postępowania. Z przyczyn oczywistych organ nie odniósł się do przesłanki z art. 28 ust. 3 pkt 1 ("dłużnik zmarł..."). Co do przesłanki sformułowanej w pkt 2 i pkt 4 stwierdzono, iż nie było prowadzone postępowanie upadłościowe czy likwidacyjne, co do pkt 4a, pkt 5 i pkt 6 ustalono, że naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy nie stwierdził braku majątku, z którego można prowadzić egzekucję. Co do przesłanki całkowitej nieściągalności wykazanej w art. 28 ust. 3 pkt 3 ustalono, że zobowiązany wprawdzie zaprzestał prowadzenia działalności, jednakże istnieje majątek w postaci nieruchomości na której Zakład dokonał zabezpieczenia swojej należności z tego majątku i z którego Zakład może skutecznie prowadzić egzekucję. Tym samym – w ocenie organu – w przedmiotowej sprawie nie wystąpiła żadna z przesłanek całkowitej nieściągalności, o których mowa w art. 28 ust. 3.

Prezes ZUS wskazał, iż stosownie do art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia, mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane, pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Przypadki te szczegółowo określa rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (Dz. U. Nr 141, poz. 1365). Zgodnie z przepisami rozporządzenia Zakład może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku, gdy opłacanie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

Badając, w kontekście przepisów rozporządzenia, czy opłacenie należności z tytułu składek (w tym odsetek za zwłokę) pozbawi dłużnika możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych i oceniając sytuację majątkową dłużnika organ musi mieć na uwadze ważny interes osoby zobowiązanej, ale również stan finansów ubezpieczeń społecznych. Przez ważny interes osoby zobowiązanej do opłacenia zadłużenia należy rozumieć ubóstwo osoby zobowiązanej do opłacenia należności, zagrażające jej dalszej egzystencji poprzez niezapewnienie minimum socjalnego w zakresie, który uniemożliwia spłatę zadłużenia w dłuższym okresie czasu. Sytuacja wnioskodawcy nie uległa zmianie w stosunku do stanu istniejącego w momencie wydania decyzji z [...] maja 2012 r., strona w dalszym ciągu nie przedstawiła nowych dowodów które miałyby istotny wpływ na wynik rozstrzygnięcia omawianego zagadnienia. W wyniku postępowania wyjaśniającego w toku postępowania na skutek wniesionego wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy organ ustalił, że zobowiązany nie prowadzi działalności gospodarczej, jest bezrobotny bez prawa do zasiłku.

W ocenie organu zapłata odsetek z tytułu nieopłaconych składek nie pozbawi skarżącego i jego rodziny możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych, gdyż od 1978 r. pracuje w Niemczech i zapewne osiąga dochody których wysokości nie ujawnia. Nie prowadzi działalności gospodarczej, a zatem żadne klęski żywiołowe nie mogą go pozbawić możliwości dalszego prowadzenia tej działalności . Nie jest osobą chorą i nie sprawuje bezpośredniej opieki nad inną osobą przewlekle chorą. Wręcz przeciwnie, w dalszym ciągu deklaruje zamiar podjęcia działalności gospodarczej bez żadnych obciążeń.

Zakład wskazał, iż w okolicznościach sprawy nie znalazł podstaw do umorzenia zaległych odsetek oraz uznał, że sytuacja finansowa może ulec poprawie. Tym samym umorzenie odsetek w obecnym stanie faktycznym byłoby przedwczesne. W ocenie organu nie zostało wykazane w sposób nie budzący wątpliwości zaistnienie przesłanki z § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. Nadto odmowa umorzenia odsetek nie spowoduje zagrożenia dla dalszej egzystencji dłużnika.

Organ powołał się też na uznaniowy charakter decyzji podejmowanych na podstawie powyższych przepisów, co oznacza, że ma on prawo odmówić umorzenia należności z tytułu składek nawet w sytuacji, gdy prowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazałoby wystąpienie przesłanek uzasadniających umorzenie zadłużenia. Instytucja umorzenia zaległości składkowych, co wynika z intencji ustawodawcy, ma charakter wyjątkowy i powinna być przyznawana sporadycznie, bowiem zasadą jest obowiązek opłacania składek.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego J.O. zarzucił zaskarżonej decyzji stronniczość i nie uwzględnienie interesu strony, a wyłącznie urzędu. Zamierzał podjąć działalność gospodarczą, ale w takiej sytuacji urząd go zniechęcił. Faktycznie pracował w Niemczech i w dużej części z tej pracy spłacił swoje zadłużenie, a teraz w kraju nie ma emerytury. Podał, że mieszka kątem u syna, który ma 4-osobową rodzinę, jest w separacji z żoną, bo nie stać go na rozwód. Faktycznie pracuje w Niemczech, ale jako tłumacz, dzięki temu ma zabezpieczenie emerytalne i rentowe. Domaga się sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy.

W odpowiedzi na skargę Prezes ZUS wniósł o jej oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie.

W piśmie z dnia [...] grudnia 2012 r. skarżący podał, że spłonął mu jedyny majątek jaki miał, tj. magazyn. Przedłożył także wyrok Sądu Okręgowego o sygn. akt [...] z którego wynika, że nie jest on zobowiązany do zapłaty kwoty 3.672,70 zł z tytułu składek w związku z upływem przedawnienia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył co następuje :

Skarga podlegała uwzględnieniu.

Na wstępie zauważyć należy, iż zgodnie z przepisem art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269, ze zm.) sąd administracyjny sprawuje kontrolę zaskarżonych decyzji pod względem ich zgodności z prawem (legalności). Usunięcie zaskarżonej decyzji z obrotu prawnego w wyniku orzeczenia sądu administracyjnego może nastąpić tylko wówczas, gdy postępowanie sądowe dostarczy podstaw do uznania, że przy jej wydawaniu organy naruszyły prawo materialne lub przepisy postępowania w zakresie określonym w art. 145 § 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 – powoływanej dalej jako p.p.s.a.). Wyjaśnienia wymaga też, że w myśl przepisu art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd administracyjny, rozpoznając zasadność skargi, nie jest związany zarzutami i wnioskami w niej zawartymi oraz powołaną podstawą prawną. Spoczywa na nim bowiem obowiązek kontroli całokształtu sprawy administracyjnej i uwzględniania dostrzeżonych uchybień organu, a nie tylko tych podnoszonych przez stronę skarżącą.

Sprawując kontrolę sądowoadministracyjną w oparciu o powołane kryterium zgodności z prawem sąd administracyjny orzeka na podstawie akt sprawy administracyjnej, biorąc pod uwagę stan faktyczny i prawny istniejący w dacie wydania ocenianej decyzji, nie uwzględniając okoliczności, które zaistniały w okresie późniejszym.

Przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie pozostawała decyzja Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych utrzymująca w mocy decyzję Zakładu z dnia [...] sierpnia 2011 r., odmawiającą wnioskodawcy J.O. umorzenia odsetek od zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Zważywszy na przedmiot weryfikowanego przez Sąd aktu wskazać należy, iż materialnoprawną podstawę do umorzenia odsetek od zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, stanowi przepis art. 28 ust. 1 w związku art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.). Dotyczy on bowiem należności z tytułu składek, które to pojęcie obejmuje zarówno składki jak i odsetki od nich (vide: wyrok NSA z dnia 21 stycznia 2009 r. II GSK 679/08, LEX nr 484061). Tym samym odsetki od składek na ubezpieczenie społeczne podlegają umorzeniu na zasadach takich jak składki na ubezpieczenie społeczne. Powołany przepis art. 28 ust. 1 w związku z art. 32 ustawy prowadzą też do wniosku, iż również umorzenie odsetek od składek na ubezpieczenie zdrowotne, FP i FGŚP następuje według zasad przewidzianych dla umorzenia składek na ubezpieczenie społeczne.

W świetle regulacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie budzi wątpliwości, iż decyzja ZUS o umorzeniu należności z tytułu składek (odsetek) jest decyzją uznaniową. Nie oznacza to jednak pozostawienia Zakładowi pełnej swobody w zakresie wyboru rozstrzygnięcia w omawianym przedmiocie. Granice luzu administracyjnego dopuszczalnego przy podjęciu decyzji uznaniowej, tj. posiadanej przez organ swobody wyboru rodzaju rozstrzygnięcia wyznaczone są bowiem ściśle przepisami prawa, które precyzują przesłanki umorzenia. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie II GSK 345/06 (wszystkie powoływane orzeczenia publikowane w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych – orzeczenia.nsa.gov.pl), granice uznania administracyjnego wyznaczają przesłanki sformułowane w art. 28 u.s.u.s. i § 3 powoływanego przez organ rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. W sytuacji, gdy strona wykaże, że istnieją ustawowe przesłanki umorzenia, aby uniknąć dowolności decyzji, organ musi wyjaśnić przyczyny z powodu których, mimo istnienia tych przesłanek, odmówił umorzenia. Wyjaśnienie to musi przy tym nastąpić z uwzględnieniem zarówno ważnego interesu zobowiązanego, jak i stanu finansów ubezpieczeń społecznych.

W art. 28 ust. 1 u.s.u.s. określone zostały granice przedmiotowe możliwego umorzenia (umorzenie składek, odsetek w całości lub części), zaś w ust. 2 i ust. 3 sprecyzowana została zasadnicza przesłanka umożliwiająca umorzenie – nieściągalność należności. Ustawodawca użył dla jej określenia sformułowania "całkowita nieściągalność" i wyczerpująco wskazał, w jakich okolicznościach ona występuje (art. 28 ust. 3 pkt 1-6). W art. 28 ust. 3a ustawy przewidziana zaś została dodatkowa możliwość umorzenia należności z tytułu składek (odsetek). Dotyczy ona jednakże już tylko ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek, czyli tych ubezpieczonych, którzy byli zobowiązani – tak jak skarżący – płacić sami za siebie składki, ale tego nie czynili, doprowadzając do zaległości. Ta grupa płatników potraktowana została przez ustawodawcę łagodniej, bowiem zaległe należności (zatem i składki) mogą być umarzane, mimo braku całkowitej nieściągalności, w sytuacjach określonych w powołanym rozporządzeniu MGPiPS. Z art. 28 ust. 3 b ustawy dodatkowo wynika, że dla oceny, czy przypadek jest uzasadniony należy brać pod uwagę z jednej strony ważny interes osoby zobowiązanej, a z drugiej strony stan finansów ubezpieczeń społecznych. Podejmując decyzję uznaniową organ musi zatem wyważyć oba wskazane interesy. Jest to możliwe jedynie w przypadku dokładnego ustalenia jaka jest sytuacja podmiotu wnioskującego o umorzenie. W wyroku z dnia 21 lutego 2007 r. w sprawie II GSK 301/06, Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że prymat interesu społecznego nie może zastąpić rozważenia kwestii zastosowania zasady ogólnej postępowania administracyjnego, określonej w art. 7 k.p.a.

Przypomnienia wymaga, że stosownie do § 3 rozporządzenia MGPiPS Zakład może umorzyć należności, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie ich opłacić, gdyż pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny. Prawodawca wymienia przy tym przykładowo sytuacje, które mogą uzasadniać umorzenie należności tej grupy płatników. Wśród nich jest m.in. pozbawienie zobowiązanego i jego rodziny możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych (§ 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia). Tę sytuację sam prawodawca wskazał jako mogącą powodować, że dochodzenie należności pociągnęłoby zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny.

Właściwa wykładania powołanych przepisów prawa materialnego wyznacza zakres postępowania dowodowego, koniecznego w sprawie wszczętej wnioskiem o umorzenie składek (czy odsetek) i dokonanych w nim ustaleń. W wyroku z dnia 16 czerwca 2010 r., sygn. akt II GSK 631/09 Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że istota sprawy o umorzenie należności składkowych sprowadza się do należycie przeprowadzonego postępowania dowodowego i właściwej oceny jego wyników oraz wszechstronnego i wnikliwego uzasadnienia decyzji. Organ dla podjęcia prawidłowej decyzji musi mieć bowiem jasność, czy opłacenie należności z tytułu składek rzeczywiście pociągnęłoby zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności pozbawiłoby go i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Jeżeli te okoliczności zostaną w sposób niewątpliwy stwierdzone, brak podstaw do wydania decyzji o odmowie (vide: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie II GSK 349/09 ). Jeżeli w postępowaniu z wniosku o umorzenie należności z tytułu składek Zakład nie ustali istnienia stanu całkowitej nieściągalności, to musi ustalić czy zobowiązany wykazał, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną zapłata należności pociągnęłaby zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny, m.in. z uwagi na to, że zapłata pozbawiłaby go i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb.

Zważywszy na przepis § 3 ust. 1 rozporządzenia MGPiPS, ciężar dowodu wykazania istnienia przesłanek warunkujących umorzenie należności składkowych co do zasady spoczywa na wnioskodawcy. On powinien wskazać okoliczności uzasadniające wniosek i udokumentować je. Jednakże podkreślenia wymaga, iż to organ administracji odpowiada za prawidłowość przeprowadzonego postępowania dowodowego oraz rzetelność dokonanych w nim ustaleń. Prawidłowość powyższych działań organu podlega kontroli sądowej, w ramach której sąd ocenia, czy zgromadzony został wystarczający materiał dowodowy dla ustalenia istnienia (lub nieistnienia) przesłanek umorzenia oraz czy zgromadzony materiał został prawidłowo oceniony, a następnie czy z oceny tej zostały wyciągnięte wnioski właściwe pod względem logicznym i pod względem prawnym (vide: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie II GSK 1351/10).

W ocenie Sądu w sprawie niniejszej postępowanie dowodowe przeprowadzone zostało w sposób naruszający przepisy art. 7, 8, 9, 11, 77 § 1, 80 i 107 § 3 k.p.a., tj. przepisy gwarantujące prawidłowość przeprowadzonego postępowania dowodowego, jak i ocenę zgromadzonych dowodów oraz ustaleń poczynionych na ich podstawie oraz prawidłowego uzasadnienia podjętego rozstrzygnięcia. W wyniku tych uchybień brak jest podstaw do oceny, czy zaistniały przesłanki umorzenia odsetek od zaległych składek.

Zdaniem Sądu, w okolicznościach sprawy istniejących w dacie podejmowania zaskarżonej decyzji, organ zasadnie uznał, iż nie zachodzi żaden z przypadków całkowitej nieściągalności w rozumieniu przepisu art. 28 ust. 3 pkt 1-6 u.s.u.s. Brak było podstaw do przyjmowania całkowitej nieściągalności z pkt 3 ust. 3 art. 28 powołanej ustawy w sytuacji, gdy skarżący uzyskiwał stały dochód z umowy o pracę. Jednakże w ramach stosowania art. 28 ust. 1 i ust. 3a u.s.u.s. w związku z § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia MGPiPS organ powinien, rozważając tę przesłankę umorzenia, mieć na uwadze, czy dłużnik ma realne możliwości uzyskania takich dochodów, które pozwalałyby mu na spłatę zadłużenia. Te realne możliwości muszą zostać przez organ wykazane. Organ musi uzasadnić, dlaczego uznał, że nie powinien zostać zastosowany § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia MGPiPS. Konieczne jest wyjaśnienie jak w takiej sytuacji finansowej zobowiązany ma realizować swoje zobowiązania, nawet w sposób ratalny. Dopiero przeprowadzenie wskazanego wywodu pozwoli stwierdzić, że powołany przepis trafnie został lub nie został zastosowany. W wyroku z dnia 10 października 2007 r., sygn. akt II GSK 176/07 Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że konieczne jest skonfrontowanie sytuacji materialnej strony z wysokością zaległej należności i wskazanie dochodów, które zdaniem organu byłyby wystarczające do pokrycia zadłużenia.

Z przedłożonych Sądowi akt administracyjnych w żaden sposób nie wynika, iż organ ustalił jaka jest sytuacja materialna skarżącego. W szczególności należy wskazać, iż nie została wyjaśniona okoliczność, czy skarżący pracuje poza granicami kraju, jak wysokie są jego zarobki, czy też korzysta z zaopatrzenia emerytalnego (jako że ma 60 lat) w związku z długotrwałą pracą w Niemczech – jak sam podaje od 1978 r. Zauważyć należy, iż obowiązek wykazania przesłanek dla umorzenia należności na rzecz ZUS spoczywa na wnioskodawcy, lecz w sytuacji gdy strona nieudolnie postępuje, zaprzecza sama sobie, widać, że ma trudności ze zrozumieniem wywodów prawnych, wówczas zgodnie z art. 9 k.p.a. organ winien należycie i wyczerpująco informować stronę o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie jej praw i obowiązków w przedmiocie toczącej się sprawy.

Rolą organu było więc także rozważenie możliwości przeprowadzenia rozprawy administracyjnej z udziałem strony dla ustalenia jej sytuacji finansowej w szczególności, gdy w kolejnych pismach strona pisze że nie ma żadnego majątku, a z drugiej strony, iż chce prowadzić działalność gospodarczą z wkładem w wysokości 100.000 zł. Podaje, że jest na wyłącznym utrzymaniu syna, a dokonała spłaty zadłużeń na rzecz gminy i także ZUS. Sprzeczność tych twierdzeń mógłby organ wyjaśnić poprzez przesłuchanie syna skarżącego jako świadka w sprawie.

Wskazanie w decyzji jako przeciwwagi dla trudnej sytuacji rodziny skarżącego jedynie okoliczności związanej z pozostawaniem skarżącego w okresie aktywności zawodowej i nieuskarżania się przez niego na problemy zdrowotne, jako uzasadnienia dla odmowy umorzenia odsetek i pozbawione uzasadnienia rokowania o możliwej poprawie sytuacji skarżącego, a tym samym i przedwczesności decyzji, nie czyni w żaden sposób zadość omówionym wymogom, co do uzasadnienia decyzji uznaniowej. Rodzi to konieczność wyeliminowania takiej decyzji z obrotu prawnego na podstawie art. 145 § pkt 1 lit. c p.p.s.a.

Nadto zważyć należy, iż konstrukcja prawna art. 28 u.s.u.s. pozwala na przyjęcie stanowiska, że umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (także odsetek ) może nastąpić albo z urzędu, albo na wniosek zainteresowanej strony, przy czym w sytuacji, gdy został złożony wniosek o umorzenie tych należności – stanowisko uprawnionego do jego złożenia przesądza o zakresie żądania.

Z przedłożonego przez skarżącego wyroku Sądu Okręgowego sygn. akt [...] wynika, iż część należności na rzecz ZUS przedawniła się. Tej kwestii organ w sprawie nie podjął. Wygaśnięcie zobowiązania z tytułu składek skutkuje wygaśnięciem zobowiązania z tytułu odsetek od przedawnionych składek.

Poruszana kwestia rodzi konieczność wyjaśnienia relacji między przedawnieniem zobowiązań z tytułu składek (także odsetek) a umorzeniem tych należności. Zważywszy na skutek jaki rodzi przedawnienie składek (tj. wygaśnięcie zobowiązania składkowego i odsetkowego) wskazać należy, iż rozstrzygnięcie w przedmiocie umorzenia należności z tytułu składek (odsetek) może zapaść jedynie wówczas, kiedy należności – umorzenia których domaga się strona – nie uległy przedawnieniu (vide: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 grudnia 2010 r. w sprawie II GSK 1073/09). W sytuacji stwierdzenia przedawnienia należności, bezprzedmiotowe staje się bowiem orzekanie w przedmiocie ich umorzenia, co skutkować winno w takim przypadku umorzeniem postępowania w sprawie (w całości lub w części objętej przedawnieniem). Z tych względów należy uznać, że kwestia przedawnienia mieści się w granicach sprawy o umorzenie należności składkowych. Oznacza to, iż organ musi rozważać kwestię przedawnienia – działając z urzędu – i jeżeli stwierdzi przedawnienie, musi się do niej odnieść w treści rozstrzygnięcia i uzasadnienia decyzji.

W tym stanie rzeczy Sąd uznał, iż zaskarżona decyzja, ze względu na nieodniesienie się do omówionej relacji umorzenia należności składkowych do ich przedawnienia, narusza przepisy art. 7, 77 § 1, 138 § 1 pkt 1 i 2 oraz art. 105 § 1 k.p.a. w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy administracyjnej, co również rodziło konieczność wyeliminowania jej z obrotu prawnego na podstawie art. 145 § 1 pkt 1c p.p.s.a. Z mocy art. 135 p.p.s.a. Sąd uznał również za konieczne wyeliminowanie z obrotu prawnego decyzji Zakładu z dnia [...] maja 2012 r. celem zapewnienia skarżącemu prawa do dwukrotnego merytorycznego rozpoznania jego wniosku z uwzględnieniem przesłanek rozporządzenia pominiętych przy wydawaniu tego aktu.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie przyznanego pełnomocnikowi skarżącego wynagrodzenia tytułem nieopłaconej pomocy prawnej znajduje oparcie w treści art. 250 p.p.s.a. oraz § 18 ust. 1 pkt 1 c) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).

W toku ponownego rozpoznania sprawy rzeczą organu będzie uwzględnienie wskazań wynikających z niniejszego uzasadnienia, obligujących go do przeprowadzenia wnikliwego postępowania dowodowego, nakierowanego na ustalenie okoliczności, w tym nowo powstałych, związanych z przesłankami umorzenia należności. Organ w szczególności przeanalizuje finanse zobowiązanego i jego rodziny, oceniając czy ich stan pozwala one na stwierdzenie, że w jego budżecie pozostaje po zaspokojeniu niezbędnych potrzeb życiowych jakakolwiek kwota, która mogłaby służyć zaspokojeniu należności ZUS, oczywiście w zakresie, w jakim nie uległy one przedawnieniu.