II FSK 717/11

Uzasadnienie

1. Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2010 r., I SA/Po 561/10, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu - po rozpoznaniu sprawy ze skargi P. S.A. z siedzibą w P. (dalej: "Spółka") na interpretację indywidualną z dnia 23 kwietnia 2010 r. nr [...], wydaną przez Dyrektora Izby Skarbowej w P. (działającego z upoważnienia Ministra Finansów) w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych – (1) uchylił zaskarżoną interpretację; (2) zasądził od Dyrektora IS na rzecz Spółki kwotę 457 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego. Jako podstawę prawną powołano art. 146 i art. 200 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.; w skrócie: p.p.s.a.). Wyrok jest dostępny na stronie internetowej http://orzeczenia.nsa.gov.pl/.

2. Przebieg postępowania przed organami podatkowymi (przedstawiony przez WSA w Poznaniu):

2.1. Przedstawiając w uzasadnieniu wyroku przebieg postępowania WSA w Poznaniu podał, że w dniu 2 lutego 2010 r. Spółka złożyła wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie momentu zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów strat powstałych z tytułu zamknięcia transakcji opcji walutowych. W złożonym wniosku przedstawiła następujący stan faktyczny: Spółka zawarła z bankiem umowę regulującą zasady zawierania przez strony terminowych operacji finansowych, które miały zabezpieczać dokonywane przez Spółkę transakcje gospodarcze rozliczane w walutach obcych. W wyniku nadzwyczajnej zmiany kursu złotówki oraz niezwykle zawiłej konstrukcji umowy zaproponowanej przez bank, opcje - zamiast zabezpieczać - spowodowały ewidentne straty. W dniu 2 września 2009 r. Spółka zleciła zamknięcie transakcji walutowych. Z tego tytułu wynikała znacząca kwota wymagalnych wierzytelności banku w stosunku do Spółki. W dniu 18 września 2009 r. strony zawarły ugodę, na mocy której Spółka zobowiązała się do zapłaty części zobowiązania głównego w miesięcznych ratach wraz z odsetkami naliczonymi od dnia zawarcia ugody w związku z rozłożeniem zobowiązania na raty przez okres 10 lat. Spółka zobowiązała się również do zabezpieczenia spłaty wierzytelności wraz z odsetkami, m.in. poprzez ustanowienie hipotek na posiadanych nieruchomościach. Bank zobowiązał się z chwilą spełnienia przez Spółkę czynności zabezpieczających umorzyć część wierzytelności głównej wraz z odsetkami za opóźnienie w spłacie naliczonymi od wierzytelności głównej za okres od dnia zawarcia ugody do dnia łącznego spełnienia warunków. Warunki te zostały spełnione w dniu 29 grudnia 2009 r.

Na tle tak przedstawionego stanu faktycznego Spółka zadała pytanie: czy koszt uzyskania przychodów z tytułu straty powstałej w momencie zamknięcia opcji walutowych powstał w stosunku do części umorzonej w momencie umorzenia, a w części nieumorzonej będzie kosztem podatkowym dopiero w momencie zaliczenia go do kosztów bilansowych? Zdaniem Spółki, zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 r. (Dz. U z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm., dalej: u.p.d.o.p.), kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. Koszty z tytułu zobowiązań powstałych w wyniku rozliczenia opcji walutowych nie zostały wymienione w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p. Możliwość zaliczenia konkretnego wydatku do kategorii kosztów uzyskania przychodów uzależniona jest od istnienia związku przyczynowo - skutkowego, tzn. poniesienie wydatku ma lub może mieć wpływ na powstanie lub zwiększenie przychodu, bądź funkcjonowanie źródła tego przychodu. W rozważanym przypadku umowa opcji walutowych została zawarta w celu zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym w związku z prowadzoną przez Spółkę działalnością gospodarczą była więc związana z zabezpieczeniem źródła przychodów. Spełnia zatem przesłankę celowości określoną we wzmiankowanym przepisie prawnym; w konsekwencji, wynikający z tej umowy wydatek może zostać zakwalifikowany jako koszt uzyskania przychodów.

Do rozliczenia strat powstałych w wyniku rozliczenia opcji walutowych nie można zastosować: (1) art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. ponieważ w tym przepisie jest mowa o wydatkach związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych (na gruncie ustawy opcje walutowe są pochodnym instrumentem finansowym), ale nie o stratach powstałych w wyniku rozliczenia opcji walutowych; (2) art. 15a ust. 3 u.p.d.o.p., który dotyczy rozliczenia ujemnych różnic kursowych, ponieważ powstają one w ściśle określonych w tym przepisie przypadkach, wśród których nie wymieniono rozliczenia opcji walutowych. W związku z brakiem szczegółowych regulacji, w powyższym zakresie należy zastosować zasady ogólne. Z uwagi na fakt, że nie jest możliwe powiązanie kosztu uzyskania przychodu z konkretnym przychodem należy uznać, iż przedmiotowy koszt ma charakter kosztu pośrednio związanego z przychodami i na podstawie art. 15 ust. 4d i 4e u.p.d.o.p., koszt uzyskania przychodów z tytułu rozliczenia opcji powstał na dzień, na który ujęto koszt w księgach rachunkowych (zaksięgowano).

Spółka wskazała, że pojęcia "ujęcie w księgach rachunkowych" nie można w analizowanym przypadku rozumieć jako zaksięgowanie skutków zdarzenia gospodarczego w sposób dowolny, na dowolnym koncie księgowym. Pojęcie to należy rozumieć - co do zasady - jako zaksięgowanie skutków zdarzenia gospodarczego na kontach wynikowych Spółki, w oparciu o które ustalany jest wynik finansowy Spółki. Powyższy pogląd wynika z wykładni celowościowej art. 15 ust. 4e u.p.d.o.p. Koszty inne niż bezpośrednio związane z przychodami mogą być zaliczone do kosztów podatkowych nie w dacie osiągnięcia przychodu, a w momencie ujęcia ich (zaksięgowania) w księgach rachunkowych. W związku z tym, że jednym z celów nowelizacji przepisów ustaw prawa finansowego, w szczególności dotyczących p.d.o.p. oraz ustawy o rachunkowości, jest ujednolicanie konkretnych uregulowań prawnych, to zaliczenie do kosztów bilansowych określonych zdarzeń gospodarczych skutkuje prawem podatników do rozpoznania tych kosztów - w tej części - jako kosztów podatkowych. Z tego wynika, zdaniem Spółki, że rozliczenie bilansowe przez 10 lat nieumorzonej części straty z rozliczenia opcji powoduje, że ta część kosztu nie może być uznana za koszt uzyskania przychodu jednorazowo, tylko musi być rozliczana również przez 10 lat. Natomiast umorzona część straty z rozliczenia opcji prawidłowo została zaliczona w koszty w momencie umorzenia.

2.2. W interpretacji z dnia 23 kwietnia 2010 r., nr [...], Dyrektor IS uznał stanowisko wnioskodawcy za nieprawidłowe. Organ podatkowy podkreślił, przywołując treść art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., że należy stwierdzić, iż kosztami uzyskania przychodów są wszelkie racjonalne i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, której celem jest osiągnięcie przychodów, zabezpieczenie lub zachowanie źródła przychodów Organ odwołał się do treści art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. i stwierdził, że jego zdaniem wynikająca z niego zasada stanowi, iż wydatki związane z nabyciem instrumentów pochodnych podlegają zaliczaniu do kosztów uzyskania przychodów w momencie: realizacji praw wynikających z danego instrumentu, rezygnacji z realizacji tych praw, odpłatnego zbycia pochodnych instrumentów finansowych. Dlatego też organ uznał, że strata powstała w momencie zamknięcia opcji powinna zostać rozpoznana jako koszt podatkowy, zgodnie z art. 15 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., w momencie realizacji transakcji opcyjnych, tj. w dniu 2 września 2009 r.

2.3. W dniu 12 maja 2010 r. wpłynęło do Dyrektora IS wezwanie Spółki do usunięcia naruszenia prawa i zmiany interpretacji indywidualnej. W odpowiedzi na ww. wezwanie Dyrektor IS podtrzymał stanowisko wyrażone w interpretacji indywidualnej.

3. Stanowiska stron przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Poznaniu (Sądem pierwszej instancji):

3.1. W skardze Spółka wniosła o uchylenie zaskarżonej interpretacji indywidualnej w całości i zasądzenie kosztów postępowania. Zaskarżonej interpretacji indywidualnej zarzuciła naruszenie przepisów: (1) prawa materialnego, tj.: art. 15 ust. 4d i 4e oraz art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, (2) przepisów postępowania zawartych w art. 120 i art. 121 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., dalej: o.p.), stosowanych w związku z art. 14h, (3) art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483; dalej: Konstytucja RP). Kluczowy, wg Spółki, w zakresie uznania stanowiska Dyrektora IS za nieprawidłowe jest fakt, że kosztu wynikającego z rozliczenia opcji walutowych nie można uznać z wydatki na nabycie opcji, o których mowa w art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., zatem niniejszy przepis, będący podstawą rozstrzygnięcia dokonanego przez Dyrektora IS, nie znajdzie w rozważanym przypadku zastosowania. Spółka podkreśliła, że nie można również w przypadku rozliczenia opcji walutowych zastosować art. 15a ust. 3 u.p.d.o.p., który dotyczy rozliczenia ujemnych różnic kursowych, ponieważ ujemne różnice kursowe powstają w ściśle określonych w tym przepisie przypadkach, wśród których nie wymieniono rozliczenia opcji walutowych. Z powodu braku szczegółowych regulacji w powyższym zakresie stratę powstałą z rozliczenia opcji walutowych co do zasady należy rozliczyć dla celów podatkowych na zasadach ogólnych u.p.d.o.p. Z uwagi na fakt, że nie jest możliwe powiązanie niniejszego kosztu uzyskania przychodu z konkretnym przychodem należy uznać, iż przedmiotowy koszt ma charakter kosztu nie związanego bezpośrednio z przychodami, który zgodnie z art. 15 ust. 4d u.p.d.o.p. jest potrącalny w dacie jego poniesienia. Jeżeli jednak koszt ten dotyczy okresu przekraczającego rok podatkowy, a nie jest możliwe określenie, jaka jego część dotyczy danego roku podatkowego, w takim przypadku stanowi koszt uzyskania przychodów proporcjonalnie do długości okresu, którego dotyczy. W myśl art. 15 ust. 4e u.p.d.o.p., za dzień poniesienia kosztu uzyskania przychodów uważa się dzień, na który ujęto koszt w księgach rachunkowych (zaksięgowano) na podstawie otrzymanej faktury (rachunku), albo dzień, na który ujęto koszt na podstawie innego dowodu w przypadku braku faktury (rachunku). Zdaniem Spółki pojęcia "ujęcie w księgach rachunkowych" nie można w analizowanym przypadku rozumieć jako zaksięgowanie skutków zdarzenia gospodarczego w sposób dowolny, na dowolnym koncie księgowym, np. na koncie rozliczenie międzyokresowe kosztów lub koncie pozabilansowym. Ustawodawca nie rozstrzygnął wprost, jak należy rozumieć pojęcie "ujęcia w księgach rachunkowych". Pojęcie to należy rozumieć - co do zasady - jako zaksięgowanie skutków zdarzenia gospodarczego na kontach wynikowych Spółki, w oparciu o które ustalany jest jej wynik finansowy. Powyższy pogląd wynika z wykładni celowościowej art. 15 ust. 4e u.p.d.o.p. Z tego wynika, że w zakresie rozliczenia straty powstałej z rozliczenia opcji: (a) w umorzonej części zobowiązania - z uwagi na zaliczenie do kosztów bilansowych z chwilą umorzenia, strata w tej części mogła zostać zaliczona jednorazowo do kosztów podatkowych, (b) w nieumorzonej części zobowiązania - w związku z rozliczaniem bilansowym tej części straty przez 10 lat nie może być uznana za koszt uzyskania przychodu jednorazowo, tylko musi być rozliczana również przez 10 lat.

Za naruszeniem przepisów postępowania, w ocenie Spółki przemawia fakt, że organ ustosunkowując się do powołanych przez nią wyroków ograniczył się jedynie do ogólnego stwierdzenia, że "zdaniem organu podatkowego tezy badanych rozstrzygnięć nie mają zastosowania w przedmiotowym postępowaniu". Organ nie dokonał wnikliwego rozpatrzenia tego zagadnienia. Nie przedstawił argumentacji, na podstawie której uznał, że tezy powołanych wyroków nie można zastosować w sprawie. Zdaniem Spółki stanowi to naruszenie art. 121 o.p. w związku z art. 14h o.p. Spółka podkreśliła, że Dyrektor IS naruszył art. 120 o.p., gdyż "błędnie stwierdził, iż w przedstawionym we wniosku stanie faktycznym strata powstała w momencie zamknięcia opcji, zgodnie z art. 15 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., powinna zostać rozpoznana jako koszt podatkowy jednorazowo w momencie rozwiązania opcji, co potwierdza naruszenie wymienionych powyżej zasad procesowych". Powyższym postępowaniem Dyrektor IS naruszył również art. 7 Konstytucji RP, który stanowi, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

3.2. W odpowiedzi na skargę Dyrektor IS podtrzymał stanowisko zawarte w wydanej interpretacji oraz w wezwaniu do usunięcia naruszenia prawa.

4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu (Sądu pierwszej instancji):

4.1. W ocenie Sądu pierwszej instancji zaskarżona interpretacja narusza prawo, choć zarzuty skargi są nieuzasadnione, a stanowisko Spółki wyrażone zarówno we wniosku o wydanie indywidualnej interpretacji, jak i w skardze, nie zasługuje na akceptację. Przedmiotem kontroli WSA w Poznaniu była pisemna interpretacja przepisów prawa podatkowego dotyczących momentu zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów strat wynikających z wcześniejszego zamknięcia transakcji opcji walutowych, które spowodowały powstanie wymagalnych wierzytelności banku w stosunku do Spółki. Przedstawiła ona stan faktyczny, który stanowił podstawę wydanej interpretacji, wskazując że w celu zabezpieczenia transakcji gospodarczych rozliczanych w walutach obcych zawarła z bankiem transakcje opcji walutowych. Umowa z bankiem zamiast zabezpieczyć transakcje spowodowała straty, w związku z czym Spółka zleciła zamknięcie pozostałych transakcji. Z tego tytułu powstała kwota wymagalnych wierzytelności banku w stosunku do Spółki. Spółka z bankiem zawarła ugodę co do częściowej spłaty zobowiązania głównego i umorzenia przez bank części wierzytelności. Z chwilą rozliczenia opcji całość zobowiązania została zaksięgowana w księgach rachunkowych na kontach rozrachunkowych, z chwilą umorzenia części zobowiązania, z tytułu rozliczenia opcji – umorzona część została zaliczona w koszty bilansowe i podatkowe oraz odpowiednio przychody, natomiast nieumorzoną część straty Spółka będzie rozliczała bilansowo przez 10 lat wg harmonogramu spłat. Pytanie Spółki zawarte we wniosku o wydanie indywidualnej interpretacji dotyczyło momentu zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wydatków poniesionych w związku z zawarta ugodą z bankiem w celu rozwiązania umowy na zabezpieczenie transakcji gospodarczych rozliczanych w walutach obcych. Sąd pierwszej instancji podał, że podzielił stanowisko wyrażone w literaturze i orzecznictwie, że w przypadku rozpatrywania skargi na interpretację Ministra Finansów, zasada reformationis in peius nie obowiązuje.

4.2. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, zarówno stanowisko organu w wydanej interpretacji, jak i strony wyrażone we wniosku o wydanie interpretacji oraz w skardze, jest nieprawidłowe. Skarżąca Spółka oraz organ wydający zaskarżoną interpretację przyjęli, że straty poniesione przez Spółkę z tytułu wcześniejszego zamknięcia umów opcji walutowych są kosztem uzyskania przychodu, spór natomiast odnosił się wyłącznie do kwestii, w jakim momencie strata związana z zamknięciem opcji walutowych winna być zaliczona do kosztów uzyskania przychodów. W ocenie Sądu błędne jest stanowisko, że straty poniesione przez Spółkę w związku z zamknięciem transakcji opcji walutowych powinny być zaliczane do kosztów uzyskania przychodu. Zgodnie z art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., aby wydatek mógł być zaliczony do kosztów uzyskania przychodu, po pierwsze wydatek musi być poniesiony w określonym celu: osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, dlatego też wydatki, które mają na celu umniejszenie straty w działalności, co do zasady nie mogą w świetle wskazanej definicji stanowić kosztu uzyskania przychodu; po drugie nie mogą mieścić się w katalogu art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p. W świetle art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych – do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji tych praw wynikających z tych instrumentów albo ich odpłatnego zbycia – o ile wydatki te, stosownie do treści art. 16g ust. 3 i 4 u.p.d.o.p., nie powiększają wartości początkowej środka trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych. Z powołanego przepisu należy wyinterpretować normę, że wydatków związanych z nabyciem opcji walutowych nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów poza przypadkami wymienionymi w powołanym przepisie, tj. w przypadku ustalania dochodu w związku z realizacją praw wynikających z tych instrumentów, albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo ich odpłatnego zbycia. Wydatki na nabycie instrumentów finansowych stanowią koszt uzyskania przychodu tylko w przypadkach i w czasie wskazanym w art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., czyli w chwili realizacji praw wynikających z opcji, rezygnacji z realizacji praw lub ich zbycia.

Między organem a stroną skarżącą nie było sporu, że w związku z umową zawartą w dniu 12 grudnia 2007 r. Spółka nabyła od banku pochodne instrumentów finansowych, przez które rozumie się, zgodnie z art. 16 ust. 1b u.p.d.o.p. prawo majątkowe, którego cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny towarów, walut obcych, waluty polskiej, złota dewizowego, platyny dewizowej lub papierów wartościowych, albo od wysokości stóp procentowych lub indeksów, w szczególności opcje i kontrakty terminowe. Skarżąca Spółka nie kwestionuje również, że nie wystąpił żaden przypadek wymieniony w art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., który dawałby podstawę do rozliczenia wydatków w kosztach uzyskania przychodów. W tym przypadku organ błędnie utożsamia "realizację praw wynikających z instrumentu" z rozliczeniem opcji z uwagi na wcześniejsze jej zamknięcie. Nie oznacza to jednak, że powołany art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. nie będzie miał zastosowania. Zdaniem Sądu pierwszej instancji art. 16 ust. 1 pkt 8b, w związku z art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. ma zastosowanie, ponieważ wydatki związane z rozliczeniem opcji walutowych przy ich zamknięciu są nierozerwalnie związane z nabyciem tych instrumentów finansowych. Jak wskazał WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 21 października 2010 r., I SA/Gl 539/10: "nie byłoby możliwe poniesienie wydatku na wcześniejsze zamknięcie opcji walutowych (...) bez wcześniejszego nabycia opcji, a skoro tak, to wydatek poniesiony z tytułu wcześniejszego zamknięcia kontraktu opcyjnego związany jest z nabyciem opcji, a to przesadza o tym, że nie może stanowić kosztu uzyskania przychodu". Reasumując Sąd pierwszej instancji stwierdził, że przy ponownym rozpatrywaniu wniosku Spółki organ winien uznać, że jej stanowisko jest nieprawidłowe, ale w uzasadnieniu wskazać, że wydatki poniesione w związku z rozwiązaniem umowy na zabezpieczenie transakcji gospodarczych nie stanowią kosztu uzyskania przychodu w świetle ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i w związku z tym odpowiedź na zadane pytanie dotyczące momentu zaliczenia ww. strat do kosztów uzyskania przychodu jest bezprzedmiotowe.

5. Stanowiska stron w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym:

5.1. Skargę kasacyjną wniosła zarówno Spółka (reprezentowana przez pełnomocnika – doradcę podatkowego), jak i Dyrektor IS (reprezentowany przez pełnomocnika – radcę prawnego). W obu skargach kasacyjnych zostały sformułowane wnioski o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania WSA w Poznaniu oraz zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

5.2. Zaskarżonemu wyrokowi Spółka zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj. (a) art. 16 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., poprzez ich błędną wykładnię; (b) art. 15 ust. 4d i 4e u.p.d.o.p., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na odmowie zastosowania.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej Spółka podała, że z przedstawionego we wniosku o udzielenie interpretacji indywidualnej, jednoznacznie wynika, że działania Spółki polegające na zamknięciu opcji zdeterminowane były zmianą warunków gospodarczych (znaczący spadek, wbrew oczekiwaniom, wartości złotówki). Stąd też, w tego rodzaju sytuacji, należność powstała w wyniku rozliczenia opcji, wg Spółki, może być kwalifikowana jako koszt podatkowy, w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. Wydatek ten poniesiony bowiem został w związku z zaistniałą zmianą warunków gospodarczych, które wymusiły zmianę przyjętych zamierzeń gospodarczych, poprzez zamknięcie opcji. W rozważanym przypadku umowa opcji walutowych została zawarta w celu zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym w związku z prowadzoną przez Spółkę działalnością gospodarczą; była więc związana z zabezpieczeniem źródła przychodów. Ponadto, również zamknięcie opcji związane było z zachowaniem źródła przychodów, ponieważ zwiększenie strat spowodowałaby upadłość Spółki. Zatem zostały spełnione przesłanki celowości określone we wzmiankowanym przepisie prawnym. Jednocześnie Spółka podniosła, że jej zdaniem, które jest odmienne od stanowiska Sądu pierwszej instancji, w przedmiotowym stanie faktycznym zamknięcie opcji było realizacją praw wynikających z instrumentów finansowych, zatem zostały wyłączone z katalogu kosztów nie stanowiących kosztów uzyskania przychodów, wymienionych w art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p.

W odniesieniu do określenia momentu zaliczenia kosztu do kosztów uzyskania przychodów Spółka stwierdziła, że nie można w przypadku rozliczenia opcji walutowych zastosować art. 15a ust. 3 u.p.d.o.p., który dotyczy rozliczenia ujemnych różnic kursowych, ponieważ ujemne różnice kursowe powstają w ściśle określonych w tym przepisie przypadkach, wśród których nie wymieniono rozliczenia opcji walutowych. W związku z brakiem szczegółowych regulacji w powyższym zakresie należy powoduje, że należności wypłacane na podstawie umowy na opcje walutowe co do zasady należy kwalifikować dla celów podatkowych za zasadach ogólnych wynikających z u.p.d.o.p. Z uwagi na fakt, że nie jest możliwe powiązanie niniejszego kosztu uzyskania przychodu z konkretnym przychodem, wg Spółki należy uznać, iż przedmiotowy koszt ma charakter kosztu uzyskania przychodów, inny niż koszty bezpośrednio związane z przychodami, które zgodnie z art. 15 ust. 4d u.p.d.o.p. są potrącane w dacie ich poniesienia. Jeżeli koszty te dotyczą okresu przekraczającego rok podatkowy, a nie jest możliwe określenie, jaka ich część dotyczy danego roku podatkowego, w takim przypadku stanowią koszty uzyskania przychodów proporcjonalnie do długości okresu, którego dotyczą. Uwzględniając treść art. 15 ust. 4e u.p.d.o.p., Spółka stwierdziła, że koszt uzyskania przychodów z tytułu rozliczenia opcji powstał na dzień, na który ujęto koszt w księgach rachunkowych (zaksięgowano), natomiast art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. wprowadza jedynie ograniczenie czasowe co do początkowego momentu, od którego podatnik jest uprawniony do rozpoznania kosztów z przedmiotowego tytułu. Zdaniem Spółki, pojęcia "ujęcie w księgach rachunkowych" nie można w analizowanym przypadku rozumieć jako zaksięgowanie skutków zdarzenia gospodarczego w sposób dowolny, na dowolnym koncie księgowym, np. na koncie rozliczenie międzyokresowe kosztów lub koncie pozabilansowym. Ustawodawca nie wskazał wprost jak należy rozumieć pojęcie "ujęcia w księgach rachunkowych". Pojęcie to należy rozumieć — co do zasady - jako zaksięgowanie skutków zdarzenia gospodarczego na kontach wynikowych Spółki, w oparciu o które ustalany jest wynik finansowy Spółki. Powyższy pogląd wynika z wykładni celowościowej art. 15 ust. 4e u.p.d.o.p. Koszty inne niż bezpośrednio związane z przychodami mogą być zaliczone do kosztów podatkowych nie w dacie osiągnięcia przychodu, a w momencie ujęcia ich (zaksięgowania) w księgach rachunkowych. W związku z tym, że jednym z celów nowelizacji przepisów ustaw prawa finansowego, w szczególności dotyczących podatku dochodowego od osób prawnych oraz ustawy o rachunkowości, jest ujednolicanie konkretnych uregulowań prawnych, to w opinii Spółki zaliczenie do kosztów bilansowych (ujęcie w księgach rachunkowych jako koszty bilansowe) określonych zdarzeń gospodarczych skutkuje prawem podatników do rozpoznania tych kosztów - w tej części - jako kosztów podatkowych.

5.3. Dyrektor IS zarzucił zaskarżonemu wyrokowi: (I) naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 15 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p.; (II) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 133 § 1, art. 134 § 1 i art. 141 § 4 p.p.s.a. w związku z art. 14b § 3 o.p., poprzez uznanie, że przedstawiony we wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej stan faktyczny pozwala na jednoznaczną kwalifikację prawną zawartej umowy oraz przesądzenie o braku zastosowania w sprawie art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., mimo że nie rozpatrzył wszystkich przesłanek warunkujących zastosowanie tego przepisu pod kątem okoliczności stanu faktycznego, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

W uzasadnieniu Dyrektor IS stwierdził, że przyznać należy rację WSA w Poznaniu, gdy stwierdza, iż treść art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. prowadzi do wniosku, iż zaliczenie wydatków związanych z nabyciem pochodnego instrumentu finansowego będzie możliwe jedynie w sytuacji wystąpienia jednej z przesłanek w przepisie tym wymienionych. Podkreślenia jednak wymaga fakt, że wniosek ten nie przesądza o sposobie rozstrzygnięcia rozpatrywanej przez Sąd sprawy. Konieczne jest bowiem wcześniejsze ustalenie, w kontekście przedstawionego we wniosku stanu faktycznego, znaczenia zwrotu "wydatki związane z nabyciem", "realizacja praw wynikających z pochodnych instrumentów" oraz "rezygnacja z realizacji praw wynikających z tych instrumentów", a następnie dokonanie subsumcji przedstawionego we wniosku stan faktyczny pod zdekodowaną na bazie art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. normę prawną. Dokonana pod tym kątem analiza treści uzasadnienia prowadzi do wniosku, iż przy wydawaniu wyroku WSA w Poznaniu naruszył art. 141 § 4 p.p.s.a.

Dyrektor IS zwrócił uwagę na zastosowany przez WSA w Poznaniu sposób wykładni stanu faktycznego sprawy. Sąd pierwszej instancji stwierdził mianowicie, że Spółka nie kwestionuje, że nie wystąpił żaden przypadek wymieniony w art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., który dawałby podstawę do rozliczenia wydatków w kosztach uzyskania przychodów. Tymczasem w przedstawionym we wniosku stanowisku Spółka niezastosowanie art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. wywodziła z faktu, że w przepisie tym mowa była o wydatkach związanych z nabyciem instrumentów pochodnych, a nie o stratach powstałych w wyniku rozliczenia opcji walutowych. Ponadto, w opisie stanu faktycznego Spółka wyraźnie informowała o dokonanych na przełomie sierpnia i września "zleceniach zamknięcia transakcji" opcji walutowych. Natomiast Sąd przyjął, że w tej sytuacji chodzi o "wcześniejsze" rozwiązanie umowy, którego nie należy utożsamiać z realizacją praw wynikających z instrumentu pochodnego. Wniosek ten nie został poprzedzony analizą charakteru, struktury opcji walutowych, których dotyczył stan faktyczny sprawy, jak również próbą ustalenia czy okoliczności przedstawione przez Spółkę umożliwiają w ogóle dokonanie takiej oceny. Okoliczności stanu faktycznego niniejszej sprawy nie pozwalają na wykluczenie, iż "zlecenie zamknięcia transakcji" skutkowało realizacją lub rezygnacją z realizacji z praw wynikających z opcji walutowych. Co więcej, w stanie faktycznym nie wyjaśniono również w jaki sposób ustalono stratę powstałą w związku z zamknięciem transakcji, to z kolei nie pozwala na zajęcie jednoznacznego stanowiska co do poprawności stanowiącej podstawę wyroku zaprezentowanej przez Sąd argumentacji. Treść uzasadnienia wyroku budzi w związku z tym wątpliwość czy wydając wyrok Sąd uwzględnił w sposób dostateczny fakt, że zakres interpretacji indywidualnej został przez Spółkę ograniczony wyłącznie do opcji walutowych.

6. Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

6.1. Skargi kasacyjne nie zasługują na uwzględnienie, ponieważ nie mają usprawiedliwionych podstaw (art. 184 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. z 2012 r., poz. 270, dalej w skrócie: p.p.s.a.). W rozpatrywanej sprawie zarzuty skargi kasacyjnej zostały sformułowane z powołaniem się na podstawy kasacyjne zarówno z art. 174 pkt 1 [naruszenie prawa materialnego, tj. (1) zarzut Spółki naruszenia (a) art. 16 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., poprzez ich błędną wykładnię; (b) art. 15 ust. 4d i 4e u.p.d.o.p., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na odmowie zastosowania; (2) zarzut Dyrektora IS naruszenia poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 15 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p.], jak i art. 174 pkt 2 p.p.s.a. [naruszenie przepisów postępowania, tj. zarzut Dyrektora IS naruszenia przepisów art. 133 § 1, art. 134 § 1 i art. 141 § 4 p.p.s.a. w związku z art. 14b § 3 o.p.]. Z tego względu należy ocenę skargi kasacyjnej zacząć od analizy zarzutów dotyczących podstawy z art. 174 pkt 2 p.p.s.a.

6.2. Dyrektor IS, formułując zarzuty naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 133 § 1, art. 134 § 1 i art. 141 § 4 p.p.s.a. w związku z art. 14b § 3 o.p., stwierdził że jego zdaniem, a wbrew ocenie WSA w Poznaniu, przedstawiony we wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej stan faktyczny nie pozwala na jednoznaczną kwalifikację prawną zawartej umowy oraz przesądzenie o braku zastosowania w sprawie art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. Uzasadnienie tego zarzutu jednak wskazuje, że Dyrektorowi IS nie tyle chodzi o ewentualne braki stan faktycznego, które miałby uzupełniać Sąd pierwszej instancji, ile o "sposób wykładni stany faktycznego sprawy". Zdaniem Dyrektora IS, Spółka we wniosku o interpretację "niestosowanie art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. wywodziła z faktu, że w przepisie tym mowa była o wydatkach związanych z nabyciem instrumentów pochodnych, a nie o stratach powstałych w wyniku rozliczenia opcji walutowych. Ponadto, w opisie stanu faktycznego Spółka wyraźnie informowała o dokonanych na przełomie sierpnia i września opcji walutowych. Natomiast Sąd przyjął, że w tej sytuacji chodzi o rozwiązanie umowy, którego nie należy utożsamiać z realizacją praw wynikających z instrumentu pochodnego. Wniosek ten nie został poprzedzony analizą charakteru, struktury opcji walutowych, których dotyczył stan faktyczny sprawy, jak również próbą ustalenia czy okoliczności przedstawione przez Spółkę umożliwiają w ogóle dokonanie takiej oceny. Okoliczności stanu faktycznego niniejszej sprawy nie pozwalają na wykluczenie, iż skutkowało realizacją lub rezygnacją z realizacji z praw wynikających z opcji walutowych".

Wypada zauważyć, że powyższe zarzuty Dyrektora IS, który przede wszystkim kwestionuje przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, iż w konkretnym przypadku mamy do czynienia z wcześniejszym rozwiązaniem umowy, zostały sformułowane w sytuacji, gdy jednocześnie w zaskarżonej interpretacji Dyrektor IS stwierdza, że "Wobec powyższego, stwierdzić należy, iż strata powstała w momencie zamknięcia opcji spełnia przesłankę celowościową wynikającą z art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. Z powyższego wynika również, iż Spółka zawarła z bankiem transakcje opcji walutowych (spełniających definicję instrumentów pochodnych) i w dniu 2 września 2009 r. dokonała ich wcześniejszego rozliczenia". Następnie Dyrektor IS przyjmuje, że poprzez owo "wcześniejsze rozliczenie" "doszło do realizacji praw wynikających z przedmiotowych opcji", ale czyni to w sytuacji, gdy w opisie stanu faktycznego we wniosku o interpretację Spółka tego w ten sposób nie nazywa. Zatem takie stwierdzenie jest ze strony organu nadinterpretacją owego stanu faktycznego. We wniosku Spółka używa zresztą dosyć enigmatycznego i nieprecyzyjnego języka, abstrahując od języka regulacji dotyczących finansowych instrumentów pochodnych, w tym opcji walutowych, ale skoro tego nie czyni, to trudno przyjmować, że w konkretnym przypadku doszło do realizacji praw wynikających z opcji, jak przyjmuje Dyrektor IS, a nie do "zamknięcia transakcji walutowych", jak je nazwała w opisie stanu faktycznego wniosku o interpretację Spółka. Jednocześnie z żadnego fragmentu opisu stanu faktycznego nie wynika, że owe "zamknięcie transakcji walutowych" było zaplanowane i terminowe, lecz raczej było wcześniejsze aniżeli zaplanowane, wymuszone nagłą sytuacją, powstaniem "wierzytelności głównej wraz z odsetkami za opóźnienie w spłacie" - "W wyniku nadzwyczajnej zmiany kursu złotówki oraz niezwykle zawiłej konstrukcji umowy zaproponowanej przez bank, opcje - zamiast zabezpieczać - spowodowały ewidentne straty". Wskazuje na to również dalszy opis stanu faktycznego, typowy dla wcześniejszego zamknięcia opcji walutowych: "Spółka również zleciła zamknięcie części Transakcji z dnia 29 sierpnia 2008 r. w wyniku nadzwyczajnej zmiany kursu złotówki oraz niezwykle zawiłej konstrukcji umowy zaproponowanej przez Bank, opcje - zamiast zabezpieczać - spowodowały ewidentne straty. W dniu 2 września 2009 r. Spółka zleciła zamknięcie pozostałych Transakcji. z tego tytułu wynikała znacząca kwota wymagalnych wierzytelności Banku w stosunku do Spółki. w dniu 18 września 2009 r. Strony zawarły w formie aktu notarialnego Ugodę (...). Na mocy Ugody, Spółka zobowiązała się do zapłaty części zobowiązania głównego w miesięcznych ratach wraz z odsetkami naliczonymi od dnia zawarcia Ugody w związku z rozłożeniem zobowiązania na raty przez okres 10 lat. Spółka zobowiązała się również do zabezpieczenia spłaty wierzytelności wraz z odsetkami, m.in. poprzez ustanowienie hipotek na posiadanych nieruchomościach. Bank zobowiązał się z chwilą spełnienia przez Spółkę czynności zabezpieczających roszczenie umorzyć część wierzytelności głównej wraz z odsetkami za opóźnienie w spłacie naliczone od wierzytelności głównej za okres od dnia zawarcia Ugody do dnia łącznego spełnienia warunków jw. Warunki te zostały spełnione w dniu 29 grudnia 2009 r.". W świetle przedstawionej argumentacji Naczelny Sąd Administracyjny nie stwierdził zasadności ww. zarzutów naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 133 § 1, art. 134 § 1 i art. 141 § 4 p.p.s.a. w związku z art. 14b § 3 o.p. Opis stanu faktycznego zawarty we wniosku o dokonanie interpretacji pozwalał bowiem w pełni na przyjęcie, że w rozpatrywanej sprawie doszło do wcześniejszego zamknięcia przed terminem opcji walutowych.

6.3. Uwzględniając ww. ocenę przedstawionego we wniosku stanu faktycznego, a w konsekwencji przedmiot rozpoznawanej sprawy, Naczelny Sąd Administracyjny w następnej kolejności może odnieść się do sformułowanych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia prawa materialnego, tj. (1) zarzutu Spółki naruszenia (a) art. 16 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., poprzez ich błędną wykładnię; (b) art. 15 ust. 4d i 4e u.p.d.o.p., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na odmowie zastosowania; (2) zarzutu Dyrektora IS naruszenia poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 15 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. Na tym tle kwestię sporną w rozpoznawanej sprawie stanowi dopuszczalność zaliczenia spornych wydatków z tytułu całkowitego zamknięcia przed terminem opcji walutowych do kosztów uzyskania przychodów oraz ustalenie momentu potrącenia tego rodzaju kosztów uzyskania przychodu Zgodnie z przedstawionym przez Spółkę stanem faktycznym, tymi wydatkami były wartość zobowiązania z tytułu zamknięcia transakcji opcji walutowych w części umorzonej, jak i w części pozostałej do zapłaty części zobowiązania głównego w miesięcznych ratach wraz z odsetkami naliczonymi od dnia zawarcia ugody w związku z rozłożeniem zobowiązania na raty przez okres 10 lat.

Na tym tle za prawidłowe i znajdujące oparcie we wskazanych przez Sąd pierwszej instancji przepisach art. 15 ust. 1 oraz art. 16 ust. 1 pkt 8 b u.p.d.o.p. należy uznać stanowisko tego Sądu, że nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów - co do zasady - wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych. Wydatkiem związanym z nabyciem opcji jest wydatek poniesiony na wcześniejsze zamknięcie opcji walutowych - gdyż nie byłoby możliwe jego poniesienie, bez wcześniejszego nabycia opcji. Nie byłoby możliwe poniesienie wydatku z tytułu wcześniejszego zamknięcia opcji, bez nabycia opcji, a skoro tak, to wydatek poniesiony z tytułu wcześniejszego zamknięcia kontraktu opcyjnego związany jest z nabyciem opcji, a to przesądza o tym, że nie może stanowić kosztu uzyskania przychodu. Wydatki te stanowią koszt uzyskania przychodu tylko w przypadkach i czasie wskazanym w przepisie art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p., tj. w chwili realizacji praw wynikających z opcji, rezygnacji z realizacji praw lub ich zbycia (tak zob. m.in. wyroki NSA: z dnia 17 września 2012 r., II FSK 233/11; z dnia 1 lutego 2011 r., II FSK 1725/09; z dnia 29 maja 2012 r., II FSK 2330/10).

6.4. Wykorzystując w dalszej części uzasadnienia również argumentację zawartą w ostatnim z wymienionych powyżej wyroków, podjętym w zbliżony stanie faktycznym i prawnym, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że zgodnie z art. 15 ust. 1 zdanie pierwsze u.p.d.o.p. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2007 r., kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. Dla potrzeb rozpoznawanej sprawy należy przyjmować, że podstawę opodatkowania stanowić będzie dochód spółki stanowiący, zgodnie z przywołanymi przepisami, nadwyżkę sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania (art. 7 ust. 2). Stosownie do przywołanej już treści art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., za koszty uzyskania przychodu należy zatem uważać takie wydatki, których poniesienie przez podatnika było spowodowane racjonalnym dążeniem i obiektywną możliwością osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia tego źródła, i które nie zostały wymienione w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p. Nie każdy zatem wydatek poniesiony przez podatnika, nawet będący kosztem w sensie bilansowym i jednocześnie nie wymieniony w art. 16 ust. 1, będzie kosztem uzyskania przychodu. Użycie w art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. zwrotu "w celu" oznacza, że nie zawsze wydatek przynieść musi skutek w postaci osiągnięcia przychodu, zachowania lub zabezpieczenia jego źródła. Podatnik podatku dochodowego od osób prawnych ma możliwość odliczenia od przychodów wszelkich wydatków pod warunkiem jednak, iż będą one związane z opodatkowaną działalnością oraz nie zostały wskazane w katalogu wydatków nie stanowiących tego rodzaju kosztów w art. 16 ust.1 ustawy. Zatem przy ustalaniu kosztów uzyskania przychodów każdy wydatek - poza wyraźnie wskazanymi w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p. - wymaga indywidualnej oceny pod kątem bezpośredniego lub pośredniego związku z przychodem i racjonalnością działania dla osiągnięcia tego przychodu. Sytuacje, w których ów związek przyczynowy nie jest jednoznaczny, należy rozwiązywać według zasad racjonalnego rozumowania, odrębnie w odniesieniu do każdego przypadku. Kosztami uzyskania przychodów będą zatem wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, jeżeli są one racjonalnie uzasadnione, a każdy wydatek powinien być oceniany z tego punktu widzenia.

Wobec tego, że w wniosku Spółki o udzielenie interpretacji wskazano dokonywane przez nią transakcje na instrumentach pochodnych, należy zauważyć, że w rozpoznawanej sprawie wskazano umowę transakcji terminowej opcji walutowych. Definicję pochodnych instrumentów finansowych dla celów podatkowych, ustawodawca wprowadził w art. 16 ust. 1b u.p.d.o.p. (dodany przez art. 1 pkt 10 lit. c/ ustawy z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych - Dz. U. Nr 60, poz. 700, zmieniającą ustawę z dniem 1 stycznia 2001 r.). Stosownie do tego przepisu, ilekroć w ustawie jest mowa o pochodnych instrumentach finansowych, rozumie się przez to prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny towarów, walut obcych, waluty polskiej, złota dewizowego, platyny dewizowej lub papierów wartościowych, albo od wysokości stóp procentowych lub indeksów, a w szczególności opcje i kontrakty terminowe. Definicja ta nawiązując do przedstawionego rozumienia instrumentów pochodnych wyjaśnia, że wartość instrumentu pochodnego jest uzależniona od wartości elementu bazowego. Rozliczenie instrumentu pochodnego następuje w przyszłości, lecz strony już w momencie zawarcia umowy ustalają, po jakiej cenie nastąpi to rozliczenie. Taki sposób rozliczania instrumentów pochodnych wiąże się z funkcją ubezpieczeniową instrumentów pochodnych, która polega na zabezpieczeniu posiadacza przed ryzykiem związanym ze wzrostem lub spadkiem cen instrumentów pierwotnych (towaru, waluty). Natomiast art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p (również dodany w noweli z dnia 9 czerwca 2000 r.), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2003 r., stanowi, że do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych - do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo ich odpłatnego zbycia - o ile wydatki te, stosownie do art. 16g ust. 3 i 4, nie powiększają wartości początkowej środka trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych. Powołany przepis wprowadza jedynie ograniczenie czasowe co do początkowego momentu, od którego podatnik uprawniony jest do rozpoznania kosztów z powyższego tytułu. Wyłączenie z kosztów uzyskania przychodów wydatków, o których mowa w tym przepisie ograniczone jest tym, czy wydatki te nie powiększają wartości początkowej środka trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych. Jeżeli nie powiększają wartości początkowej środka trwałego, to wydatków związanych nabyciem pochodnych instrumentów finansowych - do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów, do czasu rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów, do czasu ich odpłatnego zbycia - nie uważa się za koszty uzyskania przychodów. Wydatki te będą stanowiły koszt uzyskania przychodów w chwili realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo ich odpłatnego zbycia.

Odwołując się do zasad wynikających z tych przepisów Sąd pierwszej instancji trafnie stwierdził, że omówiony przepis art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p wprowadza ogólną zasadę, że wydatków związanych z nabyciem opcji, nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów, poza wyjątkami wymienionymi w tym przepisie. Wyłączenie określone w tym przepisie ma szeroki zakres, gdyż obejmuje wszystkie wydatki – poza wyjątkami – związane z nabyciem opcji. Za tego rodzaju wykładnią przemawia zawarte w nim sformułowanie "wydatków związanych z nabyciem", a więc każdego wydatku, który de facto rodził uprawnienia związane z nabyciem instrumentu finansowego jakim jest opcja. Ponownie przypomnieć należało, że w świetle przedstawionego stanu faktycznego Spółka nabyła instrumenty finansowe w postaci opcji, jednakże z uwagi na spadek wartości waluty polskiej i trudności w regulowaniu należności wynikającej z zawartego kontraktu, doprowadziło do przedterminowego zamknięcia opcji walutowych, co z kolei zrodziło po stronie Spółki wysoką należność na rzecz banku wraz odsetkami. Na tym tle wydatki te należało zaliczyć do kategorii wymienionych w art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. "wydatków związanych z nabyciem" opcji, podlegających wyłączeniu z kosztów uzyskania przychodów wymienionych w tym przepisie. Równocześnie poniesiony wydatek związany z nabyciem opcji nie spełniał przesłanek określonych w tym przepisie, dotyczących możliwości zaliczenia tychże wydatków do kosztów uzyskania przychodu, gdyż Spółka: po pierwsze nie zrealizowała praw wynikających z zawartych opcji walutowych, po drugie nie zrezygnowała z realizacji praw wynikających z opcji, po trzecie nie dokonała ich odpłatnego zbycia. Jak trafnie to ocenił Sąd pierwszej instancji o tym, że poniesione wydatki związane z nabyciem instrumentu finansowego związane z wcześniejszym zamknięciem opcji walutowych nie mogły stanowić kosztu uzyskania przychodu, gdyż wydatek ten został poniesiony w związku z rozwiązaniem przed upływem terminu umowy.

Trafnie również za pozbawione uzasadnionych podstaw uznano utożsamianie skutków prawnych związanych z nabyciem instrumentu finansowego z realizacją praw przypisanych temu instrumentowi. Wyłącznie w takim przypadku – gdy pojawiły się koszty uzyskania przychodów z tytułu realizacji instrumentów pochodnych (ujemny wynik z transakcji) - rozważeniu podlegała kwestia potrącalności kosztów podatkowych w czasie (art. 15 ust. 4 i następne u.p.d.o.p.). Zgodnie z tymi przepisami, Spółka jest uprawniona do potrącenia kosztów wynikających z rozliczenia instrumentu pochodnego (ujemny wynik z transakcji) w dacie poniesienia wydatku, zgodnie z art. 15 ust. 4d u.p.d.o.p. Ograniczenie wynikające z omówionego art. 16 ust. 1 pkt 8b u.p.d.o.p. nie dotyczy tej sytuacji, skoro poniesienie wydatku nie następuje wcześniej niż realizacja praw wynikających z instrumentu pochodnego. Przy ustalaniu daty potrącenia kosztów z realizacji praw z opcji należy mieć również na względzie art. 15 ust. 4e u.p.d.o.p., zgodnie z którym za dzień poniesienia kosztu uzyskania przychodów uważa się dzień, na który ujęto koszt w księgach rachunkowych (zaksięgowano) na podstawie otrzymanej faktury (rachunku), albo dzień, na który ujęto koszt na podstawie innego dowodu w przypadku braku faktury (rachunku). Wyłącznie w takim przypadku Spółka byłaby uprawniona do potrącenia kosztów wynikających z rozliczenia instrumentu pochodnego (ujemny wynik z transakcji) w dacie poniesienia wydatku, zgodnie z art. 15 ust. 4d u.p.d.o.p. (por. wyrok NSA z dnia 1 lutego 2011 r., II FSK 1725/09 – publik.: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/.). Taki stan faktyczny nie był jednak przedmiotem interpretacji.

6.5. Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności Naczelny Sąd Administracyjny działając na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzekł o oddaleniu skarg kasacyjnych, bowiem podniesione w nich zarzuty naruszenia prawa materialnego i przepisów postępowania okazały się nietrafne.