I SA/Gl 850/12

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia [...] r. (Nr [...]) Dyrektor Izby Skarbowej w K., po rozpoznaniu zażalenia A w siedzibą w W. (dalej zwany stroną), działając na podstawie art. 134 w zw. z art. 144 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 98, poz. 1071 z 2000 r. z późn. zm., powoływanej dalej jako k.p.a.) oraz art. 17 § 1 i art. 18 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 229, poz. 1954 z 2005 r. z późn. zm., powoływanej dalej jak u.p.e.a.), stwierdził niedopuszczalność wniesionego zażalenia na pismo Naczelnika Urzędu Skarbowego w C. z dnia 25 września 2009 r. (Nr [...]), pozostawiając je bez merytorycznego rozpoznania.

Uzasadniając rozstrzygnięcie, organ nadzoru przedstawił stan faktyczny sprawy wskazując w tym zakresie, że Naczelnik Urzędu Skarbowego w C. działając na wniosek wierzyciela Burmistrza Miasta U. sformułowany w piśmie z dnia 5 czerwca 2008 r. (Nr [...]) prowadził egzekucję z nieruchomości położonej w U., przy ul. [...], stanowiącej własność B Sp. z o.o. z siedzibą w W., przy ul. [...]. Podstawę prowadzonej egzekucji stanowiły tytuły wykonawcze wystawione przez Burmistrza Miasta U. w dniu 4 czerwca 2008 r. o numerach [...], [...] i [...] obejmujące należności Spółki B w podatku od nieruchomości za grudzień 1999 r. oraz okres od stycznia 2006 r. do grudnia 2007 r.

W dniu 19 maja 2009 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w C. w trybie licytacji publicznej dokonał sprzedaży w/w nieruchomości. Postanowieniem z dnia [...] r. (Nr [...]) organ egzekucyjny przyznał własność nabywcy nieruchomości tj. C z siedzibą w U. Postanowienie to zostało doręczone wszystkim uczestnikom postępowania, nie zostało jednak zaskarżone i stało się ostateczne. Kolejnym postanowieniem z dnia [...] r. (Nr [...]) Naczelnik Urzędu Skarbowego w C. sporządził plan podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży ww. nieruchomości w wysokości [...] zł. powiększonej o kwotę odsetek z lokaty bankowej tj. o [...] zł. tj. plan podziału łącznej kwoty w wysokości [...] zł. W oparciu o art. 115 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, kwotę w wysokości [...] zł. podzielono na:

a. kwotę [...] zł. tytułem kosztów egzekucyjnych przypadających organowi egzekucyjnemu,

b. kwotę [...] zł. tytułem zwrotu wierzycielowi kosztów poniesionych na zaliczkę,

c. kwotę [...] tytułem kosztów upomnienia poniesionych przez wierzyciela,

d. kwotę [...] zł. tytułem poniesionej przez J. D. zaliczki,

e. kwotę [...] zł. tytułem należności zabezpieczonych hipotecznie przez Burmistrza Miasta U.,

f. kwotę [...] zł. tytułem należności zabezpieczonych hipotecznie przez A z siedzibą w W.

Na w/w postanowienia nie złożono zażaleń.

Pismem z dnia 28 sierpnia 2009 r. A wskazał organowi egzekucyjnemu rachunek bankowy, na który należy przekazać kwotę przyznaną przez ten organ w planie podziału z dnia 3 sierpnia 2009 r.

Pismem z dnia 22 września 2009 r. A poinformował organ egzekucyjny, że otrzymał na wskazany rachunek z planu podziału kwotę [...] zł. zamiast wynikającej z planu podziału kwoty [...] zł. oraz wezwał Naczelnika Urzędu Skarbowego w C. do wpłaty pozostałej kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy kwotą przekazaną a wynikającą z planu podziału w wysokości [...] zł.

W odpowiedzi na w/w pismo, Naczelnik Urzędu Skarbowego pismem z dnia 25 września 2009 r. (Nr [...]), wyjaśnił, że zgodnie z art. 66 § 3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wierzyciel na którego rzecz organ egzekucyjny dokonał czynności egzekucyjnych, jest obowiązany do uiszczenia opłaty komorniczej w wysokości 5% kwoty przyznanej w planie podziału, co w sytuacji Funduszu stanowiło kwotę [...] zł. Pismo to doręczono pełnomocnikowi Funduszu w dniu 9 października 2009 r., który wniósł w dniu 16 października zażalenie, zarzucając organowi egzekucyjnemu:

1. naruszenie przepisów art. 66 § 3 w zw. z art. 1 a pkt 13 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie,

2. naruszenie art. 107 § 1 w zw. z art. 126 Kodeksu postępowania administracyjnego poprzez ich niezastosowanie skutkujące brakiem w zaskarżonym postanowieniu wszystkich niezbędnych jego elementów wskazanych w powołanych przepisach.

Żalący Fundusz wskazał także, iż na wypadek uznania, iż organowi egzekucyjnemu nie przysługiwała kompetencja do wydania postanowienia, a należność komornicza wynika bezpośrednio z przepisów prawa, pismo należy uznać za wezwanie do usunięcia naruszenia prawa i dokonania zwrotu bezpodstawnie potrąconej opłaty komorniczej.

Odnosząc się do argumentów podniesionych w zażaleniu, organ nadzoru wskazał, że postępowanie zażaleniowe składa się z fazy wstępnej, fazy postępowania wyjaśniającego i fazy wydania postanowienia. W fazie wstępnej, organ odwoławczy jest obowiązany ocenić, czy zażalenie jest dopuszczalne i czy zostało wniesione we właściwym terminie. Obowiązek ten nakłada na organ art. 134 Kodeksu postępowania administracyjnego, zgodnie z którym organ odwoławczy stwierdza w drodze postanowienia niedopuszczalność odwołania oraz uchybienie terminu do wniesienie odwołania i postanowienie w tej sprawie jest ostateczne. Z kolei niedopuszczalność odwołania może wynikać z przyczyn o charakterze przedmiotowym i podmiotowym. Niedopuszczalność o charakterze podmiotowym występuje w sytuacji, gdy zażalenie złoży podmiot nie posiadający legitymacji procesowej. Niedopuszczalność przedmiotowa występuje natomiast w sytuacji, gdy brak jest przedmiotu zaskarżenia. W badanej sprawie, organ egzekucyjny nie wydał postanowienia, gdyż brak było do tego podstawy prawnej, a to z kolei przesądza o tym, że na pismo informujące nie można wnieść zażalenia. Przepis art. 134 K.p.a. ma charakter normy bezwzględnie obowiązującej, co z kolei przesądza o tym, że organ odwoławczy, w sytuacji wniesienia zażalenia od pisma nie ma innej możliwości jak stwierdzić niedopuszczalność zażalenia.

Końcowo, organ nadzoru wskazał, że na podstawie art. 66 § 3 w związku z art. 1 a pkt 6 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym, opłata komornicza od wierzyciela, na rzecz którego organ egzekucyjny dokonał czynności egzekucyjnej wynosi 5% kwoty przekazanej wierzycielowi. Opłata ta jest należna z mocy prawa i ustawodawca nie przewidział dla określenia jej wysokości formy postanowienia, traktując potrącenie przez organ opłaty komorniczej jako czynność materialno – techniczną nie podlegającą zaskarżeniu.

Postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej stało się przedmiotem zaskarżenia do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. A (dalej zwany skarżącym) zarzucił organowi nadzoru naruszenie:

1) art. 134 w zw. z art. 144 Kodeksu postępowania administracyjnego, poprzez błędne zastosowanie tego przepisu i uznanie niedopuszczalności wniesienia zażalenia, przez stwierdzenie, że opłata komornicza jest należna organowi z mocy prawa i organ I instancji nie jest zobligowany do wydania postanowienia,

2) art. 123 K.p.a. w związku z art. 66 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz art. 121 § 1 i art. 124 Ordynacji podatkowej poprzez ich niezastosowanie skutkujące przyjęciem, że potrącenie przez organ egzekucyjny opłaty komorniczej z kwoty przyznanej w planie podziału było czynnością materialno – techniczną, nie wymagającą wydania postanowienia i nie podlegającą zaskarżeniu,

3) art. 66 § 3 w zw. z art. 1 a pkt 13 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie skutkujące przyjęciem, że:

a. A jest wierzycielem w rozumieniu ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,

b. Naczelnik Urzędu Skarbowego w C. nie naruszył prawa dokonując potrącenia opłaty komorniczej w kwocie [...] zł. z kwoty należnej stronie skarżącej na podstawie prawomocnego planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji.

Uzasadniając skargę, strona skarżąca uznała, że Dyrektor Izby Skarbowej wydając postanowienie o niedopuszczalności zażalenia naruszył art. 134 w zw. z art. 144 K.p.a., gdyż przepis ten nie stanowi podstawy do rozstrzygnięcia w sprawie opłaty komorniczej. Zdaniem skarżącego Funduszu, w sytuacji, gdy twierdzenie odwołującego się co do formy rozstrzygnięcia w sprawie opłaty komorniczej, nie zostało uwzględnione przez organ odwoławczy, to organ ten winien wydać decyzję w tej sprawie na podstawie art. 134 w zw. z art. 144 Kpa.

Kontynuując, strona skarżąca zaakcentowała, że w jej ocenie Naczelnik Urzędu Skarbowego w C., ustalając wysokość opłaty komorniczej, o której mowa w art. 66 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji powinien wydać postanowienie, zawierające podstawę prawną dokonanej czynności oraz uzasadnienie faktyczne, w tym podanie kwot ściągniętych egzekucyjnie oraz wpłaconych w wyniku zastosowanych środków egzekucyjnych ( wyrok NSA z dnia 25 lipca 1996 r. SA/Po 2975/95 ). Organ egzekucyjny dokonał potrącenia opłaty komorniczej w wysokości [...] zł. z kwoty przypadającej z planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości, w żaden sposób nie uzasadniając dokonania tej czynności. Za nieuzasadniony uznała strona skarżąca pogląd organu nadzoru, że sporna opłata należna jest organowi z mocy prawa, a potrącenie z kwoty podziału jest czynnością materialno – techniczną, nie podlegającą zaskarżeniu. Takie rozumienie przepisu art. 66 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jest rażąco sprzeczne z zasadą wyrażoną w art. 121 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa tj. z zasadą prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych i z zasadą wyrażoną w art. 124 tej Ordynacji tj. zasadą przekonywania.

Strona skarżąca zaakcentowała, że znana jej jest rozbieżność w orzecznictwie sądowo-administracyjnym w zakresie obciążania opłatą komorniczą w formie postanowienia, jednakże w jej ocenie nieuzasadnione obciążenie taką opłatą może być zwalczane wezwaniem do usunięcia naruszenia prawa, a następnie skargą do sądu administracyjnego, zgodnie z art. 3 § 2 pkt 4, art. 52 § 2 i § 3 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Mając właśnie te przepisy na uwadze, strona w zażaleniu wniosła także – w sytuacji uznania, że organ nie miał kompetencji do wydania postanowienia – o uznanie pisma za wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, jednakże organ nadzoru nie odniósł się do tej kwestii. Jak zaznaczyła strona skarżąca milczenie organu w tej sprawie nie stanowi jednakże przeszkody do wniesienia skargi do sądu administracyjnego w trybie art. 52 § 3 ustawy prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Przepis ten dotyczy nie tylko skarg na akty lub czynności, o których mowa w art. 3 § 2 ustawy, ale także na bezczynność w tych sprawach.

Dodatkowo, strona skarżąca podniosła, że A nie był wierzycielem w rozumieniu ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, na rzecz którego organ egzekucyjny dokonał czynności egzekucyjnych. Czynności egzekucyjne były dokonywane na wniosek i na rzecz wierzycieli egzekwujących. Jak zaznaczył skarżący A, wierzytelność jego była zabezpieczona hipoteką na nieruchomości należącej do dłużnika Spółki z o.o. B. Postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte na wniosek Burmistrza Miasta U. W wyniku zbycia nieruchomości skarżąca – z tego tytułu, że jej wierzytelność była zabezpieczona na tej nieruchomości – uzyskała w planie podziału kwotę [...] zł. W "postanowieniu", które strona uzyskała nie było żadnej wzmianki, że w/w kwota obciążona jest opłatą komorniczą. W ocenie strony skarżącej, przepis art. 66 § 3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jednoznacznie określa podmiot obowiązany do uiszczenia opłaty komorniczej – jest nim wierzyciel, na którego rzecz organ egzekucyjny dokonał czynności egzekucyjnych. Zgodnie z art. 1 a pkt 13 ustawy wierzycielem jest podmiot uprawniony do żądania wykonania obowiązku lub jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym. Z kolei art. 26 § 1 powołanej ustawy stanowi, że wszczęcie egzekucji odbywa się na wniosek wierzyciela, na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego. Konkludując, strona skarżąca podkreśliła, że nie przysługiwał jej przymiot wierzyciela w rozumieniu ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a skoro tak, to nie była też zobowiązana do ponoszenia opłaty komorniczej. Strona skarżąca nie posiadała uprawnienia do żądania wszczęcia postępowania egzekucyjnego w trybie art. 5 ustawy, nie posiadała prawa do wystawienia tytułu wykonawczego, a ponadto egzekucja nie była prowadzona na jej rzecz. Jak podkreślił skarżący A uczestniczył on w postępowaniu egzekucyjnym z mocy prawa jedynie jako wierzyciel hipoteczny i w związku z tym był uprawniony do uczestniczenia w podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości dłużnika.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Dyrektor Izby Skarbowej, w odpowiedzi na skargę, wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w treści objętego skargą postanowienia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach wyrokiem z dnia 26 maja 2010 r. (sygn. akt I SA/Gl 217/10) oddalił skargę na postanowienia Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia [...] r. (Nr [...]). W uzasadnieniu wyroku tutejszy Sąd wskazał, iż rozstrzygnięcie zawisłego sporu, wymaga dokonania analizy treści art. 66 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a po którego zacytowaniu stwierdził, iż ustawodawca nie uwzględnił wydania w tej sprawie aktu administracyjnego w postaci postanowienia, a jedynie upoważnił organ egzekucyjny do "potrącenia" opłaty komorniczej z wyegzekwowanej na rzecz wierzyciela kwoty. Tutejszy Sąd wskazał, iż wydanie postanowienia w sytuacji, gdy nie istnieje przepis prawa, który w sytuacji potrącenia opłaty komorniczej przewidywałby wydanie takiego aktu, oznaczałoby wydanie go bez podstawy prawnej, a więc obarczonego kwalifikowaną wadą określającą nieważność postępowania na mocy art. 156 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego. Sąd podkreślił, iż za taką wykładnią przepisu art. 66 u.p.e.a., przemawia także uregulowanie zawarte w § 7 nakazujące organowi egzekucyjnemu, w przypadku niepełnego potrącenia opłaty komorniczej do doręczenia wierzycielowi upomnienia, a następnie przymusowe ściągnięcie opłaty w trybie egzekucyjnego postępowania, po wystawieniu tytułu wykonawczego. W wyroku z dnia 26 maja 2010 r. podano, iż regulacja ta jest spójna z art. 15 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zgodnie z którym "Egzekucja administracyjna może być wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku, przesłał mu pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego, chyba że przepisy szczególne inaczej stanowią. Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia tego upomnienia". W § 5 tego przepisu minister właściwy do spraw finansów publicznych został zobowiązany do wydania rozporządzenia, określającego należności pieniężne, których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia. W wykonaniu tej delegacji Minister Finansów wydał w dniu 22 listopada 2001 r. rozporządzenie w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ( Dz. U. Nr 137, poz. 1541 z 2001 r. z późn. zm. ), określając w § 13 m.in., że "Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadkach, gdy należność pieniężna została określona w orzeczeniu". A contrario, skoro art. 66 § 7 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji zobowiązuje organ do uprzedniego wysłania wierzycielowi, któremu nie potrącono opłaty komorniczej upomnienia, to oznacza to – w świetle przytoczonych regulacji – że nie wydaje się w tej sprawie orzeczenia, którym niewątpliwie jest postanowienie. W wyroku tutejszego Sądu z dnia 26 maja 2010 r. podkreślono, iż stanowisko takie znajduje także odzwierciedlenie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, a na dowód czego przywołano wyrok z dnia 8 czerwca 2000 r. sygn. akt III SA 1995/99, w którym została sformułowana teza wskazująca na to, że "W dyspozycji przepisu art. 54 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie mieszczą się sprawy obciążenia wierzyciela opłatą od kwot ściągniętych egzekucyjnie, jak również wpłacanych w wyniku zastosowania środka egzekucyjnego. 2. Przewidziane w przepisie art. 66 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji opłaty nie mogą być utożsamiane z opłatami za czynności egzekucyjne ponoszonymi przez zobowiązanego, w sprawie których organ egzekucyjny wydaje na żądanie zobowiązanego lub wierzyciela postanowienie na podstawie art. 64 § 4 omawianej ustawy. Natomiast w art. 66 nie przewidziano wydawania postanowień w zakresie opłat wierzyciela. Postanowienie takie nie mogło być również wydane na podstawie ogólnych przepisów rozdz. 2 Kpa o skargach".

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 66 § 3 w zw. z art. 1 a pkt 13 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że Fundusz jest wierzycielem w rozumieniu ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tutejszy Sąd w wyroku z dnia 26 maja 2010 r. stwierdził, iż ocena tego zarzutu wymaga w pierwszej kolejności wskazania, że zgodnie z art. 1 a pkt 13 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ilekroć w ustawie jest mowa o wierzycielu - rozumie się przez to podmiot uprawniony do żądania wykonania obowiązku lub jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym. A uznał przy tym, że skoro nie przysługuje mu prawo wydania tytułu wykonawczego, to nie jest też wierzycielem, a tylko na wniosek takiego podmiotu może dojść do skutecznego wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Zdaniem Sądu, dokonanie takiej interpretacji pomija istotne dla sprawy uregulowania, a dotyczące egzekucji pieniężnej z nieruchomości. W tym zakresie zasadne jest odwołanie się do regulacji zawartej w art. 110b ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zgodnie z którym "Uczestnikami postępowania egzekucyjnego z nieruchomości są:

1) zobowiązany;

2) wierzyciele egzekwujący, a w przypadku wierzyciela będącego obcym państwem - organ wykonujący;

3) osoby, którym przysługują ograniczone prawa rzeczowe lub roszczenia albo prawa osobiste zabezpieczone na nieruchomości;

4) organ, który zawarł umowę o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste, jeżeli przedmiotem egzekucji jest użytkowanie wieczyste".

Tutejszy Sąd w wyroku z dnia 26 maja 2012 r. podkreślił, iż norma ta jest przepisem szczególnym, zawężającym krąg stron postępowania egzekucyjnego w porównaniu z art. 28 k.p.a., a zarazem rozszerzającym zakres podmiotowy postępowania egzekucyjnego należności pieniężnych z nieruchomości.

Z bezspornego stanu faktycznego wynika, że A uczestniczył w postępowaniu egzekucyjnym, a to z tej przyczyny, że przedmiotem postępowania była należność pieniężna przysługująca Burmistrzowi Miasta U. w drodze egzekucji z nieruchomości, na której A posiadał zabezpieczone należności pieniężne w formie hipoteki. Zgodnie natomiast z art. 65 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece "w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka)". W wyroku z dnia 26 maja 2010 r. wskazano, iż z w/w przepisu wynika, że istnienie i treść hipoteki zależy od istnienia wierzytelności, którą hipoteka ma zabezpieczać. Dlatego nie można ustanowić hipoteki bez istnienia wierzytelności, co oznacza, że nie można ustanowić hipoteki na rzecz osoby, której nie przysługuje wierzytelność, a więc osoby, która nie jest wierzycielem. Nie bez znaczenia pozostaje dla oceny statusu wierzyciela hipotecznego treść art. 115 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zgodnie z którym "Z kwoty uzyskanej z egzekucji zaspokaja się w następującej kolejności:

1) koszty egzekucyjne i koszty upomnienia;

2) należności zabezpieczone hipotecznie wynikające z wierzytelności banku hipotecznego wpisanych do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych prowadzonego zgodnie z przepisami o listach zastawnych i bankach hipotecznych;

3) należności zabezpieczone hipotecznie lub zastawem rejestrowym albo zabezpieczone przez wpisanie do innego rejestru;

4) należności, do których stosuje się przepisy działu III Ordynacji podatkowej, oraz należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, o ile nie zostały zaspokojone w trzeciej kolejności;

5) należności zabezpieczone prawem zastawu lub które korzystały z ustawowego pierwszeństwa, niewymienionego w pkt 2-4;

6) inne należności i odsetki, z zastrzeżeniem § 3".

W oparciu o brzmienie ww. przepisu tutejszy Sąd stwierdził, iż w podziale kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości uczestniczy nie tylko wierzyciel, na wniosek którego została wszczęta egzekucja, ale także wierzyciele, których wierzytelności były zabezpieczone hipotecznie na nieruchomości. Mało tego, wszystkim uprawnionym do zaspokojenia się z kwoty uzyskanej ze sprzedaży przysługuje także prawo procesowe w postaci możliwości złożenia zażalenia na postanowienie w sprawie planu podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, co wynika z art. 115a ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zgodnie z którym, jeżeli następuje podział kwoty uzyskanej ze sprzedaży rzeczy lub z realizacji prawa zbywalnego, do których wystąpił zbieg egzekucji, organ egzekucyjny wydaje postanowienie w sprawie podziału kwoty uzyskanej z egzekucji, na które wierzycielom przysługuje zażalenie. Tutejszy Sąd w ww. wyroku podkreślił, iż analiza wyżej wskazanych przepisów prowadzi do wniosku, że użyte w art. 1 a pkt 13 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym słowo "wierzyciel" nie oznacza – co zdaje się sugerować strona skarżąca tylko podmiotu, który uprawniony jest do wystawienia tytułu wykonawczego, ale wszystkich podmiotów, które w trakcie postępowania egzekucyjnego mają prawo do żądania wykonania obowiązku, a niewątpliwie takim podmiotem jest wierzyciel hipoteczny w przypadku egzekucji z nieruchomości, który ma prawo żądać od organu egzekucyjnego ujęcia przysługującej mu wierzytelności w planie podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, a tym samym nabywa prawa do uczestniczenia w planie podziału uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości i z tego też tytułu staje się wierzycielem, któremu ustawodawca zagwarantował prawo składania zażalenia na postanowienie w sprawie planu podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, w sytuacji, gdy plan ten uznaje za niezgodny z prawem. Sąd sformułował tezę, że wierzyciel hipoteczny nie będący organem administracji publicznej, wystawiającym tytuł wykonawczy i składającym wniosek o egzekucję obowiązku wynikającego z tego tytułu, jest wierzycielem w rozumieniu art. 1a pkt 13 w zw. z art. 66 § 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, gdyż przysługuje mu prawo żądania od organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne egzekucji pieniężnej z nieruchomości o uwzględnienie w planie podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości należności/wierzytelności przysługującej mu od zobowiązanego, a zabezpieczonej hipoteką.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 26 maja 2010 r. podkreślono, iż art. 66 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, nie rozróżnia wierzyciela, któremu przysługuje prawo wystawienia tytułu wykonawczego, tylko odnosi się generalnie do wierzyciela, któremu przekazano egzekwowane należności oraz wskazano, iż opłata komornicza, o której mowa w powyższym przepisie została zdefiniowana przez ustawodawcę w art. 1a pkt 6 ustawy egzekucyjnej, jako opłata wynosząca 5 % kwot przekazanych wierzycielowi przez organ egzekucyjny lub przekazanych wierzycielowi przez zobowiązanego w wyniku zastosowania środków egzekucyjnych. Z wykładni gramatycznej przytoczonych przepisów wynika jednoznaczny wniosek, że opłata komornicza ma charakter "wynagrodzenia" od wierzyciela na rzecz organu egzekucyjnego za przekazanie mu wyegzekwowanej należności przez organ egzekucyjny albo przez samego zobowiązanego w wyniku zastosowania jednego ze środków egzekucyjnych (por. wyrok NSA z dnia 22 marca 2000 r., sygn. akt SA/Sz 114/99). W obu przypadkach określonych w dyspozycji omawianego przepisu, prawo do opłaty komorniczej uzależnione jest od podjęcia przez organ egzekucyjny skutecznych czynności egzekucyjnych, które w konsekwencji doprowadziły czy to do całkowitego czy częściowego zaspokojenia wierzyciela.

Końcowo zaakcentowano, iż w sprawie bezsporną jest okoliczność, że organ egzekucyjny dokonał sprzedaży nieruchomości obciążonej hipotecznie na rzecz skarżącego A, a położonej w U., przy ul. [...] za kwotę [...] zł. oraz że w postanowieniu o planie podziału uzyskanej ze sprzedaży skarżącemu A przypadła kwota [...] zł., a także i to że organ egzekucyjny przekazał wynikającą z planu podziału kwotę na rzecz A, potrącając opłatę komorniczą w wysokości 5% w/w kwoty tj. [...] zł.

W skardze kasacyjnej od wyroku WSA w Gliwicach z dnia 26 maja 2010 r. (sygn. akt I SA/Gl 217/10) pełnomocnik skarżącego A zarzucił naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.

art. 1a pkt 13 u.p.e.a. w związku z art. 26 § 1 u.p.e.a. poprzez uznanie, że Strona skarżąca posiadała status wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym z należącej do B sp. z o.o. nieruchomości położonej w U.;

art. 66 § 3 u.p.e.a. w związku z art. 123 k.p.a. oraz art. 8 k.p.a. poprzez uznanie, że obciążenie strony skarżącej opłatą egzekucyjną w trakcie wykonywania planu podziału było jedynie czynnością materialno-techniczną, wobec czego brak było konieczności wydania przez organ egzekucyjny postanowienia ustalającego wymiar wspomnianej opłaty;

art. 134 k.p.a. w związku z art. 65 § 1 k.p.a. poprzez uznanie, że postanowienie organu stwierdzające niedopuszczalność zażalenia było prawidłowe, pomimo, że istniały przesłanki do przekazania zawartego w zażalenia z dnia 16 października 2009 r. wezwania do usunięcia naruszenia prawa do organu właściwego, tj. do Naczelnika Urzędu Skarbowego w C.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik Dyrektora Izby Skarbowej wniósł o jej oddalenie.

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2012 r. (sygn. akt II FSK 2133/10) uwzględnił skargę kasacyjną i uchylił wyrok tutejszego Sądu z dnia 26 maja 2010 r.

W uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia NSA wskazał, iż zagadnienie istnienia podstawy do wydania na żądanie wierzyciela postanowienia o wysokości opłaty komorniczej nie było jednolicie traktowane w orzecznictwie sądowym. Stanowisko zbieżne z zaprezentowanym w wyroku tutejszego Sądu z dnia 26 maja 2012 r. wyrażono również w wyroku WSA w Gdańsku z dnia 18 marca 2010r., Sygn. akt I SA/ Gd 18/10 (wyrok uchylony wyrokiem NSA z dnia 29 lutego 2012r. Sygn. akt II FSK 1493/10; publik. w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych: http://orzeczenia.nsa.gov.pl dalej w skrócie CBOSA).

NSA wskazał, iż pogląd przeciwny zaprezentowano w wyrokach WSA w Lublinie z dnia 4 lutego 2009r., Sygn. akt I SA/Lu 594/08 (skargę kasacyjną od tego wyroku oddalono wyrokiem NSA z dnia 13 października 2010r., Sygn. akt II FSK 1228/09) oraz w wyroku WSA w Szczecinie z dnia 24 listopada 2010r., Sygn. akt 644/10. NSA w wyroku z dnia 24 kwietnia 2012 r. podawał, iż w ww. wyrokach wyjaśniono, że rozstrzygnięcie organu egzekucyjnego w przedmiocie opłaty komorniczej jest rozstrzygnięciem wymagającym wydania postanowienia (art. 17 § 1 u.p.e.a.), zaś na wydane w tej materii postanowienie służy zażalenie, a w konsekwencji, na dalszym etapie postępowania, skarga do sądu administracyjnego. Okoliczność, że ustawodawca w przepisie art. 66 § 7 u.p.e.a. przewidział przymusowe ściągnięcie w trybie egzekucji administracyjnej, po uprzednim doręczeniu upomnienia z zagrożeniem egzekucji, a następnie wystawieniu tytułu wykonawczego, nie wyklucza dopuszczalności prowadzenia przez wierzyciela sporu z organem egzekucyjnym w kończonym postępowaniu egzekucyjnym w przedmiocie wysokości opłaty komorniczej, skoro jest to kwestia, która może być przedmiotem rozstrzygnięcia organu egzekucyjnego. W wyroku z dnia 24 kwietnia 2012 r. NSA podkreślił, iż przedstawione zagadnienie sporne było jednolicie traktowane w dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, a na dowód czego powołano wyroki z dnia 13 października 2010r., Sygn. akt II FSK 1228/09 oraz z dnia 29 lutego 2012r. Sygn. akt II FSK 1493/10.

NSA w wyroku z dnia 24 kwietnia 2012 r. wyjaśniał, zgadzając się z tą ostatnią linią orzecznictwa, iż pomimo braku w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji pozytywnego przepisu, nakazującego organowi egzekucyjnemu ustalanie wysokości opłaty komorniczej w formie postanowienia, podstaw takich należy doszukiwać się w art. 66 u.p.e.a., oraz w odpowiednim stosowaniu art. 64c § 7 lub art. 64c § 12 u.p.e.a. (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 października 2010 r., II FSK 1228/09 oraz nieprawomocny wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 24 listopada 2010 r., I SA/Sz 644/10 wraz z powołanym w nim orzecznictwem).

Podzielając ten kierunek rozumowania Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną od wyroku tutejszego Sądu z dnia 26 maja 2010 r. zauważał, że chociaż opłata komornicza ma charakter swoisty i nie może być utożsamiana z kosztami egzekucyjnymi, zdefiniowanymi w art. 64c § 1 u.p.e.a. i tym samym nie może odnosić się do niej art. 64c § 7 u.p.e.a., niemniej jednak stanowi ona obciążenie, którego zasadność musi podlegać weryfikacji w toku postępowania. NSA w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 kwietnia 2012 r. podkreślał, iż zajmując stanowisko o powinności wierzyciela w zakresie uiszczenia opłaty komorniczej na podstawie art. 66 § 3 u.p.e.a., a także orzekając o braku takiej powinności na podstawie art. 66 § 4 u.p.e.a., względnie stwierdzając uchylanie się wierzyciela od jej spełnienia na podstawie art. 66 § 7 u.p.e.a., organ egzekucyjny władczo rozstrzyga sprawę, dotykając interesów majątkowych wierzyciela w sposób mogący spowodować spór. W ocenie NSA przyjęcie stanowiska odmiennego zaprezentowanego także w orzeczeniu tutejszego Sądu, że w tej sytuacji organ egzekucyjny, pomimo zgłoszenia przez wierzyciela stosownego żądania, nie ma obowiązku wydania postanowienia otwierającego drogę do ewentualnego zaskarżenia przyjętego rozstrzygnięcia, nie zasługiwało na aprobatę, bowiem akceptacja stwierdzenia niedopuszczalności zażalenia w sprawie wniosku wierzyciela o wydanie postanowienia w sprawie opłaty komorniczej wykluczyła możliwość polemiki z organem egzekucyjnym w kwestii zasadności obciążenia wierzyciela opłatą komorniczą, a co doprowadziło do działania z naruszeniem art. 66 § 3 i § 7 u.p.e.a. w związku z art. 18 u.p.e.a. i art. 134 k.p.a., przy czym aprobata zastosowania w sprawie tego ostatniego przepisu miała istotny wpływ na wynik sprawy. NSA podkreślił, iż w szczególności zasadny jest zarzut naruszenia art. 8, art. 123 § 1 i art. 134 k.p.a. w powiązaniu z art. 18 i art. 66 u.p.e.a., a zwłaszcza z §§ 3, 4 i 7 tego artykułu przez niezasadną akceptację stwierdzenia niedopuszczalności zażalenia.

W zakresie pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej Naczelny Sąd Administracyjny uznał je za bezzasadne. Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 1a pkt 13 w związku z art. 26 § 1 u.p.e.a. ze względu na przyznanie skarżącemu w tym postępowaniu statusu wierzyciela, NSA wyjaśnił, że zgodnie z art. 1a pkt 6 i art. 66 § 3 u.p.e.a., wierzyciel, na rzecz którego organ egzekucyjny dokonał czynności egzekucyjnych, jest obowiązany do uiszczenia opłaty komorniczej (art. 66 § 3), która wynosi 5% kwot przekazanych wierzycielowi przez organ egzekucyjny lub przekazanych wierzycielowi przez zobowiązanego w wyniku zastosowania środków egzekucyjnych (art. 1a pkt 6). W ocenie NSA po odczytaniu obu tych przepisów łącznie nie może być wątpliwości, że opłata komornicza należna jest organowi egzekucyjnemu prowadzącemu egzekucję należności pieniężnych, niezależnie od opłat za czynności i stosowane środki egzekucyjne (art. 64 u.p.e.a.) i stanowi dodatkowe wynagrodzenie – premię za skuteczne dokonanie czynności egzekucyjnych. O tej skuteczności przesądzają wpłaty przekazane wierzycielowi przez organ egzekucyjny lub przez zobowiązanego. W art. 1a pkt 13 u.p.e.a. ustawodawca zawarł ogólną definicję wierzyciela, pozwalającą tylko w części na ustalenie, kto może występować w postępowaniu egzekucyjnym w charakterze wierzyciela. Definicja wierzyciela została doprecyzowana w art. 5 u.p.e.a. Wierzycielem jest organ administracji publicznej lub instytucja - państwowa lub samorządowa jednostka organizacyjna, również wówczas, gdy przedmiotem egzekucji jest obowiązek wynikający z wyroku sądu powszechnego, wydanego na rzecz osoby fizycznej (zob. E. Bojanowski, Glosa do wyroków NSA z 10 października 1991 r., I SA 752/91 oraz z 16 lipca 1991 r., I SA 585/91 - OSP 1993, nr 4, poz. 78). Wierzyciel, w rozumieniu u.p.e.a., pełni jedynie procesową funkcję wierzyciela i nie rozporządza przedmiotem postępowania, co nie zwalnia go od obowiązków podejmowania działań w celu zaspokojenia należności. Funkcja wierzyciela przysługuje w pierwszej kolejności organowi lub instytucji bezpośrednio zainteresowanej wykonaniem obowiązku.

Zdaniem NSA za uzasadnione należało uznać stwierdzenie w zaskarżonym wyroku, że wierzyciel hipoteczny nie będący organem administracji publicznej, wystawiającym tytuł wykonawczy i składającym wniosek o egzekucję obowiązku wynikającego z tego tytułu, jest wierzycielem w rozumieniu art. 1a pkt 13 w zw. z art. 66 § 3 u.p.e.a., gdyż przysługuje mu prawo żądania od organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne egzekucji pieniężnej z nieruchomości o uwzględnienie w planie podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości należności/wierzytelności przysługującej mu od zobowiązanego, a zabezpieczonej hipoteką.

Końcowo NSA wskazał, iż rozpoznając sprawę ponownie WSA w Gliwicach uwzględni wykładnię prawa dokonaną w tej sprawie, której istotą jest ocena o przedmiotowości postępowania o wydanie przez organ egzekucyjny postanowienia w sprawie opłaty komorniczej.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach ponownie rozstrzygając sprawę zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 190 zdanie pierwsze ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, zwanej dalej: p.p.s.a.) Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny.

W niniejszej sprawie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach związany jest zatem wykładnią prawną dokonaną w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 kwietnia 2012 r., sygn. akt II FSK 2133/10.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy przez Wojewódzki Sąd Administracyjny, "granice sprawy", o których mowa w art. 134 § 1 i art. 135 p.p.s.a. podlegają zawężeniu do granic w jakich rozpoznał skargę kasacyjną Naczelny Sąd Administracyjny i wydał orzeczenie na podstawie art. 185 § 1 tej ustawy. Tak więc Wojewódzki Sąd Administracyjny ponownie rozpoznając sprawę, nie może stosować postanowień art. 134 § 1 i art. 135 bez uwzględnienia brzmienia przepisów art. 183 § 1 oraz art. 190 p.p.s.a. (wyrok NSA z dnia 20 września 2006 r., sygn. akt II OSK 1117/05).

W dalszej kolejności należy wskazać, iż przez ocenę prawną, o której mowa w art. 190 p.p.s.a. należy rozumieć osąd o prawnej wartości sprawy, a ocena prawna może dotyczyć stanu faktycznego, wykładni przepisów prawa materialnego i procesowego, prawidłowości korzystania z uznania administracyjnego, jak też kwestii zastosowania określonego przepisu prawa jako podstawy do wydania takiej, a nie innej decyzji (postanowienia). Obowiązek podporządkowania się ocenie prawnej wyrażonej w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, ciążący na sądzie, może być wyłączony tylko w wypadku istotnej zmiany stanu prawnego lub faktycznego. Nawet w przypadku odmiennej interpretacji prawa lub możliwości niezgodności oceny sądu z prawem obowiązującym, zapatrywania prawne wyrażone przez sąd mają moc wiążącą (zob. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 12 marca 2007 r., sygn. akt III SA/Gl 1672/06).

Mając na uwadze powyższe należy wskazać, iż stanowisko Sądu II instancji w ww. przedstawionych kwestiach jest bardzo wyraziste i zawiera ono ocenę prawną w rozumieniu art. 190 p.p.s.a.

Sąd kasacyjny nie tylko zakwestionował wykładnię dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, ale także dokonał własnej interpretacji przepisów mających zastosowanie w sprawie, w tym jednoznacznie, wbrew stanowisku organów egzekucyjnych i tutejszego sądu stwierdził, iż w sprawie tzw. opłaty komorniczej należy wydać rozstrzygnięcia w oparciu o przepis art. 17 § 1 u.p.e.a. tj. postanowienie, które podlegać ma kontroli instancyjnej i sądowej, bowiem istnieje w tym zakresie przedmiot postępowania. Należy zatem wskazać, że ustawodawca nie wyklucza dopuszczalności prowadzenia przez wierzyciela sporu z organem egzekucyjnym w kończonym postępowaniu egzekucyjnym w przedmiocie wysokości opłaty komorniczej, skoro jest to kwestia, która może być przedmiotem rozstrzygnięcia organu egzekucyjnego (por. wyroki NSA z dnia 13 października 2010r., Sygn. akt II FSK 1228/09 oraz z dnia 29 lutego 2012r. Sygn. akt II FSK 1493/10).

Zatem pomimo braku w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji pozytywnego przepisu, nakazującego organowi egzekucyjnemu ustalanie wysokości opłaty komorniczej w formie postanowienia, podstaw takich należy doszukiwać się w art. 66 u.p.e.a. oraz w odpowiednim stosowaniu art. 64c § 7 lub art. 64c § 12 u.p.e.a. (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 października 2010 r., II FSK 1228/09 oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 24 listopada 2010 r., I SA/Sz 644/10 wraz z powołanym w nim orzecznictwem).

Zatem chociaż opłata komornicza ma charakter swoisty i nie może być utożsamiana z kosztami egzekucyjnymi, zdefiniowanymi w art. 64c § 1 u.p.e.a. i tym samym nie może odnosić się do niej art. 64c § 7 u.p.e.a., niemniej jednak stanowi ona obciążenie, którego zasadność musi podlegać weryfikacji w toku postępowania. Należy podkreślić, iż organ egzekucyjny zajmując stanowisko o powinności wierzyciela w zakresie uiszczenia opłaty komorniczej na podstawie art. 66 § 3 u.p.e.a., a także orzekając o braku takiej powinności na podstawie art. 66 § 4 u.p.e.a., względnie stwierdzając uchylanie się wierzyciela od jej spełnienia na podstawie art. 66 § 7 u.p.e.a., władczo rozstrzyga sprawę, dotykając interesów majątkowych wierzyciela w sposób mogący spowodować spór. Przyjęcie stanowiska odmiennego, że w tej sytuacji organ egzekucyjny, pomimo zgłoszenia przez wierzyciela stosownego żądania, nie ma obowiązku wydania postanowienia otwierającego drogę do ewentualnego zaskarżenia przyjętego rozstrzygnięcia i akceptacja stwierdzenia niedopuszczalności zażalenia w sprawie wniosku wierzyciela o wydanie postanowienia w sprawie opłaty komorniczej wyklucza bowiem możliwość jakiejkolwiek polemiki z organem egzekucyjnym w kwestii zasadności obciążenia wierzyciela opłatą komorniczą, a co doprowadziło do działania z naruszeniem art. 66 § 3 i § 7 u.p.e.a. w związku z art. 18 u.p.e.a. i art. 134 k.p.a., przy czym aprobata zastosowania w sprawie tego ostatniego przepisu miała istotny wpływ na wynik sprawy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy egzekucyjne obowiązane będą wydać postanowienia z uwzględnieniem treści niniejszego wyroku.

Mając powyższe na uwadze na podstawie, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) orzeczono jak w sentencji. O kosztach postępowania w kwocie 357 zł., na które składały się koszty reprezentacji przez pełnomocnika (240 zł.), zwrot wpisu (100 zł.) oraz opłaty za pełnomocnictwo (17 zł.) orzeczono na podstawie art. 200 i 205 § 2 p.p.s.a.