II GSK 1074/11

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 2 marca 2011 r., sygn. akt V SA/Wa 1732/10, po rozpoznaniu sprawy ze skargi Z. Sp. z o.o. w W. na decyzję Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

z [...] czerwca 2010 r., nr [...], w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji

dotyczącej przyznania płatności z tytułu realizacji przedsięwzięć rolnośrodowiskowych uchylił zaskarżoną decyzję i zasądził od organu na rzecz spółki zwrot kosztów postępowania sądowego.

I

Sąd pierwszej instancji przyjął za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia.

Z. Sp. z o.o. – Gospodarstwo Rolne w L. O. wnioskiem z [...] grudnia 2005 r. zwróciła się do Biura Powiatowego ARiMR w B. o przyznanie płatności z tytułu realizacji przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt.

Decyzją z [...] września 2006 r. Kierownik Biura Powiatowego ARiMR w B. przyznał Z. Sp. z o.o. – Gospodarstwo Rolne w L. O. wnioskowaną płatność rolnośrodowiskową za rok 2006 w wysokości [...] zł.

Decyzją z dnia [...] stycznia 2010 r., skierowaną do Z. Sp. z o.o. w W. Dyrektor Oddziału Regionalnego ARiMR w T., stwierdził z urzędu nieważność decyzji o przyznaniu płatności.

Z. Sp. z o.o. w Wojnowie wniosła odwołanie zarzucając naruszenie art. 7, 77, 156 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) dalej: k.p.a. oraz art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz wniosków o przyznanie płatności, dalej: "ustawa o krajowym systemie ewidencji".

Decyzją z [...] czerwca 2010 r. Prezes ARiMR utrzymał w mocy rozstrzygnięcie organu I instancji. Powołał się na art. 156 § 1 pkt 4 k.p.a. i stwierdził, że decyzja o przyznaniu płatności została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie tj. do oddziału Z. Sp. z o.o.

Zgodnie z art. 29 k.p.a. oddział spółki kapitałowej prawa handlowego nie może być stroną postępowania administracyjnego. Oddział spółki nie jest osobą fizyczną

i osobą prawną. Nie może być również uznany za jednostkę organizacyjną

nie posiadającą osobowości prawnej. Nie stanowi samodzielnego podmiotu prawa. Jest jedynie wyodrębnioną masą majątkową, częścią majątku spółki, która działa

w ramach tej spółki.

Stosownie do § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy na wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. Nr 174, poz. 1890 ze zm.) płatność rolnośrodowiskowa jest udzielana producentowi rolnemu.

Oddział spółki kapitałowej nie mieści się w definicji producenta rolnego, zawartej w art. 3 pkt 3 ustawy o krajowym systemie ewidencji. Producentem rolnym jest bowiem osoba fizyczna, osoba prawa lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, będąca posiadaczem gospodarstwa rolnego

lub posiadaczem zwierzęcia.

Oddział spółki nie może być również uznany za producenta rolnego w świetle definicji rolnika zawartej w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1782/2003 z dnia 29 września 2003 r. ustanawiającego wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiającego określone systemy wsparcia dla rolników (...) (Dz. U. UE z 2003 r. L 270, s. 1 ze zm.; Polskie wydanie specjalne z 2004 r., rozdz. 3, t. 40, s. 296, sprostowanie: rozdz. 3, t. 44, s. 486) dalej cytowane jako: "rozporządzenie nr 1782/2003".

W ocenie Prezesa ARiMR oddział spółki jest konstrukcją przedmiotową

i dlatego nie mieści się w powyższej definicji zawartej w ustawie o krajowym systemie ewidencji oraz w rozporządzeniu 1782/2003, ponieważ definicje te oparte

są o kryterium podmiotowe.

Organ odwoławczy wskazał, że wpisanie do ewidencji i nadanie numeru ewidencyjnego oddziałowi spółki z o.o. – Gospodarstwu Rolnemu w W. Oddział w L. O. w było wadliwe, zatem wpis ten został wykreślony [...] grudnia 2008 r.

Prezes ARiMR uznał wobec powyższego, że decyzję przyznającą płatności oddziałowi spółki skierowano do osoby niebędącej stroną w sprawie. Oddział spółki nie mógł skutecznie ubiegać się o przyznanie płatności, a skoro tak, to decyzję przyznającą mu płatności należało unieważnić. Zasadne było zatem stwierdzenie nieważności decyzji o przyznaniu płatności oddziałowi spółki na podstawie art. 156

§ 1 pkt 4 k.p.a. jako skierowanej do osoby nie będącej stroną w sprawie.

Skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. złożyła

na powyższą decyzję Z. Sp. z o.o. w W..

Wniosła o stwierdzenie nieważności decyzji lub jej uchylenie w całości, argumentując, że oddział osoby prawnej może być stroną w sprawie o przyznanie płatności. Może być uznany za jednostkę organizacyjną nieposiadająca osobowości prawnej i jest też rolnikiem w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy o działalności gospodarczej. Oddział spółki z o.o. został utworzony zgodnie z przepisami prawa a jego przedmiotem działalności jest prowadzenie działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 4 pkt 6 ustawy Prawo działalności gospodarczej oddziałem jest wyodrębniona i samodzielna organizacyjnie część działalności gospodarczej wykonywana przez przedsiębiorcę poza głównym miejscem wykonywania działalności.

Wyrokiem z [...] marca 2011 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. uchylił zaskarżoną decyzję oraz orzekł o kosztach postępowania.

Sąd wskazał w uzasadnieniu, że przyczyny uchylenia zaskarżonej decyzji

są zupełnie inne niż wskazane w skardze.

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że kwestią wymagającą rozważenia

w tej sprawie było ustalenie, czy oddział spółki z o.o. może być uznany za jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej i czy w związku z tym mógł być

też uznany za producenta rolnego w rozumieniu art. 3 pkt 3 ustawy o krajowym systemie ewidencji.

W ocenie Sądu oddział spółki z o.o. nie może być uznany za jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, a co za tym idzie nie może być również uznany za producenta rolnego w rozumieniu art. 3 pkt 3 ustawy o krajowym systemie ewidencji, ponieważ nie stanowi odrębnego od spółki podmiotu prawa. Samodzielność i wydzielenie struktur finansowych, osobowych czy organizacyjnych oddziału spółki z o.o. nie daje podstaw do przyjęcia, że oddział taki może posiadać odrębną od spółki formę prawną.

Fakt, że oddział spółki z o.o. nie posada samodzielnej osobowości prawnej nie oznacza, iż może on być uznany za jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej w rozumieniu art. 3 ust. 3 ustawy o krajowym systemie ewidencji, bowiem jest jedynie częścią przedsiębiorstwa, które osobowość

taką posiada. Oddział spółki kapitałowej jest co prawda wewnętrznie wyodrębnioną częścią struktury spółki, ale w obrocie prawnym nie może występować we własnym imieniu. Nie będąc podmiotem odrębnym od spółki, oddział nie może być posiadaczem gospodarstwa rolnego, gdyż posiadaczem zawsze pozostaje spółka.

Z tych względów Sąd pierwszej instancji przyjął, że jeżeli oddział spółki z o.o. nie jest podmiotem odrębnym od spółki, to decyzja o przyznaniu płatności skierowana do oddziału spółki nie mogła być skierowana do osoby innej niż spółka. Zatem decyzja skierowana do oddziału spółki albo była skierowana do osoby nieistniejącej, albo do Z. Sp. z o.o. Zarówno w postępowaniu administracyjnym o przyznanie płatności, jak i w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji – stroną zawsze była Z. Sp. z o.o. Postępowanie prowadzone było z wniosku wewnętrznej jednostki spółki Z., która była częścią spółki, o czym spółka i organ wiedziały.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji wpisywanie do ewidencji producentów rolnych oddziałów spółki z o.o. było nieprawidłowe, ponieważ definicję producenta rolnego wypełnia spółka z o.o. jako całość i tylko spółka jako całość jest posiadaczem gospodarstwa rolnego. Dlatego też do ewidencji producentów rolnych nie powinno się wpisywać oddzielnie poszczególnych oddziałów spółki, lecz spółkę jako całość i to spółka powinna złożyć wniosek o przyznanie płatności do wszystkich posiadanych działek rolnych.

Sąd stwierdził, że rozważenie, czy z powyższych powodów decyzja

o przyznaniu płatności oddziałowi spółki z o.o. powinna być wyeliminowana z obrotu prawnego wykraczało poza granice rozpoznanej sprawy. Zaskarżona decyzja została natomiast uchylona jako wydana z powołaniem się na nieprawidłową podstawę prawną. Formułując wskazania co do dalszego postępowania Sąd pierwszej instancji polecił organowi zbadać czy poza przesłanką podaną w uchylonej decyzji występują inne, na podstawie których możliwe byłoby stwierdzenie nieważności decyzji z [...] września 2010 r. w przedmiocie przyznania wnioskowanej płatności.

II

Skargę kasacyjną złożył od powyższego wyroku Prezes ARiMR.

Zaskarżył wyrok w całości. Wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Wnoszący skargę kasacyjną powołał się na art. 174 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity: Dz. U. z 14 marca 2012 r., poz. 270) dalej zwana p.p.s.a. i zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego – art. 156 § 1 pkt 4 k.p.a. poprzez

jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na błędnej subsumcji, skutkującej jego niezastosowaniem, w sytuacji gdy przepis ten powinien mieć zastosowanie. WSA w W. przyjął, że art. 156 § 1 pkt 4 k.p.a. nie może mieć zastosowania w sytuacji stwierdzenia nieważności decyzji skierowanej do oddziału spółki Z. Sp. z o.o.;

- naruszenie przepisów prawa procesowego – tj. art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. w zw. art. 28, art. 107 § 1, art. 156 § 1 pkt 4 k.p.a., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, polegające na:

- pierwotnym błędnym założeniu, że decyzja w sprawie przyznania płatności została skierowana do osoby nieistniejącej;

- końcowym przyjęciu, że decyzja w sprawie przyznania płatności została skierowana do spółki Z. Sp. z o.o.

Uzasadniając zarzuty wnoszący skargę kasacyjną stwierdził, że możliwe jest wyeliminowanie z obrotu prawnego decyzji wydanej wobec podmiotu nieistniejącego (takim podmiotem ma być odział spółki kapitałowej) na podstawie art. 156 § 1 pkt 4 k.p.a. dlatego, że decyzja została skierowana do osoby, która nie ma przymiotu strony w konkretnej sprawie a pogląd ten wynika z orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Zdaniem kasatora tylko przepis prawa materialnego stanowiąc podstawę interesu prawnego jest warunkiem legitymacji procesowej strony. Oddział spółki kapitałowej nie ma legitymacji procesowej, którą ma spółka.

Zdaniem organu, że nie można, jak uczynił to Sąd, z jednej strony przyjmować, że postępowanie prowadzone było wobec oddziału, a z drugiej wskazać, iż decyzja została skierowana do spółki. Faktycznie decyzję skierowano do adresata takiego, jak we wniosku o przyznanie płatności (oddziału). Było to błędne i dlatego decyzja została unieważniona.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną Z. Sp. z o.o. w W. wniosła o jej oddalenie wskazując, że akceptuje wyrok uchylający decyzję, ale nie zgadza się z jego uzasadnieniem.

III

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona.

Na wstępie przypomnieć należy, że zgodnie z art.183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny orzeka w granicach skargi kasacyjnej i jest związany podstawami kasacyjnymi wskazanymi przez kasatora. Zgodnie z art.174 p.p.s.a. skargę kasacyjną można oprzeć na naruszeniu prawa materialnego przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie oraz na naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie mogło mieć wpływ na wynik sprawy.

W sprawie niniejszej skarga kasacyjna została oparta na obu podstawach kasacyjnych, lecz w istocie odnosi się do jednej tylko kwestii tj. możliwości oceny niespornych okoliczności faktycznych zaistniałych w sprawie jako naruszenia prawa określonego w art.156 § 1 p.4 k.p.a.

Stanowisko kasatora w tej kwestii jest błędne i niekonsekwentne, i wydaje się wynikać z niezrozumienia treści uzasadnienia wyroku.

Jest niesporne, że postępowanie o stwierdzenie nieważności decyzji o przyznaniu płatności prowadzone było w stosunku do Z. spółki z o.o. Organ wywodził w toku tego postępowania, że to Z. sp. z o.o. była i jest rolnikiem w rozumieniu przepisów polskich i unijnych o dopłatach, zaś oddział spółki z o.o. jest konstrukcją przedmiotową, nie ma samodzielności i nie może być uznany za rolnika, zatem postępowanie o stwierdzenie nieważności decyzji o dopłatach powinno toczyć się z udziałem Z. sp. z o.o. Stanowisko to jest trafne.

Zgodnie z art. 2 lit. a) rozporządzenia 1782/2003, "rolnik" to osoba fizyczna, osoba prawna bądź grupa osób fizycznych lub prawnych bez względu na status prawny w świetle prawa krajowego, których gospodarstwo znajduje się na terytorium Wspólnoty. Oddział spółki nie jest ani osobą fizyczną, ani osobą prawną, ani grupą osób fizycznych lub prawnych, jest natomiast częścią majątku spółki.

Naczelny Sąd Administracyjny zwraca uwagę, że definicja rolnika zawarta w art. 2 lit. a) Rozporządzenia 1782/2003, na którą powołują się obie strony postępowania, nie może być interpretowana bez powiązania z definicją gospodarstwa zawartą w art. 2 lit. b) tegoż rozporządzenia. Zgodnie z art. 2 lit. b) cytowanego rozporządzenia "gospodarstwo" to w s z y s t k i e jednostki produkcyjne zarządzane przez rolnika znajdujące się na terytorium tego samego państwa. Zatem, rolnik to podmiot, którego gospodarstwo obejmuje wszystkie jednostkami produkcyjne przez niego zarządzane, a znajdujące się na terytorium kraju. Oceniając pozycję oddziału spółki z o.o. i spółki z o.o. w świetle tych definicji nie można przyjąć, że rolnikiem jest oddział spółki, gdyż to spółka zarządza oddziałami, a zatem i częściami majątku tworzącymi oddział.

Niekonsekwencją jest jednak stwierdzenie organu, że choć postępowanie w sprawie dopłat toczyło się w stosunku do innej osoby (oddziału spółki), to jednak podmiot ten (ani jego następcy prawni) nie musi uczestniczyć w postępowaniu o stwierdzenie nieważności kierowanej do niego decyzji.

Błąd organu polega na tym, że w zależności od potrzeb swego wywodu traktuje oddział spółki przedmiotowo lub podmiotowo. Raz twierdzi, że oddział spółki był osobą, w stosunku do której wadliwie wydano decyzję o dopłatach, a innym razem twierdzi, że podmiotem postępowania była jednak spółka jako całość, gdyż oddział nie posiada podmiotowości prawnej, zatem postępowanie o stwierdzenie nieważności powinno toczyć się w stosunku do spółki. Ta niespójność stanowiska doprowadziła do błędnej kwalifikacji prawnej sytuacji, która zaistniała w postępowaniu w sprawie dopłat, a ten właśnie błąd stał się powodem uchylenia zaskarżonej decyzji.

Podkreślić należy, że trafnie Sąd I instancji podzielił pogląd organu, iż oddział spółki z o.o. jest tylko częścią spółki i nie stanowi odrębnego podmiotu prawnego.

Dalej trafnie Sąd wywiódł, że postępowanie prowadzone w stosunku do Z. sp. z o.o.- gospodarstwo rolne w L. O. było postępowaniem prowadzonym w stosunku do spółki. Słusznie Sąd odrzucił koncepcję, że skoro oddział spółki nie stanowi odrębnego podmiotu prawa, to postępowanie w sprawie dopłat było prowadzone w stosunku do podmiotu nieistniejącego, bowiem z akt wynika, iż postępowanie prowadzone było w stosunku do podmiotu istniejącego, mianowicie w stosunku do Z. sp. z o.o. gospodarstwo rolne w L. O. Zatem stroną tego postępowania była spółka z o.o. jako osoba, która ma podmiotowość prawną w postępowaniu administracyjnym.

Naczelny Sąd Administracyjny wskazuje, że skoro oddział spółki nie stanowi samodzielnego podmiotu prawa, to prowadzenie postępowania ze wskazaniem spółki i tego właśnie oddziału nie przestaje być postępowaniem prowadzonym w stosunku do spółki jako jedynego podmiotu, który może być i jest podmiotem tego postępowania. W sytuacji takiej błędne jest stanowisko kasatora, że decyzja została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie, bowiem oddział spółki nie jest osobą, a jedynie wydzieloną częścią majątku nie posiadającą podmiotowości prawnej. W takiej sytuacji postępowanie prowadzone było w stosunku do spółki i decyzja była skierowana do spółki, nawet jeżeli nazwa spółki została uzupełniona nazwą gospodarstwa rolnego. W sprawie nie doszło zatem do wydania decyzji w stosunku do osoby nie będącej stroną w sprawie i stwierdzenie nieważności decyzji na podstawie art. 156 § 1 pkt. 4 k.p.a. było nieprawidłowe. Jak wyjaśnił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 6 maja 2008r. (sygn. akt II GSK 73/08) w sytuacji skierowania decyzji do oddziału spółki z o.o. dochodzi do skierowania decyzji do podmiotu błędnie nazwanego według przyjmowanych kryteriów oznaczania tożsamości. Nie jest to jednak wada uzasadniająca stwierdzenie nieważności na podstawie art.156 § 1 pkt. 4 k.p.a. Wada ta może stanowić uchybienie procesowe będące postawą uchylenia decyzji na podstawie art.107 § 1 k.p.a. w związku z art.145 § 1 pkt. 1 lit. c) p.p.s.a.

Zatem zarzut kasacyjny dotyczący naruszenia prawa materialnego przez wadliwe niezastosowanie art. 156 § 1 pkt. 4 k.p.a. jest nieusprawiedliwiony.

Z wywodów przedstawionych wyżej, a dotyczących pozycji oddziału spółki z o.o. wobec tej spółki wynika, że nietrafny jest także zarzut naruszenia art. 28, 107 § 1 i 156 § 1 pkt. 4 k.p.a. polegającego na uznaniu, iż decyzja o dopłatach została skierowana do Z. sp. z o.o. Skoro podmiotem postępowania mogła być tylko spółka z o.o. jako osoba prawna i to jej interesu prawnego dotyczyło postępowanie w sprawie dopłat, co organ sam przyznaje, to decyzja skierowana do Z. sp. z o.o. gospodarstwo rolne w L. O., była decyzją skierowaną do spółki z o.o. nie zaś do osoby nie będącej stroną w sprawie.

Mając na uwadze powyższe Naczelny Sąd Administracyjny uznał wszystkie zarzuty skargi kasacyjnej za nieusprawiedliwione i działając na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania uzasadnia art. 204 pkt 2 p.p.s.a.