VI SA/Wa 689/12

Uzasadnienie

Komisja Egzaminacyjna II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do rozpoznania odwołań od uchwał o wynikach egzaminu radcowskiego (zwaną dalej Komisja Egzaminacyjna II stopnia), który został przeprowadzony w dniach [...] czerwca 2011 r. uchwałą z dnia [...] stycznia 2012 r., nr [...], po rozpatrzeniu odwołania D. J. (zwanej dalej skarżącą lub odwołującą) od uchwały Komisji Egzaminacyjnej Nr [...] do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego w 2011 r. z siedzibą w [...] (zwaną dalej Komisją Egzaminacyjną) z dnia [...] lipca 2011 r. w sprawie ustalenia negatywnego wyniku egzaminu radcowskiego skarżącego, działając na podstawie art. 368 ust. 1, ust. 9 i ust. 12 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm. – dalej także: u.r.p.) w związku z art. 138 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm. – dalej: k.p.a.) - utrzymała w mocy uchwałę organu I instancji.

Zaskarżona uchwała zapadła w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.

Komisja Egzaminacyjna do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego w 2011 r. z siedzibą w [...] działając na podstawie art. 366 ust. 2 ustawy o radcach prawnych - stwierdziła, że skarżąca uzyskała wynik negatywny z egzaminu radcowskiego. Z uzasadnienia tej uchwały wynika, że zdająca z części pierwszej egzaminu otrzymała ocenę bardzo dobrą z drugiej części egzaminu ocenę dobrą z trzeciej części egzaminu ocenę dostateczną z czwartej części egzaminu ocenę niedostateczną oraz z piątej części egzaminu ocenę dobrą. Powołując się na treść przepisu art. 36.6 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, który to przepis określa, że pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego otrzymuje zdający, który z każdej części egzaminu radcowskiego otrzymał ocenę pozytywną. Komisja wskazała, iż skarżąca uzyskała wynik negatywny z egzaminu radcowskiego. Według Komisji Egzaminacyjnej, skarżąca z czwartej części (prawo gospodarcze) ocenę niedostateczną, co w świetle art. 366 ust. 1 ustawy o radcach prawnych przesądza o negatywnym wyniku z egzaminu radcowskiego. Zadanie z czwartej części egzaminu radcowskiego polegało na sporządzeniu umowy sprzedaży udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z uwzględnieniem założeń podanych w treści zadania.

Skarżącą rozwiązała przedstawione zadanie sporządzając umowę sprzedaży zgodnie z wytycznymi polecenia.

Komisja Egzaminacyjna wskazała że rozwiązanie zadania z zakresu prawa gospodarczego przedstawione przez stronę skarżącą zostało sprawdzone przez dwóch egzaminatorów - członków Komisji Egzaminacyjnej sędzia J. D. oraz A. Z. - radcę prawnego.

Oboje egzaminatorzy ocenili pracę negatywnie.

Uzasadniając ocenę cząstkową egzaminatorzy wskazali na nieprawidłową reprezentację spółki akcyjnej, która zawierając umowę sprzedaży z członkiem zarządu tej spółki reprezentowana jest przez pełnomocnika ustanowionego przez dwóch członków zarządu. Egzaminatorzy ocenili, że zdająca sporządziła pracę z zachowanianiem wymogów formalnych. Ich zdaniem zdająca nieprawidłowo zastosowała przepisy o reprezentacji (art. 379 § 1 k.s.h.) skutkujące nieważnością projektowanej umowy. Oceniając poprawność zastosowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje, egzaminujący stwierdził, że interes strony nie jest chroniony. W innych uwagach wskazano, że styl pracy jest zadowalający, język prawniczy jest prawidłowy, praca jest staranna i estetyczna.

Odwołanie od w/w uchwały wniosła skarżąca.

W odwołaniu od tej uchwały zarzuciła naruszenie art. 36 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych poprzez przekroczenie przez Komisję Egzaminacyjną granic tzw. "uznania administracyjnego", poprzez dowolną ocenę pracy pisemnej z prawa gospodarczego, stanowiącej część egzaminu radcowskiego, przeprowadzonego w dniu [...] czerwca 2011 r., oceniając ją jako niedostateczną co w konsekwencji doprowadziło do ustalenia w stosunku do odwołującej negatywnego wyniku egzaminu radcowskiego, przeprowadzonego w dniach [...] czerwca 2011 r.

Mając powyższe na uwadze wniosła o uchylenie zaskarżonej uchwały w całości oraz ponowną ocenę pracy z prawa gospodarczego i ustalenie w stosunku do odwołującej pozytywnego wyniku z egzaminu radcowskiego, przeprowadzonego w dniach [...] czerwca 2011 r.

Skarżąca podniosła, że najistotniejszym zarzutem, przesądzającym o wystawieniu oceny niedostatecznej za pracę z zakresu prawa gospodarczego, było niezastosowanie art. 379 k.s.h. przy oznaczeniu reprezentacji spółki Cargo S.A., co jednak wobec przedstawionych sporów w doktrynie i orzecznictwie odnośnie zakresu jego zastosowania, jak również skutków jego niezastosowania, przy uwzględnieniu całości pracy, biorąc pod uwagę ustaloną w ustawie o radcach prawnych skalę ocen, powinno skutkować oceną pozytywną zwłaszcza, że pozostałe uchybienia, rozbieżnie wytknięte przez egzaminatorów, nie były na tyle istotne, aby uzasadniały negatywną ocenę pracy.

W wyniku rozpoznania odwołania strony skarżącej Komisja Egzaminacyjna II stopnia działając na podstawie art. 368 ust. 1, ust. 9 i ust. 12 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych w związku z art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. – zaskarżoną, utrzymała mocy uchwałę Komisji Egzaminacyjnej o ustaleniu negatywnego wyniku egzaminu radcowskiego skarżącego.

Komisja Egzaminacyjna II uznała, że przepisy k.p.a. winny znaleźć zastosowanie, z uwzględnieniem specyfiki postępowania przed Komisją II stopnia, uregulowanej w rozporządzeniu wykonawczym. Zdaniem tego organu wniosek ten potwierdzają przepisy ustawy o radcach prawnych i rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy. Do rozpatrywania spraw w obu instancjach powołane zostały wieloosobowe organy szczególne o specyficznych kompetencjach, podstawy wyłączenia członków tych organów uregulowane zostały w szczególny sposób, kwestie związane z funkcjonowaniem tych organów reguluje Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem. W drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości określa między innymi tryb i sposób działania komisji odwoławczej (art. 368 ust. 14 pkt 4 ustawy). Na tej podstawie Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie z dnia 24 września 2009 r. w sprawie komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego (Dz. U. z 2009 r. Nr 164, poz. 1314 ze zm.).

Wskazano, że zgodnie z art. 379 § 1 k.s.h., w umowie między spółką a członkiem zarządu, spółkę reprezentuje rada nadzorcza albo pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia. Przepis art. 379 § 1 k.s.h. ma charakter postanowienia iuris cogentis (jest przepisem bezwzględnie wiążącym) i ma zastosowanie do wszystkich umów zawieranych przez spółkę z członkami zarządu, tak wynikającymi ze stosunku spółki, jak i we wszystkich innych sprawach. Nie chodzi tu zatem tylko o stosunki prawne, w których dana osoba występuje wprost w charakterze członka zarządu (np. przy zawieraniu umowy o pracę w charakterze członka zarządu), ale o jakiekolwiek umowy między spółką a osobami, które aktualnie pełnią funkcję członka zarządu (np. umowa kupna-sprzedaży samochodu spółki przez członka zarządu). Pogląd ten jest powszechnie przyjmowany w doktrynie. Reprezentują go m.in.: J. Tomkiewicz, J. Bloch, Spółki, s. 100-102; A. Szajkowski, [w:] Sołtysiński, Szajkowski, Szwaja, Komentarz KSH, t. I, s. 1073-1074; J. Frąckowiak, [w:] Frąckowiak, Kidyba, Kruczalak, Opalski, Popiołek, Pyzioł, Komentarz, s. 616; J. P. Naworski, [w:] Naworski, Strzelczyk, Raglewski, Siemiątkowski, Potrzeszcz, Kodeks, t. I, s, 609, uw. 3; W. Popiołek, [w:] Strzępką Komentarz, t. II, wyd. 3, s. 240-241, Nb 3; A. Kidyba, Komentarz KSH, t. II, s. 412-413, uw. 1; R. Czerniawski, Komentarz, Spółka akcyjna, s. 369, uw. 3; M. Litwińska- Werner, Komentarz KSH, wyd. 2, s. 576-577, Nb 1; M. Rodzynkiewicz, Komentarz, s. 355, uw. 1.

Odmienne stanowisko prezentuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z 23 marca 1999 r. (II CKN 24/98, OSN 1999, z. 11, poz. 187), który poszedł w kierunku zawężenia zakresu przepisu art. 203 k.h. (obecnie art. 210 § 1 k.s.h. albo art. 379 § 1 k.s.h.), jako odnoszącego się tylko do umów związanych ze sprawowaną funkcją członka zarządu. Powyższa wykładnia zwężająca Sądu Najwyższego nie znajduje oparcia w treści art. 379 § 1 k.s.h. (art. 210 § 1 k.s.h., dawnego art. 203 k.h.) i jest wskutek tego nietrafna. Dlatego spotkała się ona z krytyką doktryny. Zob. liczne w tym zakresie glosy do tego wyroku tj.: I. B. Mika, OSP 1999, z. 12, poz. 219, T. Gregorczuk, T. Mróz, MoP 2000, Nr 4, s. 231 i nast., M. Litwińska, PPH 2000, Nr 6, s. 40 i nast.; A. Ambroziewicz, PiP 2000, Nr 7, s. 103 i nast.; J. P. Naworski, PS, 2000, Nr 7-8, s. 150 i nast.; P. Drapała, PS 2000, Nr 7-8, s. 168 i nast.; Z. Kuniewicz, PS 2000, Nr 9, s. 128 i nast.; K. Rudnicki, Pr. Sp. 2001, Nr 1, s. 54 i nast. Poprawne stanowisko w powyższej kwestii wyraził natomiast Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 13 marca 2001 r. (III SA 68/00, Przegl. Pod. 2001, Nr 10, s. 63), twierdząc, że "przepis art. 203 KH (obecnie art. 210 § 1 KSH a na gruncie spółki akcyjnej art. 379 § 1 KSH) nie wprowadzał rozróżnienia między pojęciem "członek zarządu" a "członek zarządu działający jako osoba trzecia". Przepis ten używa tylko pojęcia "członek zarządu" i odnosi się do wszystkich umów, jakie członek zarządu może zawierać ze spółką.

Naruszenie przepisu art. 379 § 1 k.s.h. powoduje nieważność czynności prawnej, ze względu na treść art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. (czynność prawna sprzeczna z prawem jest nieważna). Za takim stanowiskiem wypowiadała się już pod rządem kodeksu handlowego doktryna por. T. Dziurzyński, [w:] Dziurzyński, Fenichel, Honzatko, Komentarz, s. 357-358; K. Kruczalak. Spółki prawa handlowego i cywilnego, Gdańsk 1992, s. 108; A. Szajkowski, [w:] Sołtysiński, Szajkowski, Szwaja, Komentarz KH, t. I. s. 1073; A. Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Komentarz, Warszawa 1999, s. 335-342. Odosobniony był pogląd M. Allerhanda, Komentarz, s. 336 ("umowa, zdziałana przez zarząd z członkiem zarządu, nie jest nieważna, chociaż zarząd nie powinien był jej dokonać, a wynika to z art. 198 § 2 i 3 KH"). Pod rządem Kodeksu spółek handlowych w doktrynie dominuje pogląd o stosowaniu sankcji nieważności z art. 58 § 1 k.c. wskutek naruszenia zasad reprezentacji spółki z art. 379 § 1 k.s.h. Reprezentują go m. in. A. Szajkowski, [w:] Sołtysiński, Szajkowski, Szwaja, Komentarz K.S.H., W. Popiołek, ([w:] Strzępka, Komentarz, t. II, wyd. 3, s. 240, Nb 2) oraz A. Kidyba (Komentarz KSH, t. II, s. 416-417, uw. 3); M. Bielecki (Zagadnienia związane z reprezentacją spółki z o.o. w umowach z członkami zarządu, R. Pr. 2002, Nr 2, 44-45); A. Koniewicz (Konsekwencje prawne naruszenia art. 210 KSH (art. 379 KSH), PPH 2006, Nr 7, s. 16-20). Odmienne stanowisko wyraża J. P. Naworski ([w:] Naworski, Strzelczyk, Raglewski, Siemiątkowski, Potrzeszcz, Komentarz. Spółka akcyjna, t. I, s. 613, uw. 13), uważając, że do przypadku naruszenia art. 379 § 1 k.s.h. znajduje zastosowanie przepis art. 39 k.c., a nie przepis art. 58 § 1 k.c.

W uzasadnieniu uchwały Komisja Egzaminacyjna II stopnia stwierdziła w sposób jednoznaczny, że odwołanie strony skarżącej w części dotyczącej zadania z prawa gospodarczego nie jest zasadne.

Biorąc powyższe pod uwagę, stwierdzono, że pomimo występujących rozbieżności w poglądach na temat zakresu stosowania art. 379 § 1 k.s.h. i skutków prawnych jego naruszenia, prawidłowe rozwiązanie zadania egzaminacyjnego z prawa gospodarczego polegało na zastosowaniu reprezentacji przewidzianej powołanym przepisem, gdyż każda inna koncepcja obarczona była poważnym ryzykiem uznania umowy za nieważną co w kontekście kryteriów oceny egzaminu radcowskiego, nie dawało podstaw do wystawienia oceny pozytywnej. Przygotowanie bowiem umowy sprzedaży udziałów, która może być dotknięta tak poważną wadą prawną oznacza, że poziom znajomości przepisów z zakresu prawa gospodarczego, jest niewystarczający do stwierdzenia, że osoba zdająca egzamin będzie w stanie zapewnić profesjonalną obsługę prawną bez narażania potencjalnych klientów na szkodę. Nie można przy tym pominąć i tego, że w samej pracy egzaminacyjnej nie znalazła się żadna informacja wskazująca na to, aby zdająca była świadoma istnienia problemu prawnego w zakresie reprezentacji spółki, który miała rozstrzygnąć i dopiero w odwołaniu przytacza różnego rodzaju argumenty, mające uzasadniać poprawność przyjętej koncepcji.

Skoro egzaminowana przyjęła, że spółkę akcyjną przy umowie zawieranej z jej członkiem zarządu, może reprezentować dwóch pozostałych członków zarządu, to tym samym dała wyraz nieznajomości przepisów prawa, a w konsekwencji sporządziła umowę, która może być uznana za bezwzględnie nieważną wobec naruszenia art. 379 § 1 k.s.h. Przy tak poważnym błędzie brak jest podstaw do wystawienia oceny pozytywnej za pracę z prawa gospodarczego, zwłaszcza, że w pozostałym zakresie poziom pracy nie jest na tyle wysoki, aby można było uznać, iż niezależnie od popełnionego błędu, przygotowanie egzaminowanej do samodzielnej praktyki prawniczej jest wystarczające.

Zdająca nie ustrzegła się bowiem i innych uchybień, nie zachowując konsekwencji oraz precyzji w redagowaniu postanowień umownych odnoszących się do przyznanego na rzecz wspólników prawa pierwszeństwa do nabycia udziałów (a nie prawa pierwokupu, jak błędnie za jednym z egzaminatorów wskazuje się w odwołaniu), co wyrażało się w braku określenia terminu do skorzystania z prawa pierwszeństwa, co w praktyce mogło stwarzać poważne wątpliwości w ustaleniu, czy i kiedy doszło do spełnienia zastrzeżonego warunku. Poza tym nie wskazano, czy przed zawarciem umowy uzyskano wymaganą zgodę właściwego organu spółki na zbycie udziału, co również stwarza ryzyko uznania umowy co najmniej za nieskuteczną. Zastrzeżenia wywołuje też zrzeczenie się przez kupującego, czyli osobę, którą zdająca miała reprezentować, roszczeń z tytułu rękojmi za wady prawne.

Nie zasługują również na uwzględnienie twierdzenia skarżącej o możliwości konwalidacji nieprawidłowej reprezentacji spółki akcyjnej, gdyż pomijając poważne wątpliwości co do słuszności takiego poglądu, należy zauważyć, że celem egzaminu radcowskiego jest między innymi weryfikacja znajomości prawa przez zdających, a nie rozważanie, czy w praktyce zastosowane przez zdającego kontrowersyjnego rozwiązania byłoby możliwe do obrony. Treść ocenianej pracy nie budzi bowiem wątpliwości co do tego, iż egzaminowana nie zwróciła w ogóle uwagi na regulację zawartą w art. 379 § 1 k.s.h. i konsekwencje nie zastosowania tego przepisu.

Skarżąca wniosła, skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie na w/w uchwałę Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do rozpoznania odwołań od uchwał o wynikach egzaminu radcowskiego, który został przeprowadzony w dniach [...] czerwca 2011 r. Podniosła zarzut naruszenia art. 8 k.p.a. w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, poprzez naruszenie zaufania strony do organów władzy publicznej, poprzez przyjęcie przez Komisję Egzaminacyjną II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego nieobiektywnych założeń i rażąco nierównych kryteriów oceniania odwołań oraz prac z zakresu prawa gospodarczego, a tym samym niezastosowanie art. 32 Konstytucji RP. Ponadto zaskarżonej uchwale zarzuciła:

1) naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj.: art. 7, art. 77 § 1, art. 80 oraz art. 107 § 3 k.p.a., poprzez:

- brak rzetelnego i obiektywnego sprawdzenia przygotowania skarżącej do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu radcy prawnego,

- dowolną, a nie swobodną ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w szczególności, poprzez dokonanie niesprawiedliwej, nazbyt surowej oceny pracy pisemnej z prawa gospodarczego,

- nie uwzględnienie całokształtu materiału dowodowego, w tym szeregu pozytywnych elementów sporządzonej umowy, poprawnych rozwiązań zaproponowanych przez zdającego,

- brak oceny tzw. uznania administracyjnego i ustalenia, czy granice tego uznania nie zostały przekroczone,

- nie odniesienie się w uzasadnieniu uchwały do wszystkich zarzutów skierowanych w stosunku do uchwały Komisji Egzaminacyjnej zawartych w odwołaniu, tj. do zarzutów w zakresie uregulowań dotyczących rękojmi za wady prawne i terminu do skorzystania z prawa pierwszeństwa,

2) naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 365 ust. 2 ustawy o radcach prawnych, poprzez nie wykorzystanie pozostawionej do dyspozycji Komisji Egzaminacyjnej II stopnia skali ocen przy ocenie przedmiotowej umowy, nie zbadanie w sposób wszechstronny i dokładny sprawy przed podjęciem uchwały i dokonanie niewłaściwej powtórnej oceny pracy egzaminacyjnej skarżącej.

W konsekwencji wniosła o:

1) uchylenie zaskarżonej uchwały w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego,

2) zasądzenie od Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego na jej rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

Ponadto skarżąca wniosła o przeprowadzenie dowodu z uchwał Komisji Egzaminacyjnej II stopnia, których kopie dołączyła do skargi.

Zdaniem skarżącej, praca zawiera de facto tylko jeden istotny błąd, tj. brak wymaganej reprezentacji zgodnej z art. 379 § 1 k.s.h. Zatem zasadnym jest - w opinii skarżącej - by organ odwoławczy także skarżącemu zmienił ocenę z części czwartej egzaminu radcowskiego.

W odpowiedzi na skargę Komisja Egzaminacyjna II stopnia wniosła o jej oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały.

Na rozprawie przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie w dniu 5 lipca 2012 r. pełnomocnik Komisji Egzaminacyjnej II stopnia, podtrzymując dotychczasowe stanowisko organu odwoławczego, wniósł o oddalenie skargi, jako niezasadnej. Jednocześnie pełnomocnik organu wniósł o oddalenie wniosku dowodowego strony skarżącej.

W wyniku rozpatrzenia wniosku dowodowego skarżącej, Sąd wydał na rozprawie w dniu 10 września 2012 r. postanowienie, na podstawie którego oddalił przedmiotowy wniosek dowodowy strony skarżącej.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.

W świetle powołanych przepisów ustawy Wojewódzki Sąd Administracyjny w zakresie swojej właściwości ocenia zaskarżoną decyzję administracyjną z punktu widzenia jej zgodności z prawem materialnym i przepisami postępowania administracyjnego, według stanu faktycznego i prawnego obowiązującego w dacie wydania tej decyzji.

Ponadto, co wymaga podkreślenia, Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (vide: art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – j.t. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 – dalej także p.p.s.a.).

Dokonując oceny zasadności wniesionej przez D. J. skargi na uchwałę Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do rozpoznania odwołań od uchwał o wynikach egzaminu radcowskiego, który został przeprowadzony w dniach [...] czerwca 2011 r., z dnia [...] stycznia 2012 r., nr [...], Sąd doszedł do przekonania, że skarga ta zasługuje na uwzględnienie, albowiem zaskarżona uchwała narusza przepisy prawa.

Otóż należy - zdaniem Sądu - uznać, iż wydając sporną uchwałę Komisja Egzaminacyjna II stopnia dopuściła się - mogącego mieć wpływ na wynik sprawy - naruszenia przepisów postępowania administracyjnego, a w szczególności art. 7 k.p.a., art. 77 § 1 k.p.a., art. 80 k.p.a., a także art. 107 § 3 k.p.a. – polegającego na niewyjaśnieniu wszystkich okoliczności istotnych dla prawidłowego i pełnego rozstrzygnięcia sprawy oraz na dokonaniu dowolnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, bez wyraźnego wskazania przyczyn nieuwzględnienia twierdzeń i zarzutów strony skarżącej.

Według Sądu, w konsekwencji powyższych uchybień proceduralnych organ odwoławczy nie ustalił w sposób jednoznaczny, czy rzeczywiście nie doszło do naruszenia przepisu art. 365 ust. 2 ustawy o radcach prawnych - polegającego na zaniechaniu obiektywnej oceny zastosowanych przez skarżącą w rozwiązaniu czwartej części egzaminu radcowskiego (prawo gospodarcze) przepisów prawa i umiejętności ich interpretacji oraz poprawności zaproponowanego przez nią sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zdającą miała reprezentować, sporządzając projekt umowy sprzedaży udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Tym samym organ odwoławczy, rozstrzygając w niniejszej sprawie, dopuścił się naruszenia przepisu art. 8 k.p.a. i wyrażonej w nim zasady pogłębiania zaufania obywateli do organów Państwa.

Na gruncie niniejszej sprawy skarżąca nie zgodziła się z ustalonym uchwałą Komisji Egzaminacyjnej negatywnym wynikiem egzaminu radcowskiego, któremu został poddana w dniach [...] czerwca 2011 r., kwestionując prawidłowość oceny z czwartej części tego egzaminu (prawo gospodarcze), z którego otrzymała ocenę niedostateczną. Zarzuty skarżącej w tym względzie determinowały zakres rozpatrzenia sprawy w II instancji przez Komisję Egzaminacyjną II stopnia, jak i obecnie określają ramy kontroli sądowoadministracyjnej w sprawie.

Należy zauważyć, iż szczegółowy tryb składania egzaminu radcowskiego został uregulowany w przepisach od art. 36 do art. 369 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych oraz w rozporządzeniach wykonawczych, tj. rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 kwietnia 2009 r. w sprawie zespołu do przygotowania zestawu pytań testowych oraz zadań na egzamin radcowski oraz wykazu tytułów aktów prawnych (Dz. U. Nr 70, poz. 606), wydanym na podstawie art. 36 ust. 12 cyt. ustawy, a także rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2009 r. w sprawie przeprowadzenia egzaminu radcowskiego (Dz. U. Nr 163, poz. 1302), wydanym na podstawie art. 361 ust. 16 w/w ustawy.

Wynik egzaminu radcowskiego ustalany jest w drodze uchwały Komisji Egzaminacyjnej (art. 366 ust. 2 cyt. ustawy), od której przysługuje zdającemu odwołanie do Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości. Do postępowania przed Komisją Egzaminacyjną II stopnia stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, co pozwala traktować uchwały tej Komisji jak decyzje administracyjne (por. art. 368 ust. 1 i 12 ustawy). Wymienione wyżej przepisy ustawy o radcach prawnych określają też kryteria, które muszą być brane pod uwagę przy wydawaniu uchwał, ustalających wynik z egzaminu radcowskiego.

Zgodnie art. 364 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, egzamin radcowski polega na sprawdzeniu przygotowania prawniczego osoby przystępującej do tego egzaminu (zdającego) do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu radcy prawnego, w tym wiedzy z zakresu prawa i umiejętności jej praktycznego zastosowania z zakresu materialnego i procesowego prawa karnego, materialnego i procesowego prawa wykroczeń, prawa karnego skarbowego, materialnego i procesowego prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa gospodarczego, spółek prawa handlowego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, materialnego i procesowego prawa administracyjnego, postępowania sądowoadministracyjnego, prawa Unii Europejskiej, prawa konstytucyjnego oraz prawa o ustroju sądów i prokuratur, samorządu radcowskiego i innych organów ochrony prawnej działających w Rzeczypospolitej Polskiej oraz warunków wykonywania zawody radcy prawnego i etyki tego zawodu.

Zasady i sposób oceny wiedzy zdającego określono w art. 365 ust. 1 i 2 ustawy o radcach prawnych, w myśl którego test z pierwszej części egzaminu radcowskiego sprawdzają niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy wyznaczeni przez przewodniczącego komisji egzaminacyjnej, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych. Oceny rozwiązania każdego z zadań z części drugiej do piątej egzaminu dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, biorąc pod uwagę w szczególności zachowanie wymogów formalnych, właściwość zastosowanych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje. Każdy z egzaminatorów sprawdzających pracę pisemną wystawia ocenę cząstkową i sporządza pisemne uzasadnienie wystawionej oceny cząstkowej i przekazuje je niezwłocznie przewodniczącemu komisji egzaminacyjnej, który załącza wszystkie uzasadnienia ocen cząstkowych dotyczące prac zdającego do protokołu z przebiegu egzaminu radcowskiego. Ostateczną ocenę z pracy pisemnej danego zadania z części drugiej do piątej egzaminu stanowi średnia ocen cząstkowych przyznanych przez każdego z egzaminatorów.

W myśl art. 366 ustawy o radcach prawnych, pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego otrzymuje zdający, który z każdej części egzaminu radcowskiego otrzymał ocenę pozytywną. Komisja Egzaminacyjna podejmuje uchwałę o wyniku egzaminu radcowskiego większością głosów w obecności wszystkich członków komisji. W razie odwołania się zdającego od uchwały Komisji Egzaminacyjnej (por. przepisy art. 368 cyt. ustawy), ustalenie końcowego wyniku egzaminu radcowskiego ustawa o radcach prawnych nakazała Komisji Egzaminacyjnej II stopnia, która rozpoznając sprawę ponownie, stosownie do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego w związku z art. 368 ust. 12 ustawy o radcach prawnych, podejmuje uchwałę ostateczną, biorąc pod uwagę cały materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, w tym opinie wyrażone przez egzaminatorów. Uchwałę tę Komisja podejmuje większością 2/3 głosów w obecności wszystkich członków komisji.

W świetle wymienionych przepisów, w tym określających charakter i warunki zdania egzaminu radcowskiego, Komisja Egzaminacyjna II stopnia jest uprawniona do dokonania samodzielnej oceny pracy pisemnej zdającego w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy. Czyni to w warunkach swoistego luzu decyzyjnego, który jest związany z oceną stanu faktycznego i zasadą swobodnej oceny dowodów stan ten wyczerpujących. W tym sensie rozstrzygnięcie tego organu w kwestii ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego należy postrzegać w kategoriach charakterystycznych dla administracyjnego uznania.

Niemniej, zdaniem Sądu, wyraźnie wskazać trzeba jednocześnie, że organ administracji publicznej, a więc również Komisja Egzaminacyjna II stopnia, jest obowiązany kierować się zasadą prawdy obiektywnej także wówczas, gdy decyzja wydana w sprawie indywidualnej ma charakter uznaniowy. Korzystanie z uznania administracyjnego oznacza, że organ ma wprawdzie prawo wyboru treści rozstrzygnięcia, jednakże wybór taki nie może być dowolny, a więc musi on wynikać z wszechstronnego i dogłębnego rozważenia wszystkich okoliczności faktycznych sprawy (vide: m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 lutego 1996 r., sygn. akt II SA 2875/95, Wokanda z 1996, Nr 6, s. 32; podobnie /w:/ wyrok NSA z dnia 19 lipca 1982 r., sygn. akt II SA 883/82, PiP z 1983 r., Nr 6, s. 141).

Kontrola decyzji uznaniowej przez sąd administracyjny polega w szczególności na sprawdzeniu, czy jej wydanie poprzedzone było prawidłowo przeprowadzonym postępowaniem oraz wyjaśnieniem stanu faktycznego sprawy. Sąd administracyjny kontroluje, czy w toku postępowania administracyjnego podjęto wszelkie niezbędne kroki do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, czy zebrano zatem wszystkie dowody w celu ustalenia istnienia, bądź nieistnienia ustawowych przesłanek decyzji uznaniowej oraz czy podjęta na ich podstawie decyzja nie wykracza poza granice uznania administracyjnego, czyli nie nosi cech dowolności.

Niewątpliwie zarzut dowolności wykluczają dopiero ustalenia dokonane w całokształcie materiału dowodowego (art. 80 k.p.a.), zgromadzonego i zbadanego w sposób wyczerpujący (art. 77 § 1 k.p.a.), a więc przy podjęciu wszelkich kroków niezbędnych dla dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, jako warunku niezbędnego wydania decyzji o przekonywującej treści (tak m.in. /w:/ wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1994 r., III ARN 55/94, OSNAPiUS 1995, Nr 7, poz. 83).

W świetle przepisu art. 7 k.p.a., organy administracji publicznej, stojąc na straży praworządności oraz dążąc do załatwienia sprawy zgodnie z prawdą obiektywną, mają obowiązek uwzględniać z urzędu interes społeczny i słuszny interes obywatela.

W wyroku z dnia 18 listopada 1993 r., sygn. akt III ARN 49/93 (OSNC 1994, Nr 9, poz. 181) Sąd Najwyższy podkreślił, iż w państwie prawa nie ma miejsca dla mechanicznie i sztywno pojmowanej zasady nadrzędności interesu ogólnego nad interesem indywidualnym. Oznacza to, jak podkreślił Sąd Najwyższy, że w każdym przypadku działający organ ma obowiązek wskazać, o jaki interes ogólny (publiczny) chodzi i udowodnić, iż on jest na tyle ważny i znaczący, że bezwzględnie wymaga ograniczenia uprawnień indywidualnych obywateli. Zarówno istnienie takiego interesu, jak i jego znaczenie, a także przesłanki powodujące konieczność przedłożenia w konkretnym wypadku interesu publicznego nad indywidualny podlegać muszą zawsze wnikliwej kontroli instancyjnej i sądowej.

Korzystanie przez komisje egzaminacyjne w sprawach dotyczących ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego ze swoistego luzu decyzyjnego wpływa na zakres kontroli sądowoadministracyjnej. Skoro przepis prawa daje organowi administracji możliwość wyboru rozwiązania, to każdy wybór mieszczący się w ustawowych granicach jest zgodny z prawem i on sam nie może zostać zakwestionowany co do zasady przez sąd administracyjny. Kontrolując akty swobodne, do których zaliczyć trzeba uchwały komisji egzaminacyjnych ustalające wynik egzaminu radcowskiego, sąd administracyjny może więc tylko badać, czy nie zostały przekroczone granice uznania i czy podjęte rozstrzygnięcie nie było dowolne. Sądowa kontrola uchwał ustalających wynik egzaminu radcowskiego polega na zbadaniu, czy organy nie dopuścił się rażących uchybień, czy dysponowały niezbędnym materiałem dowodowym uzasadniającym rozstrzygnięcie sprawy i czy dokonały wszechstronnej oceny okoliczności faktycznych istotnych dla takiego rozstrzygnięcia. Jest to więc kontrola prawidłowości postępowania poprzedzającego wydanie uchwały i jego zgodności z art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a.

Sądowa kontrola decyzji administracyjnej podjętej w ramach uznania administracyjnego ma zatem zakres ograniczony co do jej zgodności z przepisami proceduralnymi (zob. np. wyrok NSA z dnia 23 kwietnia 1998 r., I SA/Kr 1227/97, czy też wyrok NSA z dnia 7 lutego 2001 r. I SA/Gd 1507/00), zaś orzeczenia sądu winny opierać się jedynie na kryterium legalności (por. A. Habuda, Uznanie administracyjne - zmierzch czy renesans pojęcia; Administracja i prawo administracyjne u progu trzeciego tysiąclecia, Łódź 2000, s. 117). Sąd administracyjny nie bada celowości, czy też słuszności zaskarżonego aktu, lecz powinien wyłącznie ocenić, czy w sprawie zachodzą warunki materialno-prawne uzasadniające skorzystanie przez organ administracji z przysługujących mu uprawnień oraz czy wydanie rozstrzygnięcia przez ten organ zostało poprzedzone prawidłowo przeprowadzonym postępowaniem (tak m.in. wyrok WSA w Łodzi z dnia 23 stycznia 2008 r., sygn. akt II SA/Łd 852/07).

Uznanie administracyjne w indywidualnej sprawie dotyczącej ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego wyposaża komisje egzaminacyjne w prawo wyboru konsekwencji prawnych. Innymi słowy, komisje egzaminacyjne mają prawo, po dokonaniu subsumcji, do wybrania rozwiązania optymalnego ze względu na przyjęty przez siebie punkt widzenia (J. Zimmermann, Prawo administracyjne, Zakamycze 2005, s. 364). Wybór danego rozwiązania, które jest równowartościowe prawnie wobec innych dopuszczalnych przez ustawę, nie jest zupełnie dowolny i swobodny. Ograniczony jest on przez przepisy prawa materialnego (w tym wypadku przez przepisy ustawy o radcach prawnych, zwłaszcza art. 364 ust. 1 oraz art. 365 ust. 2 tego aktu normatywnego) oraz przepisy proceduralne (zgodnie z art. 368 ust. 12 ustawy o radcach prawnych - odpowiednio stosowane przez Komisję II stopnia - przepisy k.p.a.).

Mając powyższe na uwadze Sąd badał więc w niniejszej sprawie, czy wydanie przez Komisję Egzaminacyjną II stopnia rozstrzygnięcia uznaniowego, opartego przede wszystkim na wytycznych określonych w art. 365 ust. 2 ustawy o radcach prawnych, było uzasadnione dostatecznie zindywidualizowanymi przesłankami.

Zdaniem Sądu, materiał dowodowy sprawy – praca pisemna skarżącej z części czwartej egzaminu radcowskiego (projekt umowy zbycia udziałów w spółce z o.o.) oceniona w świetle mających zastosowanie do objętych nią kwestii faktyczno-prawnych przepisów prawa oraz poglądów orzecznictwa i doktryny – nie został w pełni prawidłowo rozpatrzony przez organ odwoławczy, przez co organ ten dopuścił się niewątpliwej obrazy reguł postępowania administracyjnego, wyrażonych w przepisach art. 7, art. 77 § 1 i art. 107 § 3 k.p.a.

Należy w tym miejscu wskazać, iż sformalizowany tryb podjęcia spornej uchwały przez Komisję Egzaminacyjną II stopnia ma - w zamierzeniu ustawodawcy - gwarantować pełne rozpoznanie wszystkich zarzutów odwołania i należytą ich ocenę. Zgodnie bowiem z przepisami § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2009 r. w sprawie Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego (Dz. U. Nr 164, poz. 1314), regulującymi zasady funkcjonowania tej komisji, odwołanie od uchwały pierwszoinstancyjnej jest zawsze przedmiotem opinii dotyczącej zasadności zarzutów odwołania, którą sporządza wyznaczony członek komisji, ale jej przyjęcie jest wynikiem głosowania wszystkich członków, poprzedzonego dyskusją.

Stosownie do przepisu art. 365 ust. 2 ustawy o radcach prawnych, przy ocenie pracy należy brać pod uwagę w szczególności zachowanie wymogów formalnych, właściwość zastosowanych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu

z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje.

Kryteria te są zatem podstawowym wyznacznikiem tej oceny.

Jak wynika z uzasadnienia spornej uchwały, Komisja Egzaminacyjna II stopnia, odnosząc się do zarzutów skarżącej dotyczących oceny pracy z zakresu prawa gospodarczego - stwierdziła, że podstawowym zarzutem, jaki należy postawić pracy skarżącej jest ten, że sporządzona przez nią umowa zbycia udziałów w spółce z o.o. jest nieważna z uwagi na niewłaściwą reprezentację po stronie sprzedającego. Komisja Egzaminacyjna II stopnia w konsekwencji oceniła, iż sporządzenie nieważnej umowy dyskwalifikuje pracę skarżącej, gdyż jest istotnym błędem pracy egzaminacyjnej. Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia miało ustalenie, czy doszło do popełnienia przez zdającą takiego błędu, który miałby charakter dyskwalifikujący pracę i oznaczał, że egzaminowana nie jest wystarczająco przygotowana do samodzielnego świadczenia pomocy prawnej. W związku z tym należy dokonać oceny, jakie skutki prawne wywołuje zaproponowana przez zdającą reprezentacja spółki akcyjnej przy zawieraniu umowy zbycia udziałów z osobą będącą członkiem zarządu tej spółki, gdyż dotyczące tej kwestii rozwiązanie zastosowane w ocenianej pracy, zdaniem egzaminatorów, miało charakter dyskwalifikujący i legło u podstaw wystawienia oceny niedostatecznej za egzamin z prawa gospodarczego.

Zdaniem Sądu, o ile zgodzić się należy z Komisją Egzaminacyjną II stopnia, że sposób reprezentacji podmiotu sprzedającego zawarty przez skarżącego w spornym projekcie umowy zbycia udziałów sp. z o.o. narusza zasadę określoną przez ustawodawcę w przepisie art. 379 § 1 k.s.h., o tyle jednocześnie zauważyć trzeba, że wskazując na powyższe uchybienie projektu umowy zbycia udziałów, organ odwoławczy w żaden sposób nie wyjaśnił w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały, jakie może mieć to istotne znaczenie dla oceny sporządzonego projektu umowy, czy też bardziej precyzyjnie - dlaczego wadliwe sformułowanie (zaprojektowanie) w powyższym zakresie przedmiotowej umowy daje bezwzględną podstawę do postawienia stronie skarżącej oceny niedostatecznej, w szczególności w kontekście wszystkich argumentów podnoszonych przez skarżącą.

W tym miejscu należy bardzo wyraźnie podkreślić, że rolą Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie nie jest w żadnym wypadku wkraczanie w kompetencje komisji egzaminacyjnej, która - jako ustawowo powołany do tego organ - ma pełne prawo do samodzielnej oceny danej pracy egzaminacyjnej. Nie jest też intencją Sądu wchodzenie w rolę trzeciej instancji oceniającej ab initio zasadność wyboru danego rozstrzygnięcia, albowiem sąd administracyjny może jedynie ocenić, czy sporna uchwała organu nie przekracza granic uznania administracyjnego.

W tej sytuacji Sąd, w żaden sposób nie podważając zasadności podniesionych przez Komisję Egzaminacyjną II stopnia zarzutów, zmuszony jest jedynie podzielić stanowisko skarżącej i uznać, że o ile rzeczywiście organ odwoławczy trafnie postawił zarzut naruszenia w projekcie umowy sporządzonej przez stronę skarżącą przepisu art. 379 § 1 k.s.h., to jednakże zobowiązany był jednocześnie wykazać w sposób precyzyjny, dlaczego tego rodzaju wadliwe sformułowanie projektu umowy zbycia udziałów daje bezwzględną podstawę do postawienia stronie oceny niedostatecznej, w szczególności w kontekście argumentów podnoszonych przez skarżącą.

Reasumując, należy - zdaniem Sądu - uznać, iż Komisja Egzaminacyjna II stopnia nie wykazała w sposób należyty, w kontekście prawidłowo wytkniętego błędu

w sporządzonym przez skarżącą projekcie umowy zbycia udziałów, dlaczego sposób stosowania przez zdającą przepisów prawa i umiejętności ich interpretacji

i poprawności zaproponowanego przez nią sposobu rozstrzygnięcia problemu

z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentowała, nie dało wystarczających podstaw do przyjęcia pozytywnej oceny z części czwartej egzaminu radcowskiego.

W tym miejscu należy podzielić w dużym stopniu zastrzeżenia skarżącej, która powołując się na art. 364 ust. 10 ustawy o radcach prawnych i ustaloną w tym przepisie skalę ocen przewidzianych dla rozstrzygania przy analizie egzaminu radcowskiego – stwierdziła, że powyższe spectrum możliwych do zastosowania ocen (od oceny niedostatecznej do oceny celującej) sprawia, iż przy ocenie projektu umowy zbycia udziałów należy uwzględnić wpływ poszczególnych aspektów sporządzonej przez zdającą umowy nie tylko pod kątem zastosowania oceny niedostatecznej, ale również oceny pozytywnej. Zdaniem Sądu, uznać trzeba, iż poszczególne uchybienia rzeczywiście powinny być oceniane przy zastosowaniu kryteriów przypisanych dla każdej z poszczególnych ocen. Należy w tej sytuacji stwierdzić, że organ odwoławczy winien w sposób precyzyjny przedstawić w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały, dlaczego – w kontekście wymogów ustawowych oraz celów egzaminu radcowskiego – projekt umowy sporządzony przez skarżącą w żaden sposób nie mógł być zakwalifikowany na ocenę dostateczną.

Nie budzi wątpliwości Sądu, iż w postępowaniu administracyjnym, stosownie do art. 7 i art. 77 k.p.a., wydanie prawidłowej decyzji w każdym przypadku powinno poprzedzać dokładne ustalenie stanu faktycznego istotnego w sprawie. Zgodnie zaś z przepisem art. 107 § 3 k.p.a. decyzja powinna być należycie uzasadniona z podaniem m.in. dowodów, na podstawie których określone fakty organ orzekający przyjął za udowodnione oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówiono wiarygodności i mocy dowodowej. Niewyjaśnienie wszystkich okoliczności mających istotne znaczenie w sprawie oraz nieuzasadnienie decyzji w sposób właściwy narusza fundamentalne zasady postępowania administracyjnego i stanowi podstawę do uchylenia przez sąd administracyjny zaskarżonej decyzji (tak również: Naczelny Sąd Administracyjny /w:/ wyrok z dnia 26 maja 1998 r., sygn. akt II SA 420/98, nie publik.).

Zdaniem Sądu, wydając sporną uchwałę z dnia [...] stycznia 2012 r., Komisja Egzaminacyjna II stopnia dopuściła się obrazy w/w norm postępowania, albowiem nie odniosła się w uzasadnieniu swej uchwały w sposób precyzyjny do wszystkich zarzutów strony skarżącej dotyczących wadliwości oceny jej pracy z prawa gospodarczego (projektu umowy zbycia udziałów w spółce z o.o.), sporządzonej podczas egzaminu radcowskiego w czerwcu 2011 r.

W ocenie Sądu, brak pełnego odniesienia się przez organ odwoławczy do przedstawionych przez stronę skarżącą wątpliwości, przede wszystkim w zakresie skutków zawarcia spornej umowy przez pełnomocnika działającego bez umocowania, a więc w zakresie okoliczności istotnych dla oceny zastosowania norm prawa materialnego, nie dało tej stronie możliwości ustosunkowania się do zarzutów (stanowiska) organu. W tej sytuacji uchybienie to nie pozwala sądowi administracyjnemu na pełne skontrolowanie legalności zaskarżonej uchwały.

Z tej przyczyny należy uznać, iż uchybienia formalne poczynione w toku niniejszego postępowania przez Komisję Egzaminacyjną II stopnia, uniemożliwiły Sądowi prawidłowe ustosunkowanie się do zarzutów skargi i wypowiedzenie się co do zasadności podjętego rozstrzygnięcia pod względem materialnoprawnym. Nieprawidłowości te mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy, albowiem w przypadku przyjęcia zasadności tezy strony skarżącej w zakresie wadliwości ustaleń organu odwoławczego i wpływu tych ustaleń na końcowy wynik postępowania (wynik egzaminu radcowskiego), należałoby uznać, iż być może brak było jakichkolwiek podstaw do negatywnego dla strony rozstrzygnięcia w części czwartej egzaminu radcowskiego.

W ocenie Sądu, aby sporne rozstrzygnięcie ocenić w sposób prawidłowy, Sąd musi dysponować stanowiskiem organu zawierającym odniesienie do wszystkich istotnych elementów (przesłanek) dotyczących przede wszystkim kwestii podnoszonych przez stronę skarżącą. Sąd administracyjny nie czyni bowiem własnych ustaleń w sprawie, a jedynie ocenia zaskarżony akt pod względem jego zgodności z prawem materialnym i przepisami procesowymi. Taka kontrola jest jednak możliwa tylko w warunkach wyczerpującego dokonania przez organ ustaleń faktycznych.

W tym miejscu warto wskazać, iż sama Komisja Egzamiancyjna II stopnia wielokrotnie podkreślała w toku postępowania prowadzonego zarówno w tej, jak i w wielu innych sprawach toczących się przed tutejszym Sądem, iż dla dokonania ostatecznej oceny poprawności danej pracy (projektu skargi, apelacji, kasacji, czy też projektu jakiejś umowy, etc.) będącej rozwiązaniem zadania na egzaminie radcowskim, koniecznym jest dokonanie porównania i wyważenia pozytywnych i negatywnych elementów ocenianej pracy danej osoby zdającej. Pomimo wielokrotnie tak prezentowanego przez siebie stanowiska, Komisja Egzaminacyjna II stopnia,

w przypadku sporządzonej przez skarżącą umowy zbycia udziałów, nie dopełniła tego warunku, albowiem nie dokonała jakiegokolwiek wyważenia pozytywnych i negatywnych elementów ocenianej pracy egzaminacyjnej, wskazując jedynie na wady projektu umowy bez odniesienia się (wyjaśnienia) istotności owych wad w kontekście całości pracy i w kontekście znaczenia poszczególnych przesłanek ustawowych oceny, w tym przede wszystkim wytycznych określonych w przepisie art. 365 ust. 2 ustawy o radcach prawnych.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie doszedł do przekonania, że uzasadnienie uchwały Komisji Egzaminacyjnej II stopnia nie spełnia wymogów stawianych przez normę prawną wyrażoną w przepisie art. 107 § 3 k.p.a., albowiem uzasadnienie to nie zawiera pełnych wyjaśnień okoliczności branych pod uwagę przy wydawaniu uchwały rozstrzygającej o wyniku egzaminu radcowskiego.

Niezależnie od powyżej wskazanego uchybienia Sąd uznał, iż rozstrzygając w niniejszej sprawie, Komisja Egzaminacyjna II stopnia dopuściła się ponadto innego uchybienia, które polega na braku jednoznacznego wyjaśnienia zarzutów strony skarżącej dotyczących nierównego traktowania osób zdających egzamin przed w/w komisją egzaminacyjną. W ocenie Sądu, potrzeba wyjaśnienia wspomnianej wątpliwości skarżącej ma istotne znaczenie w sprawie, albowiem - w przypadku potwierdzenia zasadności zarzutów strony skarżącej – zajść może w konsekwencji sytuacja świadcząca o ewidentnym naruszeniu przez zaskarżoną uchwałę powołanych przez stronę skarżącą przepisów zarówno ustawy zasadniczej (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP), jak i Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 8 k.p.a.), poprzez naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej i związanej z nią zasady równości obywateli wobec prawa oraz zasady zaufania obywateli do organów Państwa i stosowanego przez te organy prawa.

Jeśli chodzi o zarzut naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej wynikającej z zasady demokratycznego Państwa prawnego, wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP, należy wyraźnie podnieść na wstępie, że istota tej zasady nie polega na subiektywnym poczuciu sprawiedliwości, albowiem w przypadku tej normy chodzi wyraźnie o sprawiedliwość jako kategorię społeczną. Zasada sprawiedliwości społecznej oddziałuje na wyznaczenie treści innych norm konstytucyjnych. Niewątpliwie zasada ta wpływa też na treść norm konstytucyjnych dotyczących praw i wolności jednostki, a zwłaszcza na rozumienie zasady równości.

Z zasady równości, wyrażonej w art. 32 Konstytucji RP, wynika formuła równości wobec prawa. Mieści się ona w ogólnym, opisowym pojęciu równości jako przynależności danych podmiotów do tej samej klasy, którą wyróżniamy z punktu widzenia cechy uznanej za istotną i nie jest tożsama z pojęciem identyczności. Zdaniem B. Banaszaka, równość wobec prawa należy rozumieć tak, iż wszystkie podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu równym mają być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań dyskryminujących, czy też faworyzujących (vide: B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, s. 456-457; podobnie L. Garlicki /w:/ Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wydanie 2, LIBER, Warszawa 1998, s. 94 i nast.).

Jak wynika z uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 listopada 1997 r. (sygn. akt K 22/97, OTK 1997/3-4/41), o znaczeniu konstytucyjnej zasady równości wypowiadał się już wielokrotnie również Trybunał Konstytucyjny, zaznaczając wyraźnie w wielu swych orzeczeniach, iż nie ma bezwzględnej równości obywateli. Z zasady równości wynika nakaz jednakowego traktowania wszystkich obywateli w obrębie określonej klasy (kategorii). Wszystkie podmioty charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną) powinny być potraktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań, zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących (m.in. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 1994 r., sygn. akt K 3/94, OTK w 1994 r., cz. II, s. 141-142; patrz także orzeczenia w sprawach sygn. akt U 7/87 i K 8/91). Trybunał Konstytucyjny konsekwentnie wypowiada się, że zasada równości nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego w tym znaczeniu, iż zrównuje sytuację wszystkich podmiotów ze względu na cechy, jakimi się charakteryzują. Zasada równości wymaga bowiem, aby podmioty traktowane były w równym stopniu równo, jeśli charakteryzują się daną cechą. Równość oznacza zatem – według Trybunału – także akceptację różnego traktowania przez prawo różnych podmiotów. Tym samym sprawą podstawową jest zawsze odpowiedź na pytanie, czy owo podobieństwo podmiotów bądź sytuacji zachodzi. W znacznym stopniu zależy to od kryterium, w oparciu o które owo podobieństwo mierzymy - pojawia się tu pojęcie "cecha relewantna", tzn. cecha, której występowanie przesądzać ma o spełnieniu przesłanki podobieństwa.

W ocenie Sądu, w rozpatrywanej sytuacji taką cechą relewantną jest niewątpliwie udział w egzaminie radcowskim przeprowadzanym przez określoną, tę samą komisję egzaminacyjną (w tym przypadku: Komisję Egzaminacyjną II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do rozpoznania odwołań od uchwał o wynikach egzaminu radcowskiego, który został przeprowadzony w dniach [...] czerwca 2011 r., zakładający podobny stopień wiedzy, konkurencji, tożsamość kryteriów oceny rozwiązań zadań egzaminacyjnych. Takiego charakteru, który pozwala mówić o równości, nie ma natomiast, co zresztą zrozumiałe, porównanie egzaminów radcowskich przeprowadzonych w różnych komisjach egzaminacyjnych działających w różnych obszarach, w ramach danej właściwości miejscowej, nie wspominając już egzaminach radcowskich przeprowadzanych w kolejnych latach, itp. To kandydaci na radców prawnych zdający w jednym roku, w jednym terminie, przed tą samą, konkretną komisją egzaminacyjną znajdują się w sytuacji podobnej i powinni być traktowani równo, konkurując w określonej grupie, rozwiązując te same zadania egzaminacyjne oceniane według tego samego klucza i kryteriów ustawowych; jest oczywiste, że nie konkurują oni z kandydatami na radców prawnych zdającymi czy to przed zupełnie inną komisją egzaminacyjną, czy też w innych terminach, kolejnych latach, etc.

Zdaniem Sądu, różnicowanie sytuacji prawnej obywateli jest wtedy sprzeczne z Konstytucją RP, jeżeli traktuje się w sposób różny podmioty lub sytuacje podobne, a takie różnice traktowania nie znajdują należytego uzasadnienia konstytucyjnego (patrz także /w:/ orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 grudnia 1997 r., sygn. akt K 8/97, OTK ZU nr 5-6/1997, s. 502).

Według Sądu, za naruszające z kolei zasadę zaufania obywateli do organów Państwa (art. 8 k.p.a.) uznać należy niewątpliwie m.in. takie działania organów administracji publicznej, które polegają na zmienności poglądów prawnych wyrażonych w decyzjach wydanych na tle takich samych stanów faktycznych, ze wskazaniem tej samej lub bardzo zbliżonej podstawy prawnej decyzji i bez bliższego uzasadnienia tej zmiany.

Należy, w ocenie Sądu, uznać bowiem, iż strona skarżąca ma pełne prawo oczekiwać, iż organy administracji publicznej potraktują ją w sposób zbliżony do sytuacji innych podmiotów charakteryzujących się wspomnianą cechą relewantną, a przynajmniej, że w sytuacji, gdy inaczej potraktują daną osobę (podmiot) będącą stroną, to w sposób szczegółowy przytoczą argumenty uzasadniające zmianę poglądów. Oczekiwania strony skarżącej w danym przypadku są tym bardziej uzasadnione, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, iż - jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 listopada 1990 r., sygn. akt III ARN 28/90, OSP 1992/7/150 - obywatele, których prawna i faktyczna sytuacja wobec działających organów administracji publicznej jest zbliżona, mogą oczekiwać, iż zostaną wobec nich podjęte decyzje o podobnej, jeśli nie tożsamej treści.

Mając na względzie przedstawione poglądy literatury, jak również orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego należy - przechodząc do oceny niniejszej sprawy - stwierdzić jednoznacznie, iż skarżąca, uzasadniając zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji RP i wyrażonej w nim zasady równości wobec prawa oraz prawa do równego traktowania przez władze publiczne – wskazała, że ta sama Komisja Egzaminacyjna II stopnia uzasadnieniając inne uchwały, stwierdziła, że: “Należy zgodzić się z egzaminującymi, że sporządzenie nieważnej umowy jest istotnym błędem pracy egzaminacyjnej. Należy się również zgodzić z egzaminującymi, że w umowie nie zostały zachowane inne wymogi formalne mniejszej wagi jak brak wszystkich danych identyfikujących "Cargo" SA (brak oznaczenia Sądu przechowującego akta rejestrowe, określenie wysokości kapitału zakładowego, wzmianki o jego wpłaceniu)". Jednocześnie - pomimo powyższych uchybień - Komisja Egzaminacyjna II stopnia uznała w uzasadnieniu wskazanej uchwały, iż "przy ocenie przygotowanej umowy egzaminatorzy powinni wziąć pod uwagę wszystkie kwestie merytoryczne, nie zawężając ich tylko do jednego problemu, w tym przypadku błędnej reprezentacji spółki akcyjnej w umowie z członkiem zarządu", a w konsekwencji tego zmieniła w/w uchwałą wcześniejszą ocenę Komisji Egzaminacyjnej I stopnia na pozytywną.

W konsekwencji skarżąca uznała, że z uwagi na fakt, iż jej praca zawiera de facto błąd, tj. brak wymaganej reprezentacji zgodnej z art. 379 § 1 k.s.h., zasadnym jest, by organ odwoławczy także skarżącej zmienił ocenę z części czwartej egzaminu radcowskiego, tj. z zakresu prawa gospodarczego, poprawiając ją na ocenę pozytywną.

Ustosunkowując się do powyższych zarzutów i związanych z tym wniosków dowodowych postulowanych przez stronę skarżącą, Komisja Egzaminacyjna II stopnia stwierdziła, iż każda sprawa dotycząca ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego rozstrzygana uchwałami komisji egzaminacyjnych jest sprawą indywidualną, w rozumieniu art. 1 pkt 1 k.p.a., zaś indywidualizm takiej sprawy powoduje, że nigdy nie jest ona rozpoznawana porównawczo, ponieważ uchwały komisji egzaminacyjnych konkretyzują normy prawa materialnego - ustawy o radcach prawnych - wyłącznie w odniesieniu do indywidualnie oznaczonego zdającego i w jego wyłącznie sprawie. Komisja stwierdziła ponadto, iż jako organ administracyjny, badając całokształt zgromadzonego w indywidualnej sprawie materiału dowodowego, nie wykracza poza granice danej sprawy. Jednocześnie Komisja Egzaminacyjna II stopnia stwierdziła, odnosząc się do zarzutów naruszenia art. 32 Konstytucji RP w zw. z art. 8 k.p.a., iż każda uchwała w przedmiocie ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego jest decyzją administracyjną wydaną w warunkach uznania administracyjnego.

W ocenie Sądu, powyższe wyjaśnienia organu odwoławczego uznać należy za zdecydowanie niewystarczające.

Fundamentalną zasadą, na jakiej opiera się nasz system prawny, jest zasada równości obywateli wobec prawa, przepisy prawa, w tym przede wszystkim unormowania Konstytucji RP oraz k.p.a., nakładają na organy prowadzące postępowanie administracyjne szczególne obowiązki. Chodzi zwłaszcza o to, by w wypadkach, w których strona twierdzi, iż zasada równości wobec prawa jest w jej sprawie naruszona, przeprowadzić wnikliwie postępowanie wyjaśniające, zmierzające do ustalenia, czy istotnie zarzut taki jest zasadny, a więc czy w sprawach, na które strona się powołuje, istotnie zapadły decyzje o odmiennej treści i czy rzeczywiście były to sprawy, w których występowała analogiczna sytuacja faktyczna i prawna. W każdym takim wypadku do zarzutu naruszenia zasady równości wobec prawa organ administracji powinien się ustosunkować w uzasadnieniu decyzji. Tylko w taki sposób można pogłębiać zaufanie obywateli do organów Państwa, co nakazuje organom administracji wspomniany już przepis art. 8 k.p.a. (podobnie /w:/ wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 października 1984 r., sygn. akt II SA 1161/84, ONSA 1984/2/97).

W tej sytuacji trzeba wyraźnie stwierdzić, iż Komisja Egzaminacyjna II stopnia, jako organ odwoławczy, nie ustosunkowała się w sposób wyraźny i wszechstronny do zarzutów skarżącej odwołującej się do sytuacji prawnej innych zdających, którzy – pomimo dopuszczenia się identycznego, jak skarżąca, naruszenia (obrazy przepisu art. 379 § 1 k.s.h.), zostali pozytywnie ocenieni przez organ odwoławczy, albowiem odnosząc się do zarzutów skarżącego dotyczących naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 8 k.p.a., stwierdziła jedynie, iż zarzuty te nie są uzasadnione, ponieważ indywidualizm danej sprawy administracyjnej powoduje rzekomo, że nie jest ona rozpoznawana porównawczo, a ponadto, że komisja egzaminacyjna działa w ramach uznania administracyjnego.

W ocenie Sądu takie wyjaśnienia ze strony organu odwoławczego prowadzącego postępowanie administracyjne - są niezgodne z zasadami rządzącymi tym postępowaniem i w konsekwencji mogą podważać generalne zaufanie strony do organów Państwa i stosowanego przez nie prawa, tym bardziej, że dotyczy to działań organu, który powołany został przez Ministra Sprawiedliwości do oceniania wiedzy osób mających w przyszłości, w ramach wykonywanego zawodu prawniczego, uczestniczyć w kształtowaniu kultury prawnej społeczeństwa.

Warto w tym miejscu wskazać, że Naczelny Sąd Administracyjny w swoim orzecznictwie prezentuje wyraźny pogląd, iż rozstrzygnięcia organu mogą podlegać zmianom, o ile organ wykaże, że są ku temu uzasadnione przyczyny. Nieuzasadniona zmienność poglądu organu stanowi bowiem naruszenie art. 8 k.p.a., gdyż może spowodować uzasadnione podważenie zaufania obywateli do organów państwa oraz wpływać ujemnie na kulturę prawną obywateli, a tym samym powoduje naruszenie art. 32 Konstytucji RP (tak np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 stycznia 2011 r., sygn. akt II GSK 19/10, LEX nr 952834).

W konsekwencji Sąd, rozstrzygając niniejszą sprawę - uznał, iż organ odwoławczy nie odniósł się w sposób pełny do wszystkich przywołanych przez skarżącą argumentów na okoliczność braku podstaw do rozstrzygnięcia na niekorzyść strony poprzez wystawienie oceny niedostatecznej z części czwartej egzaminu radcowskiego, dotyczącej prawa gospodarczego.

Mając na względzie powyższe uznać należy, że Komisja Egzaminacyjna II stopnia z naruszeniem art. 77 § 1 k.p.a. nie rozważyła należycie i wszechstronnie całokształtu zebranego materiału dowodowego i z naruszeniem art. 80 k.p.a. ustaliła, że nie zachodziły podstawy do poprawienia oceny z części czwartej egzaminu radcowskiego.

Taka całościowa analiza jest konieczna, tym bardziej, jeśli zauważymy, że związanie rygorami procedury administracyjnej oznacza, iż organ zobowiązany był m.in. do przestrzegania zasady pogłębiania zaufania obywateli do organów Państwa (art. 8 k.p.a.). Z zasady wyrażonej w art. 8 k.p.a. wynika przede wszystkim wymóg praworządnego i sprawiedliwego prowadzenia postępowania i rozstrzygnięcia sprawy przez organ administracji publicznej, co jest zasadniczą treścią zasady praworządności. Tylko postępowanie odpowiadające takim wymogom i decyzje wydane w wyniku postępowania tak ukształtowanego mogą wzbudzać zaufanie obywateli do organów administracji publicznej, nawet wtedy, gdy decyzje administracyjne nie uwzględniają ich żądań. Warto zauważyć, iż Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 7 grudnia 1984 r., sygn. akt III SA 729/84, ONSA 1984, nr 2, poz. 117, podkreślił, że w celu realizacji tej zasady konieczne jest przede wszystkim ścisłe przestrzeganie prawa, zwłaszcza w zakresie dokładnego wyjaśnienia okoliczności sprawy, konkretnego ustosunkowania się do żądań i twierdzeń stron oraz uwzględnienia w decyzji zarówno interesu społecznego, jak i słusznego interesu obywateli. Organ administracji jest ponadto obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i ocenić cały materiał dowodowy (art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a.) oraz uzasadnić swoje rozstrzygnięcie według wymagań określonych w przepisie art. 107 § 3 k.p.a.

W konsekwencji uznać należy, iż - wbrew stanowisku organu odwoławczego -

w spornej uchwale nie przeprowadzono pełnego wyjaśnienia przyjętej przez ten organ oceny z zakresu czwartej części egzaminu radcowskiego, a więc nie wyjaśniono

w sposób wszechstronny, dlaczego sporny projekt umowy zbycia udziałów w sp. z o.o. sporządzony na egzaminie przez skarżącą, nie zasługiwał w żaden sposób na ocenę pozytywną.

Mając powyższe na względzie należy uznać, iż w toku ponownego postępowania Komisja Egzaminacyjna II stopnia zobowiązana będzie dokonać jeszcze raz pogłębionej analizy całego zgromadzonego dotychczas materiału dowodowego, która pozwoli na podjęcie właściwej decyzji, zgodnej z treścią przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, kierując się stosownymi wytycznymi Sądu wskazanymi w uzasadnieniu niniejszego wyroku. Organ odwoławczy winien przede wszystkim ustosunkować się szczegółowo w uzasadnieniu uchwały do wskazanych wyżej zarzutów skarżącego, pamiętając jednocześnie o obowiązku płynącym głównie z normy prawnej wyrażonej w przepisie art. 365 ust. 2 ustawy o radcach prawnych.

Uzasadniając postanowienie o odmowie uwzględniania wniosku dowodowego skarżącej, należy zwrócić uwagę, iż postępowanie dowodowe przed sądem administracyjnym i w konsekwencji dokonywanie przez ten sąd ustaleń faktycznych jest dopuszczalne w zakresie uzasadnionym celami postępowania administracyjnego i powinno umożliwiać sądowi dokonywanie ustaleń, które będą stanowiły podstawę oceny zgodności z prawem zaskarżonej decyzji. Oznacza to, że sąd w istocie nie może dokonywać ustaleń, które mogłyby służyć merytorycznemu rozstrzygnięciu sprawy załatwionej zaskarżoną decyzją. Jeżeli zachodzi potrzeba dokonania ustaleń, które mają służyć merytorycznemu rozstrzygnięciu, sąd powinien uchylić zaskarżoną decyzję i wskazać organowi zakres postępowania dowodowego, które organ ten powinien uzupełnić (tak również: B. Dauter /w:/ B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Zakamycze 2005 r., s. 257 i powołany tam m.in. wyrok NSA z dnia 7 lutego 2001 r., sygn. akt V SA 671/00).

W związku z powyższym Sąd uznał, iż to Komisja Egzaminacyjna II stopnia zobowiązana będzie w toku ponownego postępowania administracyjnego, a nie Sąd w toku rozprawy, odnieść się do powołanych przez stronę skarżącą dowodów (uchwał), dokonując ich ewentualnej analizy w kontekście wyjaśnienia zarzutów naruszenia przepisów art. 32 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 8 k.p.a.

Biorąc pod uwagę wskazane uchybienia organu odwoławczego, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie - działa