I GZ 149/12

Uzasadnienie

Postanowieniem objętym zażaleniem Wojewódzki Sąd Administracyjny w R. zwolnił w ½ części F. H. "S." Sp. z o.o. w O. od wpisu od skargi na decyzję Dyrektora Izby Celnej w P. z dnia [...] lutego 2012 r., w przedmiocie odmowy stwierdzenia nadpłaty w podatku akcyzowym, oddalając w pozostałym zakresie wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych.

Sąd I instancji podał, że skarżąca złożyła wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych. Z jej oświadczenia o stanie majątkowym wynika, że wartość zgromadzonych przez nią środków trwałych wynosi [...] zł, wysokość kapitału zakładowego [...] zł, a za poprzedni rok obrotowy spółka odnotowała stratę w wysokości 87 289,32 zł. Skarżąca zadeklarowała również, że dysponuje trzema rachunkami bankowymi, na których zgromadziła kwoty: 26 688,99 zł, 849,89 USD oraz 15 994,30 zł, według stanu na koniec miesiąca poprzedzającego wystąpienie z wnioskiem o przyznanie prawa pomocy. Przed złożeniem wniosku dokonała płatności zaległych faktur, w kwotach: 3.500 zł, 1.000 zł oraz 1.200 zł, pokryła także koszty utrzymania pracowników, na które złożyły się koszty wypłaty należnego im wynagrodzenia, w wysokości 4400 zł, koszty składek na ubezpieczenia społeczne – 2 517 zł, a także należności podatkowe w wysokości 311 zł. Podniosła również, że w tym czasie wpłaciła, tytułem podatku od nieruchomości, kwotę 1 600 zł oraz dokonała zakupów paliwa za 16 000 zł. Z treści wniosku wynika także, że suma wpisów do których uiszczenia została wezwana skarżąca wynosi 26.602 zł. Skarżąca podała, że uiszczenie tej kwoty spowoduje utratę przez nią płynności finansowej, a co za tym idzie, zagrozi jej dalszemu istnieniu.

Sąd I instancji uzasadniając motywy rozstrzygnięcia wskazał, że spółka dysponuje majątkiem, którego wartość przewyższa wielokrotnie wysokość wpisu w przedmiotowej sprawie. W momencie składania wniosku, skarżąca dysponowała środkami, zgromadzonymi na rachunkach bankowych, wystarczającymi na pokrycie kosztów sądowych nie tylko w niniejszej sprawie, ale również w pozostałych sprawach, toczących się przed WSA w R.. Fakt, że skarżąca z tychże środków dokonała spłaty zobowiązań cywilnoprawnych, jak również zakupu towarów, nie mógł zdaniem Sądu I instancji usprawiedliwiać przyznania spółce prawa pomocy w żądanym zakresie, ponieważ przedmiotowe zobowiązania nie korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia przed należnościami publicznoprawnymi, do których zaliczają się również koszty sądowe.

Sąd zwrócił uwagę, że spółka nie podjęła żadnych starań mających na celu pozyskanie stosownych środków na sfinansowanie kosztów jej bieżącej działalności, z którą wiąże się konieczność dochodzenia praw na drodze sądowej.

F. H. "S." Sp. z o.o. w O. zaskarżając postanowienie w całości domagała się jego zmiany poprzez zwolnienie od kosztów w większej części niż 1/2, względnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy WSA w R. do ponownego rozpoznania. Zaskarżonemu postanowieniu zarzuciła naruszenie art. 246 § 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity: Dz.U. z 2012 r. poz. 270), dalej powoływanej jako p.p.s.a., w zw. z art. 243 § 1 p.p.s.a. polegające na zwolnieniu skarżącej tylko od ½ części wpisu sądowego i oddalenie wniosku w pozostałym zakresie.

W uzasadnieniu spółka podała, że ubiegły rok obrotowy zakończyła stratą, a w chwili obecnej wypracowuje jedynie środki na pokrycie bieżących płatności niezbędnych dla jej istnienia. Spieniężenie należących do niej środków trwałych spowodowałoby likwidację spółki. Na dzień 1 czerwca 2012 r. stan jej kont bankowych wynosi 6.639,99 zł jako zabezpieczenie wypłaty wynagrodzeń dla pracowników. Wydatkowanie 13.301 zł doprowadzi do konieczności zwolnienia zatrudnionych osób.

Strona wyjaśniła, że nie może zaciągnąć pożyczki, ponieważ musiałaby ją później spłacać, a jej przychody pozwalają jedynie na pokrycie bieżącej działalności. Spółka zarzuciła pozbawienie jej prawa do sądu.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 199 p.p.s.a. strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Instytucja prawa pomocy w postępowaniu sądowoadministracyjnym, która ma gwarantować możliwość realizacji prawa do sądu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP stanowi odstępstwo od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony. W związku z tym, że w przypadku przyznania prawa pomocy koszty postępowania sądowego pokrywane są z budżetu państwa, korzystanie z tej instytucji powinno mieć miejsce jedynie w wypadkach uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, gdy wnioskodawca rzeczywiście nie posiada żadnych lub wystarczających możliwości sfinansowania kosztów postępowania, a przez to nie może zrealizować przysługującego mu prawa do sądu.

W myśl przepisu art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a. osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Z treści tego przepisu wynika wprost, że ciężar dowodu co do wykazania okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy spoczywa na stronie składającej wniosek o przyznanie tego prawa.

Strona występująca na drogę postępowania sądowego winna mieć świadomość obowiązku ponoszenia kosztów tego postępowania i wnosząc o zwolnienie z tego obowiązku uprawdopodobnić w sposób wiarygodny i rzetelny, że zachodzą przesłanki do uwzględnienia wniosku. Jedynym kryterium oceny wniosku o przyznanie prawa pomocy jest bowiem kryterium finansowe.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, w świetle przedstawionych przez stronę okoliczności należy podzielić stanowisko Sądu I instancji, że nie można przyjąć, iż spółka nie dysponuje dostatecznymi środkami na pokrycie kosztów sądowych we wnioskowanym zakresie. Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że Sąd zbadał sytuację materialną strony, wskazał na wysokość poniesionej w ubiegłym roku straty, przedstawił obecny stan rachunków bankowych, kwoty regulowanych w ostatnim czasie zobowiązań wobec innych podmiotów. Przyznając prawo pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od wpisu sądowego w ½ części Sąd I instancji wziął pod uwagę także fakt, że niniejsza sprawa nie jest jedyną, jaką skarżąca zainicjowała przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w R. i dokonując oceny sytuacji majątkowej spółki uwzględnił również sumę wpisów jakie strona będzie zobowiązana uiścić w pozostałych sprawach.

Skoro spółka nie zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej i osiąga zysk z tej działalności, to nie ma podstaw do traktowania jej w szczególny sposób w stosunku do innych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w zakresie obowiązku ponoszenia kosztów sądowych.

W zażaleniu skarżąca podnosi, że "przychody spółki wystarczają w chwili obecnej jedynie na pokrycie bieżącej działalności spółki". Odnosząc się do powyższego należy wskazać, że koszty sądowe – wbrew temu co zdaje się sugerować skarżąca – również są wydatkami związanymi z bieżącą działalnością spółki. Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się bowiem z możliwością powstania konieczności prowadzenia postępowań sądowych. Inne zobowiązania związane z bieżącą działalnością spółki nie mogą być traktowane priorytetowo w stosunku do obowiązku uiszczenia kosztów sądowych.

Nie można również uznać, że odmowa przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie pozbawi stronę prawa do sądu. Naczelny Sąd Administracyjny konsekwentnie w swoim orzecznictwie podkreśla, że prawo pomocy jest szczególną instytucją postępowania przed sądami administracyjnymi, mającą na celu zagwarantowanie konstytucyjnego prawa do sądu stronom, które nie są w stanie samodzielnie ponieść kosztów postępowania sądowego, a tym samym realizację uprawnień wynikających z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. NSA wskazuje przy tym, że prawo dostępu do sądu nie ma jednak charakteru absolutnego i może być przedmiotem uzasadnionych prawnie ograniczeń. W przypadku, gdy dostęp jednostki do sądu jest ograniczony czy to przez działanie prawa, czy faktycznie, ograniczenie tego prawa nie będzie sprzeczne z wymienionymi wyżej przepisami Konstytucji i Konwencji, gdy ograniczenie dostępu do sądu nie narusza samej istoty tego prawa i gdy zmierza do realizacji uzasadnionego prawnie celu, oraz gdy zachowana została rozsądna relacja proporcjonalności pomiędzy stosowanymi środkami a celem, do realizacji którego stosowane środki zmierzały. Stąd ograniczona ilość funduszy publicznych dostępna na udzielanie pomocy prawnej sprawia, że koniecznością systemu wymiaru sprawiedliwości jest przyjęcie procedury selekcji, a sposób, w jaki ta procedura funkcjonuje w poszczególnych sprawach, winien być pozbawiony arbitralności lub dysproporcjonalności i nie powinien rzutować na istotę prawa dostępu do sądu (vide postanowienia NSA z 17 marca 2009 r., sygn. akt II OZ 243/09, z 30 września 2009 r., sygn. akt II OZ 801/09 i inne oraz powoływany tam wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie P.,C. i S. vs. Wielka Brytania nr 56547/00, LEX nr 75481).

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a. orzekł, jak w sentencji.