II SA/Lu 773/13

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...] stycznia 2012 r., nr [...]Kierownik Sekcji Postępowania Egzekucyjnego Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w L. – działając z upoważnienia Prezydenta Miasta L. – orzekł o zwrocie przez S. K. nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, wypłaconych na rzecz osoby uprawnionej K. N. w okresie od dnia 1 października 2008 r. do dnia 31 stycznia 2009 r., w łącznej wysokości 2.000 zł. Jednocześnie organ wskazał, że przedmiotową należność strona winna uiścić w terminie do dnia 31 marca 2013 r.

W uzasadnieniu organ I instancji wyjaśnił, iż żądane do zwrotu świadczenia z funduszu alimentacyjnego zostały przez niego uznane za nienależnie pobrane na mocy decyzji z dnia [...] lipca 2011 r., nr [...]. S. K. dotychczas nie dokonała spłaty tych należności, co uzasadnia nałożenie na nią obowiązku ich zwrotu w oparciu o przepis art. 23 ust. 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionych do alimentów.

W odwołaniu od powyższej decyzji S. K. podniosła, iż nie może ponosić odpowiedzialności finansowej za błąd organu administracji, który pomimo wiedzy, że jej syn przebywa w rodzinie zastępczej, wypłacał na jego rzecz świadczenia. Strona wniosła ponadto o umorzenie żądanych do zwrotu należności z powodu jej trudnej sytuacji materialnej.

Decyzją z dnia [...] czerwca 2013 r., nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze w L. uchyliło w całości decyzję organu I instancji oraz orzekło co do istoty sprawy w ten sposób, że zażądało zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego na rzecz osoby uprawnionej K. N. za okres od 1 października 2008 r. do 31 stycznia 2009 r. w łącznej kwocie 2.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami, które dzień wydania zaskarżonej decyzji wynoszą 281,10 zł, w terminie 14 dni od otrzymania decyzji Kolegium.

Zdaniem Kolegium, fakt nienależnego pobrania przez S. K. świadczeń z funduszu alimentacyjnego w łącznej wysokości 2000 zł jest bezsporny i został stwierdzony decyzją Prezydenta Miasta L. z dnia [...] lipca 2011 r., która wobec utrzymania jej w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z dnia [...] grudnia 2011 r., nr [...], stała się ostateczna. Nałożenie na odwołującą obowiązku zwrotu tych świadczeń jest natomiast obligatoryjnym następstwem tych decyzji. Konieczność uchylenia rozstrzygnięcia organu I instancji wynikała natomiast – jak wyjaśnił organ odwoławczy – z wadliwego określenia w niej terminu zwrotu należności głównej oraz pominięcia ustalenia ustawowych odsetek.

Odnosząc się natomiast do argumentów odwołania wskazujących na trudną sytuację materialną i zdrowotną S. K., Kolegium stwierdziło, że mogą one zostać wzięte pod uwagę dopiero w ewentualnym postępowaniu w przedmiocie umorzenia nienależnie pobranych świadczeń, którego wszczęcie uwarunkowane jest złożeniem przez zobowiązaną stosownego wniosku do właściwego organu.

S. K. wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie skargę na powyższą decyzję organu odwoławczego. Skarżąca ponownie podniosła, iż Ośrodek Pomocy Społecznej w O., wypłacając jej żądane obecnie do zwrotu świadczenia, posiadał wiedzę, że jej syn przebywa w rodzinie zastępczej. W ocenie strony organ próbuje "obarczyć ją winą" za zaistniałą sytuację, pomimo, iż ona "nic nie zataiła". Ponadto skarżąca zarzuciła organowi I instancji, iż w toku postepowania uniemożliwił jej wgląd w akta sprawy.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację wyrażoną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Na wstępie należy podnieść, że zgodnie z art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Oznacza to, że Sąd ocenia zaskarżoną decyzję z punktu widzenia jej zgodności z prawem materialnym i przepisami postępowania administracyjnego, według stanu faktycznego i prawnego w dacie wydania tego aktu, nie rozstrzygając przy tym pod kątem słuszności, czy też celowości i nie kierując się zasadami współżycia społecznego. Sąd nie jest zatem władny oceniać takich okoliczności jak pokrzywdzenie strony decyzją lub czy decyzja wiąże się z negatywnymi skutkami dla strony.

Rozpoznając sprawę według powyżej wskazanych kryteriów Sąd uznał, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie. Zaskarżona decyzja nie narusza bowiem prawa w stopniu uzasadniającym jej wyeliminowanie z obrotu prawnego.

Materialnoprawną podstawę zaskarżonej decyzji stanowił przepis art. 23 ust. 1 i 7 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 1228 ze zm., dalej: "ustawa"). Zgodnie z tym unormowaniem osoba, która pobrała nienależnie świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami (ust. 1), które są naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego, do dnia spłaty (ust. 7).

W ocenie Sądu w rozpoznawanej sprawie spełnione zostały przesłanki do zastosowania przez organy administracji powyższego przepisu i nakazania skarżącej zwrotu należności pobranych z funduszu alimentacyjnego (na rzecz osoby uprawnionej – K. N., w okresie od dnia 1 października 2008 r. do dnia 31 stycznia 2009 r.). Jak wynika bowiem z decyzji Prezydenta Miasta L. z dnia [...] lipca 2011 r., nr [...], wskazane wyżej świadczenia, w łącznej wysokości 2.000 zł, uznano za nienależenie pobrane. Rozstrzygniecie to stało się ostateczne, bowiem zostało utrzymane w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Ostatecznego w L. z dnia [...] grudnia 2011 r., nr [...]. Jest ono również prawomocne, bowiem prawomocnym postanowieniem z dnia 9 lipca 2012 r., sygn. akt II SA/Lu 475/12 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie odrzucił skargę S. K. na powyższą decyzję organu II instancji.

Ponadto należy wskazać, że Prezydent Miasta L. decyzją z dnia [...] lipca 2011 r. nr [...] uchylił z dniem 1 października 2008 r. decyzję Burmistrza Miasta O. z dnia [...] października 2008 r., nr [...] w części dotyczącej przyznania S. K. prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz jaj syna K. N. na okres od dnia 1 października 2008 r. do dnia 30 września 2009 r. Z akt sprawy nie wynika, by decyzja ta stała się przedmiotem odwołania strony, a zatem należy przyjąć, że jest ona ostateczna. Tym samym z obrotu prawnego zostało wyeliminowane rozstrzygnięcie, na mocy którego skarżącej wypłacano świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz uprawnionego K. N. w okresie od dnia 1 października 2008 r. do dnia 31 stycznia 2009 r. Niemniej jednak należy wyjaśnić, że dla uznania tych świadczeń za nienależnie pobrane oraz orzeczenia przez organ o ich zwrocie, po zakończeniu okresu świadczeniowego objętego decyzją z dnia [...] października 2008 r., uchylenie tej decyzji nie było już konieczne (por. wyrok NSA z 19 stycznia 2009 r., sygn. akt I OSK 535/08).

Wobec wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji organu I instancji przyznającej S. K. świadczenie z funduszu alimentacyjnego w okresie obejmującym okres od dnia 1 października 2008 r. do dnia 31 stycznia 2009 r. oraz funkcjonowania w obrocie prawnym ostatecznej decyzji stwierdzającej, iż należności pobrane przez S. K. w tym okresie są świadczeniami nienależnie pobranymi, zasadnym stało się zobowiązanie skarżącej na podstawie art. 23 ustawy do zwrotu tych świadczeń. Podkreślić w tym miejscu należy, że zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem, niedopuszczalne jest jednoczesne orzekanie o uznaniu świadczenia z funduszu alimentacyjnego za nienależnie pobrane i o jego zwrocie (por. wyrok NSA z dnia 22 lipca 2010 r., sygn. akt I OSK 620/10, a także wyroki wojewódzkich sądów administracyjnych, w tym: wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 5 stycznia 2012 r., sygn. akt II SA/Bd 1263/11, wyrok WSA w Poznaniu z dnia 13 lipca 2011 r., sygn. akt IV SA/Po 438/11 oraz wyrok WSA w Łodzi z dnia 8 grudnia 2009 r., sygn. akt II SA/Łd 804/09). W konsekwencji decyzja o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia podejmowana na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy poza tym, że może być podjęta dopiero po wydaniu ostatecznej decyzji o uznaniu świadczenia za nienależnego, stanowi jej bezpośrednią konsekwencję i ma charakter związany. Innymi słowy, wobec tego, że decyzja o uznaniu świadczenia za nienależnie pobrane stała się ostateczna, organ jest zobligowany do wydania decyzji o jego zwrocie, zaś niedopuszczalne byłoby wówczas ponowne weryfikowanie, czy świadczenie to spełnia znamiona świadczenia nienależnie pobranego w rozumieniu art. 2 pkt 7 ustawy – skoro zagadnienie to zostało już rozstrzygnięte ostateczną decyzją administracyjną. W konsekwencji – jak słusznie stwierdził organ odwoławczy – zarzuty skarżącej co do zasadność uznania pobranych przez nią na rzecz syna K. N. w okresie od dnia 1 października 2008 r. do dnia 31 stycznia 2009 r. świadczeń, podnoszone w toku niniejszego postępowania administracyjnego, nie mogły mieć wpływu na jego wynik.

Mając jednak na uwadze to, że skarga S. K. na decyzje uznające sporne świadczenia za nienależnie pobrane, została przez Sąd postanowieniem z dnia 9 lipca 2012 r., sygn. akt II SA/Lu 475/12 odrzucona, co nie rodzi skutku powagi rzeczy osądzonej, zasadnym było dokonanie w niniejszym postępowaniu sądowoadministracyjnym, w ramach dyspozycji art. 134 § 1 i 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. 2012 r., poz. 270 ze zm.), oceny prawidłowości tych rozstrzygnięć, jako mieszczących się w granicach niniejszej sprawy.

Zgodnie z art. 2 pkt 7 ustawy za nienależnie pobrane świadczenia uznaje się świadczenia z funduszu alimentacyjnego:

a) wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części,

b) przyznane lub wypłacone w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia,

c) wypłacone bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, jeżeli stwierdzono nieważność decyzji przyznającej świadczenie albo w wyniku wznowienia postępowania uchylono decyzję przyznającą świadczenie i odmówiono prawa do świadczenia,

d) wypłacone, w przypadku gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała, niezgodnie z kolejnością określoną w art. 28, zaległe lub bieżące alimenty, do wysokości otrzymanych w tym okresie alimentów.

Z kolei w myśl art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy świadczenia z funduszu alimentacyjnego nie przysługują, jeżeli osoba uprawniona została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie lub w pieczy zastępczej.

Jak wynika z akt sprawy, syn skarżącej K. N., na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w O. z dnia [...] listopada 2011 r., sygn. akt [...], został umieszczony w rodzinie zastępczej, którą ustanowiono jego dziadków – B. i R. małż. B. Władza rodzicielska skarżącej nad dzieckiem została zaś postanowieniem tym ograniczona. Wprawdzie postanowieniem z dnia [...] kwietnia 2008 r. (o tej samej sygnaturze) powyższy Sąd przywrócił S. K. władzę rodzicielską nad – jak wskazano w sentencji – K. N. i W. N., jednak następnie postanowienie to zostało sprostowane postanowieniem z dnia [...] czerwca 2008 r., poprzez wpisanie w jego sentencji w miejsce nazwiska "K. N." nazwiska "K. N.".

Wobec powyższego należy stwierdzić, że w chwili przyznania skarżącej świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz K. N., tj. w dniu [...] października 2008 r., jej władza rodzicielska nad tym synem była nadal ograniczona i w związku z tym nadal przebywał on w ustanowionej rodzinie zastępczej. Okoliczność ta – stosownie do powołanego wyżej art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy – stanowiła negatywną przesłankę pobierania przez nią tego świadczenia, zaś pouczenie o tym fakcie – co wymaga podkreślenia – jest zawarte we wniosku o ustalenie prawa do świadczeń alimentacyjnych, którego wzór określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie sposobu i trybu postępowania, sposobu ustalania dochodu oraz wzorów wniosku, zaświadczeń i oświadczeń o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego (Dz. U. z 2010 r., Nr 123, poz. 836 ze zm.). W decyzji z dnia [...] października 2008 r. skarżąca została natomiast dodatkowo pouczona, że nienależnie pobrane świadczenia z funduszu alimentacyjnego podlegają zwrotowi. Pomimo tych pouczeń skarżąca nie poinformowała organu o wystąpieniu powyższej, negatywnej przesłanki pobierania przez nią świadczenia ani w chwili ubiegania się jego przyznanie, ani przez cały okres jego wypłacania. W świetle tych ustaleń nie budzi żadnych wątpliwości, że uznanie decyzją Prezydenta Miasta L. z dnia [...] lipca 2011 r. (utrzymaną następnie w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z dnia [...] grudnia 2011 r.) pobranych przez skarżącą w okresie od dnia 1 października 2008 r. do dnia 31 stycznia 2009 r. świadczeń za pobrane nienależnie, było w pełni uzasadnione.

Wskazać należy, że zasadnym było wydanie przez organ odwoławczy w niniejszej sprawie na podstawie art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. decyzji o charakterze reformatoryjnym. Wzruszenie decyzji organu I instancji z dnia 24 stycznia 2013 r. i ponowne orzeczenie co do istoty sprawy było uzasadnione jej wadliwością polegającą na naruszeniu zarówno przepisów postępowania jak i prawa materialnego. Po pierwsze bowiem, organ I instancji błędnie wyznaczył skarżącej termin zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, tj. wskazał w tym zakresie konkretną datę, a zatem pominął warunek uzyskania przez tę decyzję waloru wykonalności. Po drugie zaś organ ten pominął żądanie zwrotu odsetek od należności głównej, pomimo wyraźnej w tym zakresie dyspozycji przepisu art. 23 ust. 1 i 7 ustawy. Powyższe wady decyzji pierwszoinstancyjnej zostały prawidłowo przez organ odwoławczy skorygowane. Wyznaczenie skarżącej przez Kolegium

14-dniowego terminu do uiszczenia spornych należności, biegnącego od dnia doręczenia jej decyzji organu odwoławczego było prawidłowe, bowiem decyzja ta, jako ostateczna, już w chwili jej wydania była wykonalna (jej wykonalność została wstrzymana dopiero przez Sąd postanowieniem z dnia 16 października 2013 r.). Organ odwoławczy uzupełnił też nałożony na skarżącą obowiązek o żądanie zwrotu ustawowych odsetek od należności głównej, których wartość podał w sentencji decyzji. W tym miejscu należy jednak wyjaśnić, że wysokość odsetek ustalona przez Kolegium różnić się będzie od wysokości rzeczywistego zobowiązania strony w tym zakresie, albowiem wzrośnie ona o dodatkowe odsetki naliczone - stosownie do art. 23 ust. 7 ustawy - do dnia spłaty należności głównej.

Końcowo należy stwierdzić, że słuszne jest stanowisko organu odwoławczego, iż w ramach niniejszego postępowania, nie był on uprawniony do rozstrzygnięcia wniosku strony zawartego w odwołaniu od decyzji pierwszoinstancyjnej, o umorzenie żądanych do zwrotu należności. O umorzeniu na podstawie art. 23 ust. 8 ustawy nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego organ właściwy wierzyciela może bowiem orzec dopiero po wydaniu ostatecznej decyzji w przedmiocie ich zwrotu (por. wyroki WSA w Lublinie: z dnia 31 grudnia 2012 r., sygn. akt II SA/Lu 768-768/12 oraz z dnia 14 marca 2013 r., sygn. akt II SA/Lu 138/13). Dopiero wówczas dopuszczalne jest zatem również badanie, czy sytuacja życiowa osoby zobowiązanej w rzeczywistości pozwala jej na spłatę nienależnie pobranych świadczeń.

Z tych wszystkich względów Sąd, działając na podstawie art. 151 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. 2012 r., poz. 270 ze zm.) orzekł, jak w pkt I sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, zawarte w pkt II sentencji, znajduje natomiast uzasadnienie w art. 250 powołanej ustawy oraz § 19 pkt 1 w zw. z § 18 ust. 1 pkt 1 lit. "c" i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 461).