VI SA/Wa 708/11

Uzasadnienie

Komisja Egzaminacyjna II Stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego (dalej Komisja Egzaminacyjna II) uchwałą z dnia [...] stycznia 2011 r., znak: [...], na podstawie

art. 368 ust. 1, 9 i 12 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych

(Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 z późn. zm.), dalej: "radc. pr." w związku

z art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm., dalej: "k.p.a."), po rozpatrzeniu odwołania P. Z. (nazywanego dalej: "skarżącym") od uchwały nr [...] z dnia [...] sierpnia 2010 r. Komisji Egzaminacyjnej nr [...] do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego przy Ministrze Sprawiedliwości z siedzibą w [...] w sprawie ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego, utrzymała w mocy zaskarżoną uchwałę.

Do wydania zaskarżonej uchwały doszło w oparciu o następujące ustalenia:

Komisja Egzaminacyjna nr [...] do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego przy Ministrze Sprawiedliwości z siedzibą w [...] uchwałą nr [...] z dnia [...] sierpnia 2010 r. stwierdziła, że skarżący uzyskał negatywny wynik z egzaminu radcowskiego. Skarżący z części pierwszej egzaminu (zestaw pytań testowych) otrzymał ocenę dostateczną, z drugiej części egzaminu (prawo karne) - ocenę dostateczną, z trzeciej części egzaminu (prawo cywilne) - ocenę niedostateczną, z czwartej części (prawo gospodarcze) - ocenę dostateczną, z piątej części (prawo administracyjne) - ocenę dostateczną.

Komisja Egzaminacyjna, powołując się na art. 366 ust. 1 radc. pr., zgodnie z którym pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego otrzymuje zdający, który z każdej części egzaminu adwokackiego otrzymał ocenę pozytywną, wskazała, iż skarżący uzyskał wynik negatywny z egzaminu radcowskiego.

Uchwałę tę skarżący odebrał w dniu [...] sierpnia 2010 r.

Pismem z dnia 8 września 2010 r. skarżący wniósł odwołanie od powyższej uchwały do Komisji Egzaminacyjnej II Stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego, wnosząc o uchylenie zaskarżonej uchwały i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez ustalenie, iż uzyskał pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego.

Skarżący podniósł następujące zarzuty względem uchwały w zakresie ocen cząstkowych w niej wskazanych:

1. zbyt surową ocenę pracy, pomimo że czyniła zadość podstawowemu wymogowi apelacji, a ponadto sporządzona apelacja spełniała warunki formalne pisma procesowego oraz prawidłowo określała główny zarzut – wadliwe przyjęcie przez sąd, iż strony łączyła umowa deweloperska,

2. uznanie za błąd żądania zasądzenia przez sąd odwoławczy kwoty 15.000zł tytułem utraconej przez powodów ulgi podatkowej przy jednoczesnym zarzucie niedochodzenia kwoty 120.000 zł, zdaniem skarżącego nie będącej wystarczająco udowodnioną ani zasadną,

3. brak jakiegokolwiek uzasadnienia niektórych zarzutów stawianych przez członków Komisji Egzaminacyjnej w praktyce uniemożliwiającego skarżącemu polemikę czy stawianie zarzutów niezgodnych ze stanem faktycznym, jak rzekomego żądania powołania biegłego w apelacji, którego skarżący nie zgłaszał,

4. rażącą surowość oceny pracy w kontekście jej staranności i czytelności.

Skarżący nie podzielił stanowisk obu egzaminatorów sprawdzających jego pracę. Wskazał, że przygotowana apelacja spełniała wymogi formalne, prawidłowo odniósł się do istoty sprawy, która sprowadzała się do wykładni umowy łączącej strony i zastosował właściwe przepisy prawa materialnego: art. 63, 471, 389,

390 § 3 i 394 Kodeksu cywilnego, jak również prawidłowo zażądał zasądzenia od pozwanej kosztów postępowania za obie instancje. P. Z. podniósł, iż także prawidłowo zażądał zmiany wyroku i zasądzenia na rzecz powodów kwoty 81.000 zł, na którą składały się: 10.000 zł tytułem wpłaconego zadatku, 10.000 zł tytułem zwrotu kosztów obsługi kredytu bankowego, 15.000 zł tytułem zwrotu utraconej ulgi podatkowej oraz 46.000 zł tytułem skapitalizowanych odsetek od zasądzonej kwoty, co miały potwierdzać powołane w pracy orzeczenia Sądu Najwyższego. Skarżący krytycznie odniósł się do stanowiska, że nie zażądał utraconych korzyści, których wysokości egzaminator nie podał. Przyjmując, że miałaby być to kwota 150.000 zł, skarżący stwierdził, że celowo tej kwoty nie dochodził, gdyż nie został wykazany fakt utraty korzyści przez powodów, a przy tym dochodzenie tej należności w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego i doktryny wydawało się wątpliwe. Argumenty zostały obszernie przedstawione w omawianej apelacji. W konsekwencji żądanie tej kwoty naraziłoby powodów na dodatkowe koszty (wpis sądowy) w wysokości 7.500zł, który apelującym wskutek oddalenia w zakresie utraconych korzyści nie zostałby zasądzony. Skarżący nie podzielił stanowiska egzaminatora co do przedawnienia zadatku, gdyż roszczenia wynikały z umowy deweloperskiej a nie z umowy przedwstępnej i w takiej sytuacji okres przedawnienia roszczeń wynosi

10 lat. Zdaniem skarżącego przedstawiona przez niego w apelacji koncepcja leżała w interesie strony, a wartość przedmiotu zaskarżenia nie była za niska (81.000 zł). Co do szaty graficznej, skarżący uznał, że praca była napisana czytelnie, strony zostały ponumerowane, a ilość skreśleń i nadpisań nie była nadmierna, i nie czyniła jej nieczytelną.

Co drugiej oceny cząstkowej z tej samej pracy skarżący zauważył, że egzaminator nie odniósł się czy zostały spełnione wymogi formalne apelacji ani nie wskazał na czym miały polegać nieprawidłowości w interpretacji przepisów prawa materialnego. Nie podzielił stanowiska, że działał z pokrzywdzeniem powodów, gdyż pominął odszkodowanie w związku z niewykonaniem umowy i dodatkowo zażądał skapitalizowanych odsetek nie objętych pozwem. Skarżący podkreślił, że sąd odwoławczy miał pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia.

P. Z. stanął na stanowisku, że spełnienie wymogów formalnych apelacji oraz prawidłowe zdefiniowanie rozwiązywanego problemu powinny zagwarantować jemu co najmniej ocenę dostateczną, zwłaszcza, że kazus był o dużym stopniu trudności. Ponadto organ powinien był też uwzględnić, iż pracę sporządzał aplikant w warunkach egzaminacyjnych.

Przy uwzględnieniu powyższych zastrzeżeń skarżący, w jego ocenie, z pracy z prawa cywilnego powinien uzyskać ocenę pozytywną.

Komisja Egzaminacyjna II wskazała na wstępie, że z mocy

art. 368 ust. 12 radc. pr. do postępowania przed komisją odwoławczą stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, co wyłącza stosowanie Kodeksu postępowania administracyjnego wprost w sytuacji, gdy kwestie związane z postępowaniem zostały uregulowane w przepisach ustawy o radcach prawnych. W pozostałym zakresie, przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego winny znaleźć zastosowanie, z uwzględnieniem specyfiki postępowania przed Komisją Egzaminacyjną II, uregulowanej w rozporządzeniu wykonawczym.

Do rozpatrywania spraw w obu instancjach powołane zostały wieloosobowe organy szczególne o specyficznych kompetencjach. Kwestie związane z funkcjonowaniem tych organów, w tym z trybem i sposobem działania komisji odwoławczej, z mocy delegacji ustawowej zawartej w art. 368 ust. 14 pkt 4 radc. pr. uregulowano w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2009 r. w sprawie komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego (Dz. U. Nr 164, poz. 1314, dalej: "rozporządzenie").

W przepisie § 5 ust. 2 pkt 1 i ust. 3 powyższego rozporządzenia wskazano na konieczność sporządzenia w toku postępowania odwoławczego pisemnej opinii dotyczącej zasadności jedynie "zarzutów podniesionych w odwołaniu", określono także o "zakresie odwołania" oraz o "zasadności poszczególnych zarzutów podniesionych w odwołaniu". Wymogi te dotyczą wprost jedynie opinii, a więc ograniczają zawartość tego dokumentu.

Z kolei, w § 5 ust. 4 wymienionego rozporządzenia ustanowiono procedurę głosowania członków komisji odwoławczej w procesie podejmowania przez tę komisję decyzji w konkretnych sprawach. Przepis ten reguluje wyłącznie procedurę (tryb i sposób) działania Komisji Egzaminacyjnej II, jako organu odwoławczego, ale nie reguluje i nie zmienia zasad orzekania oraz zakresu orzekania Komisji. Nie wskazuje bowiem, jakie rozstrzygnięcia podejmuje Komisja. Powołując się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 marca 1996 r.,

sygn. akt SA/Wr 1996/95, Komisja Egzaminacyjna II podała, że ani ustawa, ani tym bardziej rozporządzenie, nie zmieniają naczelnej zasady orzekania w postępowaniu administracyjnym, wynikającej z art. 7, art. 15, art. 138 k.p.a., tj. dwukrotnego rozstrzygnięcia tej samej sprawy, nie zaś wyłącznie kontroli zasadności argumentów podniesionych w stosunku do orzeczenia organu I instancji. Zatem, zdaniem Komisji Egzaminacyjnej II, użycie w § 5 ust 4 rozporządzenia zwrotu odnoszącego się do kolejności głosowania, podobnie jak i te przepisy, które określają zakres opinii sporządzanej przez członka Komisji Egzaminacyjnej II, nie oznaczają, że rozporządzenie to zawęża zakres kontroli odwoławczej tego organu. Co więcej, przepisy rozporządzenia nie mogą wyłączyć stosowania tych zasad kontroli, które określone zostały w k.p.a. Organ ten może bowiem, działając na korzyść zdającego (art. 139 k.p.a.) objąć kontrolą także części "niezaskarżone" i podwyższyć przyznaną ocenę z danej części egzaminu, niezależnie od tego, czy odwołujący sformułował w tym zakresie zarzuty. Organ odwoławczy kontroluje zatem odwołanie zgodnie z tą zasadą, bacząc jednak oczywiście, aby uzasadnienie uchwały zawierało przede wszystkim argumentację odnoszącą się do podniesionych zarzutów odwołania.

W związku z powyższym, szczegółowe ustosunkowanie się Komisji Egzaminacyjnej II winno obejmować te zarzuty i argumenty, które zostały zawarte w odwołaniu skarżącej, ale ocena i rozstrzygnięcie co do zaskarżonej uchwały musi wiązać się z całościową oceną jej zasadności, zgodnie z przedstawioną powyżej zasadą dwukrotnego rozpoznania sprawy co do istoty.

Komisja Egzaminacyjna II, odnosząc powyższe przepisy do wniesionego odwołania stwierdziła, że skarżący zakwestionował ocenę uzyskaną z pracy z zakresu prawa cywilnego i w tym właśnie zakresie konieczne było odniesienie się do podniesionych zarzutów, także przez pryzmat argumentów zawartych w uzasadnieniu odwołania.

Dokonując oceny trafności zarzutów, Komisja Egzaminacyjna II przeanalizowała argumenty przedstawione przez egzaminatorów – członków Komisji Egzaminacyjnej I oraz przedstawiła własną ocenę kwestionowanej pracy. Organ sformułował kryteria oceny jego pracy z uwzględnieniem faktu, że została sporządzona apelacja w imieniu powodów. Zatem pozytywna ocena powinna być uzależniona od tego czy apelacja odpowiada wymogom formalnym oraz czy w świetle wyroku sądu I instancji i jego uzasadnienia, zdający podniósł wszelkie możliwe zarzuty, które mogłyby prowadzić do uwzględnienia apelacji na korzyść powodów.

Komisja Egzaminacyjna II stwierdziła że jedynie co do zasady zostały zachowane wymogi formalne ocenianej apelacji przewidziane przez art. 126 i 368 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.). Jednakże ta okoliczność nie mogła być wystarczająca do wystawienia oceny pozytywnej z pracy z prawa cywilnego, a w konsekwencji z całego egzaminu radcowskiego, gdyż uchybienia, które popełnił skarżący w tejże pracy były na tyle istotne, iż nie pozwalały na ocenienie jej z wynikiem pozytywnym.

W ocenie Komisji Egzaminacyjnej II skarżący nieudolnie wskazał zaskarżoną część wyroku oraz niezbyt prawidłowo sformułował zarzuty i wnioski apelacji. Uczynił to nieporadnie prawniczo, czyniąc jednocześnie skreślenia, nadpisania, odnośniki, co czyniło ten fragment pracy mało czytelnym i nieprzejrzystym. P. Z. zaskarżał części wyroku, który zawierał punkty, zaskarżył w całości część wyroku oddalającą powództwo w pozostałej części czyli do kwoty 195.000 zł, jednocześnie wskazując jako przedmiot zaskarżenia kwotę 81.000 zł. W takiej sytuacji nie wnosił apelacji od całości oddalonego powództwa. Ponadto we wniosku wnosił o zasądzenie poszczególnych kwot z ustawowymi odsetkami, choć powinien żądać podwyższenia zasądzonej przez sąd I instancji kwoty wraz z odsetkami. Jednakże jako najistotniejszą wadę dyskwalifikującą pracę skarżącego Komisja Egzaminacyjna II uznała zdecydowanie za wąski zakres zaskarżenia, w którym dodatkowo zawierało się niedopuszczalne żądanie skapitalizowanych odsetek od kwoty 260.000 zł (nie było podnoszone w postępowaniu przed sądem I instancji). Ponadto kwota skapitalizowanych odsetek nie wchodzi w zakres wartości przedmiotu zaskarżenia, co tylko narażało powodów na konieczność uiszczenia bezpodstawnie zawyżonej opłaty od apelacji. Co do kwoty 15.000 zł z tytułu ulgi podatkowej powodowie przed sądem I instancji nie udowodnili tego roszczenia. Zgłoszenie wniosków dowodowych dopiero w postępowaniu apelacyjnym, na mocy art. 381 k.p.c. mogło spowodować ich oddalenie, a w konsekwencji nieudowodnienie tego roszczenia. Omyłkowe opisanie wniosków dowodowych zawartych apelacji przez członka Komisji Egzaminacyjnej I jako dowodu opinii z biegłego zamiast z dokumentów, nie miało wpływu na zasadność oceny pracy zaprezentowanej przez tego egzaminatora.

Organ odwoławczy zauważył, że skarżący przyjął koncepcję umowy deweloperskiej, która dawała znacznie szersze możliwości zabezpieczenia interesu powodów aniżeli koncepcja umowy przedwstępnej. W takiej sytuacji można było dochodzić rzeczywistych strat, jak i utraconych korzyści, w tym spornej kwoty 150.000 zł z tytułu wzrostu ceny mieszkania. Skarżący zatem nie wniknął w problem przyjętej koncepcji. Skarżący także nie uzasadnił przyjętej koncepcji umowy deweloperskiej. Niewystarczające było jedynie powołanie się na orzeczenie Sądu Najwyższego bez odniesienia się do stanowiska sądu I instancji.

W takiej sytuacji, w granicach zaskarżenia powodowie uzyskaliby tylko 20.000zł. Zatem apelacja nie zabezpieczała usprawiedliwionych interesów powodów.

Zarzuty podnoszone w apelacji nie spełniały minimum wymaganego do pozytywnej oceny pracy skarżącego, gdyż apelacja przede wszystkim nie zabezpieczała słusznego interesu powodów jako mocodawców.

Odnosząc się do argumentów skarżącego, że sąd odwoławczy nie jest związany zarzutami apelacyjnymi, Komisja Egzaminacyjna II stwierdziła, że sąd jednak jest związany granicami apelacji i niezgłoszenie pewnych roszczeń stanowi przeszkodę do ich uwzględnienia.

Organ odwoławczy podzielił również zarzut, że skarżący nieprawidłowo sformułował wniosek o zasądzenie kosztów procesu.

Komisja Egzaminacyjna II wskazała, że sąd I instancji nieprawidłowo ustalił datę początkową płatności odsetek od uwzględnionej części powództwa. Jednocześnie też zaznaczyła, że w omawianym zadaniu możliwe było przyjęcie dwóch różnych początkowych dat płatności odsetek. Zatem należało zaskarżyć rozstrzygnięcie sądu I instancji i w tym zakresie, ale z innym uzasadnieniem, aniżeli przedstawione przez skarżącego.

Organ odwoławczy zauważył, że kompozycja pracy jest nieudolna, co powoduje brak jedności między zarzutami a uzasadnieniem.

Organ odwoławczy zaznaczył, że skarżący sporządzał apelację jako radca prawny. Zatem wymagania co do jej formy, treści i poziomu są wyższe aniżeli w sytuacji, gdyby apelację sporządzała sama strona. Apelację taką powinna cechować profesjonalność, czego nie można było przypisać pracy skarżącego. Kryteria oceny prac zawiera art. 365 ust. 2 radc. pr. Jednakże katalog ten nie jest zamknięty. Przepis art. 364 ust. 1 radc. pr. wprowadza dodatkowe elementy, które winny być brane pod uwagę przy ocenie pracy osób uczestniczących w egzaminie radcowskim.

W świetle powyższych kryteriów, zdaniem Komisji Egzaminacyjnej II uchybienia w omawianej pracy były na tyle istotne, że uzasadniały negatywną ocenę pracy. Oznaczało to, że skarżący nie opanował w wystarczającym stopniu materiału prawniczego oraz umiejętności stosowania prawa w praktyce.

Pismem z dnia [...] lutego 2011 r. skarżący wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na uchwałę Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego, wnosząc o jej uchylenie i zasądzenie kosztów postępowania.

Zaskarżonej uchwale skarżący zarzucił:

1. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy:

a) to niezastosowanie jest art. 7, 77 § 1 w zw. art. 140 k.p.a. polegające na niewyjaśnieniu stanu faktycznego sprawy ze względu na zaniechanie przeprowadzenia postępowania dowodowego i zbadania poprawności treści zadania z części trzeciej egzaminu radcowskiego (prawa cywilnego), a także zbadania rozbieżności przy ocenianiu prac mających podobne rozwiązania przez różne Komisje Egzaminacyjne I stopnia i Komisję Egzaminacyjną II. Organ pominął i nie zbadał:

- nie porównał pracy skarżącego z pracami z prawa cywilnego innych zdających, którzy przedmiot zaskarżenia określili na kwotę niższą aniżeli 150.000 zł i otrzymali ocenę pozytywną, ocenianych przez pozostałe Komisje Egzaminacyjne I w [...] a także uzasadnień ocen cząstkowych prac z prawa cywilnego na egzaminie radcowskim, w których wartość przedmiotu zaskarżenia określono na kwotę niższą niż 150.000 zł, wystawionych przez egzaminatorów pozostałych Komisji Egzaminacyjnych I stopnia na terenie [...], co uwidoczniłoby różnice w wystawianych ocenach za podobne rozwiązania kazusu przez Komisje Egzaminacyjne I stopnia;

- nie przeprowadził dowodu z porównania uchwały Komisji Egzaminacyjnej II z innymi uchwałami tej Komisji, dotyczącymi części trzeciej z egzaminu radcowskiego, w których zdający określili wartość przedmiotu zaskarżenia poniżej 150.000 zł i otrzymali ocenę pozytywną, co uwidoczniłoby różnice w wystawianych ocenach za podobne rozwiązania kazusu przez Komisję Egzaminacyjną II,

- dowodu z opinii z dnia [...] sierpnia 2010 r. prof. dr hab. M. R. wskazującej, że zadanie z prawa cywilnego na egzaminie radcowskim nie spełniało wymogów pod względem merytorycznej poprawności skonstruowania zadania oraz skali trudności;

- postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 sierpnia 2010 r.,

sygn. akt S 3/10 na okoliczność, iż zadanie z prawa cywilnego nie spełniało wymogów pod względem merytorycznej poprawności skonstruowania zadania oraz skali trudności;

- dowodu z Opisu istotnych zagadnień na okoliczność, iż stanowił jedną z podstaw sporządzenia uzasadnień ocen cząstkowych pracy skarżącego z zakresu prawa cywilnego przez egzaminatorów Komisji Egzaminacyjnej I i II stopnia,

- dowodu z komunikatu Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 23 sierpnia 2010r. na okoliczność, iż wszyscy egzaminatorzy uczestniczyli w spotkaniu, którego celem było ujednolicenie kryteriów oceny prac z zakresu cywilnego, podczas gdy kryteria zostały określone w ustawie o radcach prawnych;

b) art. 107 § 3 k.p.a. poprzez nieodniesienie się w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały do wszystkich twierdzeń, argumentów i wniosków skarżącego zawartych w odwołaniu oraz użyciu stwierdzeń odmawiających racji stanowisku skarżącego nie stanowiących merytorycznej argumentacji;

2) naruszenie prawa materialnego:

- art. 92 ust. 1 Konstytucji RP poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wskutek przyjęcia przez organy obu instancji jako jednego z kryteriów oceny pracy skarżącego Opisu istotnych zagadnień, pomimo że Opis ten, przygotowany na mocy § 5 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 kwietnia 2009 r. w sprawie zespołu do przygotowania zestawu pytań testowych oraz zadań na egzamin radcowski oraz wykazu tytułów aktów prawnych (Dz. U. Nr 70, poz. 606), dalej: "rozporządzenie z 29.04.2009 r." nie ma umocowania w treści art. 36 ust. 12 radc. pr. zawierającym delegację ustawową do wydania wspomnianego rozporządzenia,

- art. 365 ust. 2 radc. pr. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, sprowadzające się do oceny przez organ całości pracy w oparciu o jedno kryterium – uwzględniania interesu strony, podczas gdy spełnienie pozostałych kryteriów wymienionych w cytowanym przepisie Komisja Egzaminacyjna II uznała za niewystarczające do pozytywnej oceny pracy skarżącego.

Komisja Egzaminacyjna II Stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego w odpowiedzi na skargę podtrzymała swoje stanowisko i wniosła o oddalenie skargi. Wniosła także o oddalenie wniosków dowodowych skarżącego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269 z póżn. zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. W świetle powołanego przepisu ustawy Wojewódzki Sąd Administracyjny w zakresie swojej właściwości ocenia zaskarżoną decyzję administracyjną z punktu widzenia jej zgodności z prawem materialnym i przepisami postępowania administracyjnego, według stanu faktycznego i prawnego obowiązującego w dacie wydania tej decyzji.

Jednocześnie wymaga podkreślenia, że Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną, zgodnie z art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.), dalej: "p.p.s.a.".

Rozpatrując sprawę w świetle powyższych kryteriów należy stwierdzić, że skarga P. Z. nie jest uzasadniona, gdyż w trakcie przeprowadzonego postępowania nie doszło do istotnego naruszenia procedury administracyjnej, w szczególności art. 7 i art. 77 § 1 k.p.a., art. 80 k.p.a. i art. 107 § 3 i § 4 k.p.a., które mogłoby uzasadniać uchylenie zaskarżonej uchwały, zaś organy nie dopuściły się dowolności postępowania, co starał się wykazać skarżący ani nie doszło do naruszenia prawa materialnego.

Szczegółowy tryb składania egzaminu radcowskiego został uregulowany w art. od 36 do 369 radc. pr. oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia

24 września 2009 r. w sprawie przeprowadzania egzaminu radcowskiego

(Dz. U. Nr 163 poz. 1302), wydanym na podstawie art. 361 ust. 16 w/w ustawy.

Wynik egzaminu radcowskiego ustalany jest w drodze uchwały Komisji Egzaminacyjnej (art. 366 ust. 2 radc. pr.), od której przysługuje zdającemu odwołanie do Komisji Egzaminacyjnej II Stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości (komisji odwoławczej) w terminie 14 dnia od dnia otrzymania zaskarżonej uchwały

(art. 368 ust. 1 radc. pr.). Z kolei od uchwały komisji odwoławczej służy skarga do sądu administracyjnego (art. 368 ust. 11 radc. pr.).

W myśl art. 368 ust. 12 radc. pr. do postępowania przed komisją odwoławczą stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Oznacza to, że w sprawie znajduje odpowiednio zastosowanie art. 138 k.p.a., według którego, zgodnie z zasadą dwuinstancyjności organ odwoławczy obowiązany jest ponownie rozpoznać i rozstrzygnąć sprawę rozstrzygniętą decyzją organu I instancji z zastrzeżeniem rozwiązania przyjętego w art. 138 § 3 k.p.a. Organ odwoławczy nie może zatem ograniczyć się do kontroli decyzji organu I instancji, a obowiązany jest ponownie rozstrzygnąć sprawę (patrz m.in. wyrok NSA z 22 marca 1996 r., sygn. Sa/Wr 1996/95, ONSA 1997, Nr 1, poz. 35, wyrok NSA z 14 sierpnia 1987, sygn. IV SA 385/87).

Zgodnie z art. 368 ust. 14 pkt 4 radc. pr. Minister Sprawiedliwości miał obowiązek określenia w drodze rozporządzenia m.in. trybu i sposobu działania komisji odwoławczej.

W oparciu o tę delegację ustawową Minister Sprawiedliwości wydał w dniu

24 września 2009 r. rozporządzenie w sprawie komisji egzaminacyjnej lI Stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego, dalej: "rozporządzenie". Zgodnie z § 5 rozporządzenia przewodniczący lub członek komisji odwoławczej, o którym mowa w ust. 2 pkt 2, sporządza pisemną opinię dotyczącą zasadności poszczególnych zarzutów podniesionych w odwołaniu wraz ze stanowiskiem. Głosowanie jest jawne. W pierwszej kolejności komisja odwoławcza głosuje nad ostateczną oceną testu lub pracy pisemnej z tej części egzaminu radcowskiego, która została zakwestionowana w odwołaniu, następnie komisja odwoławcza głosuje w sprawie uchwały komisji egzaminacyjnej do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego o wyniku egzaminu radcowskiego.

Rozporządzenie to regulując, m.in. tryb i sposób działania komisji odwoławczej, nie zmienia jednak (i nie może zmieniać) norm wynikających z odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Rozporządzenie to również wskazuje, że przedmiotem ostatecznej oceny Komisji Odwoławczej jest cała uchwała Komisji Egzaminacyjnej II. Organ odwoławczy rozpatruje więc sprawę ponownie merytorycznie w jej całokształcie, mając w szczególności na uwadze przepisy art. 7, 77 § 1 i 107 § 3 k.p.a., tj. ma on obowiązek rozpatrzyć wszystkie żądania strony i ustosunkować się do nich w uzasadnieniu swojej decyzji.

Uznając zarzuty skargi za nieuzasadnione w pierwszej kolejności podkreślenia wymaga, że werdykt egzaminatora w przedmiocie wystawienia oceny cząstkowej korzysta z "luzu decyzyjnego", na co wskazuje art. 365 ust. 2 radc. pr., w myśl którego, oceny rozwiązania każdego z zadań z części drugiej do piątej egzaminu radcowskiego dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, biorąc pod uwagę w szczególności zachowanie wymogów formalnych, właściwość zastosowanych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje. Każdy z egzaminatorów sprawdzających pracę pisemną wystawia ocenę cząstkową, sporządza pisemne uzasadnienie wystawionej oceny cząstkowej i przekazuje je niezwłocznie przewodniczącemu komisji egzaminacyjnej, który załącza wszystkie uzasadnienia ocen cząstkowych dotyczące prac zdającego do protokołu z przebiegu egzaminu radcowskiego, na podstawie art. 365 ust. 3 radc. pr.

Luz decyzyjny, w indywidualnych sprawach dotyczących ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego wyposaża komisje egzaminacyjne w prawo wyboru konsekwencji prawnych. Oznacza to, że komisje egzaminacyjne mają prawo, po dokonaniu subsumcji do wybrania rozwiązania optymalnego ze względu na przyjęty przez siebie punkt widzenia z uwzględnieniem kryteriów wynikających z podanych powyżej przepisów ustawy o radcach prawnych.

Korzystanie z uznania administracyjnego oznacza, że organ ma prawo wyboru treści rozstrzygnięcia. Wybór taki nie może być jednak dowolny, a więc musi on wynikać z wszechstronnego i dogłębnego rozważenia wszystkich okoliczności faktycznych sprawy (vide: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 lutego 1996 r., sygn. akt II SA 2875/95, Wokanda 1996, Nr 6, s. 32; wyrok NSA z dnia 19 lipca 1982 r., sygn. II SA 883/82, PiP 1983, Nr 6, s. 141).

Kontrola decyzji uznaniowej przez sąd administracyjny polega w szczególności na sprawdzeniu, czy jej wydanie poprzedzone było prawidłowo przeprowadzonym postępowaniem oraz wyjaśnieniem stanu faktycznego sprawy. Sąd administracyjny kontroluje, czy w toku postępowania administracyjnego podjęto wszelkie niezbędne kroki do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, czy zebrano zatem wszystkie dowody w celu ustalenia istnienia bądź nieistnienia ustawowych przesłanek decyzji uznaniowej oraz, czy podjęta na ich podstawie decyzja nie wykracza poza granice uznania administracyjnego, czyli nie nosi cech dowolności, a także czy prawidłowo uzasadniono wybór danego rozstrzygnięcia sprawy.

Zarzut dowolności wykluczają dopiero ustalenia dokonane w całokształcie materiału dowodowego (art. 80 k.p.a.), zgromadzonego i zbadanego w sposób wyczerpujący (art. 77 § 1 k.p.a.), a więc przy podjęciu wszelkich kroków niezbędnych dla dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, jako warunku niezbędnego wydania decyzji o przekonywującej treści (tak m.in. /w:/ wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1994 r., sygn. III ARN 55/94, OSNAPiUS 1995, Nr 7, poz. 83).

W świetle przepisu art. 7 k.p.a. organy administracji publicznej, stojąc na straży praworządności oraz dążąc do załatwienia sprawy zgodnie z prawdą obiektywną, mają obowiązek uwzględniać z urzędu interes społeczny i słuszny interes obywatela.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy nie stwierdzono naruszenia podanej zasady.

W ocenie Sądu, organy obu instancji zebrały i rozpatrzyły w sposób wyczerpujący cały materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, składający się z wypowiedzi pisemnych skarżącego w związku z rozwiązanymi zadaniami z różnych dziedzin prawa, w tym prawa cywilnego, z którego skarżący otrzymał ocenę niedostateczną oraz ocenami wystawionymi przez wyznaczonych egzaminatorów.

W niniejszej sprawie Komisja Egzaminacyjna II odniosła się do każdego zarzutu podnoszonego w odwołaniu od uchwały nr [...] z dnia [...] sierpnia 2010r. Komisji Egzaminacyjnej I, uzasadniając swoje stanowisko, co do poprawności oceny Komisji Egzaminacyjnej I i wykazując nietrafność podniesionych zarzutów. Sąd podziela w całości ocenę dokonaną przez Komisję Egzaminacyjną II.

Wbrew stanowisku skarżącego Komisja Egzaminacyjna II uwzględniła w swojej ocenie fakt, iż skarżący poprawnie zakwalifikował umowę, opisaną w kazusie jako deweloperską, gdyż taka kwalifikacja dawała powodom szersze możliwości zabezpieczenia ich interesów, aniżeli umowa przedwstępna. Komisja Egzaminacyjna II także wzięła pod uwagę, że apelacja sporządzona przez skarżącego spełniała co do zasady wymogi formalne tego rodzaju środka, wynikające z art. 126 k.p.c. i art. 368 k.p.c. Jednakże w zasadzie na tym poziomie zakończyła się pozytywna ocena pracy skarżącego przez Komisje Egzaminacyjne obu stopni.

Komisja wskazała, iż skarżący prawidłowo uznając umowę za deweloperską, nie uzasadnił przyjętej kwalifikacji. Następnie ograniczył przedmiot zaskarżenia, choć przyjęcie tego rodzaju umowy dawało stronom możliwość domagania się pełnego odszkodowania, zarówno w zakresie rzeczywistych strat, jak i utraconych korzyści, łącznie z roszczeniem co do zadatku. Ponadto przy zaniżonym przedmiocie zaskarżenia (kwota 81.000 zł), żądanie kwoty 46.000 zł z tytułu skapitalizowanych odsetek było niedopuszczalne, w świetle art. 383 k.p.c., gdyż powodowie nie zgłosili takiego roszczenie w pozwie, a w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzać żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Podobnie do dalszej kwoty z podnoszonej w apelacji, to jest 15.000 zł z tytułu utraconej ulgi podatkowej w następstwie niezawarcia umowy rozporządzającej prawem własności lokalu, Komisja Egzaminacyjna wskazała uchybienia w pracy skarżącego, skutkujące ewentualnym nieuwzględnieniem tego żądania przez sąd odwoławczy. Przy granicach zaskarżenia wskazanych przez skarżącego powodowie uzyskaliby tylko 20.000 zł. Zatem apelacja nie zabezpieczyła usprawiedliwionych interesów powodów.

W ocenie Komisji Egzaminacyjnej II, jak i Komisji Egzaminacyjnej I, właśnie taka konstrukcja apelacji, w istotnej części nie uwzględniająca słusznego interesu powodów jako mocodawców, stanowiła podstawę negatywnej oceny skarżącego.

Komisja zauważyła także błędy w pracy (w sposobie uzasadnienia) w zakresie żądania ustalenia początkowego terminu płatności odsetek. Komisja również zarzuciła uchybienia natury procesowej dotyczące zakresu zaskarżenia - nieprawidłowe odwołanie się do skarżonego wyroku i wątpliwości czy rzeczywiście został zakwestionowany w całości punkt orzeczenia oddalający powództwo w pozostałym zakresie, nieprawidłowo sformułowany wniosek o zasądzenie kosztów postępowania. Organ zwrócił również uwagę, że styl pracy zdającego odbiegał od standardów języka prawniczego, jakich zachowania należałoby oczekiwać od osoby pretendującej do wykonywania zawodu radcy prawnego. Organ dokonał bardzo obszernych i wyczerpujących, a przy tym trafnych, wywodów merytorycznych. Zatem nie było potrzeby ponownego przytaczania tychże argumentów, dotyczących mankamentów pracy sporządzonej przez skarżącego.

W ocenie Sądu, uzasadnienie zaskarżonej uchwały wskazuje na to, że ocena rozwiązania zadania z prawa cywilnego została dokonana w aspekcie zachowania wymogów formalnych apelacji, prawidłowości zastosowanych przepisów prawa i umiejętności ich interpretacji a także poprawności zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje czyli wymagań stawianych pracom zdających przez art. 365 ust. 2 radc. pr.

Należy podzielić stanowisko organu, iż apelacja zawiera co prawda niezbędne elementy konstrukcyjne i przyjmuje prawidłową konstrukcję umowy deweloperskiej, tym niemniej te elementy apelacji nie były wystarczające do przyznania skarżącemu pozytywnej oceny z części trzeciej egzaminu radcowskiego – prawa cywilnego, a w konsekwencji z całego egzaminu radcowskiego, w myśl art. 366 ust. 1 radc. pr. Uchybienia pracy, szczegółowo opisane przez organ odwoławczy (potwierdzające zarzuty egzaminatorów Komisji Egzaminacyjnej I) były tak istotne, że świadczyły o niewystarczającym przygotowaniu egzaminowanego do wykonywania zawodu radcy prawnego, co w szczególności wyrażało się w nieodpowiednim opanowaniu materiału prawniczego i braku wystarczającej umiejętności stosowania prawa w praktyce. W myśl art. 364 ust. 1 radc. pr. egzamin radcowski polega na sprawdzeniu przygotowania prawniczego osoby przystępującej do egzaminu radcowskiego do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu radcy prawnego, w tym wiedzy z zakresu prawa i umiejętności jej praktycznego zastosowania z zakresu materialnego i procesowego prawa karnego, materialnego i procesowego prawa wykroczeń, prawa karnego skarbowego, materialnego i procesowego prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa gospodarczego, spółek prawa handlowego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, materialnego i procesowego prawa administracyjnego, postępowania sądowoadministracyjnego, prawa Unii Europejskiej, prawa konstytucyjnego oraz prawa o ustroju sądów i prokuratur, samorządu radcowskiego i innych organów ochrony prawnej działających w Rzeczypospolitej Polskiej oraz warunków wykonywania zawodu radcy prawnego i etyki tego zawodu.

W ocenie Sądu, ocena dokonana przez organ nie nosi znamion dowolności. Wykonywanie zawodu radcy prawnego wymaga połączenia dwóch podstawowych elementów: wiedzy zawodowej i zasad etyki. Istota zawodu radcy prawnego zdefiniowana jest w przepisach art. 4 ust.1, art. 6 ust.1 i art. 7 oraz art. 2 radc.pr.

(art. 4 ust.1 - Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe; art. 6 ust.1 - Zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami; art. 7. - Pomocą prawną jest w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe; art. 2 - Pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana).

Przytoczone przepisy kładą wyraźny akcent na pomoc prawną, która ma być świadczona w celu ochrony interesów mocodawcy. Prowadzenie przez radcę prawnego praktyki zawodowej wymaga posiadania odpowiedniej wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych, dających gwarancję należytego wykonywania zawartych zobowiązań, tzn. wykonywania ich zgodnie z określonymi standardami merytorycznymi. Egzamin zawodowy stanowi formę weryfikacji umiejętności zawodowych kandydata na radcę prawnego. Radca prawny świadcząc pomoc prawną, która obejmuje także występowanie przed sądami i trybunałami występuje jako pełnomocnik procesowy strony, działając w jej imieniu z bezpośrednimi dla niej skutkami. Z powyższych względów za zasadne należy uznać argumenty organu, który poszczególne braki i uchybienia w pracy pisemnej kandydatki zakwalifikował jako istotne w stopniu dyskwalifikującym przedmiotową pracę. W uzasadnieniu uchwały organ podał przesłanki podjętego rozstrzygnięcia, a przytoczona na ten temat argumentacja odnosi się do istotnych w sprawie okoliczności faktycznoprawnych.

W konsekwencji wadliwość sporządzonej przez skarżącego apelacji uzasadniała otrzymaną przez niego ocenę niedostateczną z tej części egzaminu radcowskiego. W rozpatrywanej sprawie ocena konkretnego pisma została uzasadniona w sposób wystarczający przez egzaminatorów i mimo surowości, nie narusza ona zasad swobodnej oceny, w którą Sąd nie może ingerować.

Jednocześnie należy podkreślić, iż Opis istotnych zagadnień, jako instrument o charakterze wewnętrznym, miał znaczenie jedynie pomocnicze przy dokonywaniu oceny pracy; ocena ta dokonana została indywidualnie, najpierw przez dwóch egzaminatorów, a później przez członka Komisji Egzaminacyjnej II, przy zastosowaniu kryteriów ustawowych. Zresztą w świetle Opisu istotnych zagadnień skarżący właściwie zakwalifikował stosunek prawny. Zatem zarzut naruszenia przepisu art. 92 ust. 1 Konstytucji RP, skoro Opis istotnych zagadnień ma charakter pomocniczy, nie może zostać uznany za słuszny.

Natomiast co do dołączonych prywatnych ekspertyz: prof. dr hab. M. R. i sędzi M. M., należy traktować takie dokumenty jako dokumenty prywatne w świetle art. 245 k.p.c. w zw. z art. 106 § 5 p.p.s.a., który nie ma mocy opinii biegłego (tak wyrok SN 2 lutego 2011 r., sygn. akt II CSK 323/10, LEX nr 738542). Można było potraktować je jako uzupełnienie stanowiska skarżącego, z tym że opinie te odnosiły się w konsekwencji do podważania konstrukcji zadań na egzamin radcowski jako kazusów, które mogą mieć kilka rozwiązań. Żaden z przepisów ustawy o radcach prawnych nie stawia wymogu jednoznaczności zadaniom w formie kazusów na egzamin radcowski. Nie można uregulowań i wymogów dotyczących pytań w formie testu jednokrotnego wyboru przenosić na pytania w formie kazusów. Pytania egzaminacyjne powinny zostać tak sformułowane, aby zdający mógł wykazać się umiejętnościami wymaganymi przez art. 364 ust. 1 i art. 365 ust. 2 radc. pr.

Z kolei co do pisma Ministerstwa Sprawiedliwości, nie spełniało ono wymogów z art. 106 § 5 p.p.s.a., gdyż nie można było do uznać za dokument.

Odnosząc się zaś do stanowiska skarżącego dotyczącego różnorodnych rozstrzygnięć w innych komisjach egzaminacyjnych należy zauważyć, iż każda sprawa dotycząca ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego rozstrzygana uchwałami komisji egzaminacyjnych jest sprawą indywidualną w rozumieniu art. 1 ust. 1 k.p.a. Indywidualizm takiej sprawy powoduje, że nigdy nie jest ona rozpoznawana porównawczo, ponieważ uchwały komisji egzaminacyjnych konkretyzują normy prawa materialnego - ustawy o radcach prawnych - wyłącznie w odniesieniu do indywidualnie oznaczonego zdającego i wyłącznie w jego sprawie.

Reasumując Sąd stwierdził, że w niniejszej sprawie postępowanie zostało przeprowadzone w sposób prawidłowy, a zgromadzony materiał dowodowy dawał podstawę do wydania uchwały ustalającej negatywny wynik z egzaminu radcowskiego. Rozstrzygnięcia organów obu instancji zostały uzasadnione w sposób odpowiadający prawu. Organy te w żadnym stopniu nie dopuściły się naruszenia przepisów prawa procesowego i materialnego wskazanych w skardze.

Wobec niezasadności zarzutów skargi oraz niestwierdzenia przez Sąd z urzędu uchybień, które mogłyby mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, a które Sąd ma obowiązek badać z urzędu - skargę należało oddalić na mocy art. 151 p.p.s.a.