II SA/Rz 110/14

Uzasadnienie

Przedmiotem skargi małoletniej L.C. działającej przez przedstawiciela ustawowego M.K. jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [..] (dalej: SKO w [..] lub Kolegium) z dnia [..] listopada 2013 r. nr [..] w przedmiocie odmowy przyznania stypendium szkolnego, którą wydano w następującym stanie sprawy;

Wnioskiem z dnia 16 września 2013 r. matka małoletniej L.C. – M.K. działająca jako jej przedstawiciel ustawowy zwróciła się o przyznanie stypendium szkolnego. Decyzją z dnia [..] października 2013 r. nr [..] Burmistrz Miasta [..] (dalej: Burmistrz) odmówił przyznania stypendium szkolnego na okres od dnia 1 września 2013 r. do dnia 30 czerwca 2014 r. dla L.C. Z załączonych dowodów obrazujących sytuację finansową, rodzinną i materialną uczennicy ustalono, że dochód na osobę w rodzinie w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku tj. sierpniu 2013 r. wyniósł 829,25 zł. Tym samym przekroczona została kwota miesięcznego dochodu przypadającego na osobę w rodzinie ucznia wynosząca 456,00 zł, uprawniająca do ubiegania się o stypendium szkolne. Ustalenia kwoty dochodu dokonano w oparciu o zaświadczenie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w [..] (dalej: MOPS w [..]), z którego wynikało, że M.K. pobrała w sierpniu 2013 r. świadczenia na łączną kwotę 3 317,00 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła małoletnia L.C. działająca przez przedstawiciela ustawowego M.K., nie precyzując konkretnych zarzutów jakie stawia zaskarżonemu rozstrzygnięciu, wskazując natomiast na swoją ciężką sytuację materialno – bytową. Podała, że w lipcu 2013 r. MOPS w [..] potrącił z zasiłku M.K. pieniądze za nienależnie pobrane świadczenia i wypłacił kwotę 1 200 zł.

Po rozpatrzeniu w/w odwołania powołaną na wstępie decyzją z dnia [..] listopada 2013 r. SKO w [..] utrzymało w mocy decyzję organu I instancji. W podstawie prawnej rozstrzygnięcia powołano art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. (tekst jedn. Dz. U. 2013 r., poz. 267 z późn. zm., dalej: K.p.a.) oraz art. 90b i art. 90d ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm., dalej: U.s.o.).

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ odwoławczy wskazał, że przepisy normujące zasady i tryb przyznawania świadczenia w postaci stypendium szkolnego mają charakter bezwzględnie wiążący dla organu orzekającego w sprawie. Przyznanie stypendium zostało przez ustawodawcę uzależnione od spełnienia przez rodzinę kryterium dochodowego, a kryterium to w przypadku rodziny skarżącej zostało znacznie przekroczone. Prawidłowo bowiem, opierając się na zaświadczeniu MOPS w [..], organ I instancji dokonał wyliczenia kwoty dochodu przypadającego na osobę w rodzinie skarżącej. Wobec powyższego zasadnie Burmistrz odmówił przyznania stypendium szkolnego dla L.C.

Skargę na powyższą decyzję SKO w [..] do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie wywiodła L.C. działająca przez przedstawiciela ustawowego M.K., wnosząc o jej uchylenie w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania. Wskazała na naruszenie przez organ odwoławczy przepisów postępowania, polegające na niewyjaśnieniu wszystkich okoliczności sprawy oraz błędnym ustaleniu stanu faktycznego. Zdaniem skarżącej organy błędnie dokonały obliczenia kwoty dochodu przypadającego w rodzinie skarżącej. Pominęły fakt, iż odrębnymi decyzjami uznano część świadczeń wypłaconych M.K. w 2012 r. za nienależnie pobrane (z uzasadnienia skargi wynika, że chodzi o świadczenie pielęgnacyjne, świadczenia rodzinne oraz świadczenia alimentacyjne z funduszu alimentacyjnego). Obecnie MOPS w [..] rozpoczął potrącanie tych świadczeń, ze świadczeń, które podlegają wypłacie na bieżąco.

Na rozprawie w dniu 8 maja 2014 r. pełnomocnik rozszerzył zarzuty o naruszenie prawa materialnego, a to: art. 90s ust. 8 U.s.o. w zw. z art. 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o Pomocy społecznej tj. Dz.U. 2013, poz. 182, określanej jako u.p.s.) poprzez zaliczenie do dochodu zasiłku pielęgnacyjnego i dodatków do zasiłku rodzinnego. Błędne zaliczenie do dochodu tych świadczeń spowodowało, że przekroczone zostało kryterium dochodowe. Nie zwrócono także uwagi na to, że istniejąca niepełnosprawność jest dodatkową podstawą przyznania stypendium.

W odpowiedzi na skargę SKO w [..] wniosło o jej oddalenie z przyczyn wywiedzionych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje;

Sąd administracyjny sprawuje w zakresie swej właściwości kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej, co wynika z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269, ze zm.). Zakres tej kontroli wyznacza art. 134 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 – określanej dalej jako P.p.s.a.). Stosownie do tego przepisu sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

W myśl art. 145 P.p.s.a., sąd zobligowany jest do uchylenia decyzji bądź postanowienia lub stwierdzenia ich nieważności, ewentualnie niezgodności

z prawem, gdy dotknięte są one naruszeniem prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania, innym naruszeniem przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy, lub zachodzą przyczyny stwierdzenia nieważności decyzji wymienione w art. 156 k.p.a. lub innych przepisach.

W ramach kontroli legalności sąd stosuje przewidziane prawem środki

w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeżeli jest to niezbędne dla końcowego jej załatwienia (art. 135 P.p.s.a.).

Po rozpoznaniu sprawy w powyższych aspektach Sąd doszedł do przekonania, że skarga nie jest zasadna.

Poza sporem jest okoliczność, że matka małoletniej L.C. – M.K. działając jako jej przedstawiciel ustawowy w dniu 16 września 2013 r. złożyła wniosek o przyznanie córce – uczennicy II klasy Szkoły Podstawowej [..] w [..] stypendium szkolnego i stosownie do art. 90n ust. 2 u.ś.o. była do tego uprawniona.

We wniosku wskazano, że rodzina składa się z 4 osób. W rubryce 5 jako źródła i kwoty miesięcznego dochodu netto rodziny uzyskanego w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku podano: świadczenie rehabilitacyjne w kwocie 240 zł, świadczenia rodzinne takie jak zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego w kwotach 318 zł i 80 zł, zasiłek pielęgnacyjny – 459 zł, świadczenie pielęgnacyjne – 620 zł, zasiłki z pomocy społecznej – 200 zł – łącznie 1917 zł. W rubryce 3 zaznaczono, iż w rodzinie ucznia występuje bezrobocie, niepełnosprawność, ciężka lub długotrwała choroba, niepełna rodzina i wielodzietność.

Z zestawienia świadczeń pobranych przez M.K. w okresie od 1-31 sierpnia 2013 r. na jej dzieci: M., L. i M., sporządzonego w dniu 16 września 2013 r. przez Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w [..] wynika, iż w powyższym okresie pobrała ona, oprócz wymienionych we wniosku świadczeń także 1200zl z funduszu alimentacyjnego oraz 400 zł jako pomoc finansową dla osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne. Łączna kwota pobranych świadczeń wyniosła 3317 zł. Biorąc pod uwagę sumę świadczeń wynikających z powyższego pisma oraz liczbę członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym dochód miesięczny na 1 osobę w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku wynosił 829,25 zł.

Zgodnie z art. 90b ust. 1 U.s.o. uczniowi przysługuje prawo do pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa lub budżecie właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Z ust. 3 i 4 tego przepisu wynika, iż pomoc materialna przysługuje:

1) uczniom szkół publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych dla młodzieży i dla dorosłych oraz słuchaczom publicznych kolegiów nauczycielskich, nauczycielskich kolegiów języków obcych i kolegiów pracowników służb społecznych - do czasu ukończenia kształcenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 24 roku życia;

2) wychowankom publicznych i niepublicznych ośrodków umożliwiających dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi realizację odpowiednio obowiązku szkolnego i obowiązku nauki - do czasu ukończenia realizacji obowiązku nauki (ust. 3).

Świadczenia pomocy materialnej, o których mowa w art. 90c ust. 2, przysługują również:

1) uczniom szkół niepublicznych nieposiadających uprawnień szkół publicznych dla młodzieży i dla dorosłych - do czasu ukończenia realizacji obowiązku nauki,

2) słuchaczom niepublicznych kolegiów nauczycielskich i nauczycielskich kolegiów języków obcych - do czasu ukończenia kształcenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 24 roku życia (ust. 4).

Jest kwestią bezsporną, że L.C. była uczennicą szkoły, o której mowa w w/w normach prawnych.

Pomoc materialna ma charakter socjalny albo motywacyjny (art. 90c ust. 1 U.s.o.). Według art. 90 c ust. 2 U.s.o. świadczeniami pomocy materialnej o charakterze socjalnym są:

1) stypendium szkolne

2) zasiłek szkolny.

Z kolei świadczeniami o charakterze motywacyjnym zgodnie z ust. 3 tego przepisu są:

1) stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe;

2) stypendium Prezesa Rady Ministrów;

3) stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania;

4) stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Stosownie do art. 90d ust. 1 U.s.o. stypendium szkolne może otrzymać uczeń znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej, wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie, w szczególności gdy w rodzinie tej występuje: bezrobocie, niepełnosprawność, ciężka lub długotrwała choroba, wielodzietność, brak umiejętności wypełniania funkcji opiekuńczo-wychowawczych, alkoholizm lub narkomania, a także gdy rodzina jest niepełna lub wystąpiło zdarzenie losowe, z zastrzeżeniem ust. 12, który dla niniejszej sprawy pozostawał bez znaczenia.

Przepis art. 90 d ust. 7 U.s.o. stanowi, iż miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia uprawniająca do ubiegania się o stypendium szkolne nie może być większa niż kwota, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 u.p.s. W dacie wydania zaskarżonych decyzji wynosiła ona 456 zł (§ 1 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia Rady Ministrów z 17 lipca 2012 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U. z 2012 r. poz. 823). Z art. 90 ust. 8 U.s.o. wynika, iż miesięczna wysokość dochodu, o której mowa w ust 7,. jest ustalana na zasadach określonych w art. 8 ust. 3-13 u.p.s., z tym że do dochodu nie wlicza się świadczeń pomocy materialnej, o których mowa w art. 90c ust. 2 i 3. Te ostatnie świadczenia, których nie wlicza się do dochodu zostały wyżej wymienione i jak wynika z akt sprawy takich świadczeń rodzina nie pobierała w miesiącu sierpniu 2013 r.

Zgodnie z art. 8 ust. 3 i 4 u.p.s. za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadkach utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych;

2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;

3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Do dochodu ustalonego zgodnie z ust. 3 nie wlicza się:

1) jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego;

2) zasiłku celowego;

3) pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie oświaty;

4) wartości świadczenia w naturze;

5) świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych;

Zgodnie z ust. 12 tego przepisu w przypadku uzyskania jednorazowo dochodu należnego za dany okres, kwotę tego dochodu uwzględnia się w dochodzie rodziny, przez okres, za który uzyskano ten dochód.

Ustawa o pomocy społecznej nie zawiera definicji "utraty dochodu", lecz nie budzi wątpliwości, iż pod tym pojęciem należy rozumieć stan, w którym odpadło któreś źródło przychodów w/w w tym sensie, że członek rodziny nie ma już do niego prawa jako takiego. To oznacza, że nie ma już tego źródła. Nie chodzi tu jednak o sytuację, w której z wymagalną należnością (wierzytelnością) członka rodziny organ lub inny podmiot (choć nie w tym przypadku) dokonuje potrącenia swojej należności (wierzytelności). Dochody muszą bowiem co do zasady istnieć aby można było potrącić z nich inne należności. Przez potrącenie zmniejszają się nie tylko "aktywa" ale i jednocześnie "pasywa". Fizycznie dana osoba nie otrzymuje należności, ale jednocześnie – o tyle ile nie otrzyma – zmniejszają się jej długi. Przepisy art. 8 ust. 3 – 13 u.p.s., do których odsyła art. 90d ust. 8 U.s.o. nie przewidują, żeby przychody należało pomniejszyć o inne należności, niż te wymienione w ust. 3 i 4 pierwszej z w/w norm prawnych, w szczególności, aby można było od nich odliczyć pokrywane długi. W tym ustalone ostateczną decyzją o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń (w tym przypadku za 2012 r.). Brak także podstaw do niewliczania do dochodu: świadczenia pielęgnacyjnego, zasiłku pielęgnacyjnego, dodatków do zasiłku rodzinnego czy innych, które nie zostały wymienione w wyżej przedstawionych przepisach.

W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego przyjmuje się, że zasiłek pielęgnacyjny zalicza się do dochodu, o którym mowa w art. 8 ust. 3 u.p.s. Katalog wyłączeń zawarty w art. 8 ust. 4 u.p.s. ma bowiem charakter zamknięty. Regulacja art. 8 ust. 3 i 4 u.p.s. ma zaś charakter kompleksowy i nie ma podstaw do tego, by odwoływać się w tym zakresie do innych aktów prawnych (zob. m.in. uzasadnienia wyroków NSA z 5 października 2011 r. sygn. akt I OSK 785/11 – Lex nr 984387, z dnia 16 marca 2012 r. sygn. akt I OSK 1901/11 – Lex nr 1145078 i z 6 lutego 2013 r. sygn. akt I OSK 1431/12 – dostępne na stronie internetowej cbois.nsa.gov.pl). Powyższe stanowisko Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela i zauważa, iż z tych samych powodów należy je także odnosić do innych świadczeń wskazywanych przez stronę na rozprawie jako te, które nie powinny być zaliczone do dochodu.

W świetle powyższego stwierdzić należy, iż organy prawidłowo wyliczyły sumę przychodów w rodzinie uczennicy – L.C. za miesiąc poprzedzający złożenie wniosku, a w konsekwencji nie ulega wątpliwości, że dochód na członka rodziny przekracza kwotę kryterium dochodowego tj. 456 zł.

W ocenie Sądu prawidłowa jest także wykładnia art. 90d U.s.o., który wyróżnia dwie przesłanki przyznania stypendium:

1) spełnienie kryterium niskich dochodów na osobę w gospodarstwie domowym;

2) występowanie trudnej sytuacji rodzinnej, którą przykładowo warunkują następujące okoliczności:

- bezrobocie

- niepełnosprawność

- ciężka lub długotrwała choroba

- wielodzietność

- brak umiejętności wypełniania funkcji opiekuńczo-wychowawczych

- alkoholizm lub narkomania

- niepełna rodzina

- wystąpienie zdarzenia losowego.

Zasadnie przyjęły organy, że obydwa kryteria (pkt. 1 i którakolwiek lub kilka jednocześnie spośród wymienionych w pkt 2 lub innych mieszczących się w pojęciu trudnej sytuacji rodzinnej) muszą być spełnione łącznie. Taką wykładnię potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych (zob. np. uzasadnienie wyroku WSA w Szczecinie z 2 sierpnia 2012 r. sygn. akt II SA/Sz 349/12 – Lex nr 1259431). W świetle art. 90d u.s.p. nie wystarcza więc wystąpienie trudnej sytuacji rodzinnej, choćby nawet jednocześnie kilku okoliczności podpadających pod to pojęcie, na które powołuje się skarżąca tj. bezrobocie, niepełnosprawność członków rodziny (nawet gdy u członka rodziny stwierdzono kilka wad wrodzonych czy rozwojowych), wielodzietność czy niepełna rodzina. Dla przyznania świadczenia konieczne jest przede wszystkim osiągnięcie dochodów nieprzekraczających kryterium dochodowego – w tym wypadku kwoty 456 zł w przeliczeniu na członka rodziny.

Organy nie negowały istnienia trudnej sytuacji rodzinnej w rodzinie skarżącej ale zasadnie wskazywały na przekroczenie kryterium dochodowego i w konsekwencji brak możliwości przyznania stypendium szkolnego. Przepisy art. 90d U.s.o. i art. 8 ust. 3 -13 u.s.p. nie mają charakteru uznaniowego. Więc jeśli nie została spełniona jedna z łącznych przesłanek to brak było podstaw i możliwości do przyznania stypendium. Inne orzeczenie było sprzeczne z prawem.

Sąd nie dopatrzył się także naruszenia przepisów postępowania, które mogłoby mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Wbrew zarzutom skargi wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności zostały wyjaśnione. Stan faktyczny został ustalony zgodnie z regułami wynikającymi z art. 7 i 77 § 1 k.p.a. w aspekcie norm prawa materialnego, które stanowiły podstawę orzekania.

Z tych względów Sąd skargę oddalił jako bezzasadną na podstawie art. 151 P.p.s.a.