II SA/Bk 27/14

Uzasadnienie

II SA/Bk 27/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia [...] listopada 2013 r. znak [...] wydaną z upoważnienia Prezydenta Miasta B. przez Kierownika Działu Pomocy Instytucjonalnej Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w B.:

- odmówiono J. G. zwolnienia (całkowitego oraz częściowego) z ponoszenia opłaty za pobyt w Domu Pomocy Społecznej w B. przy ul. [...];

- odmówiono J. G. odstąpienia od żądania zwrotu należności za pobyt w Domu Pomocy Społecznej w B. ul. [...] w wysokości 1 977, 63 zł za okres od dnia [...] listopada 2012 r. do dnia [...] października 2013 r.

W podstawie prawnej rozstrzygnięcia wskazano art. 58 ust. 1, art. 59 ust. 1, art. 61 ust. 1 – 3, art. 64 w związku z art. 104 ust. 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 182 z późn. zm.).

Organ wyjaśnił, że wnioskiem z dnia [...] października 2013 r. J. G. zwrócił się do Dyrektora DPS o obniżenie opłaty za pobyt oraz o odstąpienie od żądania zwrotu zaległości, która powstała na skutek ponoszenia opłaty w niepełnej wysokości. W trakcie postępowania ustalono, że wyżej wymieniony, przebywający w DPS przy ul. [...] w B. od dnia [...] sierpnia 2010 r., jest obecnie zobowiązany do ponoszenia opłaty za pobyt w wysokości 773, 61 zł miesięcznie (od dnia [...] lipca 2012 r., na podstawie decyzji z dnia [...] czerwca 2012 r.). Miesięczny dochód podopiecznego wynosi obecnie 1 146, 88 zł (emerytura za wrzesień 2013 r.). Z dochodu potrącane są koszty egzekucji sądowej (340, 90 zł) oraz opłata za pobyt w DPS przekazywana przez ZUS (613, 62 zł). Do dyspozycji strony pozostaje kwota 192, 36 zł, z której mogłaby ona – celem wyrównania faktycznie ponoszonej odpłatności (613, 62 zł) do wysokości kwoty ustalonej decyzyjnie (773, 61 zł) - dopłacać kwotę 159, 99 zł. Pozostałaby wówczas do prywatnego zadysponowania strony kwota 32, 37 zł.

Organ zwrócił uwagę, że DPS zapewnia podopiecznemu zaspokojenie niezbędnych potrzeb bytowych i społecznych. W uzasadnionych przypadkach, w sytuacji udokumentowania konieczności poniesienia innych niezbędnych wydatków niezapewnionych przez DPS, strona ma możliwość korzystania ze wsparcia finansowego MOPR w formie zasiłków specjalnych. J. G. ubiegał się po raz ostatni o takie wsparcie w maju 2012 r., kiedy otrzymał zasiłek celowy w wysokości 200 zł na zakup okularów. Wskazano, że w okresie od listopada 2012 r. nie udokumentował żadnych wydatków na lekarstwa, jak również w okresie wrzesień – październik 2013 r. nie realizował żadnych recept. Nie wykazał również, że istnieje potrzeba poniesienia wydatków, których nie zaspokaja DPS. Wskazano, że odmawiając uwzględnienia żądania wyważono słuszny interes strony i interes społeczny oraz zauważono, że to Gmina B. wnosi opłatę wynikającą z różnicy między średnim miesięcznym kosztem utrzymania mieszkańca w DPS a opłatą, którą powinien on ponosić (różnica wynosi 2 535, 39 zł).

Odwołanie od powyższej decyzji złożył J. G. Wskazał, że jest osobą nieuleczalnie chorą, zaś od przybycia do DPS nie był leczony, a jedynie wykupiono mu okulary. W czasie pobytu w placówce otrzymywał po 2 lub 3 zł miesięcznie, a obecnie otrzymuje miesięcznie około 190 zł, z czego około 150 zł wydaje na leki. Chciałby, aby obniżono mu opłatę za pobyt do dnia spłacenia zaległości komorniczej. Wskazał na swoją trudną sytuację życiową.

Decyzją z dnia [...] grudnia 2013 r. znak [...]. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B. utrzymało zaskarżoną decyzję w mocy. Organ II instancji, dysponując materiałem dowodowym zebranym w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, przeprowadził identyczną ocenę prawną sytuacji odwołującego się i skonkludował o braku podstaw do uwzględnienia żądania obniżenia opłaty i odstąpienia od zwrotu zaległości. Wskazał, że od dnia [...] kwietnia 2013 r. koszt pobytu w DPS wynosi 3 309 zł, a mieszkaniec ośrodka ma obowiązek ponoszenia tej opłaty w wysokości 70 % swojego dochodu. Odwołujący się od listopada 2012 r. nie uiszczał tak ustalonej opłaty w pełnej wysokości (w kwocie 773, 61 zł), zatem powstała zaległość w wysokości 1 977, 63 zł. W sprawie nie ustalono jednak, by zachodziły szczególne okoliczności uzasadniające obniżenie opłaty, w tym wynikające z art. 64 ustawy o pomocy społecznej. Gmina B. w przeważającej części pokrywa opłatę za pobyt strony, zaś strona jest w stanie pokryć jej część ustaloną decyzyjnie w wysokości 773, 61 zł. Co prawda kwota pozostała stronie po odliczeniu wszystkich zobowiązań jest niewielka (32, 37 zł), to jednakże należy – zdaniem organu - uwzględnić fakt, że DPS zapewnia całodobową opiekę swoim mieszkańcom. Mogą oni, w przypadkach konieczności poniesienia udokumentowanych wydatków, korzystać ze wsparcia finansowego MOPR. Takiej konieczności strona od listopada 2012 r. nie sygnalizowała.

Skargę na powyższą decyzję złożył do sądu administracyjnego J. G. wnosząc o wnikliwe rozpatrzenie sprawy, zasięgnięcie opinii z DPS, czy był leczony za pieniądze MOPR, potwierdzenia opinii czy powinno mu przysługiwać 30 % emerytury – na pokrycie kosztów leczenia, ustalenia obniżonej opłaty na okres spłacania zadłużeń komorniczych, potwierdzenia zerowego stanu majątkowego oraz sieroctwa. Uzasadniając żądania wskazał na trudną sytuację zdrowotną, konieczność leczenia (poddania się operacji), niezbędność wykupienia lekarstw. Wskazał, że jego zdaniem powstałe zadłużenie powinno zostać umorzone.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie podtrzymując stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga podlegała oddaleniu.

Przedmiotem sporu w sprawie niniejszej jest legalność decyzji, którą odmówiono uwzględnienia wniosku skarżącego i obniżenia opłaty za pobyt w DPS oraz odmówiono odstąpienia od żądania zwrotu kwot stanowiących zaległości z tytułu ponoszenia niepełnej wysokości ustalonej opłaty za pobyt w DPS. W podstawie prawnej decyzji wskazano m.in. przepisy art. 64 i art. 104 ust. 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 182 z późn. zm.), dalej jako u.p.s.

Zgodnie z art. 64 u.p.s. osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli: wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce; występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych; małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia; osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko.

Jak wynika z powyższego, decyzja w przedmiocie całkowitego lub częściowego zwolnienia z opłaty za pobyt w DPS wydana na podstawie art. 64 u.p.s. ma charakter uznaniowy. Oznacza to, że organ nie jest ustawowo zobowiązany do przyznania zwolnienia. Natomiast w przypadku wystąpienia szczególnych okoliczności związanych z sytuacją osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty (przykładowo wymienionych we wskazanym przepisie) dokonuje oceny tych okoliczności zgodnie z wymaganiami art. 7 k.p.a. tzn. mając na względzie nie tylko słuszny interes strony wnioskującej o zwolnienie, ale także interes społeczny. Jak wskazał tutejszy sąd w sprawie II SA/BK 114/08: "Fakultatywność orzeczenia o zwolnieniu z odpłatności zależna jest od sytuacji materialnej i rodzinnej osób zobowiązanych do opłat. Przypadki uprawniające do zwolnień zostały w przepisie wymienione jedynie przykładowo. Każdorazową decyzję rozstrzygającą o wniosku o przyznanie zwolnienia organ winien uzasadnić w sposób pozwalający prześledzić tok rozumowania organu i poznać kryteria podjęcia danej decyzji" (wyrok z dnia 11 marca 2008 r., dostępny w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych na stronie http://orzeczenia.nsa.gov.pl, powoływanej dalej w skrócie jako CBOSA).

Podobny sposób orzekania obowiązuje również w sytuacji rozstrzygania - na podstawie art. 104 ust. 4 u.p.s. - o wniosku w przedmiocie odstąpienia od żądania zwrotu zaległości powstałych z tytułu ponoszenia opłat za pobyt w DPS. Stosownie bowiem do treści tego przepisu w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie, z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

Również i w tym przypadku obowiązkiem organu jest ocena, na ile odstąpienie od żądania zwrotu zaległości jest uzasadnione słusznym interesem strony, a na ile interesem społecznym (art. 7 k.p.a.). Jak wskazał WSA w Białymstoku w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 października 2012 r. w sprawie II SA/Bk 453/12: "Organ rozpatrując wniosek w trybie art. 104 ust. 4 u.p.s. zobowiązany jest do wszechstronnego rozważenia przesłanek w przepisie tym wymienionych, a w szczególności do zbadania, czy żądanie zwrotu udzielonego świadczenia stanowić może dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też zniweczyć skutki udzielonej pomocy. Wskazane przesłanki interpretować należy zgodnie z założeniami i celami u.p.s., w szczególności mając na względzie to, że pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, możliwości i zasoby" (CBOSA).

Zdaniem składu orzekającego w sprawie niniejszej uzasadnienie zaskarżonej decyzji nie pozostawia wątpliwości, że Kolegium dokonało wszechstronnej oceny sytuacji materialno – bytowej skarżącego, w tym w kontekście przesłanek wynikających z art. 64 i art. 104 ust. 4 u.p.s. oraz dokonało wyważenia jego interesu z interesem społecznym, co doprowadziło do trafnych i podlegających zaakceptowaniu wniosków o braku podstaw zarówno do zwolnienia strony (częściowego lub całkowitego) z opłaty za pobyt w DPS jak i do rezygnacji z żądania zwrotu powstałych zaległości.

Wyjaśnienia zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji zawierają szczegółowe odniesienie się do sytuacji materialnej wnioskodawcy w badanym okresie. Wskazano, że uwzględniając wysokość jego dochodu z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku - zgodnie z art. 8 ust. 3 u.p.s. (emerytura z września 2013 r. – 1 146, 88 zł (k. 310 akt adm. I instancji), brak jest podstaw do ustalenia, że nie jest w stanie ponosić opłaty za pobyt w DPS w wysokości ustalonej decyzją z dnia [...] czerwca 2012 r. na kwotę 773, 61 zł. Mimo bowiem potrącania przez ZUS kwoty 613, 62 zł z tytułu opłaty za pobyt oraz mimo potrąceń egzekucyjnych w wysokości 340, 90 zł (k. 273 akt adm. I instancji), pozostająca kwota 192, 36 zł jest wystarczająca do uiszczenia różnicy w wysokości 159, 99 zł między wysokością opłaty za pobyt ustaloną decyzyjnie a faktycznie ponoszoną. Stronie pozostanie jeszcze bowiem do zadysponowania 32, 36 zł. Kolegium uwzględniło, że nie jest to kwota duża, jednakże nie można pominąć, że pobyt w DPS jest związany z zaspokajaniem przez placówkę niezbędnych potrzeb bytowych podopiecznego. Wynika to z art. 58 ust. 1 u.p.s., zgodnie z którym wydatki związane z zapewnieniem całodobowej opieki mieszkańcom oraz zaspokajaniem ich niezbędnych potrzeb bytowych i społecznych w całości pokrywa dom pomocy społecznej.

Wskazać również należy, że przeprowadzona przez organ ocena zasadności udzielenia skarżącemu zwolnienia (całkowitego lub częściowego) z odpłatności za pobyt w DPS oraz ocena zasadności odstąpienia od żądania zwrotu zaległości -uwzględnia również fakt, że obecny koszt pobytu w DPS wynosi 3 309 zł (od kwietnia 2013 r.), z czego większą część, bo 2 535, 39 zł pokrywa za skarżącego Gmina B. Organ trafnie zwrócił również uwagę, że mimo wskazywanych w odwołaniu okoliczności związanych ze stanem zdrowia i koniecznością ponoszenia odpłatności za leki (vide dołączone do odwołania zaświadczenie lekarskie z dnia [...] czerwca 2012 r.) – skarżący od listopada 2012 r. nie udokumentował w formie paragonu czy faktury ani jednego przypadku samodzielnego poniesienia wydatków w tym zakresie. Nie wskazywał również na konieczność uzyskania dodatkowych środków finansowych na leczenie, nie sygnalizował tych okoliczności, nie występował o pomoc społeczną do MOPR.

Nadto z akt wynika, że żądanie odstąpienia od zwrotu należności za pobyt w DPS zgłoszone w sprawie niniejszej nie jest pierwszym wniesionym przez stronę. Z informacji MOPR na k. 259 akt adm. I instancji wynika, że decyzją z dnia [...] czerwca 2012 r. odstąpiono od żądania takiego zwrotu od strony w zakresie kwoty 1 165 zł, zaś decyzją z dnia [...] października 2012 r. – kwoty 183, 20 zł. Jak wynika również z akt, strona jest świadoma, że może uzyskać pomoc w formie zasiłków celowych – na inne niż zaspokajane przez DPS wydatki, bowiem z takowej korzystała (np. przyznane w czerwcu 2012 r. dofinansowanie w wysokości 200 zł na zakup okularów).

W świetle powyżej przedstawionych okoliczności ocenić należy, że zawarte w skardze zarzuty nie podważają trafności argumentacji organu o braku wystąpienia szczególnie uzasadnionej sytuacji uzasadniającej przyznanie zwolnienia na podstawie art. 64 lub art. 104 ust. 4 u.p.s.. Organ ocenił sytuację materialno – bytową skarżącego w jej całokształcie, czemu dał wyraz w wyczerpującym uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, spełniającym wymagania art. 107 § 3 k.p.a. Wskazał i ocenił wszystkie istotne dla wydania końcowego rozstrzygnięcia okoliczności. Tok rozumowania uzasadnienia uprawnia do wniosku, że wyważono słuszny interes strony i występujący w sprawie interes społeczny, wyprowadzając trafne wnioski prowadzące do odmowy uwzględnienia żądania skarżącego. Dodać należy, że zgodnie z art. 104 ust. 4 u.p.s. żądanie zwrotu może zostać uwzględnione, jeśli stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub niweczyłoby skutki udzielonej pomocy. Takie okoliczności w sprawie jednak nie występują, co wynika z uzasadnienia organu. W szczególności należy wskazać, że z uwagi na stwierdzony u skarżącego zespół uzależnieniowy (vide k. 259, 271 akt adm. I instancji oraz k. 37 pismo DPS z dnia [...] lutego 2014 r.) udzielenie zwolnienia lub odstąpienie od żądania zwrotu mogłoby przyczynić się do przeznaczenia pozostałych w dyspozycji strony środków finansowych na wydatki mające niekorzystny wpływ na jej sytuację zdrowotną.

Również zgromadzony materiał dowodowy nie budzi zastrzeżeń sądu jako kompletny do wydania zaskarżonego rozstrzygnięcia i trafnie oceniony w jego całokształcie. Skarżący nie przedstawił też żadnych dowodów ani nie wskazał argumentów, które podważałyby powyższą, pozytywną ocenę zaskarżonej decyzji. Także wnioski dowodowe zgłoszone w skardze nie zasługują na uwzględnienie. Okoliczności, na które dowody miałyby zostać przeprowadzone wynikają z akt sprawy, zaś dowody nie wniosłyby, zdaniem sądu, nic nowego do poczynionych ustaleń niezbędnych do wydania końcowego rozstrzygnięcia. Wskazać należy, że zaświadczenie lekarskie z dnia [...] kwietnia 2012 r. dołączone do skargi pochodzi w daty wcześniejszej niż zaświadczenie dołączone do odwołania (z dnia [...] czerwca 2012 r.) i znajduje się w aktach administracyjnych I instancji na k. 239.

Jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, uiszczanie opłat na dom pomocy społecznej stanowi dla osoby zobowiązanej obciążenie finansowe. Głównym powodem zastosowania zwolnienia powinna być zatem sytuacja materialna zobowiązanego. Zwolnienie nie powinno nastąpić, jeżeli osoba jest w stanie płacić za pobyt w placówce. Stosowanie odmiennych zasad godzi w idee i cele pomocy społecznej. Niezasadne zwolnienie jest sprzeczne z zasadą pomocniczości, przerzuca bowiem na jednostki samorządu terytorialnego i obywateli koszty utrzymania osób, które są samowystarczalne pod względem finansowym lub mogą być utrzymywane przez swoich krewnych (tak I. Sierpowska, komentarz do art. 64 ustawy o pomocy społecznej, LEX).

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzeczono jak w sentencji.

O przyznaniu wynagrodzenia pełnomocnikowi skarżącego ustanowionemu na zasadzie prawa pomocy orzeczono w punkcie 2 wyroku na podstawie art. 250 p.p.s.a. w związku z § 14 ust. 2 pkt 1 lit. "c" i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 490).