II GSK 335/13
Wyrok
Naczelny Sąd Administracyjny
2014-04-24Nietezowane
Artykuły przypisane do orzeczenia
Do tego artykulu posiadamy jeszcze 13 orzeczeń.
Kup dostęp i zobacz, do jakich przepisów odnosi się orzeczenie. Znajdź inne potrzebne orzeczenia.
Skład sądu
Henryka Lewandowska-Kuraszkiewicz
Joanna Sieńczyło - Chlabicz
Zofia Borowicz /przewodniczący sprawozdawca/Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Zofia Borowicz (spr.) Sędzia NSA Joanna Sieńczyło-Chlabicz Sędzia del. WSA Henryka Lewandowska-Kuraszkiewicz Protokolant Patrycja Czubała po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2014 r. na rozprawie w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej M. F. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 23 listopada 2012 r. sygn. akt V SA/Wa 1378/12 w sprawie ze skargi J. F. na decyzję Ministra Finansów z dnia [...] marca 2012 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia należności z tytułu grzywny nałożonej mandatem karnym oddala skargę kasacyjną
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 23 listopada 2012 r., sygn. akt V SA/Wa 1378/12 Wojewódzki Sąd Administracyjny w W., po rozpoznaniu sprawy ze skargi J. F. na decyzję Ministra Finansów z dnia [...] marca 2012 r. w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu grzywny, uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody M. z dnia [...] grudnia 2011 r.
W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd I instancji przedstawił następujący stan faktyczny sprawy.
Skarżący [...] maja 2011 r. złożył do M. Urzędu Wojewódzkiego w W. wniosek o umorzenia grzywny w kwocie 150 zł nałożonej w drodze mandatu karnego kredytowanego z dnia 19 maja 2011 r. Wniosek uzasadnił brakiem środków na uregulowanie zobowiązania ze względu na brak pracy. Oświadczył, że jest osobą samotną i od czasu do czasu przebywa w schronisku "Caritas" we W.
Decyzją z dnia [...] grudnia 2011 r. Wojewoda M., powołując się na treść art. 64 ust. 1 w zw. z art. 60 pkt 7, art. 61 ust. 1 pkt 1 i art. 56 ust. 1 pkt 3 i 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm. – dalej: ustawy o finansach publicznych), odmówił umorzenia należności. Minister Finansów decyzją z dnia 22 marca 2012 r. utrzymał decyzję I instancji w mocy, stwierdzając, że zebrany materiał dowodowy wskazuje, iż skarżący jest w trudnej sytuacji finansowej. W jej uzasadnieniu wyjaśnił, że wniosek skarżącego spełnia przesłankę uzasadnionego przypuszczenia nieskuteczności postępowania egzekucyjnego oraz przesłankę ważnego interesu dłużnika, polegającego na braku środków na zapłatę należności bez szkody dla wydatków związanych z podstawowym utrzymaniem. Jednakże umorzenie należności naruszałoby interes publiczny ze względu na karnoprawny charakter należności i uszczuplenie dochodów budżetu państwa. Dlatego też Minister działając w ramach uznania administracyjnego odmówił umorzenia należności ze względu na jej karnoprawny charakter oraz ze względu na interes fiskalny Skarbu Państwa. Przy czym Minister zaznaczył, że pomimo błędnej oceny dokonanej przez organ pierwszej instancji, że nie zachodzą przesłanki do umorzenia należności w całości, to uznał, że rozstrzygnięcie jest prawidłowe i utrzymał w mocy decyzję Wojewody M.
Organ poinformował jednocześnie, że zgodnie z art. 64 ust 1 w zw. z art. 55 i 57 ustawy o finansach publicznych, skarżący ma możliwość wystąpienia z wnioskiem o rozłożenie zapłaty zobowiązań na raty.
J. F. zaskarżył powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W., który zaskarżonym wyrokiem skargę uwzględnił.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd I instancji zwrócił uwagę, że jedyną przyczyną odmowy uwzględnienia wniosku o umorzenie zobowiązania stanowił, według organu, karnoprawny charakter należności, ponieważ umorzenie zobowiązań powodowałoby uchylenie skutków orzeczonej kary, a nadto naruszałoby interes fiskalny Skarbu Państwa. Zdaniem Sądu, taka argumentacja nie jest trafna i wskazuje na dowolność w podejmowaniu zaskarżonej decyzji. Podkreślił, że skoro ustawodawca w ustawie o finansach publicznych przewidział możliwość udzielania przez właściwy organ ulg określonych w art. 55 – w tym umorzenie w całości zobowiązania w spłacie zobowiązań z tytułu należności, o których mowa w art. 60, to znaczy także z niezapłaconych mandatów karnych. W tej sytuacji "wychowawczy" argument organu, jako uzasadniający odmowę umorzenia należności, pozostaje w sprzeczności z zapisem ustawy. Także drugi argument wyrażający się troską organu o interes fiskalny Skarbu Państwa jest błędny, skoro dochodzenie od skarżącego kwoty 150 zł – biorąc pod uwagę koszty postępowania administracyjnego i przewidywalne ewentualne koszty postępowania sądowego – znacznie przekraczają wysokość egzekwowanej kwoty (sam koszt adwokata z urzędu pokrywanej ze środków Skarbu Państwa to prawie 300 zł). Tym samym nie jest w interesie publicznym (z ekonomicznego punktu widzenia), aby dochodziło do sytuacji, gdy koszt wątpliwej egzekucji był wyższy od dochodzonej należności. Uznaniowy charakter decyzji w przedmiocie umorzenia przedmiotowej należności, nie oznacza dowolności i wymaga dokładnego zbadania sprawy, a następnie należytego uzasadnienia decyzji w przypadku podjęcia jej niezgodnie z wnioskiem strony.
Sąd I instancji jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm. – dalej: p.p.s.a.).
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł Minister Finansów, zaskarżając go w całości i zarzucając:
1) w granicach wskazanych w art. 174 pkt 1 p.p.s.a. naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię: art. 64 ust. 1 w związku z art. 55, art. 56 ust 1 i art. 60 pkt 7 ustawy z dnia z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, poprzez uznanie, że Minister Finansów decyzją z dnia 22 marca 2012 r., znak: FR6/6203/18/MOS/12/321, przekroczył granice uznania administracyjnego poprzez podjęcie rozstrzygnięcia, które cechuje dowolność w podejmowaniu zaskarżonej decyzji, podczas gdy organ działał w ramach uznania administracyjnego i wnikliwie przeanalizował i ocenił zgromadzony materiał oraz przesłanki wynikające z ww. przepisów;
2) w granicach wskazanych w art. 174 pkt 2 p.p.s.a. - naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:
a) art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a., poprzez uchylenie decyzji i uznanie, że organ naruszył przepisy postępowania w sposób, który miał istotny wpływ na wynik sprawy, bez wskazania przepisów postępowania administracyjnego, które
swoim rozstrzygnięciem naruszył Minister Finansów,
b) art. 141 § 4 p.p.s.a., poprzez zbyt ogólne wskazanie wytycznych co do dalszego postępowania zawartych w uzasadnieniu wyroku, co uniemożliwia ich wykonanie oraz poprzez niewskazanie w sposób wyraźny, który przepis prawa materialnego (ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych) został naruszony przez przekroczenie granic uznania administracyjnego przez dowolność w podejmowaniu zaskarżonej decyzji,
c) art. 151 p.p.s.a. poprzez uznanie, że nie było podstaw do oddalenia skargi.
Wskazując na powyższe, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku sądu administracyjnego I instancji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w W., ewentualnie o uchylenie ww. wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy na podstawie art. 188 p.p.s.a., a także o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej organ powtórzył argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji, podnosząc, że stosownie do treści dyspozycji art. 55 ustawy o finansach publicznych, mającego również zastosowanie do niepodatkowych należności budżetowych - na mocy art. 64 ust. 1 tej ustawy - możliwość umorzenia zobowiązania ma charakter uznaniowy. Użyte przez ustawodawcę sformułowanie "może", wskazuje jednoznacznie na to, że decyzja wydana na podstawie powyższego przepisu jest decyzją o charakterze uznaniowym.
Oznacza to, że jeśli zostaną spełnione przesłanki umożliwiające udzielenie ulgi, nie obliguje to organu do pozytywnego załatwienia wniosku strony, a jedynie daje mu taką możliwość. Podkreślił też, że art. 56 ust. 1 pkt 5 ustawy o finansach publicznych wyraźnie wskazuje na konieczność oceny okoliczności przez pryzmat interesu publicznego. Pojęcie to obejmuje również ocenę, czy umorzenie danej należności z punktu widzenia okoliczności danej sprawy leży w interesie publicznym. Czym innym jest umorzenie należności powstałej z przyczyn losowych, a czym innym - należności wynikającej z grzywny za popełnienie wykroczenia. Celem grzywny jest dolegliwość, polegająca na konieczności zapłaty określonej kwoty. Usunięcie tej dolegliwości, czyli brak konieczności zapłaty, usuwa w całości karę. Zatem działanie organu bez uwzględnienia tak istotnej okoliczności określającej istnienie interesu publicznego, jak karnoprawny charakter należności, byłoby działaniem niezgodnym z przepisami ustawy o finansach publicznych. Należność objęta wnioskiem nie jest zjawiskiem losowym, lecz skutkiem popełniania czynu zabronionego, a umorzenie zobowiązania powodowałoby uchylenie skutku orzeczonej kary oraz oznaczałoby zgodę na rezygnację z dochodu Skarbu Państwa. W konsekwencji Minister Finansów uznał, że umorzenie należności zgodnie z wnioskiem stoi w sprzeczności z interesem publicznym z uwagi na karnoprawny charakter należności, skoro udzielenie tej ulgi powodowałoby uchylenie kary w całości.
Minister Finansów zarzucił, iż mając na uwadze przesłankę ważnego interesu publicznego wziął pod uwagę całość okoliczności sprawy. Zarzucił, iż Sąd I instancji dokonał merytorycznej oceny rozstrzygnięcia organu działającego w ramach uznania administracyjnego. Jednocześnie Sąd nie wskazał przepisów postępowania, którym organ uchybił, co powoduje, że nie jest możliwa ocena toku rozumowania Sądu, co w konsekwencji pozbawia możliwości polemizowania z oceną stanu faktycznego dokonaną przez Sąd.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Naczelny Sąd Administracyjny jest związany podstawami skargi kasacyjnej, gdyż stosownie do treści art. 183 § 1 p.p.s.a. rozpoznając sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze pod rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania, która zachodzi w przypadkach przewidzianych w § 2 tego artykułu. W niniejszej sprawie nie występują żadne z wad wymienionych we wspomnianym przepisie, które powodowałyby nieważność postępowania prowadzonego przez Sąd I instancji.
Istota zarzutów sformułowanych w pkt 1 petitum skargi kasacyjnej sprowadza się zasadniczo do tego, czy orzekające organy w sposób prawidłowy zastosowały tzw. uznanie administracyjne, w ramach którego została wydana decyzja odmawiająca J. F. umorzenia należności z tytułu grzywny nałożonej mandatem karnym.
W związku z powyższym należy zauważyć, że w sądownictwie administracyjnym poddano weryfikacji dotychczasowe rozumienie uznania administracyjnego jako uzależnioną jedynie od woli organu administracji możliwość wyboru sposobu rozstrzygnięcia sprawy. W wyroku z dnia 11 czerwca 1981 r. (sygn. akt SA 820/81 – opubl. ONSA 1981, nr 1, poz. 57) Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że zakres swobody organu administracji, wynikający z przepisów prawa materialnego, jest ograniczony ogólnymi zasadami postępowania administracyjnego, w tym art. 7 k.p.a., co oznacza, że treść i zakres ochrony słusznego interesu indywidualnego w działaniach organów sięgają do granic kolizji z interesem społecznym.
Rozpoznawana sprawa została zainicjowana wnioskiem J. F. o umorzenie należności w wysokości 150 zł z tytułu grzywny nałożonej mandatem karnym. Wobec tak sformułowanego żądania strony zastosowanie w sprawie miał art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, w myśl którego właściwy organ może - na wniosek zobowiązanego - udzielać określonych w art. 55 ulg w spłacie zobowiązań z tytułu należności, o których mowa w art. 60. Z kolei z art. 60 pkt 7 tej ustawy wynika, że środkami publicznymi stanowiącymi niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publiczno-prawnym są w szczególności dochody pobierane przez państwowe i samorządowe jednostki budżetowe na podstawie odrębnych ustaw.
Zgodnie z art. 55 ustawy o finansach publicznych należności pieniężne mające charakter cywilnoprawny, przypadające organom administracji rządowej, państwowym jednostkom budżetowym i państwowym funduszom celowym, mogą być umarzane w całości albo w części lub ich spłata może być odraczana lub rozkładana na raty. W myśl art. 56 ust. 1 tej ustawy należności, o których mowa w art. 55, mogą być umarzane w całości, m.in. jeżeli: zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji tej należności lub postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne (pkt 3); zachodzi ważny interes dłużnika lub interes publiczny (pkt 5).
Z art. 64 ust. 1 i art. 55 i 56 ustawy o finansach publicznych wynika, że decyzje wydawane na podstawie tych przepisów mają charakter decyzji uznaniowych.
Uznanie administracyjne charakteryzuje się tym, że organ administracji publicznej ma możliwość wyboru pozytywnego lub negatywnego dla strony rozstrzygnięcia. Oczywistym przy tym jest, że wydanie aktu uznaniowego poprzedzać winno należyte zgromadzenie i przeanalizowanie materiału dowodowego, prawidłowe ustalenie stanu faktycznego i przeprowadzenie wnioskowania opartego na zasadach logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego. Wszystkie te elementy winny znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu podjętej decyzji. W szczególności, gdy decyzja jest dla strony niekorzystna, organ zobowiązany jest w sposób wyczerpujący wyjaśnić przyczyny i przebieg przeprowadzonego rozumowania. W ramach uznania administracyjnego, organ ma prawo wyboru rozstrzygnięcia, co oznacza, że może – w przypadku stwierdzenia przesłanki – uwzględnić wniosek lub odmówić jego uwzględnienia. Rozstrzygnięcie to nie może mieć jednak charakteru dowolnego, lecz musi być wynikiem wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy (art. 7 k.p.a.), wszechstronnego zebrania i rozpatrzenia w sposób wyczerpujący materiału dowodowego (art. 77 § 1 k.p.a.), zaś decyzja winna spełniać wymogi określone w art. 107 § 3 k.p.a.
W świetle art. 67 ustawy o finansach publicznych do spraw dotyczących należności, o których mowa w art. 60, nieuregulowanych niniejszą ustawą stosuje się przepisy k.p.a. i odpowiednio przepisy działu III Ordynacji podatkowej. To zaś oznacza, że orzekając o umorzeniu należności, organ za podstawę rozstrzygnięcia może mieć albo przesłankę ważnego interesu dłużnika, albo przesłankę interesu publicznego, albo obie te przesłanki łącznie. Nie oznacza to natomiast, że organy zobowiązane są do rozstrzygnięcia sprawy z uwzględnieniem ważnego interesu strony, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie interes publiczny, przez który często organy zdają się rozumieć interes budżetu państwa (por. "Ordynacja podatkowa. Komentarz", Wyd. Praw. Lexis Nexis, S. Babiarz, B. Dauter, R. Hauser, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, str. 319).
Działanie w ramach uznania administracyjnego nakłada na organ obowiązek wyważenia interesu publicznego z indywidualnym interesem strony, gdyż zobowiązuje go do tego art. 2 Konstytucji RP w każdym przypadku, w którym w sprawie ma zastosowanie norma prawna uzależniająca załatwienie sprawy od tzw. uznania administracyjnego. Decyzja o charakterze uznaniowym musi więc odpowiednio wyważać interesy przeciwstawnych stron – interesu obywatela z interesem publicznym, kierując się przy tym proporcjonalnością uwzględnienia obu rodzajów interesów (por. wyrok NSA z dnia 22 czerwca 2012 r., sygn. akt I OSK 182/12, baza orzeczeń nsa.gov.pl). W państwie prawa nie ma miejsca dla mechanicznie i sztywno pojmowanej nadrzędności interesu ogólnego nad interesem indywidualnym, o ile ten ostatni można uznać za słuszny interes strony. Oznacza to, że w każdym przypadku organ ma obowiązek wskazać nie tylko, o jaki interes ogólny (publiczny) chodzi, ale także, że jest on na tyle ważny i znaczący, iż bezwzględnie wymaga ograniczenia uprawnień indywidualnych obywateli (por. wyrok SN z dnia 18 listopada 1993 r., sygn. akt III ARN 49/93, publ. OSNCP 1994/9/181).
W ocenie Ministra Finansów wniosek strony spełnia przesłankę dopuszczającą umorzenie zobowiązania wobec uzasadnionego przypuszczenia nieskuteczności postępowania egzekucyjnego oraz ważnego interesu dłużnika związanego z brakiem środków na zapłatę należności bez szkody dla wydatków związanych z podstawowym utrzymaniem. Jednakże umorzenie należności naruszałoby interes publiczny ze względu na karnoprawny charakter należności i uszczuplenie dochodów budżetu państwa.
Takie stanowisko organu w świetle tego co wyżej wskazał Naczelny Sąd Administracyjny nie zasługuje na aprobatę. Przepisy będące podstawą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, tj. art. 55, art. 56 ust. 1 pkt 3 i 5 i art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, nie wykluczają możliwości umarzania należności pochodzących z niezapłaconych mandatów karnych. Skoro tak jest, to podstawą odmowy umorzenia tych zobowiązań na rzecz budżetu nie może być argumentacja odwołująca się do oceny postawy ubiegającego się o umorzenie oraz charakter należności objętej postępowaniem. Zatem dla wydania decyzji w sprawie umorzenia należności w trybie art. 55 w zw. z art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych nie ma znaczenia ocena postawy wnioskodawcy oraz wychowawczy charakter ciążącej na nim należności (por. wyroki NSA z dnia 3 grudnia 2012 r., sygn. akt II GSK 1227/12; z dnia 21 stycznia 2014 r., sygn. akt II GSK 1632/12 – baza orzeczeń nsa.gov.pl). Zaprezentowane w uzasadnieniu skargi kasacyjnej stanowisko organu wskazuje wręcz na negowanie zasadności stosowania ulgi poprzez umorzenie należności o charakterze karnym. Analiza akt sprawy prowadzi do wniosku, że to właśnie te aspekty legły u podstaw decyzji kontrolowanej przez WSA w W., który trafnie uwzględnił skargę i podkreślił, że działanie w ramach uznania koncentrujące się na tych okolicznościach jest naruszeniem jego granic i nie może się spotkać z akceptacją. NSA to stanowisko aprobuje i podkreśla jego trafność.
Z tych zatem przyczyn zarzut błędnej wykładni przepisów wskazanych w pkt 1 petitum skargi kasacyjnej nie był uzasadniony.
Brak było podstaw do uwzględnienia skargi kasacyjnej w oparciu o zarzut sformułowany w pkt 2 lit. a/ petitum skargi kasacyjnej.
Aczkolwiek kasator trafnie podnosi w ramach tego zarzutu, że Sąd I instancji wskazując jako podstawę prawną wydanego wyroku przepis art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a., nie określił przepisów postępowania administracyjnego, które zostały przez organ naruszone, to uchybienie to nie miało istotnego wpływu na wynik sprawy sądowoadministracyjnej.
Sad I instancji zwracając uwagę na tzw. uznaniowy charakter przedmiotowej decyzji, podkreślił, że argumentacja zawarta w jej uzasadnieniu wskazuje na dowolność w podejmowaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia. Sąd wskazał przy tym, że uznaniowy charakter decyzji wymaga dokładnego zbadania sprawy, a następnie należytego uzasadnienia decyzji. Uwzględniając takie stanowisko Sądu I instancji, a także i to na co zwrócił uwagę Naczelny Sąd Administracyjny odnosząc się do kwestii związanych z istotą uznania administracyjnego, przyjąć należy, że podstawą uwzględnienia skargi było naruszenie przez organy orzekające zasad z art. 7, art. 77 § 1 i art. 107 § 3 k.p.a. W tym zakresie Naczelny Sąd Administracyjny uzupełnił argumentację prawną zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
Nie jest także usprawiedliwiony zarzut sformułowany w pkt 2 lit. b/ petitum skargi kasacyjnej, a dotyczący naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a.
Przepis art. 141 § 4 p.p.s.a. określa niezbędne elementy konstrukcyjne uzasadnienia wyroku, do których m.in. zaliczono podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie. Zdanie drugie tego przepisu dotyczy sytuacji, gdy w wyniku uwzględnienia skargi sprawa ma być ponownie rozpatrzona przez organ administracji i przewiduje, że uzasadnienie powinno ponadto zawierać wskazania co do dalszego postępowania.
Wbrew zarzutom kasatora, Sąd I instancji wskazał podstawę prawną wydanego rozstrzygnięcia, a także, aczkolwiek w sposób lakoniczny, jej wyjaśnienie.
Sąd I instancji dokonując wykładni art. 55 i 60 ustawy o finansach publicznych wyraźnie wskazał, że przepisy te nie wykluczają możliwości umarzania należności pochodzących z niezapłaconych mandatów karnych. Odwołując się zaś do poglądu wyrażonego w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 marca 2007 r. (sygn. akt II GSK 345/06, zbiór lex nr 321267), wskazał na istotę uznania administracyjnego i zakres kontroli przez sądy administracyjne tzw. granic tego uznania.
Podział decyzji na tzw. decyzje związane i uznaniowe związany jest z ich klasyfikacją przez doktrynę prawa. Pierwsze z nich wynikają z norm prawnych, które w określonych różnie sytuacjach przewidują tylko jeden rodzaj rozstrzygnięcia sprawy, drugie – sposób rozstrzygnięcia uzależniają od woli organu.
W sprawie nie było sporne, że zaskarżona decyzja ma tzw. uznaniowy charakter, co wynika chociażby z użytego w art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych zwrotu "może". W tej sytuacji zarzut o niewskazaniu w sposób wyraźny, który przepis prawa materialnego został naruszony przez przekroczenie granic uznania administracyjnego, przez dowolność w podejmowaniu zaskarżonej decyzji, nie jest trafny.
Wbrew zarzutom kasatora, Sąd I instancji w sposób dostatecznie jasny i przejrzysty nakreślił zakres postępowania przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Sąd stwierdził bowiem, że organ rozpatrując wniosek o umorzenie należności i badając sytuację wnioskodawcy powinien pamiętać o tym, czy w wyniku egzekucji powstanie zagrożenie utraty możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych dłużnika. Takie stwierdzenie Sądu oznacza, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy obowiązkiem orzekającego organu jest bardzo wnikliwe wyjaśnienie sytuacji majątkowej, finansowej, rodzinnej i bytowej dłużnika. Oczywiście trafnie zauważa kasator, że organ uznał, że wnioskodawca znajduje się w trudnej sytuacji finansowej. Niemniej treść uzasadnienia zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu I instancji nie daje podstaw do twierdzenia, że w tej kwestii zostały w sposób wszechstronny wyjaśnione wszystkie okoliczności sprawy. Tego zaś wymaga właściwe wyważenie "interesu publicznego" i "ważnego interesu dłużnika", o których stanowi art. 56 ust. 1 pkt 5 ustawy o finansach publicznych. Okoliczności te mają też znaczenie w kontekście przesłanki określonej w art. 56 ust. 1 pkt 3 tej ustawy.
W związku z powyższym dodać jedynie należy, że przesłanki "ważnego interesu dłużnika" oraz "interesu publicznego", to pojęcia nieostre. Z tego rodzaju niedookreślonego (nieostrego) pojęcia nie wynika swoboda wykładni prawa, lecz obowiązek precyzyjnego jego wyjaśnienia oraz kompetencja posługiwania się w jego stosowaniu zasadami prawa, a także ocenami pozaprawnymi, albowiem proces interpretacji pojęć nieostrych jest elementem wykładni prawa (por. wyrok NSA z dnia 25 lutego 1997 r., sygn. II SA/Lu 582/96). Nie budzi przy tym wątpliwości, że musi być on determinowany realiami stanu faktycznego sprawy. W orzecznictwie podkreśla się bowiem, że nie ma podstaw do przeciwstawiania interesu publicznego jako sprzecznego z indywidualnym interesem obywatela. Jakkolwiek w interesie publicznym leży, by wszyscy zobowiązani wywiązywali się z zapłaty należności stanowiących dochód państwa, to interes publiczny należy rozumieć nie tylko jako potrzebę zapewnienia maksymalnych środków po stronie dochodów w budżecie państwa, ale też jako ograniczenie jego ewentualnych wydatków np. na zasiłki dla bezrobotnych czy pomoc społeczna (por. wyrok NSA z dnia 30 maja 2001 r., sygn. III SA 830/00; czy WSA w Warszawie z dnia 8 marca 2011 r., sygn. akt V SA/Wa 2273/10 – baza orzeczeń nsa.gov.pl).
Z tych więc powodów nie jest trafny zarzut naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a. w stopniu mającym istotny wpływ na wynik sprawy. Brak podstaw do twierdzenia, że uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia uniemożliwiło formułowanie zarzutów kasacyjnych bądź też jego instancyjną kontrolę. Jednoznaczne są też wskazania co do dalszego postępowania w sprawie.
Nie można uznać za trafny zarzut naruszenia art. 151 p.p.s.a. (pkt 2 lit. c/ petitum skargi kasacyjnej). Skoro WSA w W. prawidłowo zastosował art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a. i uwzględnił skargę, to nie mógł naruszyć art. 151 p.p.s.a.
Z przyczyn wyżej wskazanych Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a. oddalił skargę kasacyjną.
Nietezowane
Artykuły przypisane do orzeczenia
Kup dostęp i zobacz, do jakich przepisów odnosi się orzeczenie. Znajdź inne potrzebne orzeczenia.
Skład sądu
Henryka Lewandowska-KuraszkiewiczJoanna Sieńczyło - Chlabicz
Zofia Borowicz /przewodniczący sprawozdawca/
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Zofia Borowicz (spr.) Sędzia NSA Joanna Sieńczyło-Chlabicz Sędzia del. WSA Henryka Lewandowska-Kuraszkiewicz Protokolant Patrycja Czubała po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2014 r. na rozprawie w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej M. F. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 23 listopada 2012 r. sygn. akt V SA/Wa 1378/12 w sprawie ze skargi J. F. na decyzję Ministra Finansów z dnia [...] marca 2012 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia należności z tytułu grzywny nałożonej mandatem karnym oddala skargę kasacyjną
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 23 listopada 2012 r., sygn. akt V SA/Wa 1378/12 Wojewódzki Sąd Administracyjny w W., po rozpoznaniu sprawy ze skargi J. F. na decyzję Ministra Finansów z dnia [...] marca 2012 r. w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu grzywny, uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody M. z dnia [...] grudnia 2011 r.
W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd I instancji przedstawił następujący stan faktyczny sprawy.
Skarżący [...] maja 2011 r. złożył do M. Urzędu Wojewódzkiego w W. wniosek o umorzenia grzywny w kwocie 150 zł nałożonej w drodze mandatu karnego kredytowanego z dnia 19 maja 2011 r. Wniosek uzasadnił brakiem środków na uregulowanie zobowiązania ze względu na brak pracy. Oświadczył, że jest osobą samotną i od czasu do czasu przebywa w schronisku "Caritas" we W.
Decyzją z dnia [...] grudnia 2011 r. Wojewoda M., powołując się na treść art. 64 ust. 1 w zw. z art. 60 pkt 7, art. 61 ust. 1 pkt 1 i art. 56 ust. 1 pkt 3 i 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm. – dalej: ustawy o finansach publicznych), odmówił umorzenia należności. Minister Finansów decyzją z dnia 22 marca 2012 r. utrzymał decyzję I instancji w mocy, stwierdzając, że zebrany materiał dowodowy wskazuje, iż skarżący jest w trudnej sytuacji finansowej. W jej uzasadnieniu wyjaśnił, że wniosek skarżącego spełnia przesłankę uzasadnionego przypuszczenia nieskuteczności postępowania egzekucyjnego oraz przesłankę ważnego interesu dłużnika, polegającego na braku środków na zapłatę należności bez szkody dla wydatków związanych z podstawowym utrzymaniem. Jednakże umorzenie należności naruszałoby interes publiczny ze względu na karnoprawny charakter należności i uszczuplenie dochodów budżetu państwa. Dlatego też Minister działając w ramach uznania administracyjnego odmówił umorzenia należności ze względu na jej karnoprawny charakter oraz ze względu na interes fiskalny Skarbu Państwa. Przy czym Minister zaznaczył, że pomimo błędnej oceny dokonanej przez organ pierwszej instancji, że nie zachodzą przesłanki do umorzenia należności w całości, to uznał, że rozstrzygnięcie jest prawidłowe i utrzymał w mocy decyzję Wojewody M.
Organ poinformował jednocześnie, że zgodnie z art. 64 ust 1 w zw. z art. 55 i 57 ustawy o finansach publicznych, skarżący ma możliwość wystąpienia z wnioskiem o rozłożenie zapłaty zobowiązań na raty.
J. F. zaskarżył powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W., który zaskarżonym wyrokiem skargę uwzględnił.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd I instancji zwrócił uwagę, że jedyną przyczyną odmowy uwzględnienia wniosku o umorzenie zobowiązania stanowił, według organu, karnoprawny charakter należności, ponieważ umorzenie zobowiązań powodowałoby uchylenie skutków orzeczonej kary, a nadto naruszałoby interes fiskalny Skarbu Państwa. Zdaniem Sądu, taka argumentacja nie jest trafna i wskazuje na dowolność w podejmowaniu zaskarżonej decyzji. Podkreślił, że skoro ustawodawca w ustawie o finansach publicznych przewidział możliwość udzielania przez właściwy organ ulg określonych w art. 55 – w tym umorzenie w całości zobowiązania w spłacie zobowiązań z tytułu należności, o których mowa w art. 60, to znaczy także z niezapłaconych mandatów karnych. W tej sytuacji "wychowawczy" argument organu, jako uzasadniający odmowę umorzenia należności, pozostaje w sprzeczności z zapisem ustawy. Także drugi argument wyrażający się troską organu o interes fiskalny Skarbu Państwa jest błędny, skoro dochodzenie od skarżącego kwoty 150 zł – biorąc pod uwagę koszty postępowania administracyjnego i przewidywalne ewentualne koszty postępowania sądowego – znacznie przekraczają wysokość egzekwowanej kwoty (sam koszt adwokata z urzędu pokrywanej ze środków Skarbu Państwa to prawie 300 zł). Tym samym nie jest w interesie publicznym (z ekonomicznego punktu widzenia), aby dochodziło do sytuacji, gdy koszt wątpliwej egzekucji był wyższy od dochodzonej należności. Uznaniowy charakter decyzji w przedmiocie umorzenia przedmiotowej należności, nie oznacza dowolności i wymaga dokładnego zbadania sprawy, a następnie należytego uzasadnienia decyzji w przypadku podjęcia jej niezgodnie z wnioskiem strony.
Sąd I instancji jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm. – dalej: p.p.s.a.).
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł Minister Finansów, zaskarżając go w całości i zarzucając:
1) w granicach wskazanych w art. 174 pkt 1 p.p.s.a. naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię: art. 64 ust. 1 w związku z art. 55, art. 56 ust 1 i art. 60 pkt 7 ustawy z dnia z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, poprzez uznanie, że Minister Finansów decyzją z dnia 22 marca 2012 r., znak: FR6/6203/18/MOS/12/321, przekroczył granice uznania administracyjnego poprzez podjęcie rozstrzygnięcia, które cechuje dowolność w podejmowaniu zaskarżonej decyzji, podczas gdy organ działał w ramach uznania administracyjnego i wnikliwie przeanalizował i ocenił zgromadzony materiał oraz przesłanki wynikające z ww. przepisów;
2) w granicach wskazanych w art. 174 pkt 2 p.p.s.a. - naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:
a) art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a., poprzez uchylenie decyzji i uznanie, że organ naruszył przepisy postępowania w sposób, który miał istotny wpływ na wynik sprawy, bez wskazania przepisów postępowania administracyjnego, które
swoim rozstrzygnięciem naruszył Minister Finansów,
b) art. 141 § 4 p.p.s.a., poprzez zbyt ogólne wskazanie wytycznych co do dalszego postępowania zawartych w uzasadnieniu wyroku, co uniemożliwia ich wykonanie oraz poprzez niewskazanie w sposób wyraźny, który przepis prawa materialnego (ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych) został naruszony przez przekroczenie granic uznania administracyjnego przez dowolność w podejmowaniu zaskarżonej decyzji,
c) art. 151 p.p.s.a. poprzez uznanie, że nie było podstaw do oddalenia skargi.
Wskazując na powyższe, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku sądu administracyjnego I instancji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w W., ewentualnie o uchylenie ww. wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy na podstawie art. 188 p.p.s.a., a także o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej organ powtórzył argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji, podnosząc, że stosownie do treści dyspozycji art. 55 ustawy o finansach publicznych, mającego również zastosowanie do niepodatkowych należności budżetowych - na mocy art. 64 ust. 1 tej ustawy - możliwość umorzenia zobowiązania ma charakter uznaniowy. Użyte przez ustawodawcę sformułowanie "może", wskazuje jednoznacznie na to, że decyzja wydana na podstawie powyższego przepisu jest decyzją o charakterze uznaniowym.
Oznacza to, że jeśli zostaną spełnione przesłanki umożliwiające udzielenie ulgi, nie obliguje to organu do pozytywnego załatwienia wniosku strony, a jedynie daje mu taką możliwość. Podkreślił też, że art. 56 ust. 1 pkt 5 ustawy o finansach publicznych wyraźnie wskazuje na konieczność oceny okoliczności przez pryzmat interesu publicznego. Pojęcie to obejmuje również ocenę, czy umorzenie danej należności z punktu widzenia okoliczności danej sprawy leży w interesie publicznym. Czym innym jest umorzenie należności powstałej z przyczyn losowych, a czym innym - należności wynikającej z grzywny za popełnienie wykroczenia. Celem grzywny jest dolegliwość, polegająca na konieczności zapłaty określonej kwoty. Usunięcie tej dolegliwości, czyli brak konieczności zapłaty, usuwa w całości karę. Zatem działanie organu bez uwzględnienia tak istotnej okoliczności określającej istnienie interesu publicznego, jak karnoprawny charakter należności, byłoby działaniem niezgodnym z przepisami ustawy o finansach publicznych. Należność objęta wnioskiem nie jest zjawiskiem losowym, lecz skutkiem popełniania czynu zabronionego, a umorzenie zobowiązania powodowałoby uchylenie skutku orzeczonej kary oraz oznaczałoby zgodę na rezygnację z dochodu Skarbu Państwa. W konsekwencji Minister Finansów uznał, że umorzenie należności zgodnie z wnioskiem stoi w sprzeczności z interesem publicznym z uwagi na karnoprawny charakter należności, skoro udzielenie tej ulgi powodowałoby uchylenie kary w całości.
Minister Finansów zarzucił, iż mając na uwadze przesłankę ważnego interesu publicznego wziął pod uwagę całość okoliczności sprawy. Zarzucił, iż Sąd I instancji dokonał merytorycznej oceny rozstrzygnięcia organu działającego w ramach uznania administracyjnego. Jednocześnie Sąd nie wskazał przepisów postępowania, którym organ uchybił, co powoduje, że nie jest możliwa ocena toku rozumowania Sądu, co w konsekwencji pozbawia możliwości polemizowania z oceną stanu faktycznego dokonaną przez Sąd.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Naczelny Sąd Administracyjny jest związany podstawami skargi kasacyjnej, gdyż stosownie do treści art. 183 § 1 p.p.s.a. rozpoznając sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze pod rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania, która zachodzi w przypadkach przewidzianych w § 2 tego artykułu. W niniejszej sprawie nie występują żadne z wad wymienionych we wspomnianym przepisie, które powodowałyby nieważność postępowania prowadzonego przez Sąd I instancji.
Istota zarzutów sformułowanych w pkt 1 petitum skargi kasacyjnej sprowadza się zasadniczo do tego, czy orzekające organy w sposób prawidłowy zastosowały tzw. uznanie administracyjne, w ramach którego została wydana decyzja odmawiająca J. F. umorzenia należności z tytułu grzywny nałożonej mandatem karnym.
W związku z powyższym należy zauważyć, że w sądownictwie administracyjnym poddano weryfikacji dotychczasowe rozumienie uznania administracyjnego jako uzależnioną jedynie od woli organu administracji możliwość wyboru sposobu rozstrzygnięcia sprawy. W wyroku z dnia 11 czerwca 1981 r. (sygn. akt SA 820/81 – opubl. ONSA 1981, nr 1, poz. 57) Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że zakres swobody organu administracji, wynikający z przepisów prawa materialnego, jest ograniczony ogólnymi zasadami postępowania administracyjnego, w tym art. 7 k.p.a., co oznacza, że treść i zakres ochrony słusznego interesu indywidualnego w działaniach organów sięgają do granic kolizji z interesem społecznym.
Rozpoznawana sprawa została zainicjowana wnioskiem J. F. o umorzenie należności w wysokości 150 zł z tytułu grzywny nałożonej mandatem karnym. Wobec tak sformułowanego żądania strony zastosowanie w sprawie miał art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, w myśl którego właściwy organ może - na wniosek zobowiązanego - udzielać określonych w art. 55 ulg w spłacie zobowiązań z tytułu należności, o których mowa w art. 60. Z kolei z art. 60 pkt 7 tej ustawy wynika, że środkami publicznymi stanowiącymi niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publiczno-prawnym są w szczególności dochody pobierane przez państwowe i samorządowe jednostki budżetowe na podstawie odrębnych ustaw.
Zgodnie z art. 55 ustawy o finansach publicznych należności pieniężne mające charakter cywilnoprawny, przypadające organom administracji rządowej, państwowym jednostkom budżetowym i państwowym funduszom celowym, mogą być umarzane w całości albo w części lub ich spłata może być odraczana lub rozkładana na raty. W myśl art. 56 ust. 1 tej ustawy należności, o których mowa w art. 55, mogą być umarzane w całości, m.in. jeżeli: zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji tej należności lub postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne (pkt 3); zachodzi ważny interes dłużnika lub interes publiczny (pkt 5).
Z art. 64 ust. 1 i art. 55 i 56 ustawy o finansach publicznych wynika, że decyzje wydawane na podstawie tych przepisów mają charakter decyzji uznaniowych.
Uznanie administracyjne charakteryzuje się tym, że organ administracji publicznej ma możliwość wyboru pozytywnego lub negatywnego dla strony rozstrzygnięcia. Oczywistym przy tym jest, że wydanie aktu uznaniowego poprzedzać winno należyte zgromadzenie i przeanalizowanie materiału dowodowego, prawidłowe ustalenie stanu faktycznego i przeprowadzenie wnioskowania opartego na zasadach logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego. Wszystkie te elementy winny znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu podjętej decyzji. W szczególności, gdy decyzja jest dla strony niekorzystna, organ zobowiązany jest w sposób wyczerpujący wyjaśnić przyczyny i przebieg przeprowadzonego rozumowania. W ramach uznania administracyjnego, organ ma prawo wyboru rozstrzygnięcia, co oznacza, że może – w przypadku stwierdzenia przesłanki – uwzględnić wniosek lub odmówić jego uwzględnienia. Rozstrzygnięcie to nie może mieć jednak charakteru dowolnego, lecz musi być wynikiem wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy (art. 7 k.p.a.), wszechstronnego zebrania i rozpatrzenia w sposób wyczerpujący materiału dowodowego (art. 77 § 1 k.p.a.), zaś decyzja winna spełniać wymogi określone w art. 107 § 3 k.p.a.
W świetle art. 67 ustawy o finansach publicznych do spraw dotyczących należności, o których mowa w art. 60, nieuregulowanych niniejszą ustawą stosuje się przepisy k.p.a. i odpowiednio przepisy działu III Ordynacji podatkowej. To zaś oznacza, że orzekając o umorzeniu należności, organ za podstawę rozstrzygnięcia może mieć albo przesłankę ważnego interesu dłużnika, albo przesłankę interesu publicznego, albo obie te przesłanki łącznie. Nie oznacza to natomiast, że organy zobowiązane są do rozstrzygnięcia sprawy z uwzględnieniem ważnego interesu strony, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie interes publiczny, przez który często organy zdają się rozumieć interes budżetu państwa (por. "Ordynacja podatkowa. Komentarz", Wyd. Praw. Lexis Nexis, S. Babiarz, B. Dauter, R. Hauser, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, str. 319).
Działanie w ramach uznania administracyjnego nakłada na organ obowiązek wyważenia interesu publicznego z indywidualnym interesem strony, gdyż zobowiązuje go do tego art. 2 Konstytucji RP w każdym przypadku, w którym w sprawie ma zastosowanie norma prawna uzależniająca załatwienie sprawy od tzw. uznania administracyjnego. Decyzja o charakterze uznaniowym musi więc odpowiednio wyważać interesy przeciwstawnych stron – interesu obywatela z interesem publicznym, kierując się przy tym proporcjonalnością uwzględnienia obu rodzajów interesów (por. wyrok NSA z dnia 22 czerwca 2012 r., sygn. akt I OSK 182/12, baza orzeczeń nsa.gov.pl). W państwie prawa nie ma miejsca dla mechanicznie i sztywno pojmowanej nadrzędności interesu ogólnego nad interesem indywidualnym, o ile ten ostatni można uznać za słuszny interes strony. Oznacza to, że w każdym przypadku organ ma obowiązek wskazać nie tylko, o jaki interes ogólny (publiczny) chodzi, ale także, że jest on na tyle ważny i znaczący, iż bezwzględnie wymaga ograniczenia uprawnień indywidualnych obywateli (por. wyrok SN z dnia 18 listopada 1993 r., sygn. akt III ARN 49/93, publ. OSNCP 1994/9/181).
W ocenie Ministra Finansów wniosek strony spełnia przesłankę dopuszczającą umorzenie zobowiązania wobec uzasadnionego przypuszczenia nieskuteczności postępowania egzekucyjnego oraz ważnego interesu dłużnika związanego z brakiem środków na zapłatę należności bez szkody dla wydatków związanych z podstawowym utrzymaniem. Jednakże umorzenie należności naruszałoby interes publiczny ze względu na karnoprawny charakter należności i uszczuplenie dochodów budżetu państwa.
Takie stanowisko organu w świetle tego co wyżej wskazał Naczelny Sąd Administracyjny nie zasługuje na aprobatę. Przepisy będące podstawą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, tj. art. 55, art. 56 ust. 1 pkt 3 i 5 i art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, nie wykluczają możliwości umarzania należności pochodzących z niezapłaconych mandatów karnych. Skoro tak jest, to podstawą odmowy umorzenia tych zobowiązań na rzecz budżetu nie może być argumentacja odwołująca się do oceny postawy ubiegającego się o umorzenie oraz charakter należności objętej postępowaniem. Zatem dla wydania decyzji w sprawie umorzenia należności w trybie art. 55 w zw. z art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych nie ma znaczenia ocena postawy wnioskodawcy oraz wychowawczy charakter ciążącej na nim należności (por. wyroki NSA z dnia 3 grudnia 2012 r., sygn. akt II GSK 1227/12; z dnia 21 stycznia 2014 r., sygn. akt II GSK 1632/12 – baza orzeczeń nsa.gov.pl). Zaprezentowane w uzasadnieniu skargi kasacyjnej stanowisko organu wskazuje wręcz na negowanie zasadności stosowania ulgi poprzez umorzenie należności o charakterze karnym. Analiza akt sprawy prowadzi do wniosku, że to właśnie te aspekty legły u podstaw decyzji kontrolowanej przez WSA w W., który trafnie uwzględnił skargę i podkreślił, że działanie w ramach uznania koncentrujące się na tych okolicznościach jest naruszeniem jego granic i nie może się spotkać z akceptacją. NSA to stanowisko aprobuje i podkreśla jego trafność.
Z tych zatem przyczyn zarzut błędnej wykładni przepisów wskazanych w pkt 1 petitum skargi kasacyjnej nie był uzasadniony.
Brak było podstaw do uwzględnienia skargi kasacyjnej w oparciu o zarzut sformułowany w pkt 2 lit. a/ petitum skargi kasacyjnej.
Aczkolwiek kasator trafnie podnosi w ramach tego zarzutu, że Sąd I instancji wskazując jako podstawę prawną wydanego wyroku przepis art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a., nie określił przepisów postępowania administracyjnego, które zostały przez organ naruszone, to uchybienie to nie miało istotnego wpływu na wynik sprawy sądowoadministracyjnej.
Sad I instancji zwracając uwagę na tzw. uznaniowy charakter przedmiotowej decyzji, podkreślił, że argumentacja zawarta w jej uzasadnieniu wskazuje na dowolność w podejmowaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia. Sąd wskazał przy tym, że uznaniowy charakter decyzji wymaga dokładnego zbadania sprawy, a następnie należytego uzasadnienia decyzji. Uwzględniając takie stanowisko Sądu I instancji, a także i to na co zwrócił uwagę Naczelny Sąd Administracyjny odnosząc się do kwestii związanych z istotą uznania administracyjnego, przyjąć należy, że podstawą uwzględnienia skargi było naruszenie przez organy orzekające zasad z art. 7, art. 77 § 1 i art. 107 § 3 k.p.a. W tym zakresie Naczelny Sąd Administracyjny uzupełnił argumentację prawną zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
Nie jest także usprawiedliwiony zarzut sformułowany w pkt 2 lit. b/ petitum skargi kasacyjnej, a dotyczący naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a.
Przepis art. 141 § 4 p.p.s.a. określa niezbędne elementy konstrukcyjne uzasadnienia wyroku, do których m.in. zaliczono podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie. Zdanie drugie tego przepisu dotyczy sytuacji, gdy w wyniku uwzględnienia skargi sprawa ma być ponownie rozpatrzona przez organ administracji i przewiduje, że uzasadnienie powinno ponadto zawierać wskazania co do dalszego postępowania.
Wbrew zarzutom kasatora, Sąd I instancji wskazał podstawę prawną wydanego rozstrzygnięcia, a także, aczkolwiek w sposób lakoniczny, jej wyjaśnienie.
Sąd I instancji dokonując wykładni art. 55 i 60 ustawy o finansach publicznych wyraźnie wskazał, że przepisy te nie wykluczają możliwości umarzania należności pochodzących z niezapłaconych mandatów karnych. Odwołując się zaś do poglądu wyrażonego w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 marca 2007 r. (sygn. akt II GSK 345/06, zbiór lex nr 321267), wskazał na istotę uznania administracyjnego i zakres kontroli przez sądy administracyjne tzw. granic tego uznania.
Podział decyzji na tzw. decyzje związane i uznaniowe związany jest z ich klasyfikacją przez doktrynę prawa. Pierwsze z nich wynikają z norm prawnych, które w określonych różnie sytuacjach przewidują tylko jeden rodzaj rozstrzygnięcia sprawy, drugie – sposób rozstrzygnięcia uzależniają od woli organu.
W sprawie nie było sporne, że zaskarżona decyzja ma tzw. uznaniowy charakter, co wynika chociażby z użytego w art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych zwrotu "może". W tej sytuacji zarzut o niewskazaniu w sposób wyraźny, który przepis prawa materialnego został naruszony przez przekroczenie granic uznania administracyjnego, przez dowolność w podejmowaniu zaskarżonej decyzji, nie jest trafny.
Wbrew zarzutom kasatora, Sąd I instancji w sposób dostatecznie jasny i przejrzysty nakreślił zakres postępowania przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Sąd stwierdził bowiem, że organ rozpatrując wniosek o umorzenie należności i badając sytuację wnioskodawcy powinien pamiętać o tym, czy w wyniku egzekucji powstanie zagrożenie utraty możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych dłużnika. Takie stwierdzenie Sądu oznacza, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy obowiązkiem orzekającego organu jest bardzo wnikliwe wyjaśnienie sytuacji majątkowej, finansowej, rodzinnej i bytowej dłużnika. Oczywiście trafnie zauważa kasator, że organ uznał, że wnioskodawca znajduje się w trudnej sytuacji finansowej. Niemniej treść uzasadnienia zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu I instancji nie daje podstaw do twierdzenia, że w tej kwestii zostały w sposób wszechstronny wyjaśnione wszystkie okoliczności sprawy. Tego zaś wymaga właściwe wyważenie "interesu publicznego" i "ważnego interesu dłużnika", o których stanowi art. 56 ust. 1 pkt 5 ustawy o finansach publicznych. Okoliczności te mają też znaczenie w kontekście przesłanki określonej w art. 56 ust. 1 pkt 3 tej ustawy.
W związku z powyższym dodać jedynie należy, że przesłanki "ważnego interesu dłużnika" oraz "interesu publicznego", to pojęcia nieostre. Z tego rodzaju niedookreślonego (nieostrego) pojęcia nie wynika swoboda wykładni prawa, lecz obowiązek precyzyjnego jego wyjaśnienia oraz kompetencja posługiwania się w jego stosowaniu zasadami prawa, a także ocenami pozaprawnymi, albowiem proces interpretacji pojęć nieostrych jest elementem wykładni prawa (por. wyrok NSA z dnia 25 lutego 1997 r., sygn. II SA/Lu 582/96). Nie budzi przy tym wątpliwości, że musi być on determinowany realiami stanu faktycznego sprawy. W orzecznictwie podkreśla się bowiem, że nie ma podstaw do przeciwstawiania interesu publicznego jako sprzecznego z indywidualnym interesem obywatela. Jakkolwiek w interesie publicznym leży, by wszyscy zobowiązani wywiązywali się z zapłaty należności stanowiących dochód państwa, to interes publiczny należy rozumieć nie tylko jako potrzebę zapewnienia maksymalnych środków po stronie dochodów w budżecie państwa, ale też jako ograniczenie jego ewentualnych wydatków np. na zasiłki dla bezrobotnych czy pomoc społeczna (por. wyrok NSA z dnia 30 maja 2001 r., sygn. III SA 830/00; czy WSA w Warszawie z dnia 8 marca 2011 r., sygn. akt V SA/Wa 2273/10 – baza orzeczeń nsa.gov.pl).
Z tych więc powodów nie jest trafny zarzut naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a. w stopniu mającym istotny wpływ na wynik sprawy. Brak podstaw do twierdzenia, że uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia uniemożliwiło formułowanie zarzutów kasacyjnych bądź też jego instancyjną kontrolę. Jednoznaczne są też wskazania co do dalszego postępowania w sprawie.
Nie można uznać za trafny zarzut naruszenia art. 151 p.p.s.a. (pkt 2 lit. c/ petitum skargi kasacyjnej). Skoro WSA w W. prawidłowo zastosował art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a. i uwzględnił skargę, to nie mógł naruszyć art. 151 p.p.s.a.
Z przyczyn wyżej wskazanych Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a. oddalił skargę kasacyjną.
