V SA/Wa 2293/13

Uzasadnienie

Zaskarżoną decyzją z [...] września 2013r. nr [...] Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (dalej Prezes KRUS) utrzymał w mocy własną decyzję z [...] czerwca 2013 r. nr [...] odmawiającą L. M. (dalej skarżący) umorzenia nienależnie pobranej części uzupełniającej renty rolniczej w kwocie 21.689,85 zł.

Zaskarżona decyzja została wydana w następującym stanie faktycznym:

Oddział KRUS w O. decyzją z [...] kwietnia 2011r. ustalił nadpłatę nienależnie pobranej części uzupełniającej emerytury rolniczej za okres od 1 kwietnia 2008r. do 28 lutego 2011 r. w kwocie 21.925,53 zł i zobowiązał do jej zwrotu. Przyczyną powstania zadłużenia było niezaprzestanie przez wnioskodawcę prowadzenia działalności rolniczej w rozumieniu przepisów ustawy tj. wydzierżawienie gospodarstwa rolnego dla córki zgodnie z umową dzierżawy z 14 marca 2008r. na okres 10 lat.

Prawidłowość tej ostatniej decyzji została potwierdzona wyrokiem Sądu Okręgowego, który wyrokiem z [...] marca 2012r. oddalił odwołanie. Żona T. M. od w/w wyroku wniosła apelację, a Sąd Apelacyjny w B. przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez Sąd Okręgowy w O. W dniu [...] marca 2013r. Sąd Okręgowy w O. ustalił, że T. M. nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty 21.689,85 zł. L. M. nie wniósł apelacji od wyroku z [...] marca 2012r.

W dniu [...] marca 2013r. dłużnik wystąpił do Prezesa Kasy z wnioskiem o umorzenie nienależnie pobranej części uzupełniającej emerytury rolniczej. We wniosku zainteresowany wskazał na podeszły wiek, zły stan zdrowia, jak i to, że w okresie od 1 kwietnia 2008r. do 28 lutego 2011r. nie prowadził działalności rolniczej, a tym samym nie osiągał z tego tytułu żadnych dochodów.

Decyzją z [...] czerwca 2013r. Prezes KRUS odmówił umorzenia nienależnie pobranej części uzupełniającej emerytury rolniczej tj. 21.925,53 zł.

W dniu 12 lipca 2013r. dłużnik ponownie wystąpił z tożsamym wnioskiem o umorzenie, w którym wyjaśnił, że do roku 2008 wydzierżawiał własne grunty oraz grunty, które były własnością jego i byłej żony T. M. osobie obcej. W dniu 14 marca 2008r., jak podkreślił rozwiązał umowę dzierżawy dotyczącą swoich gruntów, jak i gruntów wspólnych, bez zgody żony. Następnie zawarł kolejną umowę dzierżawy, w tym również na grunty byłej żony, także bez jej zgody z córką A. O. We wniosku podniósł, że nie został poinformowany przez pracowników KRUS o tym, że nie można wydzierżawiać gospodarstwa córce, a słowo "zstępni" jest dla niego nie zrozumiale, co w konsekwencji doprowadziło do powstania nadpłaty świadczenia.

W treści wniosku, jego autor wskazał na fakt wydatków, jakie ponosi w związku z zakupem opału, wywozem śmieci, zakupem środków czystości oraz lekami, co przy emeryturze otrzymywanej w wysokości 830 zł. miesięcznie jest niezwykle trudne. Wskazał ponadto, że dokonywane są potrącenia z emerytury z tytułu nienależnie pobranego świadczenia i w związku z tym otrzymuje emeryturę w kwocie 499,69 zł.

W zaskarżonej decyzji Prezes KRUS wskazał, że we wniosku o emeryturę rolniczą, podpisaną przez dłużnika w dniu [...] marca 2002r. został on pouczony, co należy rozumieć przez pojęcie zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej oraz w jakiej formie zaprzestanie to może być dokonane. Jak podkreślił organ odwoławczy zainteresowany nie zawiadomił KRUS o zerwaniu umowy dzierżawy z L. W., a umowę dzierżawy zawartą z córką z 14 marca 2008r. dostarczył do KRUS dopiero 21 lutego 2011r., w konsekwencji czego od kwietnia 2008r. do lutego 2011r. pobierał nienależnie cześć uzupełniającą świadczenia.

Prezes KRUS odnosząc się do warunków materialno-bytowych i sytuacji rodzinnej dłużnika wskazał, że razem z byłą żoną T. M. jest współwłaścicielem działki o pow. 0,65 ha, z której nie osiąga żadnych dochodów. Zamieszkuje w domu syna, który prowadzi gospodarstwo rolne, prowadząc jednak oddzielne gospodarstwo domowe. Organ szczegółowo odniósł się do miesięcznych wydatków ponoszonych przez dłużnika.

W skardze na decyzję Prezesa KRUS z [...] września 2013r. do Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego w Warszawie skarżący podniósł, że nową umowę dzierżawy z 14 marca 2008r. zawartą z córką A. O. zarejestrował Urząd Gminy W. i od tego dnia córka stała się płatnikiem podatku gruntowego. Jednak, co podkreślił skarżący żaden z pracowników gminy nie poinformował go, że nie może wydzierżawić ziemi córce. Autor skargi wskazał ponadto, że w decyzjach KRUS zawsze dzieci były określane jako "zstępni", on nie rozumiał znaczenia tego słowa. Skarżący wskazał na fakt, że nie złożył odwołania do Sądu Apelacyjnego w B., gdyż został poinformowany przez pracowników KRUS o możliwości złożenia wniosku o umorzenie zaległości. T. M. (była żona), co wskazał skarżący udowodniła przez Sądem Apelacyjnym w B., że naliczenie nadpłaty przez KRUS było nieuzasadnione.

Wnoszący skargę podkreślił, że decyzja Prezesa KRUS jest krzywdząca, gdyż został on pozbawiony do końca życia prawie połowy emerytury, a jest starym, schorowanym człowiekiem, który wymaga stałej opieki ze strony rodziny.

W odpowiedzi na skargę Prezes KRUS wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Przy piśmie z 6 listopada 2013r. skarżący nadesłał orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Skarga została oddalona.

Omówienie motywów wyroku należy rozpocząć od przypomnienia, że stosownie do przepisu art. 1 § 2 ustawy z 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) kontrola sądowoadministracyjna sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Zakres kontroli administracji publicznej obejmuje również orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne (art. 3 § 2 pkt 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.; dalej: p.p.s.a.). Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 p.p.s.a.). Zgodnie z art. 145 § 1 p.p.s.a. sąd uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie uchyla decyzję lub postanowienie w całości albo w części, jeżeli stwierdzi: naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Ponadto sąd stwierdza nieważność decyzji lub postanowienia w całości lub w części, jeżeli zachodzą przyczyny określone w art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego lub w innych przepisach albo stwierdza wydanie decyzji lub postanowienia z naruszeniem prawa, jeżeli zachodzą przyczyny określone w Kodeksie postępowania administracyjnego lub w innych przepisach. W razie nieuwzględnienia skargi sąd skargę oddala (art. 151 p.p.s.a.).

W niniejszej sprawie przedmiotem zaskarżenia jest decyzja Prezesa KRUS w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub części. Zasadność wniosku o umorzenie tego rodzaju należności musi być rozpatrywana przez pryzmat art. 41a ust. 1 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem Prezes Kasy (lub upoważniony przez niego pracownik Kasy), w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem zainteresowanego, na jego wniosek, uwzględniając możliwości płatnicze wnioskodawcy oraz stan finansów funduszów emerytalno-rentowego i składkowego, może umorzyć należności Kasy z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub części.

Powyższe oznacza, że nie każdy wniosek zobowiązanego musi być rozpatrzony pozytywnie, bowiem decyzje w tym przedmiocie muszą być uzasadnione istnieniem istotnych przesłanek wykazujących np. na całkowitą nieściągalność zadłużenia, ciężką chorobę dłużnika.

Z treści przytoczonego art. 41a ust. 1 pkt 2 cytowanej ustawy wynika, że istotą decyzji dotyczącej umorzenia należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń jest jej uznaniowy charakter. Uznanie administracyjne nie oznacza jednak dowolności organu administracji publicznej co do rozstrzygnięcia, o czym świadczą określone w tych przepisach przesłanki podejmowania decyzji w tej materii. Katalog tych przesłanek pozwalających na umorzenie należności składkowych został określony jasno i precyzyjnie i w ten sposób zakreśla granice swobodnego uznania organu. Organ przy wydawaniu decyzji o umorzeniu należności składkowych jest zobowiązany zatem do rzetelnej i wnikliwej analizy wszelkich okoliczności sprawy w celu stwierdzenia, czy zostały spełnione przesłanki określone w przytoczonych przepisach prawnych. W ten sposób przeprowadzona analiza stanu faktycznego stanowi podstawę do wydania decyzji o charakterze uznaniowym (por. uzasadnienie wyroku NSA z dnia 15 stycznia 2008 r., sygn. akt II GSK 321/07, LEX nr 471116).

W świetle dotychczasowego orzecznictwa sądowego takie decyzje podlegają ograniczonej kontroli sądów administracyjnych. Kontroli nie podlega uznanie administracyjne samo w sobie, lecz kwestia, czy decyzja została podjęta zgodnie z podstawowymi regułami postępowania administracyjnego, a w szczególności, czy wydano ją w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy oraz czy ocena tego materiału została dokonana zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, czy też zawiera elementy dowolności.

Decyzja uznaniowa może być przez sąd uchylona w wypadkach stwierdzenia, iż została wydana z takim naruszeniem przepisów prawa o postępowaniu lub prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy. O tego rodzaju naruszeniach można mówić, gdyby organ pozostawił poza swoimi rozważaniami argumenty podnoszone przez stronę, pominął istotny dla rozstrzygnięcia materiał dowodowy lub dokonał jego oceny wbrew zasadom logiki lub doświadczenia życiowego, a także gdyby dokonał wykładni występujących w przepisach określających przesłanki umorzenia należności składkowych pojęć niezgodnie z ogólnymi zasadami prawa.

Tut. Sąd dokonując oceny zaskarżonej decyzji w omówionym wyżej zakresie stwierdził, że nie narusza ona przepisów postępowania, jak również przepisów prawa materialnego w sposób powodujący konieczność wyeliminowania jej z porządku prawnego.

Analiza stanowiącego materialnoprawną podstawę rozstrzygnięcia przepisu art. 41a ust. 1 pkt 2 u.u.s.r. prowadzi do wniosku, że w postępowaniu zainicjowanym wnioskiem strony o umorzenie należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń organ ma obowiązek badania czy za umorzeniem przemawia ważny interes strony oraz jakie są możliwości płatnicze wnioskodawcy. Ponadto organ przy podejmowaniu decyzji w przedmiocie umorzenia winien wyważyć pomiędzy ważnym interesem zobowiązanego oraz stanem finansów funduszów emerytalno - rentowego i składkowego.

Wobec powyższego organ, badając stan faktyczny sprawy, ma obowiązek dokonać przede wszystkim analizy sytuacji materialnej, rodzinnej i zdrowotnej wnioskodawcy, a dokonane w tym zakresie ustalenia zawrzeć w prawidłowo sporządzonym uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia. Kwestia umorzenia należności nie może być zatem w żadnym przypadku rozpatrywana w oderwaniu od aktualnej sytuacji materialnej i życiowej wnioskodawcy. Nie można jej rozpatrywać bez wnikliwej analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, a więc wszelkich danych, które obrazują sytuację życiową osoby wnioskującej o umorzenie należności składkowych. Dane te obejmują przede wszystkim informacje dotyczące stanu majątkowego strony (w tym jej bieżących, a nie przyszłych, czy poprzednich możliwości płatniczych), jej sytuacji rodzinnej, stanu zdrowia, źródła uzyskiwanych dochodów, a także skutków, jakie dla jednostki może spowodować konieczność zapłaty zaległości objętej wnioskiem o umorzenie. Ważny interes w umorzeniu składek ze względu na trudną sytuację materialną ubezpieczonego istnieje bowiem wtedy, gdy pomiędzy obowiązkiem zapłaty składek i możliwościami egzystencjonalnymi zobowiązanego istnieje związek tego rodzaju, że wykonanie obowiązku zapłaty składek mogłoby spowodować niemożność zaspokojenia przez zobowiązanego podstawnych potrzeb życiowych.

W świetle mających w sprawie zastosowanie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, w toku postępowania organy winny podjąć wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy (art. 7 k.p.a.), wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia materiału dowodowego (art. 77 k.p.a.), zaś wydając decyzję winny zastosować wymogi określone w art.107 § 1 k.p.a.

W ocenie Sądu, Prezes KRUS przeprowadził postępowanie w sposób prawidłowy, przedstawiając stan faktyczny sprawy i dokonując oceny zgromadzonego materiału dowodowego. Na tej podstawie dokonał analizy sytuacji materialnej i rodzinnej skarżącego. Organ ustalił, że skarżący jest w podeszłym wieku, wraz z byłą żoną T. M. jest współwłaścicielem działki o pow. 0,65 ha, z której nie osiąga żadnych dochodów. Mieszka w gospodarstwie rolnym syna, jednak nie prowadzi z nim wspólnego gospodarstwa domowego. Dodatkowo organ uwzględnił wysokość miesięcznych wydatków na leki, opał, zakup żywności oraz opłaty za gaz, energię elektryczną, telefon oraz dojazdy.

Zdaniem Sądu, Prezes KRUS przeprowadził postępowanie w sposób prawidłowy, wyczerpująco przedstawiając stan faktyczny sprawy i dokonując oceny zgromadzonego materiału dowodowego. Na tej podstawie dokonał analizy sytuacji materialnej i rodzinnej skarżącego.

W sprawie niniejszej – w świetle przedstawionych wyżej ustaleń dokonanych przez Prezesa KRUS – przyczyną powstania zadłużenia było nie zaprzestanie przez skarżącego działalności rolniczej.

Zgodnie z art. 28 ust. 3 u.u.s.r. wypłata części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej ulega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. Stosownie do ust. 4 tego artykułu uznaje się. że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego, nie uwzględniając m.in.: gruntów wydzierżawionych, na podstawie umowy pisemnej zawartej co najmniej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, osobie nie będącej:

a) małżonkiem emeryta lub rencisty,

b) jego zstępnym lub pasierbem,

c) osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,

d) małżonkiem osoby, o której mowa w lit. b lub c.

Za nienależnie uznać zatem należy, że pobrane świadczenie uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Skarżący – wbrew zasadom dotyczącym ustalenia prawa do emerytury rolniczej – wydzierżawił gospodarstwo rolne na mocy umowy dzierżawy z 14 marca 2008r. dla córki A. O. Okoliczności przywołane przez skarżącego dotyczące potwierdzenia umowy dzierżawy przez Urząd Gminy W., brak stosownych informacji od pracowników gminy, niezrozumienie słowa "zstępni" i pozytywne dla żony T. M. rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego w B. nie wpływają na ocenę zasadności odmowy umorzenia przez organ nienależnie pobranej części uzupełniającej emerytury rolniczej.

Podkreślić należy, że w pouczeniu do wniosku o przyznanie prawa do emerytury rolniczej, który skarżący podpisał w dniu [...] marca 2002r. został poinformowany co należy rozumieć przez pojęcie zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej oraz w jakiej formie zaprzestanie to ma być wykonane. Jedną z form jest wydzierżawienie gospodarstwa rolnego na podstawie umowy zawartej z osobą obcą (nie będącą zstępnym, pasierbem, małżonkiem) i jednocześnie co ważne – osoba otrzymująca emeryturę rolniczą została zobowiązana do informowania KRUS na bieżąco o wszystkich okolicznościach mających wpływ na wypłacane jej świadczenie. Skarżący poinformował organ dopiero w dniu 21 lutego 2011r. o zerwaniu umowy dzierżawy z L.W. i zawarciu umowy z córką A. O. w dniu 14 marca 2008r. Co w konsekwencji doprowadziło do pobierania przez skarżącego w okresie od kwietnia 2008r. do lutego 2011r. nienależnej części emerytury rolniczej. Powstała kwota w wysokości 21.925,53 zł., która w chwili obecnej jest potrącana w ratach miesięcznych po 420,07 zł. z emerytury rolniczej w kwocie 830 zł. Dłużnik w treści skargi wskazał, że zmniejszenie wysokości emerytury jest dla niego krzywdzące i uważa to za srogą karę, jednak zgodnie z tym co zaznaczył organ, skarżący ma prawo o zwrócenie się do Oddziału KRUS w O. o zmniejszenie wysokości co miesięcznych potrąceń ze świadczenia.

Ponadto wskazać należy, że skarżący ma możliwość złożenia wniosku o umorzenie należności do Oddziału KRUS w O. wobec uzyskania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Zobowiąże tym samym organ do ponownej oceny ważnego interesu dłużnika i przeanalizowania zaistniałej sytuacji pod tym kątem.

Reasumując należało zatem uznać, że sytuacja skarżącego została oceniona w sposób prawidłowy, a wyciągnięte wnioski nie wychodzą poza granice zakreślone w art. 80 k.p.a. Organ zbadał sprawę wszechstronnie, w oparciu o należycie zgromadzony materiał dowodowy. Podjęte rozstrzygnięcie uzasadnił stosownie do wymogów zawartych w art. 107 § 1 i § 3 k.p.a.

W toku postępowania zapewniono stronie czynny udział oraz umożliwiono zapoznanie się ze zgromadzonych materiałem dowodowym.

Mając na względzie powyższe, działając na podstawie art. 151 p.p.s.a. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie skargę oddalił.