II SA/Po 1289/13

Uzasadnienie

Decyzją z [...] 2013 r. nr [...]Wójt Gminy K., działając na podstawie art. 17 i art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm., dalej: u.ś.r.) oraz art. 11 ust. 1 i art. 12 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 1548; dalej: ustawa zmieniająca, w skrócie: zm.u.ś.r.), z urzędu odmówił E. D. prawa do dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego na okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2013 r. w wysokości 100 zł miesięcznie.

W uzasadnieniu decyzji organ I instancji wskazał, że E. D. decyzją z [...] 2012 r. nabyła prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad synem D. D. na okres od 1 lipca 2012 r. do 30 czerwca 2014 r. Decyzją z [...] 2013 r. odmówiono stronie od 1 lipca 2013 r. świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej na syna. Organ I instancji wyjaśnił, że z dniem 1 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa zmieniająca, zgodnie z którą osoby uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują prawo do tego świadczenia w dotychczasowej wysokości do dnia 30 czerwca 2013 r., jeżeli spełniają warunki określone w przepisach dotychczasowych (art. 11 ust. 1 zm.u.ś.r.). Wydane na podstawie przepisów dotychczasowych decyzje o przyznaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wygasają z mocy prawa po upływie terminu, o którym mowa w ust. 1 (art. 11 ust. 3 zm.u.ś.r.). Art. 12 ust. 1 i 2 zm.u.ś.r. stanowi, że osobom, o których mowa w art. 11 ust. 1 u.ś.r., spełniającym warunki określone w art. 17 u.ś.r. w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, oraz osobom, którym przyznano prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, za każdy miesiąc w okresie od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej do dnia 30 czerwca 2013 r., w którym przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, przysługuje dodatek do świadczenia pielęgnacyjnego, w wysokości 100,00 zł miesięcznie. Prawo do tego dodatku ustala z urzędu wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do świadczenia pielęgnacyjnego (art. 12 ust. 3 zm.u.ś.r.).

W konkluzji organ I instancji stwierdził, że E. D. jest matką niepełnosprawnego syna, którego niepełnosprawność istnieje od urodzenia. Jednak ustawodawca określił, że przyznanie dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego uzależnione jest od przyznania świadczeń pielęgnacyjnego po spełnieniu warunków określonych w art. 17 u.ś.r. w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2013 r.

Od powyższej decyzji E. D. złożyła odwołanie pismem z dnia 25 lipca 2013 r., przy czym w tym samym piśmie zawarła jeszcze odwołania od decyzji nr [...] 2013 z tej samej daty), wskazując, że nie zgadza się z decyzjami odmownymi. Wyjaśniła, że razem z mężem posiadają gospodarstwo rolne, lecz wszelkie prace w gospodarstwie wykonuje jej mąż S.. Wyjaśniła, że codzienna opieka nad niepełnosprawnym synem D. nie pozwala jej na podjęcie pracy, jak i pomoc mężowi w gospodarstwie.

Decyzją z [...] 2013 r. nr [...]Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r. poz. 267; dalej: "k.p.a."), utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję.

W motywach rozstrzygnięcia Kolegium wskazało, że z uwagi na to, iż decyzją Wójta z [...] 2013 r. nr [...]odmówiono stronie od dnia 1 lipca 2013r. świadczenia pielęgnacyjnego na syna D. D., to na osobę tę nie przysługuje też dodatek do świadczenia pielęgnacyjnego.

E. D. wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu skargę na powyższą decyzję SKO w K., wskazując, że nie zgadza się odmową przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Wniosła równocześnie o uchylenie zaskarżonej decyzji i przyznanie jej świadczenia w formie pomocy finansowej dla osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2013 r. Wyjaśniła, że od 1 lipca 2013 r. odebrano jej świadczenie pielęgnacyjne ze względu na przyjęcie, że prowadzi gospodarstwo rolne, lecz faktycznie jest tylko współwłaścicielem gospodarstwa rolnego i żoną rolnika. Wskazała, że jej syn wymaga ciągłej opieki.

W odpowiedzi na skargę organ II instancji wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu zważył, co następuje:

Skargę E. D. należało uwzględnić.

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem (legalności), jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sądy administracyjne, kierując się wspomnianym kryterium legalności, dokonują oceny zgodności treści zaskarżonego aktu oraz procesu jego wydania z normami prawnymi – ustrojowymi, proceduralnymi i materialnymi – przy czym ocena ta jest dokonywana według stanu prawnego i zasadniczo na podstawie akt sprawy istniejących w dniu wydania zaskarżonego aktu. W świetle art. 3 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.; dalej: p.p.s.a.) kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne. Stosownie do art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną w niej podstawą prawną. Oznacza to, że bierze pod uwagę wszelkie naruszenia prawa, a także wszystkie przepisy, które powinny znaleźć zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, niezależnie od żądań i wniosków podniesionych w skardze – w granicach sprawy, wyznaczonych przede wszystkim rodzajem i treścią zaskarżonego aktu. Zgodnie z art. 135 p.p.s.a. sąd stosuje przewidziane ustawą środki w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeżeli jest to niezbędne dla końcowego jej załatwienia.

W niniejszej sprawie aktem bezpośrednio zaskarżonym, wprost w skardze z [...]2013 r. wskazanym, jest decyzja SKO z [...]2013 r. nr [...], utrzymująca w mocy decyzję Wójta Gminy K. z [...]2013r. nr [...]o odmowie z urzędu przyznania skarżącej prawa do dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego.

Z przedłożonych Sądowi akt wynika, że decyzją z [...]2012 r. Wójt Gminy K. przyznał E. D. prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad synem D. D.em na okres od 1 lipca 2012 r. do 31 czerwca 2014 r. Pismem z 22 lutego 2013 r. na podstawie art. 11 ust. 4 zm.u.ś.r., poinformował stronę o wygaśnięciu ww. decyzji z dniem 30 czerwca 2013 r. Następnie 1 lipca 2013 r. do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w K. wpłynął wniosek strony o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad niepełnosprawnym synem. Wydanymi [...] 2013 r. decyzjami:

– nr [...]– Wójt, po rozpatrzeniu ww. wniosku, odmówił stronie od 1 lipca 2013 r. świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej na syna, wskazując w uzasadnieniu, że jedyną przyczyną "dyskwalifikującą" stronę do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego jest fakt, iż jest ona rolnikiem. Wyjaśnił, że mąż strony jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych 8,87 ha fizycznych (2,1595 ha przeliczeniowych), a w opinii Naczelnego Sądu Administracyjnego (uchwała z 11 grudnia 2012 r., I OPS 5/12) sam fakt prowadzenia gospodarstwa rolnego stanowi negatywna przesłankę do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego;

– nr [...] – Wójt, działając z urzędu, odmówił stronie prawa do dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego na okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2013 r. w wysokości 100 zł miesięcznie, wskazując na fakt wydania ww. decyzji odmawiającej przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.

W wyniku rozpatrzenia odwołań wniesionych przez skarżącą jednym pismem od obu ww. decyzji organu I instancji SKO w K.:

– decyzją z [...] 2013 r., nr [...]utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję Wójta nr [...],

– decyzją z [...] 2013 r. nr [...]utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję Wójta nr [...].

Pierwsza z wymienionych decyzji SKO – nr SKO/4110/711/13 – dotycząca odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, nie została formalnie przez stronę zaskarżona do sądu administracyjnego. Druga z tych decyzji – nr [...]w przedmiocie odmowy przyznania dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego, stała się przedmiotem skargi, która zainicjowała niniejsze postępowanie sądowoadministracyjne.

W ocenie Sądu wszystkie wymienione cztery decyzje (obie decyzje Wójta z [...]2013 r. oraz obie decyzje SKO z [...] 2013 r.) mieszczą się w granicach tej samej sprawy, w rozumieniu art. 135 p.p.s.a., dotyczą bowiem kwestii nabycia (bądź nie) przez skarżącą prawa podmiotowego do świadczenia pielęgnacyjnego i pochodnego wobec tego prawa dodatku, według nowych zasad obowiązujących od dnia 1 stycznia 2013 r. w związku z wejściem w życie opisanej wyżej ustawy zmieniającej z dnia 7 grudnia 2012 r. Kwestia przysługiwania stronie prawa do dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego jest, w sposób oczywisty, pochodną tego podstawowego zagadnienia – co wynika jasno już z brzmienia art. 12 ust. 1 w zw. z art. 11 ust. 1 zm.u.ś.r. W myśl tego ostatniego przepisu (który, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 5 grudnia 2013 r., sygn. akt k 27/13, został uznany za niezgodny z art. 2 Konstytucji RP – zob. Dz. U. z 2013 r. poz. 1557) osoby uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują prawo do tego świadczenia w dotychczasowej wysokości do dnia 30 czerwca 2013 r., jeżeli spełniają warunki określone w przepisach dotychczasowych. Natomiast zgodnie z art. 12 ust. 1 zm.u.ś.r. osobom, o których mowa w ww. art. 11 ust. 1 zm.u.ś.r., spełniającym warunki określone w art. 17 u.ś.r. w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, za każdy miesiąc w okresie od dnia wejścia w życie tej ustawy (tj. od 1 stycznia 2013 r.) do dnia 30 czerwca 2013 r., w którym przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, przysługuje dodatek do świadczenia pielęgnacyjnego. Innymi słowy, w świetle cytowanych regulacji, osoba, która – jak w niniejszej sprawie skarżąca – pobierała świadczenie pielęgnacyjne w trybie dotychczasowych przepisów, ma prawo do wskazanego dodatku, jeżeli byłaby uprawniona do świadczenia pielęgnacyjnego na nowych zasadach (tu odpowiednio: o ile by tego świadczenia na nowych zasadach skarżącej nie odmówiono). Bezpośredni związek pomiędzy decyzjami (obu instancji) w sprawie odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego oraz decyzjami (obu instancji) w sprawie odmowy przyznania dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego – polegający na tym, że rozstrzygnięcie w sprawie świadczenia pielęgnacyjnego chronologicznie poprzedzało i logicznie warunkowało rozstrzygnięcie w sprawie dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego – wynika też wprost z pisemnych uzasadnień decyzji organów obu instancji wydanych w tej ostatniej sprawie, w których podkreślono, że odmowa przyznania dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego jest następstwem odmowy przyznania samego świadczenia pielęgnacyjnego.

Wobec powyższego, w ocenie Sądu, spełnione zostały przesłanki do objęcia kontrolą w niniejszym postępowaniu sądowoadministracyjnym wszystkich wymienionych decyzji. Jak bowiem przyjmuje się w orzecznictwie, pojęcie "sprawy", jakim ustawodawca posłużył się w art. 134 § 1 i art. 135 p.p.s.a., jest szersze od pojęcia "sprawy administracyjnej". Obejmuje ono wszelkie postępowania i wydane bądź zapadłe w nich rozstrzygnięcia administracyjne – bez względu na to, czy były one zaskarżalne w toku instancji – które poprzedzając zaskarżoną decyzję, warunkowały dokonaną w niej konkretyzację stosunku prawnego podlegającego rozstrzygnięciu. Granice sprawy, o których mowa w ww. przepisach, wyznacza w istocie rzeczy istota stosunku administracyjnoprawnego podlegającego załatwieniu danym, skarżonym rozstrzygnięciem administracyjnoprawnym (por. wyroki NSA: z 28 lipca 2011 r., I OSK 537/11; z 06 lutego 2008 r., I FSK 1592/07; z 22 lutego 2006 r., I FSK 614/05; dostępne na stronie internetowej: http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Materialnoprawną podstawę ww. rozstrzygnięć zapadłych w granicach niniejszej sprawy stanowiły przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 1 u.ś.r. świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje m.in. matce albo ojcu, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobę legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Ustawodawca precyzuje przy tym w art. 3 pkt 22 u.ś.r., że przez "zatrudnienie lub inną pracę zarobkową" należy rozumieć wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkowstwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.

W niniejszej sprawie organy obu instancji przyjęły, że skarżąca posiada status rolnika. W konsekwencji, z powołaniem się na uchwałę składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 grudnia 2012 r., sygn. akt I OPS 5/12 (http://orzeczenia.nsa.gov.pl) – w myśl której prowadzenie gospodarstwa rolnego przez rolnika stanowi negatywną przesłankę przyznania tej osobie świadczenia pielęgnacyjnego z art. 17 ust. 1 w zw. z art. 3 pkt 22 u.ś.r. – organy uznały, że skarżąca nie może uzyskać wnioskowanego świadczenia. Przy tym jedyną okolicznością, na podstawie której organy uznały skarżącą za rolnika, był fakt, iż jej mąż jest właścicielem gospodarstwa rolnego.

Istotną i bezsprzeczną okolicznością w niniejszej sprawie jest fakt, że Wójt Gminy K. decyzją z dnia [...] 2012 r. nr [...], wydaną na podstawie ówcześnie obowiązujących przepisu art. 17 u.ś.r. przyznał E. D., w związku z opieką nad dzieckiem - synem D. D.em, który legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności w stopniu znacznym, świadczenie pielęgnacyjne na okres od 1 lipca 2012 r. do 30 czerwca 2014 r., w kwocie 520 zł miesięcznie. Przyznane w ten sposób świadczenie stało się prawem podmiotowym skarżącej uzyskanym w zgodzie z obowiązującym ówcześnie art. 17 ust. 1 u.ś.r.

W ustawie z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 1548; dalej: ustawa zmieniająca lub ustawa z 7 grudnia 2012 r.) znalazł się przepis art. 11, który stanowił w ust. 1, że osoby uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują prawo do tego świadczenia w dotychczasowej wysokości do dnia 30 czerwca 2013 r., jeżeli spełniają warunki określone w przepisach dotychczasowych. Jednocześnie przepis art. 11 ust. 3 ustawy zmieniającej określał, że wydane na podstawie przepisów dotychczasowych decyzje o przyznaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wygasają z mocy prawa po upływie terminu, o którym mowa w ust. 1. Przy czym ustawodawca, wprowadzając konstrukcję pozbawienia obywateli z mocy prawa słusznie nabytych w drodze decyzji administracyjnej praw podmiotowych, nałożył na organ właściwy do wydawania decyzji obowiązek polegający na informowaniu, w terminie 2 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, osób otrzymujących świadczenie pielęgnacyjne na podstawie przepisów dotychczasowych o wygaśnięciu z mocy prawa decyzji o przyznaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i warunkach nabywania prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego i świadczenia pielęgnacyjnego obowiązujących od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy (ust. 4).

W związku z powołanymi przepisami art. 11 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej, organy orzekające w niniejszej sprawie przyjęły, że skarżąca zachowała uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego do dnia 30 czerwca 2013 r., zaś po tej dacie z mocy prawa wygasła decyzja Wójta Gminy K. z dnia 12 lipca 2012 r. uprawniająca skarżącą do świadczenia pielęgnacyjnego do dnia 30 czerwca 2014 r.

W ocenie Sądu zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, która dotyczy jej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i dodatku do tego świadczenia, ma wydany przez Trybunał Konstytucyjny w dniu 5 grudnia 2013 r. wyrok (sygn. akt K 2713, Dz. U. 2013 r., poz. 1557), którym stwierdzono, że art. 11 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1548) jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W świetle przepisów art. 190 ust. 3 i ust. 4 Konstytucji RP wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający niezgodność określonego przepisu ustawy z Konstytucją, wprowadza z dniem ogłoszenia tego wyroku w trybie art. 190 ust. 2 Konstytucji zakaz stosowania niekonstytucyjnego przepisu ustawy także w postępowaniu sądowoadministracyjnym wszczętym i niezakończonym prawomocnie przed ogłoszeniem tego wyroku. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma zaś moc powszechnie obowiązującą w tym sensie, że oddziałuje ono na wszelkie toczące się w chwili jego ogłoszenia postępowania sądowe i administracyjne. Zasadą jest, że orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem jego ogłoszenia w stosownym dzienniku i z tym właśnie dniem - o ile jest ono orzeczeniem negatywnym - niekonstytucyjny przepis traci moc obowiązującą, a zatem nie może być stosowany przez sądy i organy administracyjne w sprawach wszczętych przed dniem ogłoszenia orzeczenia, a nie rozstrzygniętych do tego dnia (por. R. Hauser, J. Trzciński, Prawotwórcze znaczenie Trybunału Konstytucyjnego w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, Wyd. Prawnicze LexisNexis 2008, s.41-64). W dniu 16 grudnia 2013 r. sentencja wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 27/13 została opublikowana w Dzienniku Urzędowym poz. 1557, a zatem art. 11 ust. 1 i ust. 3 ustawy zmieniającej od tego dnia utraciły swoją moc obowiązującą. Do wyrokowania przez Sąd w niniejszej sprawie doszło zaś 16 kwietnia 2014 r., a więc po ogłoszeniu wyżej przywołanego wyroku Trybunału.

Skład orzekający w niniejszej sprawie stoi na stanowisku, że dany akt normatywny (przepis prawny) uznany za niekonstytucyjny musi być kwalifikowany jako mający moc obowiązującą do dnia ogłoszenia wyroku Trybunału, to jednak nie powinien być zastosowany przez sąd w konkretnej sprawie ze względu na fakt wiążącego wszystkich adresatów (art. 190 ust. 1) uznania przez Trybunał Konstytucyjny, że pozostaje on w sprzeczności z Konstytucją RP, gdyż sprzeczność ta z reguły istnieje od samego początku, to jest od daty wydania danego aktu normatywnego, bądź wejścia w życie przepisu prawnego, których domniemanie konstytucyjności zostało przez Trybunał obalone (por. wyrok NSA z dnia 21 maja 2009 r., II OSK 179/09, Lex nr 507638, wyrok SA w Łodzi z dnia 26 listopada 2013 r., III AUa 443/13, Lex nr 1409161, Lex nr 1409161; wyrok SN z dnia 8 listopada 2013 r., II UK 156/13, Lex nr 1396413). Jeżeli w trakcie postępowania sądowoadministracyjnego zapadnie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności normy, na której oparto decyzję administracyjną, istnieje konieczność uchylenia takiej decyzji (por. wyrok NSA z 12 września 2013 r., II FSK 1964/13, Lex nr 1375594, również R. Hauser, J. Trzciński, Prawotwórcze znaczenie orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, wyd. 2, Warszawa 2010, s. 50-51). Przepis uznany przez Trybunał za niekonstytucyjny ma taki charakter od samego początku, tj. od dnia jego wejścia w życie, jednakże fakt ten musi być brany pod uwagę przy kontroli aktu administracyjnego podjętego na podstawie niekonstytucyjnego przepisu (por. wyrok NSA z dnia 6 lutego 2008 r., II OSK 1745/07, Lex nr 357511).

W świetle przepisów art. 190 ust. 3 i ust. 4 Konstytucji RP wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający niezgodność określonego przepisu ustawy z Konstytucją, wprowadza z dniem ogłoszenia tego wyroku w trybie art. 190 ust. 2 Konstytucji zakaz stosowania niekonstytucyjnego przepisu ustawy także w postępowaniu sądowoadministracyjnym wszczętym i niezakończonym prawomocnie przed ogłoszeniem tego wyroku.

Będące przedmiotem badania Trybunału przepisy art. 11 ust. 1 i ust. 3 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. przewidywały, że osoby uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują prawo do tego świadczenia w dotychczasowej wysokości do dnia 30 czerwca 2013 r., jeżeli spełniają warunki określone w przepisach dotychczasowych. Wydane zaś na podstawie przepisów dotychczasowych decyzje o przyznaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wygasają z mocy prawa po upływie terminu, o którym mowa w ust. 1.

Trybunał Konstytucyjny we wspomnianym wyżej wyroku z dnia 5 grudnia 2013 r. uznał, że wprowadzenie tych regulacji doprowadziło do naruszenia zasady ochrony praw słusznie nabytych oraz zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa w odniesieniu do tej grupy osób, które pobierały świadczenie pielęgnacyjne na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, które jednocześnie nie spełniły przesłanek nabycia świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą.

Należy wspomnieć, że wprawdzie art. 11 ust. 3 ustawy zmieniającej nie stanowił podstawy prawnej wydanych w niniejszej sprawie decyzji, tym niemniej zważywszy, iż do końca czerwca 2013 r. skarżąca pobierała świadczenie pielęgnacyjne na syna, to na podstawie tego właśnie przepisu została ona następnie pozbawiona otrzymywanego uprzednio świadczenia pielęgnacyjnego, a następnie z uwagi na fakt kontynuowania sprawowanej opieki, wystąpiła z wnioskiem o ponowne ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, nie godząc się z pozbawieniem jej nabytych praw podmiotowych co do przyznanego do dnia 30 czerwca 2014 r. świadczenia pielęgnacyjnego. Ponadto przepis art. 11 ust. 1 ustawy zmieniającej (którego niekonstytucyjność stwierdził Trybunał omawianym wyrokiem) w związku z art. 12 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. stanowiły podstawę decyzji odmawiającej z urzędu przyznania skarżącej prawa do dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego na okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2013 r. w wysokości 100 zł. Zatem sytuacja faktyczna i prawna, w jakiej znalazła się skarżąca, kwalifikuje ją do grupy adresatów omawianego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

W związku z tym, chcąc ustalić, czy, a jeśli tak to w jaki sposób stwierdzona przez Trybunał niekonstytucyjność przepisów art. 11 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej wpłynęła na prawa podmiotowe skarżącej, konieczna jest pogłębiona analiza ocena skutków prawnych komentowanego wyroku Trybunału z dnia 5 grudnia 2013 r.

W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał wskazał, iż jego wyrok nie tworzy ani roszczeń o wypłatę utraconych korzyści za okres po 30 czerwca 2013 r., ani nie daje podstaw do ubiegania się o nowe świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, które przewiduje obowiązująca ustawa o świadczeniach rodzinnych, bowiem wyrok ten dotyczył norm prawa intertemporalnego, które w dodatku zmaterializowały się już w dniu orzekania przez sąd konstytucyjny, a nie przepisów, które określały nowe przesłanki nabycia świadczeń. W rezultacie, w ocenie Trybunału zrealizowanie tego wyroku będzie wymagało zmiany prawa.

Z poglądem prawnym Trybunału co do skutków prawnych jego orzeczenia nie sposób się zgodzić. Wskazać należy, iż Trybunał Konstytucyjny w analizowanym wyroku nie skorzystał z możliwości odroczenia wejścia w życie orzeczenia, z której to formuły wynikałoby, że orzeczenie ma wywołać skutek dopiero po upływie zakreślonego przez Trybunał terminu i wyłącznie "na przyszłość". Uprawnienie Trybunału Konstytucyjnego do określenia innej daty utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego niż wynika z przepisu art. 190 ust. 3 in principio Konstytucji, wskazuje zaś, że określenie chwili utraty mocy przepisu eliminowanego z porządku prawnego zostało pozostawione kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, lecz jednocześnie sprowadza się do określenia daty w orzeczeniu (art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym – Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) albo do pozostawienia reguły ustawowej (art. 190 ust. 3 in principio Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny nie umorzył także postępowania, co w świetle art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym jest obligatoryjne jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Przepisy, które Trybunał uznał za niezgodne z za art. 2 Konstytucji RP, utraciły moc obowiązującą (jak wskazał Trybunał "skonsumowały się") z dniem 30 czerwca 2013 r., tymczasem Trybunał omawiany wyrok wydał w dniu 5 grudnia 2013 r. Wywieść można z tego, że Trybunał orzekając w sprawie co do meritum uznał, stosownie do art. 39 ust. 3 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, że wydanie orzeczenia o art. 11 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r., który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Sądy władne są do dokonywania w ramach danej sprawy samodzielnej oceny skutków orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i nie są w tym zakresie związane poglądami wyrażonymi w uzasadnieniu takowego orzeczenia. Dokonując zatem oceny stanu prawnego istniejącego od dnia opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2013 r. w pierwszym rzędzie zauważyć należy, iż przepis art. 11 ust. 3 ustawy zmieniającej odnosił się tylko i wyłącznie do pozostających w obrocie prawnym ostatecznych decyzji administracyjnych (a więc do spraw zakończonych) oraz wynikających z tych decyzji praw nabytych obywateli. Regulacja zawarta w art. 11 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej pozbawiająca obywateli praw nabytych wynikających z decyzji ostatecznych i eliminująca z mocy prawa z obrotu prawnego te decyzje stanowiła zatem zbiór norm prawa materialnego, zbliżonych w swoim charakterze do norm pozbawiających obywateli z mocy prawa określonych praw. Dlatego należy przyjąć, że przepisy art. 11 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej są przepisami, o których mowa w § 30 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" (Dz. U. Nr 100, poz. 908 ze zm.). Przepis ten stanowi, że w przepisach przejściowych rozstrzyga się w szczególności, czy zachowuje się uprawnienia i obowiązki oraz kompetencje powstałe w czasie obowiązywania uchylanych albo wcześniej uchylonych przepisów oraz czy skuteczne są czynności dokonane w czasie obowiązywania tych przepisów; sprawy te reguluje się tylko w przypadku, gdy nie chce się zachować powstałych uprawnień, obowiązków lub kompetencji albo chce się je zmienić albo też gdy chce się uznać dokonane czynności za bezskuteczne. Wskazać należy, że art. 11 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej pozbawiły obywateli nabytych słusznie, na podstawie przepisów dotychczasowych, praw podmiotowych do świadczeń pielęgnacyjnych z dniem 30 czerwca 2013 r. Tymczasem rozstrzygając te kwestie, prawodawca powinien pamiętać o obowiązującej w państwie prawa zasadzie poszanowania praw nabytych. Jeżeli zaś zamierza się jakieś podmioty pozbawić nabytych uprawnień, należy rozważyć, czy jest to wyjątkowo dopuszczalne odstępstwo od zasady poszanowania praw nabytych (rozstrzygnięcia dotyczące praw nabytych nie mogą mieć w państwie prawa charakteru arbitralnego); ograniczeń tego rodzaju nie ma w przypadku obowiązków (S. Wronkowska [w:] S. Wronkowska, M. Zieliński, Komentarz do zasad techniki prawodawczej, Warszawa 2004, s. 82). Trybunał w powołanym wyroku uznał, że pozbawienie obywateli nabytych praw do świadczeń pielęgnacyjnych (jako praw mających swe źródło w normach prawa materialnego tj. dotychczasowych przepisach u.ś.r.) było niezgodne z art. 2 Konstytucji RP.

W orzecznictwie sądów administracyjnych utrwalił się pogląd, który skład orzekający w niniejszej sprawie podziela, iż orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w zakresie obowiązywania prawa materialnego wywiera skutki na przyszłość, lecz w zakresie stosowania odnosi skutek retroaktywny, wsteczny, wpływając na ocenę prawną stanów faktycznych powstałych w okresie poprzedzającym wejście w życie orzeczenia Trybunału. Tym samym przepis prawa uznany za niekonstytucyjny nie może być stosowany, poczynając od daty jego uchwalenia (por. postanowienie NSA z dnia 9 października 2007 r., sygn. I FSK 1261/07, Lex nr 440637; wyroki NSA z dnia 15 listopada 2006 r., sygn. II OSK 1349/05, Lex nr 318307 oraz z dnia 9 marca 2010 r., sygn. I FSK 105/09, Lex nr 606334). Wynika to z faktu, iż sprzeczność przepisu prawa materialnego z Konstytucją – jak miało to miejsce w niniejszej sprawie – istnieje od daty wejścia w życie danego aktu normatywnego, którego domniemanie konstytucyjności zostało przez Trybunał Konstytucyjny obalone i jest okolicznością obiektywną jedynie potwierdzaną przez Trybunał Konstytucyjny.

W kontekście powyższych rozważań uznać należy, iż skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niekonstytucyjność przepisów art. 11 ust. 1 i ust. 3 ustawy zmieniającej, jest reaktywowanie "na nowo" bytu prawnego ostatecznych decyzji przyznających prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na czas nieokreślony, względnie na czas określony, wykraczający poza 30 czerwca 2013 r., co do których nie były wydane decyzje stwierdzające ich wygaśnięcie, a o wygaśnięciu których z mocy prawa powyższy przepis orzekał. Skoro bowiem aktualnie brak w systemie prawa przepisu art. 11 ust. 3 ustawy zmieniającej jako podstawy utrzymania wywołanych przez niego skutków prawnych, to brak jest podstawy prawnej dla odmowy realizacji praw nabytych wynikających z ostatecznych decyzji przyznających świadczenie pielęgnacyjne wydanych na podstawie przepisów obowiązujących przed zmianą wprowadzoną ustawą z dnia 7 grudnia 2012 r. Za przyjęciem takowej oceny skutków prawnych wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2013 r. przemawia również wykładnia funkcjonalna, bowiem tylko takie rozumienie skutków tego orzeczenia pozwala na usunięcie stanu sprzeczności z ustawą zasadniczą wywołanego poprzez ustanowienie przepisu art. 11 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej.

W związku z powyższym zgodzić należy się z wyrażanymi w orzecznictwie sądowoadministracyjnym poglądami (por. wyrok WSA w Białymstoku z dnia 14 stycznia 2014 r. sygn. akt II SA/Bk 767/13; wyrok WSA w Szczecinie z dnia 11 grudnia 2013 r. sygn. akt II SA/Sz 1161/13, wyrok WSA w Łodzi z dnia 17 stycznia 2014 r. II SA/Łd 976/13; postanowienie NSA z dnia 18 grudnia 2013 r. I OZ 1186/13; wyrok WSA w Poznaniu z dnia 27 lutego 2014 r., II SA/Po 1247/13, również wyrok WSA w Poznaniu z dnia 19 lutego 2014 r.,II SA/Po 1242/13 dostępne na stronie internetowej: http://orzeczenia.nsa.gov.pl), że w stosunku do osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego przed 1 stycznia 2013 r., którym przyznano je na okres dłuższy niż do 30 czerwca 2013 r. lub bezterminowo, czynnikiem prawotwórczym i w konsekwencji mającym wpływ na wykładnię prawa do świadczenia określonego w art. 17 ust. 1 u.ś.r. pozostaje powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 5 grudnia 2013 r., K 27/13.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że ze względu na ciążący na Sądzie obowiązek uwzględniania skutków prawnych wyroków Trybunału Konstytucyjnego (art. 190 ust. 1 Konstytucji RP), aktualnie, w dacie wyrokowania przez Sąd, w obrocie prawnym pozostawały: 1) decyzja Wójta Gminy K. z dnia 12 lipca 2012 r. przyznająca E. D. w związku z opieką nad niepełnosprawnym synem D. D. i koniecznością rezygnacji z pracy zarobkowej świadczenie pielęgnacyjne na okres od 1 lipca 2012 r. do 30 czerwca 2014 r., jak również 2) zaskarżona decyzja SKO w K. z dnia [...] 2013 r. i 3) poprzedzająca ją decyzja Wójta Gminy K. z dnia [...]2013 r. odmawiająca skarżącej przyznania dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego na okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2013 r., jak i 4) decyzja SKO w K. z dnia [...]2013 r. i 5) poprzedzająca ją decyzja Wójta Gminy K. z dnia [...]2013 r. o odmowie przyznania skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z pracy zarobkowej od 1 lipca 2013 r., w związku z opieką nad synem D. D., wydana na wniosek z dnia 12 lipca 2013 r. Tym samym upraszczając wywód, z jednej strony skarżącej przysługuje do 30 czerwca 2014 r. świadczenie pielęgnacyjne, z drugiej zaś legitymuje się ona decyzją odmawiającą jej przyznania tego świadczenia od dnia 1 lipca 2013 r. i decyzją odmawiającą jej dodatku do tego świadczenia od 1 stycznia do 30 czerwca 2013 r.

Tymczasem zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b) u.ś.r. (w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji) świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego. Zważywszy, że wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2013 r. skarżąca "odzyskała" prawo do świadczenia pielęgnacyjnego przyznanego jej na mocy ostatecznej decyzji Wójta Gminy K. z dnia 12 lipca 2012 r., zasadnym staje się – ze względu na wszczęcie nowego, a ocenianego obecnie przez Sąd postępowania w sprawie świadczenia pielęgnacyjnego, umorzenie tegoż postępowania jako bezprzedmiotowego. Stosownie do art. 105 § 1 k.p.a. stało się ono bezprzedmiotowe ze względu na treść wspomnianego wyroku Trybunału i aktualne brzmienie art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b) u.ś.r.

Ponadto zważyć należy, że przepis art. 12 ust. 1 ustawy zmieniającej przyznaje osobom, o których mowa w art. 11 ust. 1, spełniającym warunki określone w art. 17 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, oraz osobom, którym przyznano prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, za każdy miesiąc w okresie od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy do dnia 30 czerwca 2013 r., w którym przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, dodatek do świadczenia pielęgnacyjnego. Stwierdzić należy, że skarżąca jest osobą, o której mowa w art. 11 ust. 1, a organy orzekające w niniejszej sprawie nie ustaliły w sposób niebudzący wątpliwości, czy spełnia ona warunki określone w art. 17 ustawy w brzmieniu obowiązującym po 1 stycznia 2013 r. Przypomnieć należy, że organy obu instancji, kierując się stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego zawartym w uchwale o sygn. I OPS 5/12 uznały, że skarżąca jako prowadząca gospodarstwo rolne nie może być uznana za osobę, która rezygnuje z pracy celem sprawowania opieki nad niepełnosprawnym synem. Z taką argumentacją organów nie sposób się zgodzić.

Sąd w obecnym składzie nie kwestionuje trafności powołanej uchwały NSA o sygn. akt I OPS 5/12 oraz argumentacji zawartej w jej uzasadnieniu, lecz wskazuje, że materiał dowodowy zgromadzony przez organy w niniejszej sprawie nie pozwalał na stwierdzenie, że powołana uchwała NSA dotyczyła sytuacji analogicznej do tej, w jakiej znajduje się skarżąca – co też trafnie podniesiono w skardze. Wskazana uchwała zapadła w odniesieniu do osoby, która – będąc właścicielką gospodarstwa rolnego i podlegając z tego tytułu obowiązkowemu ubezpieczeniu w KRUS jako rolnik – bezsprzecznie legitymowała się statusem rolnika, podczas gdy w niniejszej sprawie zakwalifikowanie skarżącej jako rolnika było co najmniej przedwczesne.

Ustawa o świadczeniach rodzinnych nie definiuje pojęcia "rolnika". Zostało ono zdefiniowane w przepisie art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2013 r. poz. 1403; dalej w skrócie: "u.u.s.r."), zgodnie z którym rolnikiem jest pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkująca i prowadząca na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osoba, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia. Z kolei, jak wynika z art. 3 pkt 6 ustawy o świadczeniach rodzinnych, wyrażenie "gospodarstwo rolne" powinno być rozumiane zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1381), wedle którego za gospodarstwo rolne uważa się obszar gruntów sklasyfikowanych w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.

Odnosząc te uwagi do okoliczności niniejszej sprawy należy zauważyć, że przypisanie skarżącej statusu rolnika nie miało dostatecznego oparcia w ustaleniach faktycznych poczynionych dotychczas przez organy administracji i z tego względu było co najmniej przedwczesne. Materiał dowodowy zgromadzony w aktach administracyjnych sprawy pozwalał jedynie stwierdzić, że współwłaścicielami gospodarstwa rolnego są skarżąca i jej mąż S. D. (zaświadczenie Urzędu Gminy w K. z 28 maja 2013 r.). Organy administracji nie przedstawiły natomiast jakiegokolwiek dowodu na okoliczność, że E. D. prowadzi osobiście gospodarstwo rolne i czyni to na własny rachunek w ramach działalności rolniczej w tym gospodarstwie. Co więcej, organy nawet nie wyjaśniły, czy skarżąca nadal jest ubezpieczona w KRUS. Sąd orzekający w niniejszym składzie podziela stanowisko wyrażone w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 27 września 2013 r., sygn. akt II SA/Po 678/13 (http://orzeczenia.nsa.gov.pl) – wykazanie faktu posiadania [ewentualnie: współposiadania – uw. Sądu] przez skarżącą gospodarstwa rolnego oraz jego prowadzenia osobiście i na własny rachunek w ramach działalności rolniczej w tym gospodarstwie, jest niezbędne do zakwalifikowania skarżącej jako rolnika w myśl art. 6 pkt 1 u.u.s.r. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nie ulega przy tym wątpliwości, że na prowadzenie gospodarstwa rolnego mogą składać się różne czynności, lecz nie zwalnia to bynajmniej organów administracji od należytego uzasadnienia w tym zakresie swojego stanowiska.

Trzeba przy tym zauważyć, że pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego wiąże się z objęciem ubezpieczeniem społecznym. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442; dalej w skrócie: "u.s.u.s."), za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne albo specjalny zasiłek opiekuńczy wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przez okres niezbędny do uzyskania 25-letniego okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego). Powołany przepis prima facie zdaje się wykluczać przypadek, gdy osoba ubiegająca się o świadczenie pielęgnacyjne korzysta już z ubezpieczenia społecznego na podstawie innego tytułu prawnego. Konkluzja ta nie jest jednak trafna, gdyż wedle art. 6 ust. 2b u.s.u.s. wójt, burmistrz lub prezydent miasta nie opłaca składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, jeżeli podlega ono obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z innego tytułu na podstawie ustawy lub na podstawie odrębnych przepisów. Tym samym nawet okoliczność ewentualnego podlegania przez Skarżącą ubezpieczeniu społecznemu rolników nie przekreśla jeszcze możliwości uzyskania przedmiotowego świadczenia. Innymi słowy, okoliczność ta, sama w sobie, jest niewystarczająca do negatywnego załatwienia wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego, gdyż opłacanie składek na ubezpieczenie w KRUS nie jest równoznaczne z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (tak trafnie wyrok WSA z 26 stycznia 2012 r., II SA/Rz 889/11, http://orzeczenia.nsa.gov.pl). Należy bowiem zauważyć, że zgodnie z art. 1 ust. 1 u.u.s.r. ubezpieczeniu społecznemu rolników podlegają nie tylko "rolnicy", ale także pracujący z nimi "domownicy". Ustawodawca oba te pojęcia definiuje. Znaczenie terminu "rolnik" było już wcześniej przedmiotem rozważań Sądu (zob. art. 6 pkt 1 u.u.s.r.). W tym miejscu należy zatem jedynie powtórzyć, że materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy jest niewystarczający do objęcia skarżącej omawianą definicją. Natomiast za "domownika" ustawodawca nakazuje uważać osobę bliską rolnikowi, która: (1) ukończyła 16 lat, (2) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie gospodarstwa rolnego albo bliskim sąsiedztwie oraz (3) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. Również w tym przypadku zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, iż skarżąca stale pracuje w gospodarstwie rolnym swojego męża, co z kolei wyklucza możliwość zakwalifikowania jej jako "domownika" w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Wszystko to prowadzi do wniosku, że organy obu instancji wadliwie ustaliły status skarżącej z perspektywy przepisów ww. ustawy.

W myśl art. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, przepisy tej ustawy dotyczące ubezpieczenia rolnika i świadczeń przysługujących rolnikowi stosuje się także do małżonka rolnika, chyba że ten małżonek nie pracuje w gospodarstwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym gospodarstwem rolnym. Ustawodawca odróżnia zatem wyraźnie pracę w "gospodarstwie rolnym" oraz pracę w "gospodarstwie domowym". Zatem podleganie ubezpieczeniu społecznemu może mieć swoje źródło w fakcie wykonywania pracy w którymkolwiek z tych "gospodarstw". Z tym, że tylko praca w gospodarstwie rolnym może prowadzić do nabycia statusu rolnika (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 listopada 2008 r., III AUa 839/08, LEX nr 509776), wyłączając tym samym możliwość uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego.

Tymczasem argumentacja skargi i odwołania zdają się wskazywać, co organy powinny rzetelnie ustalić, że skarżąca może ewentualnie podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników tylko ze względu na zajmowanie się gospodarstwem domowym (w tym zwłaszcza opieką nad niepełnosprawnym synem), a nie gospodarstwem rolnym, którym włada jej mąż. W takim przypadku niedopuszczalne byłoby przyznanie skarżącej statusu "rolnika". Sam fakt podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników nie przesądza jeszcze o konieczności negatywnego załatwienia wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego.

Trzeba poza tym podkreślić, że organy obu instancji nie poczyniły żadnych ustaleń w kwestii niepodjęcia lub rezygnacji z zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej przez skarżącą. Nie można bowiem z góry wykluczyć przypadku, gdy określona osoba zamieszkuje jedynie na terenie gospodarstwa rolnego małżonka i nie bierze czynnego udziału w pracach w tym gospodarstwie, gdyż w rzeczywistości zatrudniona jest poza rolnictwem. Trudno byłoby wtedy wykluczyć automatycznie możliwość uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego, skoro w istocie mogłoby dojść do niepodjęcia lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w sensie odpowiadającym art. 3 pkt 22 u.ś.r. (tak trafnie: powołany wcześniej wyrok WSA z 27.09.2013 r., II SA/Po 678/13). Tymczasem okoliczność ta nie była w ogóle poddana analizie w rozpatrywanej sprawie. Organy nie ustaliły bowiem, czy skarżąca pracowała poza rolnictwem, a jeśli tak, to kiedy zrezygnowała z tego zatrudnienia i z jakiej przyczyny. Należy przy tym wskazać, że organy powinny poddać ocenie ewentualne twierdzenia skarżącej uprawdopodabniające fakt jej rezygnacji lub niepodjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Nie ulega zatem wątpliwości, że materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy okazał się niewystarczający do jej rozstrzygnięcia. Takie działanie organów administracji stanowiło naruszenie przepisu art. 7 k.p.a., zgodnie z którym w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Ponadto doszło do naruszenia art. 77 § 1 k.p.a., wedle którego organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy, a także art. 80 k.p.a., w myśl którego organ administracji publicznej ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona. Uchybienia te mogły mieć istotny wpływ na wynik postępowania, co w konsekwencji uzasadniało wyeliminowanie z obrotu prawnego wszystkich czterech decyzji zapadłych w granicach niniejszej sprawy.

Zważywszy zatem, że na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego nie sposób stwierdzić, czy skarżącej powinno przysługiwać prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na nowych zasadach obowiązujących od 1 stycznia 2013 r. nie można również w konsekwencji stwierdzić, czy były podstawy do odmówienia jej prawa do dodatku do tegoż świadczenia na okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2013r.

W związku z powyższym Sąd uznał za konieczne uchylenie decyzji obu instancji w sprawie dotyczącej świadczenia pielęgnacyjnego, z uwagi na naruszenie przepisów prawa materialnego art. 17 ust. 1 u.ś.r., art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b u.ś.r. oraz art. 105 § 1 k.p.a., a także decyzji obu instancji w sprawie dotyczącej dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na naruszenie art. 12 ust. 1 ustawy zmieniającej w zw. z art. 17 ust. 1 u.ś.r. i art. 3 pkt 22 u.ś.r. Dlatego na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) w zw. z art. 135 p.p.s.a. orzeczono jak w punkcie I. i II. sentencji wyroku.

Ponownie rozpoznając sprawę organ I instancji uwzględni fakt, że E. D. przysługuje – na mocy decyzji Wójta Gminy K. z dnia [...]2012 r. – świadczenie pielęgnacyjne w związku z opieką nad synem D. D. i zobowiązany będzie do jego wypłaty (w tym zaległości). W zakresie zaś dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego określonego w art. 12 ust. 1 ustawy zmieniającej organ I instancji zbada, mając na względzie wyrażoną przez Sąd ocenę prawną, czy można uznać, że skarżąca prowadzi gospodarstwo rolne i tym samym nie zrezygnowała z pracy celem opieki nad synem. W przypadku ustalenia, że skarżąca faktycznie nie prowadzi gospodarstwa rolnego, lecz czyni to jej mąż, a ona opiekuje się niepełnosprawnym synem, organ zobowiązany będzie do przyznania jej dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2013r.

W tym miejscu, mając na uwadze przepis art. 6 p.p.s.a. zobowiązujący sąd do udzielania stronom występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych oraz pouczania ich o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań, Sąd pragnie wskazać, że stronie skarżącej przysługuje świadczenie pielęgnacyjne na podstawie wspomnianej decyzji z dnia 12 lipca 2012 r. nieprzerwanie, co oznacza, że, jeżeli nie wystąpiła zmiana okoliczności faktycznych w sprawie, Wójt Gminy K. ma obowiązek spłaty zaległych okresowych świadczeń przyznanych skarżącej na mocy tej decyzji. W przypadku zaś odmowy spłaty, stronie – w oparciu o przepis art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a. – przysługuje prawo wniesienia skargi na ten akt (odmowne pismo organu) lub czynność (ustna odmowa) organu z zakresu administracji publicznej dotyczącą uprawnień wynikających z przepisów prawa. Zgodnie zaś z art. 52 § 3 skargę do sądu administracyjnego na akt lub czynność, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a., wnosi się po uprzednim wezwaniu na piśmie organu – w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżąca dowiedziała się lub mogła się dowiedzieć o wydaniu aktu lub podjęciu czynności – do usunięcia naruszenia prawa. W tym wypadku skargę wnosi się w terminie 30 dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie 60 dni od dnia wniesienia wezwania o usunięcie naruszenia prawa (art. 53 § 2 p.p.s.a.), za pośrednictwem organu, którego działanie jest przedmiotem skargi (art. 54 § 1 p.p.s.a.).

Sąd na podstawie art. 152 p.p.s.a. orzekł o wykonalności zaskarżonej decyzji.