I OSK 2537/12
Wyrok
Naczelny Sąd Administracyjny
2014-04-11Nietezowane
Artykuły przypisane do orzeczenia
Do tego artykulu posiadamy jeszcze 13 orzeczeń.
Kup dostęp i zobacz, do jakich przepisów odnosi się orzeczenie. Znajdź inne potrzebne orzeczenia.
Skład sądu
Izabella Kulig - Maciszewska /przewodniczący sprawozdawca/
Jerzy Solarski
Joanna BanasiewiczSentencja
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Izabella Kulig - Maciszewska (spr.) Sędziowie NSA Joanna Banasiewicz del. NSA Jerzy Solarski Protokolant sekretarz sądowy Paweł Florjanowicz po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2014 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Przedsiębiorstwa Wielobranżowego M. M. w B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 29 czerwca 2012 r. sygn. akt II SA/Bk 316/12 w sprawie ze skargi Przedsiębiorstwa Wielobranżowego M. M. w B. na decyzję Wojewody Podlaskiego z dnia [...] marca 2012 r. nr [...] w przedmiocie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość 1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Białymstoku, 2. zasądza od Wojewody Podlaskiego na rzecz Przedsiębiorstwa Wielobranżowego M. M. w B. kwotę 340 (trzysta czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2012 r., sygn. akt II SA/Bk 316/12 Wojewódzki Sąd Administracyjny w B. oddalił skargę Przedsiębiorstwa Wielobranżowego M. M. w B. na decyzję Wojewody Podlaskiego z dnia [...] marca 2012 r. w przedmiocie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd podał, że decyzją z [...]września 2008 r. ustalono lokalizację inwestycji drogowej na działce nr [...] o powierzchni 0,0647 ha położonej w B. przy ul. A.. Z momentem uzyskania przez decyzję lokalizacyjną przymiotu ostateczności własność działki przeszła na rzecz Miasta B.. Przed wydaniem decyzji działka stanowiła własność Skarbu Państwa, pozostawała w użytkowaniu wieczystym Polskich Kolei Państwowych Spółki akcyjnej w Warszawie, które w dniu 1 września 1994 r. zawarły umowę jej dzierżawy z M. M. prowadzącym działalność gospodarczą. Dzierżawa została zawarta na czas określony do 31 sierpnia 2014 r.
Decyzją z [...] października 2009 r. Starosta B. zobowiązał Prezydenta Miasta B. do wypłaty odszkodowania na rzecz: byłego właściciela – Skarbu Państwa w kwocie 116.226,00 zł oraz użytkownika wieczystego – PKP Spółki akcyjnej w kwocie 449.812 zł.
W dniu 29 grudnia 2009 r. M. M. złożył do Starosty B. wniosek o dopuszczenie go do udziału w postępowaniu w przedmiocie ustalenia odszkodowania za działkę nr [...]. Wskazał, że jako jej były dzierżawca posiada interes prawny w prawidłowym określeniu wysokości rekompensaty, bowiem będzie mu przysługiwało odszkodowanie za straty związane z przedwczesnym zakończeniem dzierżawy. W odpowiedzi na wniosek Starosta poinformował wymienionego o dacie i treści wydania decyzji ustalającej odszkodowanie. Przedmiotową informację doręczono w dniu 6 stycznia 2010 r.
W dniu 4 lutego 2010 r. M. M. złożył na podstawie art. 145 § 1 pkt 4 k.p.a. wniosek o wznowienie postępowania zakończonego ostateczną decyzją z 6 października 2009 r. ustalającą odszkodowanie za przejętą działkę.
Starosta B. postanowieniem z [...] grudnia 2011 r. wznowił postępowanie, a decyzją z [...] stycznia 2012 r. wydaną na podstawie art. 151 § 1 pkt 1 k.p.a. w związku z art. 19 ust. 2 ustawy z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych – odmówił uchylenia decyzji Starosty Powiatu B. z [...] października 2009 r. ustalającej odszkodowanie za przejętą działkę.
Organ wyjaśnił, że zgodnie z art. 19 ust. 2 specustawy drogowej decyzja o lokalizacji inwestycji drogowej dotycząca nieruchomości dzierżawionej stanowi podstawę wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym umowy dzierżawy, natomiast dzierżawcy za straty powstające na skutek rozwiązania umowy przysługuje odszkodowanie. Zdaniem organu przepisy specustawy drogowej nie regulują jednak trybu ustalania odszkodowania dzierżawcom, z czego należy wnosić, że sprawy te zostały przekazane sądom powszechnym. W przedmiotowej sprawie rozliczenie pomiędzy dzierżawcą a użytkownikiem wieczystym powinno zatem nastąpić w drodze cywilnoprawnej, co wyklucza uchylenie rozstrzygnięcia ustalającego odszkodowanie.
Decyzją z [...] marca 2012 r. Wojewoda Podlaski utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Organ odwoławczy wywodził, że w ustawie z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych ustalono procedurę przyznawania i określania wysokości odszkodowania, jak również w art. 12 ust. 4f uregulowano podmioty uprawnione do uzyskania odszkodowania za odebrane prawa rzeczowe na nieruchomości. Katalog tych podmiotów jest zamknięty, podobnie jak katalog praw rzeczowych. Nie należy do nich dzierżawa, dlatego też dzierżawca przejmowanej nieruchomości nie jest stroną postępowania o ustalenie odszkodowania, a rozliczenia z nim powinny odbywać się w drodze cywilnej, w tym wypadku z użytkownikiem wieczystym działki, którym było PKP.
Skargę na powyższą decyzję złożył do sądu administracyjnego M. M..
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny B. uznał, iż skarga podlega oddaleniu.
W ocenie Sądu organy trafnie przyjęły, że skarżący jako dzierżawca przejętej pod drogę publiczną nieruchomości, dzierżawionej od użytkownika wieczystego tej nieruchomości, nie posiada interesu prawnego na gruncie materialnego prawa administracyjnego.
Sąd wskazał, iż przepis art. 12 ust. 4f specustawy drogowej zawiera numerus clausus podmiotów uprawnionych do rekompensaty na podstawie przepisów specustawy drogowej, a więc rekompensaty ustalanej w trybie administracyjnym. Zatem tylko te podmioty posiadają indywidualny, wynikający z konkretnej normy prawa administracyjnego interes prawny. Przesądza o tym wprost przepis prawa materialnego administracyjnego, tj. art. 12 ust. 4f.
Odmiennie została natomiast uregulowana sytuacja podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych dotyczących nieruchomości przejętej pod drogę publiczną w tym szczególnym trybie. Zgodnie z art. 19 ust. 2 specustawy drogowej jeśli przeznaczona na pasy drogowe nieruchomość stanowiąca własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego została uprzednio wydzierżawiona, wynajęta lub użyczona, decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stanowi podstawę do wypowiedzenia przez właściwego zarządcę drogi umowy dzierżawy, najmu lub użyczenia ze skutkiem natychmiastowym. Za straty poniesione na skutek rozwiązania umowy przysługuje odszkodowanie.
Sąd stwierdził, że tryb ustalania osób odpowiedzialnych za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość oraz tryb ustalania wysokości takiej rekompensaty nie został uregulowany w specustawie drogowej. W związku z tym przyjąć należy, że wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów analizowanej specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna.
W ocenie Sądu skarżący nie miał interesu prawnego w postępowaniu administracyjnym o ustalenie odszkodowania za przejętą działkę. Co za tym idzie, nie było podstaw do przyznania mu statusu strony tego postępowania, a w konsekwencji nie zachodziła podstawa wznowienia wynikająca z art. 145 § 1 pkt 4 k.p.a. i nie zaistniały powody do uchylenia we wznowionym postępowaniu rozstrzygnięcia ustalającego rekompensatę.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył M. M..
Wyrok zaskarżono w całości, zarzucając
I. Naruszenie przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik sprawy:
1) art. 151 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. b) w zw. z art. 134 § 1 p.p.s.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 4 w zw. z art. 9 w zw. z art. 10 § 1 w zw. z art. 61 § 4 w zw. z art. 28 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (dalej, jako k.p.a.) polegające na błędnym przyjęciu, że nie zachodzi w niniejszej sprawie sytuacja, w której skarżący, jako strona bez własnej winy nie brał udziału w postępowaniu, że skarżący nie miał interesu prawnego w postępowaniu administracyjnym o ustalenie i wypłatę odszkodowania za przejętą nieruchomość, a co za tym idzie, że nie było podstaw do przyznania mu statusu strony tego postępowania i dopuszczenia go do udziału w tym postępowaniu, a w konsekwencji że nie zachodziła podstawa wznowienia wynikająca z art. 145 § 1 pkt. 4 k.p.a. i nie zaistniały powody do uchylenia we wznowionym postępowaniu decyzji w sprawie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość, podczas gdy roszczenia dzierżawcy o odszkodowanie za straty poniesione w związku z przedterminowym zakończeniem umowy dzierżawy nieruchomości przejętej pod drogi publiczne w trybie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (zwana dalej, jako specustawa), mogą być realizowane wyłącznie w postępowaniu administracyjnym, w tym wyłącznie w ramach ww. postępowania w sprawie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość;
2) art. 151 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. b/ w zw. z art. 134 § 1 p.p.s.a. w zw. z art. 129 ust. 1 w zw. z art. 129 ust. 5 pkt 2 i 3, w zw. z art. 130, w zw. z art. 132 ust. 1a w zw. z art. 132 ust. 5, w zw. z art. 134 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (zwana dalej, jako GospNierU) oraz w zw. z art. 23 specustawy poprzez ich niezastosowanie i błędne przyjęcie, że:
– tryb ustalania osób odpowiedzialnych za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość oraz tryb ustalania wysokości takiej rekompensaty nie został uregulowany w specustawie drogowej oraz nie wskazano także aby przepisy o odszkodowaniu za nieruchomości przejęte na jej podstawie stosowało się odpowiednio do odszkodowania za prawa obligacyjne, a w związku z tym, że
– wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów analizowanej specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna,
podczas gdy art. 23 specustawy wprost odsyła w sprawach nieuregulowanych w rozdziale 3 tej ustawy do ustawy o gospodarce nieruchomościami, a zatem do ustalenia trybu, w którym ustalane i wypłacane ma być odszkodowanie dla dzierżawców, zastosowanie winny znaleźć w szczególności przepisy art. 129 ust. 1, art. 129 ust. 5 pkt 2 i 3, art. 130, art. 132 ust. 1a, art. 132 ust. 5, art. 134 GospNierU oraz następne rozdziału 5 GospNierU, przewidujące administracyjny, a nie cywilny tryb ustalania i wypłaty odszkodowania;
3) ewentualnie, na wypadek przyjęcia przez Naczelny Sąd Administracyjny, że Sąd I instancji zastosował art. 23 specustawy, przy czym uznał, że nie pozwala on na przyjęcie, że ustawodawca przewidział tryb ustalania osób odpowiedzialnych za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość oraz tryb ustalania wysokości takiej rekompensaty naruszenie art. 3 § 1 w zw. z art. 141 § 4 p.p.s.a. polegające na:
– pominięciu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazania podstawy prawnej i powodów, dla których w ocenie Sądu I instancji brak w specustawie przepisów regulujących tryb ustalania osób odpowiedzialnych za szkody poniesione przez dzierżawców oraz brak przepisów regulujących tryb ustalania rekompensaty za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość oraz
– błędnym przyjęciu, że wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna;
4) naruszenie art. 3 § 1 w zw. z art. 141 § 4 p.p.s.a. polegające na braku wszechstronnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku, polegające na dokonaniu go w sposób lakoniczny, w tym w szczególności polegające na braku wskazania podstawy prawnej i jej uzasadnienia oraz wyjaśnienia powodów, dla których w ocenie Sądu I instancji przepisy specustawy nie regulującą trybu ustalania osób odpowiedzialnych za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość, oraz trybu ustalania rekompensaty, podczas gdy z art. 23 specustawy wprost wynika, że w ww. przypadku należy zastosować przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami, a zatem tryb administracyjny oraz że podmiotem odpowiedzialnym do wypłaty takiego odszkodowania jest odpowiednio starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, jeżeli wywłaszczenie następuje na rzecz Skarbu Państwa, albo organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli wywłaszczenie następuje na rzecz tej jednostki;
5) naruszenie art. 151 w zw. z art. 145 § 1 pkt. 1 lit. a/ p.p.s.a. polegające na oddaleniu skargi w sytuacji, gdy podlegała ona uwzględnieniu z uwagi na naruszenie przez organy administracji publicznej prawa materialnego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem prawidłowe zastosowanie art. 145 § 1 pkt. 1 lit. a/ p.p.s.a. w sytuacji istnienia naruszenia przepisów prawa materialnego, o których mowa w pkt II, byłoby jednoznaczne z uwzględnieniem skargi i uchyleniem zaskarżonej decyzji administracyjnej.
II. Naruszenie przepisów prawa materialnego:
1) naruszenie art. 19 ust. 2 specustawy poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że dzierżawca, który został pozbawiony prawa do nieruchomości w związku z przejęciem jej pod drogę publiczną nie ma interesu prawnego w postępowaniu w sprawie ustalenia i wypłaty odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, podczas gdy wynik tego postępowania dotyka wprost i bezpośrednio sytuacji prawnej dzierżawcy, skoro w związku z wygaśnięciem stosunku dzierżawy z uwagi na wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, dzierżawca ponosi stratę, i nie może dochodzić odszkodowania za tę stratę na żadnej podstawie prawnej innej niż na podstawie przepisu prawa materialnego administracyjnego, tj. na podstawie art. 19 ust. 2 specustawy, który wprost przewiduje wypłatę mu odszkodowania w takiej sytuacji;
2) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 19 ust. 2 specustawy poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a w konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, podczas gdy art. 19 ust. 2 specustawy wprost przyznaje dzierżawcy, który poniósł stratę w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy dzierżawy, prawo do odszkodowania, a zatem skarżący winien być stroną postępowania administracyjnego sprawie ustalenia i wypłacenia odszkodowania, bowiem ma bezpośredni i indywidualny interes prawny by uczestniczyć w tym postępowaniu;
3) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 19 ust. 2 specustawy w zw. z art. 415 ustawy z dnia Kodeks cywilny (zwany dalej, jako k.c.) poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a w konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, bowiem "wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogą w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna", podczas gdy możliwość dochodzenia odszkodowania w trybie odpowiedzialności deliktowej oparta jest na zasadzie winy sprawcy, której nie sposób komukolwiek przypisać w przypadku przejęcia nieruchomości pod drogę publiczną w trybie specustawy. Wobec powyższego nie jest możliwym ewentualne dochodzenie przez dzierżawcę, w trybie przepisów Kodeksu cywilnego, jakichkolwiek roszczeń odszkodowawczych za straty poniesione na skutek przedterminowego rozwiązania umowy w związku z przejęciem nieruchomości pod drogę publiczną.
4) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 19 ust. 2 specustawy w zw. z art. 678 § 1 k.p.c. w zw. z art. 694 k.p.c., poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a w konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, bowiem "wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna", podczas gdy nie jest możliwe dochodzenie odszkodowania na podstawie art. 678 § 1 k.c. w zw. z art. 694 k.c., bowiem przepisy te mają zastosowanie jedynie w przypadku nabycia nieruchomości na podstawie cywilnoprawnego aktu zbycia, zaś nabycie własności w drodze decyzji o wywłaszczeniu jest zdarzeniem administracyjnoprawnym mającym charakter pierwotnego sposobu nabycia własności przez wywłaszczającego, a zatem ani Skarb Państwa ani właściwa jednostka samorządu terytorialnego nie są następcami prawnymi dotychczasowego właściciela i nie przejmują jego zobowiązań, co ma miejsce w pochodnym nabyciu prawa. Wobec powyższego nie jest możliwym ewentualne dochodzenie przez dzierżawcę, w trybie przepisów Kodeksu cywilnego, jakichkolwiek roszczeń odszkodowawczych za straty poniesione na skutek przedterminowego rozwiązania umowy w związku z przejęciem nieruchomości pod drogę publiczną;
5) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 19 ust. 2 specustawy art. 677 k.c. w zw. z art. 694 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a w konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, bowiem "wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogą w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna", podczas gdy nie jest możliwe dochodzenie przez skarżącego odszkodowania w związku z poniesionymi przez niego nakładami na podstawie art. 679 § 1 k.c. w zw. z art. 678 § 1 k.c. w zw. z art. 694 k.c., bowiem przepisy te mają zastosowanie jedynie w relacji aktualny wydzierżawiający i dzierżawca, zaś Skarb Państwa lub właściwa jednostka samorządu terytorialnego nabywający daną nieruchomość w trybie specustawy, nie są następcami prawnymi dotychczasowego właściciela i nie przejmują jego zobowiązań, co ma miejsce w pochodnym nabyciu prawa. W związku z tym nie mogą też być zobowiązani do wypłaty odszkodowania za poniesione przez dzierżawcę nakładów. Wobec powyższego nie jest możliwym ewentualne dochodzenie, w trybie przepisów Kodeksu cywilnego, jakichkolwiek roszczeń odszkodowawczych przez za straty poniesione na skutek przedterminowego rozwiązania umowy w związku z przejęciem nieruchomości pod drogę publiczną;
6) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 405 k.c. oraz w zw. z art. 410 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, bowiem "wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna".
W oparciu o powyższe zarzuty kasacyjne wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.
W tym stanie sprawy Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Stosownie do art. 183 § 1 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, przy czym bierze pod uwagę, z urzędu, przesłanki nieważności postępowania określone w § 2 tego przepisu. Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. W ocenie bowiem Naczelnego Sądu Administracyjnego zachodzi przesłanka określona w pkt 5 art. 183 § 2, tj. strona została pozbawiona możliwości obrony swoich praw.
Bezsporne w sprawie jest, iż stronami postępowania administracyjnego o odszkodowanie były Skarb Państwa, PKP Spółka Akcyjna w Warszawie oraz Miasto B.. Te same podmioty były stronami postępowania o odszkodowanie wznowionego postanowieniem Starosty B. z dnia [...] grudnia 2011 r. Brały czynny udział w tym postępowaniu – były im doręczane decyzje administracyjne, odwołanie, były powiadamiane o stosownych czynnościach zgodnie z art. 10 k.p.a. Art. 32 i 33 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi określa strony przed sądami administracyjnymi. Stronami są skarżący oraz organ, którego działanie jest przedmiotem skargi. Natomiast zgodnie z art. 33 § 1 tej ustawy, osoba która brała udział w postępowaniu administracyjnym, a nie wniosła skargi, jeżeli wynik postępowania sądowego dotyczy jej interesu prawnego, jest uczestnikiem tego postępowania na prawach strony. Udział w tym postępowaniu przysługuje z mocy prawa z chwilą wszczęcia postępowania sądowego i na tym etapie postępowania Sąd nie jest władny ocenić tej kwestii. Obowiązkiem Sądu jest ustalenie kręgu uczestników postępowania, o których mowa w powyższym przepisie i ochrona ich praw, poprzez zapewnienie czynnego udziału w postępowaniu sądowym. W niniejszej sprawie Sąd I instancji pozbawił udziału w tym postępowaniu zarówno Skarb Państwa, jak i Miasto B.. Przy czym Skarb Państwa – jako b. właściciel jest podmiotem uprawnionym do otrzymania odszkodowania za przejętą nieruchomość, a Miasto B. podmiotem zobowiązanym do wypłaty tego odszkodowania.
Podkreślić należy, że Sąd I instancji w żaden sposób nie odniósł się do kwestii udziału tych stron w postępowaniu sądowym i nie zajął stanowiska w tym przedmiocie. W takiej sytuacji, gdy nieznane są powody, dla których Sąd pozbawił te podmioty możliwości udziału w postępowaniu sądowym, bowiem nie doręczył im ani odpisu skargi, ani nie powiadomił o terminie rozprawy, a także nie dostarczył odpisu skargi kasacyjnej, zachodzi przesłanka nieważności postępowania określona w art. 183 § 2 pkt 5 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Z tych też względów Naczelny Sąd Administracyjny na mocy art. 185 § 1 w zw. z art. 183 § 2 pkt 5 oraz art. 203 pkt 1 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł jak w sentencji wyroku.
Nietezowane
Artykuły przypisane do orzeczenia
Kup dostęp i zobacz, do jakich przepisów odnosi się orzeczenie. Znajdź inne potrzebne orzeczenia.
Skład sądu
Izabella Kulig - Maciszewska /przewodniczący sprawozdawca/Jerzy Solarski
Joanna Banasiewicz
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Izabella Kulig - Maciszewska (spr.) Sędziowie NSA Joanna Banasiewicz del. NSA Jerzy Solarski Protokolant sekretarz sądowy Paweł Florjanowicz po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2014 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Przedsiębiorstwa Wielobranżowego M. M. w B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 29 czerwca 2012 r. sygn. akt II SA/Bk 316/12 w sprawie ze skargi Przedsiębiorstwa Wielobranżowego M. M. w B. na decyzję Wojewody Podlaskiego z dnia [...] marca 2012 r. nr [...] w przedmiocie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość 1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Białymstoku, 2. zasądza od Wojewody Podlaskiego na rzecz Przedsiębiorstwa Wielobranżowego M. M. w B. kwotę 340 (trzysta czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2012 r., sygn. akt II SA/Bk 316/12 Wojewódzki Sąd Administracyjny w B. oddalił skargę Przedsiębiorstwa Wielobranżowego M. M. w B. na decyzję Wojewody Podlaskiego z dnia [...] marca 2012 r. w przedmiocie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd podał, że decyzją z [...]września 2008 r. ustalono lokalizację inwestycji drogowej na działce nr [...] o powierzchni 0,0647 ha położonej w B. przy ul. A.. Z momentem uzyskania przez decyzję lokalizacyjną przymiotu ostateczności własność działki przeszła na rzecz Miasta B.. Przed wydaniem decyzji działka stanowiła własność Skarbu Państwa, pozostawała w użytkowaniu wieczystym Polskich Kolei Państwowych Spółki akcyjnej w Warszawie, które w dniu 1 września 1994 r. zawarły umowę jej dzierżawy z M. M. prowadzącym działalność gospodarczą. Dzierżawa została zawarta na czas określony do 31 sierpnia 2014 r.
Decyzją z [...] października 2009 r. Starosta B. zobowiązał Prezydenta Miasta B. do wypłaty odszkodowania na rzecz: byłego właściciela – Skarbu Państwa w kwocie 116.226,00 zł oraz użytkownika wieczystego – PKP Spółki akcyjnej w kwocie 449.812 zł.
W dniu 29 grudnia 2009 r. M. M. złożył do Starosty B. wniosek o dopuszczenie go do udziału w postępowaniu w przedmiocie ustalenia odszkodowania za działkę nr [...]. Wskazał, że jako jej były dzierżawca posiada interes prawny w prawidłowym określeniu wysokości rekompensaty, bowiem będzie mu przysługiwało odszkodowanie za straty związane z przedwczesnym zakończeniem dzierżawy. W odpowiedzi na wniosek Starosta poinformował wymienionego o dacie i treści wydania decyzji ustalającej odszkodowanie. Przedmiotową informację doręczono w dniu 6 stycznia 2010 r.
W dniu 4 lutego 2010 r. M. M. złożył na podstawie art. 145 § 1 pkt 4 k.p.a. wniosek o wznowienie postępowania zakończonego ostateczną decyzją z 6 października 2009 r. ustalającą odszkodowanie za przejętą działkę.
Starosta B. postanowieniem z [...] grudnia 2011 r. wznowił postępowanie, a decyzją z [...] stycznia 2012 r. wydaną na podstawie art. 151 § 1 pkt 1 k.p.a. w związku z art. 19 ust. 2 ustawy z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych – odmówił uchylenia decyzji Starosty Powiatu B. z [...] października 2009 r. ustalającej odszkodowanie za przejętą działkę.
Organ wyjaśnił, że zgodnie z art. 19 ust. 2 specustawy drogowej decyzja o lokalizacji inwestycji drogowej dotycząca nieruchomości dzierżawionej stanowi podstawę wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym umowy dzierżawy, natomiast dzierżawcy za straty powstające na skutek rozwiązania umowy przysługuje odszkodowanie. Zdaniem organu przepisy specustawy drogowej nie regulują jednak trybu ustalania odszkodowania dzierżawcom, z czego należy wnosić, że sprawy te zostały przekazane sądom powszechnym. W przedmiotowej sprawie rozliczenie pomiędzy dzierżawcą a użytkownikiem wieczystym powinno zatem nastąpić w drodze cywilnoprawnej, co wyklucza uchylenie rozstrzygnięcia ustalającego odszkodowanie.
Decyzją z [...] marca 2012 r. Wojewoda Podlaski utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Organ odwoławczy wywodził, że w ustawie z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych ustalono procedurę przyznawania i określania wysokości odszkodowania, jak również w art. 12 ust. 4f uregulowano podmioty uprawnione do uzyskania odszkodowania za odebrane prawa rzeczowe na nieruchomości. Katalog tych podmiotów jest zamknięty, podobnie jak katalog praw rzeczowych. Nie należy do nich dzierżawa, dlatego też dzierżawca przejmowanej nieruchomości nie jest stroną postępowania o ustalenie odszkodowania, a rozliczenia z nim powinny odbywać się w drodze cywilnej, w tym wypadku z użytkownikiem wieczystym działki, którym było PKP.
Skargę na powyższą decyzję złożył do sądu administracyjnego M. M..
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny B. uznał, iż skarga podlega oddaleniu.
W ocenie Sądu organy trafnie przyjęły, że skarżący jako dzierżawca przejętej pod drogę publiczną nieruchomości, dzierżawionej od użytkownika wieczystego tej nieruchomości, nie posiada interesu prawnego na gruncie materialnego prawa administracyjnego.
Sąd wskazał, iż przepis art. 12 ust. 4f specustawy drogowej zawiera numerus clausus podmiotów uprawnionych do rekompensaty na podstawie przepisów specustawy drogowej, a więc rekompensaty ustalanej w trybie administracyjnym. Zatem tylko te podmioty posiadają indywidualny, wynikający z konkretnej normy prawa administracyjnego interes prawny. Przesądza o tym wprost przepis prawa materialnego administracyjnego, tj. art. 12 ust. 4f.
Odmiennie została natomiast uregulowana sytuacja podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych dotyczących nieruchomości przejętej pod drogę publiczną w tym szczególnym trybie. Zgodnie z art. 19 ust. 2 specustawy drogowej jeśli przeznaczona na pasy drogowe nieruchomość stanowiąca własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego została uprzednio wydzierżawiona, wynajęta lub użyczona, decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stanowi podstawę do wypowiedzenia przez właściwego zarządcę drogi umowy dzierżawy, najmu lub użyczenia ze skutkiem natychmiastowym. Za straty poniesione na skutek rozwiązania umowy przysługuje odszkodowanie.
Sąd stwierdził, że tryb ustalania osób odpowiedzialnych za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość oraz tryb ustalania wysokości takiej rekompensaty nie został uregulowany w specustawie drogowej. W związku z tym przyjąć należy, że wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów analizowanej specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna.
W ocenie Sądu skarżący nie miał interesu prawnego w postępowaniu administracyjnym o ustalenie odszkodowania za przejętą działkę. Co za tym idzie, nie było podstaw do przyznania mu statusu strony tego postępowania, a w konsekwencji nie zachodziła podstawa wznowienia wynikająca z art. 145 § 1 pkt 4 k.p.a. i nie zaistniały powody do uchylenia we wznowionym postępowaniu rozstrzygnięcia ustalającego rekompensatę.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył M. M..
Wyrok zaskarżono w całości, zarzucając
I. Naruszenie przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik sprawy:
1) art. 151 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. b) w zw. z art. 134 § 1 p.p.s.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 4 w zw. z art. 9 w zw. z art. 10 § 1 w zw. z art. 61 § 4 w zw. z art. 28 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (dalej, jako k.p.a.) polegające na błędnym przyjęciu, że nie zachodzi w niniejszej sprawie sytuacja, w której skarżący, jako strona bez własnej winy nie brał udziału w postępowaniu, że skarżący nie miał interesu prawnego w postępowaniu administracyjnym o ustalenie i wypłatę odszkodowania za przejętą nieruchomość, a co za tym idzie, że nie było podstaw do przyznania mu statusu strony tego postępowania i dopuszczenia go do udziału w tym postępowaniu, a w konsekwencji że nie zachodziła podstawa wznowienia wynikająca z art. 145 § 1 pkt. 4 k.p.a. i nie zaistniały powody do uchylenia we wznowionym postępowaniu decyzji w sprawie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość, podczas gdy roszczenia dzierżawcy o odszkodowanie za straty poniesione w związku z przedterminowym zakończeniem umowy dzierżawy nieruchomości przejętej pod drogi publiczne w trybie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (zwana dalej, jako specustawa), mogą być realizowane wyłącznie w postępowaniu administracyjnym, w tym wyłącznie w ramach ww. postępowania w sprawie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość;
2) art. 151 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. b/ w zw. z art. 134 § 1 p.p.s.a. w zw. z art. 129 ust. 1 w zw. z art. 129 ust. 5 pkt 2 i 3, w zw. z art. 130, w zw. z art. 132 ust. 1a w zw. z art. 132 ust. 5, w zw. z art. 134 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (zwana dalej, jako GospNierU) oraz w zw. z art. 23 specustawy poprzez ich niezastosowanie i błędne przyjęcie, że:
– tryb ustalania osób odpowiedzialnych za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość oraz tryb ustalania wysokości takiej rekompensaty nie został uregulowany w specustawie drogowej oraz nie wskazano także aby przepisy o odszkodowaniu za nieruchomości przejęte na jej podstawie stosowało się odpowiednio do odszkodowania za prawa obligacyjne, a w związku z tym, że
– wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów analizowanej specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna,
podczas gdy art. 23 specustawy wprost odsyła w sprawach nieuregulowanych w rozdziale 3 tej ustawy do ustawy o gospodarce nieruchomościami, a zatem do ustalenia trybu, w którym ustalane i wypłacane ma być odszkodowanie dla dzierżawców, zastosowanie winny znaleźć w szczególności przepisy art. 129 ust. 1, art. 129 ust. 5 pkt 2 i 3, art. 130, art. 132 ust. 1a, art. 132 ust. 5, art. 134 GospNierU oraz następne rozdziału 5 GospNierU, przewidujące administracyjny, a nie cywilny tryb ustalania i wypłaty odszkodowania;
3) ewentualnie, na wypadek przyjęcia przez Naczelny Sąd Administracyjny, że Sąd I instancji zastosował art. 23 specustawy, przy czym uznał, że nie pozwala on na przyjęcie, że ustawodawca przewidział tryb ustalania osób odpowiedzialnych za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość oraz tryb ustalania wysokości takiej rekompensaty naruszenie art. 3 § 1 w zw. z art. 141 § 4 p.p.s.a. polegające na:
– pominięciu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazania podstawy prawnej i powodów, dla których w ocenie Sądu I instancji brak w specustawie przepisów regulujących tryb ustalania osób odpowiedzialnych za szkody poniesione przez dzierżawców oraz brak przepisów regulujących tryb ustalania rekompensaty za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość oraz
– błędnym przyjęciu, że wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna;
4) naruszenie art. 3 § 1 w zw. z art. 141 § 4 p.p.s.a. polegające na braku wszechstronnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku, polegające na dokonaniu go w sposób lakoniczny, w tym w szczególności polegające na braku wskazania podstawy prawnej i jej uzasadnienia oraz wyjaśnienia powodów, dla których w ocenie Sądu I instancji przepisy specustawy nie regulującą trybu ustalania osób odpowiedzialnych za szkody powstałe w sytuacji majątkowej podmiotów uprawnionych z umów obligacyjnych, których przedmiotem była przejęta nieruchomość, oraz trybu ustalania rekompensaty, podczas gdy z art. 23 specustawy wprost wynika, że w ww. przypadku należy zastosować przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami, a zatem tryb administracyjny oraz że podmiotem odpowiedzialnym do wypłaty takiego odszkodowania jest odpowiednio starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, jeżeli wywłaszczenie następuje na rzecz Skarbu Państwa, albo organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli wywłaszczenie następuje na rzecz tej jednostki;
5) naruszenie art. 151 w zw. z art. 145 § 1 pkt. 1 lit. a/ p.p.s.a. polegające na oddaleniu skargi w sytuacji, gdy podlegała ona uwzględnieniu z uwagi na naruszenie przez organy administracji publicznej prawa materialnego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem prawidłowe zastosowanie art. 145 § 1 pkt. 1 lit. a/ p.p.s.a. w sytuacji istnienia naruszenia przepisów prawa materialnego, o których mowa w pkt II, byłoby jednoznaczne z uwzględnieniem skargi i uchyleniem zaskarżonej decyzji administracyjnej.
II. Naruszenie przepisów prawa materialnego:
1) naruszenie art. 19 ust. 2 specustawy poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że dzierżawca, który został pozbawiony prawa do nieruchomości w związku z przejęciem jej pod drogę publiczną nie ma interesu prawnego w postępowaniu w sprawie ustalenia i wypłaty odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, podczas gdy wynik tego postępowania dotyka wprost i bezpośrednio sytuacji prawnej dzierżawcy, skoro w związku z wygaśnięciem stosunku dzierżawy z uwagi na wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, dzierżawca ponosi stratę, i nie może dochodzić odszkodowania za tę stratę na żadnej podstawie prawnej innej niż na podstawie przepisu prawa materialnego administracyjnego, tj. na podstawie art. 19 ust. 2 specustawy, który wprost przewiduje wypłatę mu odszkodowania w takiej sytuacji;
2) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 19 ust. 2 specustawy poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a w konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, podczas gdy art. 19 ust. 2 specustawy wprost przyznaje dzierżawcy, który poniósł stratę w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy dzierżawy, prawo do odszkodowania, a zatem skarżący winien być stroną postępowania administracyjnego sprawie ustalenia i wypłacenia odszkodowania, bowiem ma bezpośredni i indywidualny interes prawny by uczestniczyć w tym postępowaniu;
3) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 19 ust. 2 specustawy w zw. z art. 415 ustawy z dnia Kodeks cywilny (zwany dalej, jako k.c.) poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a w konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, bowiem "wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogą w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna", podczas gdy możliwość dochodzenia odszkodowania w trybie odpowiedzialności deliktowej oparta jest na zasadzie winy sprawcy, której nie sposób komukolwiek przypisać w przypadku przejęcia nieruchomości pod drogę publiczną w trybie specustawy. Wobec powyższego nie jest możliwym ewentualne dochodzenie przez dzierżawcę, w trybie przepisów Kodeksu cywilnego, jakichkolwiek roszczeń odszkodowawczych za straty poniesione na skutek przedterminowego rozwiązania umowy w związku z przejęciem nieruchomości pod drogę publiczną.
4) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 19 ust. 2 specustawy w zw. z art. 678 § 1 k.p.c. w zw. z art. 694 k.p.c., poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a w konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, bowiem "wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna", podczas gdy nie jest możliwe dochodzenie odszkodowania na podstawie art. 678 § 1 k.c. w zw. z art. 694 k.c., bowiem przepisy te mają zastosowanie jedynie w przypadku nabycia nieruchomości na podstawie cywilnoprawnego aktu zbycia, zaś nabycie własności w drodze decyzji o wywłaszczeniu jest zdarzeniem administracyjnoprawnym mającym charakter pierwotnego sposobu nabycia własności przez wywłaszczającego, a zatem ani Skarb Państwa ani właściwa jednostka samorządu terytorialnego nie są następcami prawnymi dotychczasowego właściciela i nie przejmują jego zobowiązań, co ma miejsce w pochodnym nabyciu prawa. Wobec powyższego nie jest możliwym ewentualne dochodzenie przez dzierżawcę, w trybie przepisów Kodeksu cywilnego, jakichkolwiek roszczeń odszkodowawczych za straty poniesione na skutek przedterminowego rozwiązania umowy w związku z przejęciem nieruchomości pod drogę publiczną;
5) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 19 ust. 2 specustawy art. 677 k.c. w zw. z art. 694 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a w konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, bowiem "wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogą w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna", podczas gdy nie jest możliwe dochodzenie przez skarżącego odszkodowania w związku z poniesionymi przez niego nakładami na podstawie art. 679 § 1 k.c. w zw. z art. 678 § 1 k.c. w zw. z art. 694 k.c., bowiem przepisy te mają zastosowanie jedynie w relacji aktualny wydzierżawiający i dzierżawca, zaś Skarb Państwa lub właściwa jednostka samorządu terytorialnego nabywający daną nieruchomość w trybie specustawy, nie są następcami prawnymi dotychczasowego właściciela i nie przejmują jego zobowiązań, co ma miejsce w pochodnym nabyciu prawa. W związku z tym nie mogą też być zobowiązani do wypłaty odszkodowania za poniesione przez dzierżawcę nakładów. Wobec powyższego nie jest możliwym ewentualne dochodzenie, w trybie przepisów Kodeksu cywilnego, jakichkolwiek roszczeń odszkodowawczych przez za straty poniesione na skutek przedterminowego rozwiązania umowy w związku z przejęciem nieruchomości pod drogę publiczną;
6) naruszenie art. 28 k.p.a. w zw. z art. 405 k.c. oraz w zw. z art. 410 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżący nie ma interesu prawnego, a konsekwencji nie przysługuje mu status strony w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie ustalenia i wypłacenia odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, bowiem "wyłącznym sposobem realizacji uprawnień dzierżawcy nieruchomości przejętej pod drogę w trybie przepisów specustawy do uzyskania odszkodowania za rozwiązanie umowy dzierżawy przed terminem jest droga cywilna".
W oparciu o powyższe zarzuty kasacyjne wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.
W tym stanie sprawy Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Stosownie do art. 183 § 1 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, przy czym bierze pod uwagę, z urzędu, przesłanki nieważności postępowania określone w § 2 tego przepisu. Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. W ocenie bowiem Naczelnego Sądu Administracyjnego zachodzi przesłanka określona w pkt 5 art. 183 § 2, tj. strona została pozbawiona możliwości obrony swoich praw.
Bezsporne w sprawie jest, iż stronami postępowania administracyjnego o odszkodowanie były Skarb Państwa, PKP Spółka Akcyjna w Warszawie oraz Miasto B.. Te same podmioty były stronami postępowania o odszkodowanie wznowionego postanowieniem Starosty B. z dnia [...] grudnia 2011 r. Brały czynny udział w tym postępowaniu – były im doręczane decyzje administracyjne, odwołanie, były powiadamiane o stosownych czynnościach zgodnie z art. 10 k.p.a. Art. 32 i 33 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi określa strony przed sądami administracyjnymi. Stronami są skarżący oraz organ, którego działanie jest przedmiotem skargi. Natomiast zgodnie z art. 33 § 1 tej ustawy, osoba która brała udział w postępowaniu administracyjnym, a nie wniosła skargi, jeżeli wynik postępowania sądowego dotyczy jej interesu prawnego, jest uczestnikiem tego postępowania na prawach strony. Udział w tym postępowaniu przysługuje z mocy prawa z chwilą wszczęcia postępowania sądowego i na tym etapie postępowania Sąd nie jest władny ocenić tej kwestii. Obowiązkiem Sądu jest ustalenie kręgu uczestników postępowania, o których mowa w powyższym przepisie i ochrona ich praw, poprzez zapewnienie czynnego udziału w postępowaniu sądowym. W niniejszej sprawie Sąd I instancji pozbawił udziału w tym postępowaniu zarówno Skarb Państwa, jak i Miasto B.. Przy czym Skarb Państwa – jako b. właściciel jest podmiotem uprawnionym do otrzymania odszkodowania za przejętą nieruchomość, a Miasto B. podmiotem zobowiązanym do wypłaty tego odszkodowania.
Podkreślić należy, że Sąd I instancji w żaden sposób nie odniósł się do kwestii udziału tych stron w postępowaniu sądowym i nie zajął stanowiska w tym przedmiocie. W takiej sytuacji, gdy nieznane są powody, dla których Sąd pozbawił te podmioty możliwości udziału w postępowaniu sądowym, bowiem nie doręczył im ani odpisu skargi, ani nie powiadomił o terminie rozprawy, a także nie dostarczył odpisu skargi kasacyjnej, zachodzi przesłanka nieważności postępowania określona w art. 183 § 2 pkt 5 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Z tych też względów Naczelny Sąd Administracyjny na mocy art. 185 § 1 w zw. z art. 183 § 2 pkt 5 oraz art. 203 pkt 1 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł jak w sentencji wyroku.
