IV SA/Gl 563/13

Uzasadnienie

Prezydent Miasta D. decyzją z dnia [...] nr [...], uznał za nienależnie pobrane świadczenia kwoty wypłacone I.G. z tytułu zasiłku pielęgnacyjnego w okresie od [...] do [...], przyznanego rozstrzygnięciem tegoż organu z dnia [...] [...] i zobowiązał do zwrotu kwoty stanowiącej równowartość wypłaconych świadczeń w wysokości [...] zł wraz z ustawowymi odsetkami [...] zł

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że w dniu [...] Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w D. uzyskał informacje o pobieraniu przez stronę dodatku pielęgnacyjnego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) począwszy od [...]. Z tego względu, że zgodnie z art. 16 ust. 6 1ustawy o świadczeniach rodzinnych zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego rozstrzygnięciem z dnia [...] została uchylona decyzja przyznająca świadczenie pielęgnacyjne na podstawie art. 30 ust. 2 pkt. 1 tej ustawy. W tym stanie rzeczy Prezydent Miasta D., stosownie do art. 20 ust. 3 tego podjął decyzję nakazująca zwrot nienależnie pobranych świadczeń.

W odwołaniu od powyższej decyzji I.G. wniosła o jej uchylenie. Podkreśliła, że w dniu składania wniosku o zasiłek pielęgnacyjny była osobą [...] – letnią, schorowaną i niepełnosprawną. Nie pytano jej, czy pobiera dodatek pielęgnacyjny. Również w decyzji przyznającej świadczenie nie została należycie pouczona o warunkach uzyskania zasiłku. W związku z tym nie wiedziała o braku możliwości pobierania obu świadczeń jednocześnie. W jej ocenie, winę za zaistniałą sytuację ponosi organ, który przez okres [...] lat wypłacał jej świadczenie, mimo ukończenia przez nią [...] roku życia. Uważa ponadto, iż uchylenie decyzji winno nastąpić dopiero z dniem [...], w którym to organ powziął wiadomość o przysługującym jej dodatku pielęgnacyjnym.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. decyzją z dnia [...] nr [...] utrzymało zaskarżoną decyzję w całości w mocy.

W uzasadnieniu decyzji przedstawiono przebieg dotychczasowego postępowania oraz poczynione w jego wyniku ustalenia. Analizując stan prawny Kolegium podkreśliło, iż dodatek pielęgnacyjny oraz zasiłek pielęgnacyjny stanowią dwa odrębne świadczenia, uregulowane w różnych ustawach i przyznawane przez różne organy. Funkcja wskazanych świadczeń pozwala na stwierdzenie, że są one porównywalne, chociaż dodatek pielęgnacyjny ma charakter ubezpieczeniowy, a zasiłek stanowi świadczenie z zakresu pomocy społecznej. Stosownie do art. 16 ust. 6 ustawy o świadczeniach rodzinnych, zbieg prawa do tych świadczeń został wyłączony przez ustawodawcę, bowiem wykluczył on z kręgu podmiotów uprawnionych do uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego osoby uprawnione do dodatku pielęgnacyjnego, niezależnie od podstaw jego uzyskania. W tej sytuacji, zdaniem organu odwoławczego, zachodziła przesłanka do uchylenia decyzji przyznającej stronie prawo do zasiłku pielęgnacyjnego na podstawie art. 30 ust. 2 tej ustawy.

W ocenie Kolegium I.G. została prawidłowo pouczona o braku możliwości pobierania jednocześnie obu świadczeń. Dowodem tego jest jej osobisty podpis złożony pod oświadczeniem zawartym w części II wniosku, zgodnie z którym zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego. Wobec tego uznano, że nie informując organu I instancji o fakcie pobierania dodatku pielęgnacyjnego z ZUS świadomie wprowadziła ten organ w błąd, co skutkowało podjęciem decyzji przyznającej prawo do zasiłku pielęgnacyjnego. W konsekwencji tego doszło do wypłaty nienależnych świadczeń.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach I.G. wniosła o uchylenie obu decyzji zarzucając im naruszenie przepisów postępowania administracyjnego, w tym art. 6, art. 7, art. 9, art. 10 oraz art. 77 i art. 80 k.p.a. oraz prawa materialnego – art. 30 ust. 2 pkt. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

W pierwszym rzędzie skarżąca podnosi, iż nie został uwzględniony jej wniosek o zawieszenie postępowania w sprawie zawrotu nienależnie pobranych świadczeń, złożony ze względu na skierowanie przez nią skargi do Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego w Gliwicach na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia [...] utrzymującą w mocy rozstrzygnięcie Prezydent Miasta D. z dnia [...] uchylającą decyzję przyznającą zasiłek pielęgnacyjny. W jej ocenie, kwestia ta stanowi zagadnienie wstępne dla przedmiotowej sprawy i na podstawie art. 97§ 1 pkt. 4 k.p.a. postępowanie powinno zostać zawieszone.

W dalszej części uzasadnienia skargi powtarza argumenty podnoszone w odwołaniu. Ponownie zaakcentowała, że w momencie składania wniosku o przyznanie zasiłku pielęgnacyjnego była osobą [...]-letnią, schorowaną, a poza tym nikt nie pytał jej o to, czy pobiera zasiłek pielęgnacyjny. Przez [...] lat wypłacano jej to świadczenie, mimo tego, iż ukończyła [...] rok życia, co powoduje automatyczną wypłatę dodatku pielęgnacyjnego przez ZUS.

Podważa stanowisko organu odwoławczego o prawidłowym poinformowaniu jej przez organ pierwszej instancji o okolicznościach powodujących ustanie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego. Wniosek o przyznanie jej zasiłku pielęgnacyjnego wypełniał pracownik MOPS. I.G. nie czytała go, podawała jedynie dane konieczne do jego wypełnienia. Wniosek podpisała, natomiast nie została zapoznana z informacjami znajdującymi się w II części. W związku z tym zwraca uwagę, iż zgodnie z art. 30 ust. 2 pkt. 1 ustawy , za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Jak podkreśla, w doktrynie oraz w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, iż strona powinna zostać należycie poinformowana o przesłankach mających znaczenie dla prawa do pobierania świadczeń. Pouczenie powinno być czytelne, jasne i zrozumiałe dla świadczeniobiorcy. Wskazuje na pierwotny charakter świadczenia nienależnego, co wiąże z sytuacją, w której zainteresowany świadomie wprowadził w błąd organ podejmujący decyzję w takiej sprawie, poprzez złożenie niezgodnych z prawdą zeznań, bądź przedłożenie fałszywych dowodów. Nie można, jej zdaniem, przyjąć tezy o świadomym wprowadzeniu w błąd w sytuacji, w której strona nie była świadoma prawnego znaczenia określonych faktów. Natomiast obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń ma charakter następczy, bowiem jest uzależniony od tego czy strona była należycie pouczona o okolicznościach, które mogą mieć negatywny wpływ na przyznanie i pobieranie świadczeń.

Skarżąca podnosi w końcowej części swojego pisma, iż w przedmiotowej sprawie nie wyjaśniono czy składając wniosek świadomie, a zatem celowo nie wskazała okoliczności istotnych dla ustalenia prawa do zasiłku celowego. W przypadku przyjęcia, że celowo zataiła (przemilczała) fakt pobierania dodatku pielęgnacyjnego, konieczne było ustalenie czy zrobiła to świadomie i czy zdawała sobie sprawę z ich znaczenia.

Nie miała świadomości tego, iż zachodziły przeszkody do przyznania jej zasiłku pielęgnacyjnego. Jak podkreśla kolejny raz, jest osobą starszą i schorowaną. Cała ta sytuacja wynikła z jej niewiedzy oraz braku kompetencji pracowników organu przyznającego świadczenia.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie powołując się na stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

Sądowa kontrola działalności administracji publicznej ogranicza się do oceny zgodności zaskarżonego aktu lub czynnościz prawem. Wynika to z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 roku Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U Nr 153, poz.1269 ze zmianami). Sąd administracyjny, kontrolując zgodność zaskarżonego rozstrzygnięcia z prawem, orzeka na podstawie materiału sprawy zgromadzonego w postępowaniu administracyjnym. Obowiązek dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz zebrania i wyczerpującego rozpatrzenia całego materiału dowodowego spoczywa na organie orzekającym, a sąd administracyjny nie może zastąpić organu administracji w wypełnieniu tego obowiązku, ponieważ do jego kompetencji należy wyłącznie kontrola legalności decyzji administracyjnej. Oznacza to, że sąd administracyjny nie rozstrzyga merytorycznie o zgłoszonych przez stronę żądaniach, a jedynie w przypadku stwierdzenia, iż zaskarżony akt został wydany z naruszeniem prawa, o którym mowa w art. 145 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j z 2012 r., poz. 270, zwanej w dalszym ciągu uzasadnienia jako p.p.s.a.) uchyla go lub stwierdza jego nieważność.

Nadto wskazania wymaga, iż sąd orzeka na podstawie akt sprawy (art. 133 § 1 p.p.s.a.) nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 p.p.s.a).

Rozpoznając sprawę w świetle powołanych wyżej kryteriów Sąd doszedł do przekonania, że wniesiona w niniejszej sprawie skarga nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca ją decyzja organu l instancji pozostają zgodne z prawem.

Przedmiotem kontroli Sądu jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia [...] nr [...] utrzymująca w mocy rozstrzygnięcie Prezydenta Miasta D. z dnia [...] nr [...], uznające za nienależnie pobrane świadczenia kwoty wypłacone I.G. z tytułu zasiłku pielęgnacyjnego w okresie od [...] do [...], przyznanego rozstrzygnięciem tegoż organu z dnia [...] [...] oraz zobowiązujące do zwrotu kwoty stanowiącej równowartość wypłaconych świadczeń w wysokości [...] zł wraz z ustawowymi odsetkami [...] zł.

Przystępując do kontroli zaskarżonej decyzji należy w pierwszym rzędzie zauważyć, iż w wyroku z dnia 5 grudnia 2013 r. sygn. akt IV SA/Gl 76/13 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, uchylając wcześniejsze decyzje organów orzekających w sprawie uchylenia decyzji przyznającej zasiłek pielęgnacyjny skarżącej sformułował ocenę prawną oraz wskazania co do dalszego postępowania, wiążące organy administracji orzekające w przedmiotowej sprawie. Sąd uznał, iż nie jest dopuszczalne, tak jak uczyniły to organy, podjęcie na podstawie art. 32 ust. 1 u.ś.r. decyzji uchylającej po okresie, na jaki przyznane zostały świadczenia rodzinne. Na podstawie tego przepisu zachodzi możliwość jedynie bieżącego dostosowywania wymiaru świadczeń do sytuacji osób uprawnionych, a więc w granicach okresu zasiłkowego. Po jego upływie decyzja przyznająca świadczenie nie może już stanowić źródła dalszych uprawnień, w związku z czym odpada celowość jej modyfikowania, tym bardziej, że do odzyskania nienależnie pobranych świadczeń ustawa przewiduje instytucję ich zwrotu, w ramach której wydaje się odrębną decyzję, o której mowa w art. 30 ust. 5 i 6 cyt. ustawy. W konsekwencji, jak podkreślił Sąd, "organ I instancji winien umorzyć przedmiotowe postępowanie, a w zakresie ewentualnych nienależnie pobranych świadczeń może uruchomić instytucję zwrotu z art. 30 ust. 5 ustawy."

Zgodnie z art. 153 p.p.s.a. ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie ten sąd oraz organ, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania było przedmiotem zaskarżenia.

Organ I instancji, podejmując decyzję z dnia [...], jak również organ odwoławczy, utrzymując tą decyzje w mocy, dostosowały się do tej oceny prawnej oraz wskazań co do dalszego postępowania.

Materialnoprawną podstawę wskazanego wyżej rozstrzygnięcia stanowi przepis art. 30 ust. 1 i ust. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 1013 r., poz. 1456, dalej: u.ś.r.).

Co prawda organ pierwszej instancji wskazał na art. 30 ust. 2 pkt. 1 (dopiero w uzasadnieniu decyzji), ale Kolegium, jak należy wnosić z treści uzasadnienia zaskarżonej decyzji opowiedziało się za przesłanką określoną w pkt. 2 ust. 2 art. 30 u.ś.r. – zdaniem Sądu właściwą.

Zgodnie z art. 30 ust. 1 u.ś.r. osoba, która pobrała nienależnie świadczenia rodzinne, jest obowiązana do ich zwrotu. Stosownie do art. 30 ust. 2 pkt. 1 u.ś.r., za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

W świetle ustaleń faktycznych poczynionych w sprawie nie budzi żadnych wątpliwości, iż przesłanka ta nie mogła znaleźć zastosowania ze względu na datę uzyskania przez skarżącą uprawnienia do dodatku pielęgnacyjnego. Uprawnienie to uzyskała z dniem [...], natomiast decyzja przyznająca jej prawo do zasiłku pielęgnacyjnego zapadła w dniu [...]. Zatem pierwsze z tych uprawnień nie mogło stanowić okoliczności powodującej "ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych". Okoliczności tego rodzaju mogłyby pojawić się dopiero po uzyskaniu prawa do zasiłku pielęgnacyjnego, a nie wcześniej.

Za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne, po myśli art. 30 ust. 2 pkt. 2 u.ś.r., uważa się świadczenia rodzinne przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia.

Uznanie świadczenia za nienależnie pobrane wymaga zaistnienia dwu przesłanek: po pierwsze - świadczenie zostało przyznane lub też wypłacone; po drugie – podstawa przyznania bądź wypłaty tego świadczenia była jedna ze wskazanych w nim okoliczności: fałszywe zeznania lub fałszywe dokumenty bądź "świadome wprowadzenie w błąd" przez osobę pobierającą te świadczenia.

Pierwsza z tych przesłanek w sposób nie budzący żadnych wątpliwości zaistniała, bowiem świadczenie było przyznane i wypłacane.

W ocenie Sądu zachodzi także druga z nich, ze względu na świadome wprowadzenie przez skarżącą w błąd organu przyznającego zasiłek pielęgnacyjny. W aktach sprawy znajduje się wniosek strony o ustalenie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego z dnia [...]. W części II tego wniosku, zatytułowanej "Oświadczenie służące ustaleniu uprawnień do zasiłku pielęgnacyjnego" zawarte jest m.in. oświadczenie następującej treści: "osoba, której wniosek dotyczy nie jest uprawniona do dodatku pielęgnacyjnego". Skarżąca złożyła pod tym oświadczeniem swój podpis (co potwierdza). Ponadto, wniosek zawiera pouczenie, z którego wyraźnie wynika, iż zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczenia Społecznego.

Wobec powyższego, ze względu na zaistnienie przesłanki w art. 30 ust. 2 pkt. 2 u.ś.r. wydanie decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń znajduje pełne uzasadnienie. Z tych tez przyczyn nie można podzielić zarzutów podnoszonych w skardze.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 151 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 270, ze zm.) orzeczono, jak w sentencji.