II SA/Sz 1006/13

Uzasadnienie

Kierownik Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej decyzją z dnia [...] orzekł, że zaliczka alimentacyjna przyznana Ł.L. decyzją z dnia [...] wypłacona w okresie od [...] r. do [...] r. w łącznej wysokości [...] zł, stanowi nienależnie pobrane świadczenie i podlega zwrotowi wraz z ustawowymi odsetkami.

W dniu 28 lutego 2013 r. do Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej

wpłynęło pismo Ł.L. z dnia 26 lutego 2013 r. (data nadania w urzędzie pocztowym), w którym ww. zwrócił się z wnioskiem o umorzenie zadłużenia powstałego na skutek nienależnego pobierania przez niego świadczeń

w 2007 r. z "funduszu alimentacyjnego". Wnioskodawca podał, że należność z tytułu nienależnie pobranych świadczeń na podstawie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji uległa przedawnieniu w związku z upływem 3 lat, licząc od dnia w którym decyzja stała się ostateczna.

Decyzją z dnia 6 marca 2013 r., wydaną z upoważnienia Burmistrza Miasta, Zastępca Kierownika Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej , odmówił Ł.L. umorzenia nienależnie pobranej zaliczki alimentacyjnej w kwocie [...] zł wskazując, że w sprawie nie znajduje zastosowania powołany przez stronę przepis prawny o przedawnieniu.

Po rozpoznaniu odwołania Ł.L. od tej decyzji Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia 26 kwietnia 2013 r. uchyliło decyzję z dnia 6 marca 2013 r. i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji celem wyjaśnienia kwestii przedawnienia zobowiązania, jako mającej wpływ na rozstrzygnięcie.

W dniu 21 czerwca 2013 r. Zastępca Kierownika Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, działając z upoważnienia Burmistrza, wydał, na podstawie art. 23 ust. 1, ust. 2, ust. 3, ust. 8, art. 42 ust. 1, ust. 2 ustawy

z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U.

z 2012 r., poz. 1228), decyzję nr [...], którą ponownie odmówił umorzenia nienależnie pobranej zaliczki alimentacyjnej.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ podniósł, że należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat, licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca te należności stała się ostateczna. Bieg przedawnienia przerywa: odroczenie terminu płatności należności, rozłożenie spłaty należności na raty i każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia należności, jeżeli o czynności tej dłużnik został zawiadomiony.

Według ustaleń organu, Naczelnik Urzędu Skarbowego po otrzymaniu tytułu wykonawczego z dnia 12 września 2008 r. wystosowanego w związku z niedokonaniem przez Ł.L. zwrotu nienależnie pobranej zaliczki alimentacyjnej, podjął następujące czynności egzekucyjne: 6 kwietnia 2010 r. zajęcie rachunku bankowego, 17 czerwca 2010 r. zajęcie innych wierzytelności, 7 stycznia 2013 r. zajęcie wynagrodzenia za pracę. Powyższe czynności jak i ich termin - zdaniem organu - wskazują, że należność wynikająca z decyzji z dnia 22 listopada 2007 r. o uznaniu zaliczki alimentacyjnej wypłaconej dla uprawnionego Ł.L. w wysokości [...] zł za świadczenie nienależnie pobrane, nie uległa przedawnieniu i nadal jest wymagalna.

Dokonując oceny wniosku na podstawie art. 23 ust. 8 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, organ I instancji stwierdził, że wprawdzie wnioskodawca ze względu na pobyt w zakładzie karnym i związany z tym brak stałego zatrudnienia, jest w trudnej sytuacji materialnej i osobistej, jednak ta okoliczność nie może być uznana za przesłankę umorzenia należności. Strona bowiem ma skończone [...] lat i jest "w sile wieku", a zatem z chwilą wyjścia na wolności będzie w stanie podjąć pracę zarobkową pozwalającą na spłatę zaległości alimentacyjnych.

Ł.L. odwołał się od ww. decyzji do Samorządowego Kolegium Odwoławczego podnosząc, że w okresie od [...] r. do [...] r. przybywał w zakładzie karnym w [...] i nie był zawiadamiany o jakichkolwiek czynnościach związanych z zadłużeniem, w tym o czynnościach egzekucyjnych podjętych w dniach 6 kwietnia 2010 r. i 17 czerwca 2010 r. przez Naczelnika Urzędu Skarbowego.

W wyniku rozpoznania sprawy na skutek wniesionego odwołania Samorządowe Kolegium Odwoławcze, na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego oraz art. 23 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, decyzją z dnia [...], utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję.

Organ odwoławczy podzielił stanowisko organu I instancji, że należność objęta wnioskiem o umorzenie nienależnie pobranego świadczenia nie ulegała przedawnieniu. Terminy podjętych przez Urząd Skarbowy czynności egzekucyjnych wskazują na to, że bieg przedawnienia został przerwany i obecnie biegnie od daty ostatniej z tych czynności. W ocenie Kolegium, zasadnie organ I instancji nie dał wiary oświadczeniu odwołującego się o tym, że o podjętych czynnościach egzekucyjnych nie został on powiadomiony.

Zdaniem Kolegium, prawidłowo również organ I instancji uznał, że sytuacja materialna i osobista wnioskodawcy nie jest na tyle niekorzystna, aby móc ją uznać za uzasadniającą umorzenie zadłużenia wobec Skarbu Państwa w ramach prowadzonego postępowania egzekucyjnego w administracji.

Ł.L. zaskarżył opisaną wyżej decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego domagając się umorzenia długu z odsetkami i zwrotu kwot pobranych na rzecz spłaty zadłużenia.

Skarżący podkreślił, że zadłużenie z tytułu nienależnie pobranego świadczenia, będące przedmiotem wniosku o umorzenie, uległo przedawnieniu z dniem 22 listopada 2010 r., albowiem nie poinformowano go o czynnościach egzekucyjnych z dnia 6 kwietnia 2010 r. oraz z dnia 17 czerwca 2010 r. Wyjaśnił, że od dnia [...] r. do dnia [...] r. odbywał karę pozbawienia wolności w [...] i w tym czasie nie otrzymywał żadnej korespondencji urzędowej z Polski. W tych okolicznościach, zakwestionowanie przez organy wiarygodności złożonego przez niego oświadczenia o braku stosownych zawiadomień o podjętych czynnościach egzekucyjnych, świadczy o lekceważącym traktowaniu osób przebywających w zakładach karnych i stereotypowym myśleniu, że osoba skazana oszukuje i kłamie.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie, podtrzymując zajęte stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny z w a ż y ł, co następuje:

Ze względu na zawarty w skardze wniosek "o umorzenie długu oraz o zwrot nienależnie pobranych pieniędzy" należy wyjaśnić, że sądy administracyjne nie orzekają merytorycznie o umorzeniu lub zwrocie jakichkolwiek świadczeń, lecz kontrolują w tym zakresie działania organów administracji publicznej. W przypadku stwierdzenia, że przy wydawaniu np. decyzji organ naruszył przepisy prawa, sąd, w zależności od wagi tego naruszenia, może uchylić zaskarżoną decyzję albo stwierdzić jej nieważność, dając wskazówki co do dalszego prowadzenia postępowania. W przeciwnym razie sąd skargę oddala. Wynika to z przepisów art. 1 § 1 oraz art. 145 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.).

Postępowanie zakończone wydaniem zaskarżonej decyzji zainicjowane zostało wnioskiem skarżącego złożonym dnia 28 lutego 2013 r. "o umorzenie zaległości". Jego uzasadnieniem było przedawnienie należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń.

Uwzględnienie wyrażonego we wniosku żądania "o umorzenie zaległości", bez należytego zrozumienia intencji skarżącego, byłoby wadliwe ze względu na wykluczające się przesłanki umorzenia należności (zaległości) od umorzenia postępowania egzekucyjnego ze względu na przedawnienie dochodzonych roszczeń. W sytuacji przedawnienia należności prowadzenie postępowania w sprawie ich umorzenia, stałoby się bezprzedmiotowe. Skarżący powołując się na przepis o przedawnieniu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń oraz na ustawę z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2012 r., poz. 1015 ze zm.), oczekiwał w pierwszej kolejności umorzenia postępowania egzekucyjnego.

Przedawnienie obowiązku może stanowić jedną z podstaw zarzutów zgłoszonych na podstawie art. 33 § 1 pkt 1 u.p.e.a., ale i podstawę umorzenia postępowania egzekucyjnego - art. 59 § 1 pkt 2 ww. ustawy. Przedawnienie należności następuje z mocy prawa, bez potrzeby wydawania odrębnej decyzji w przedmiocie stwierdzenia przedawnienia. Upływ terminu przedawnienia powinien być brany z urzędu zarówno przez wierzyciela, jak i przez organ egzekucyjny.

Aby można było mówić o umorzeniu poddanych egzekucji należności

w pierwszym rzędzie należy odpowiedzieć na pytanie, czy dane świadczenie jest wymagalne.

Zgodnie z art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2012 r., poz. 1228), który wszedł w życie z dniem 1 października 2008 r. (art. 48), sprawy o nienależnie pobrane zaliczki alimentacyjne podlegają rozpatrzeniu i dochodzeniu na zasadach i w trybie określonych w dotychczasowych przepisach.

Wykładni przepisów przejściowych dokonał m.in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 14 kwietnia 2011 r., sygn. akt I OSK 31/11, w którym zwrócił uwagę, że "odnosząc się do interpretowanych przepisów międzyczasowych ustawy z 7 września 2007 r. nie można uznać, iż odnoszą się one do tej samej kategorii podmiotów. Czym innym jest bowiem rozpatrywanie spraw o przyznanie zaliczki alimentacyjnej (art. 41), spraw o zwrot nienależnie pobranych zaliczek alimentacyjnych (art. 42), czy też prowadzenie egzekucji (art. 43), od spraw o umorzenie wypłaconych należności z tytułu zaliczek alimentacyjnych. Te ostatnie wszczynane na wniosek dłużnika alimentacyjnego mają miejsce z reguły w późniejszym czasie, a więc stosowanie dawnych przepisów, z uwagi na ich mniejszą skuteczność byłoby nieracjonalne. Zasadnie więc przyjęto tu regułę stosowania nowego prawa".

Przedmiotem niniejszej sprawy są zaliczki alimentacyjne pobrane w okresie od

1 kwietnia do 31 sierpnia 2007 r., uznane za nienależnie pobrane świadczenia, mocą decyzji z dnia 22 listopada 2007 r., a nie wniosek o umorzenie dłużnikowi alimentacyjnemu należności wypłaconych z tytułu zaliczek alimentacyjnych. Oznacza to, że nieprawidłowo Samorządowe Kolegium Odwoławcze rozpoznało sprawę w oparciu o art. 23 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Winno to uczynić na podstawie przepisów ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r.

o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz. U. z 2005 r., Nr 86, poz. 732 ze zm.). Według art. 16 tej ustawy, organ właściwy wierzyciela może umorzyć należności dłużnika alimentacyjnego z tytułu wypłaconych zaliczek, a także wierzyciela z tytułu nienależnie pobranej zaliczki, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną tych osób.

Przepisy ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. nie uregulowały w sposób autonomiczny kwestii przedawnienia należności z tytułu nienależnie pobranej zaliczki alimentacyjnej, mocą art. 18 ust. 2 odsyłając w tym zakresie do przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. Ta z kolei ustawa, w art. 30 ust. 3 stanowi, że należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat, licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca te należności stała się ostateczna. Natomiast w myśl art. 30 ust. 4 ustawy, bieg przedawnienia przerywa: odroczenie terminu płatności należności, rozłożenie spłaty należności na raty i każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia należności, jeżeli o czynności tej dłużnik został zawiadomiony.

Niezależnie zatem od intencji skarżącego, skłaniających go do złożenia wniosku wszczynającego postępowanie, wstępnie należało ustalić, czy objęta wnioskiem należność nie uległa przedawnieniu. Negatywna odpowiedź w tym zakresie zasadnym mogła czynić prowadzenie dalszych rozważań co do ewentualnego umorzenia należności. Pierwszą czynnością winno być zatem określenie daty z jaką decyzja ustalająca należność stała się ostateczna. Aby to uczynić niezbędne było ustalenie, na podstawie konkretnych dokumentów, w jakim dniu decyzja została stronie doręczona.

Z akt sprawy wynika, że decyzja z dnia 22 listopada 2007 r. uznająca pobrane przez skarżącego zaliczki alimentacyjne w okresie kwiecień-sierpień 2007 r. za świadczenie nienależnie pobrane została doręczona skarżącemu w trybie art. 44 K.p.a.

Według cytowanego już wyżej art. 30 ust. 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych, bieg przedawnienia przerywa: odroczenie terminu płatności należności, rozłożenie spłaty należności na raty i każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia należności, jeżeli o czynności tej dłużnik został zawiadomiony.

Skarżący w toku postępowania powołał się na okoliczność przedawnienia należności wskazując, że bieg terminu przedawnienia nie został skutecznie przerwany poprzez czynności egzekucyjne, bowiem o podejmowanych czynnościach organu egzekucyjnego – pracowników Urzędu Skarbowego– nie został on zawiadomiony. Dowodzić tego ma fakt odbywania przez skarżącego kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym w [...] w okresie od [...] r. do [...] r.

Do wyjaśnień tych Samorządowe Kolegium Odwoławcze odniosło się w sposób nader zdawkowy. Organ odwoławczy stwierdził, że nie dał wiary oświadczeniom skarżącego o tym, iż nie został on powiadomiony o czynnościach egzekucyjnych podjętych przez Urząd Skarbowy. Zdaniem Sądu, ustalenie tak istotnego dla sprawy zdarzenia procesowego, przesądzającego o tym, czy nastąpiło przerwanie biegu przedawnienia należności wskutek podjęcia czynności egzekucyjnych, nie może być dokonywane wyłącznie w oparciu o wiarę lub przeświadczenie organu co do okoliczności faktycznych, lecz na podstawie konkretnych dowodów. Takiego odwołania się do dokumentów, które potwierdzałyby zawiadomienie skarżącego o czynnościach egzekucyjnych podjętych w okresie 3 lat licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca należności stała się ostateczna, organ odwoławczy nie poczynił. Ustaleń takich wprost nie wskazał również organ pierwszej instancji, choć podjął próbę uzyskania potrzebnych informacji w organie egzekucyjnym.

W ocenie Sądu, ze zgromadzonych akt administracyjnych nie wynika, czy organ egzekucyjny skutecznie zawiadomił skarżącego o podejmowanych czynnościach. Nadesłane przez Naczelnika Urzędu Skarbowego wydruki stanu sprawy wskazują na nieobecność zobowiązanego, o czym świadczą odnotowane relacje o niemożności dokonania czynności egzekucyjnych. Informacje te zdają się potwierdzać wyjaśnienia skarżącego, że w okresie od dnia [...] r. do dnia [...]r. przebywał on w zakładzie karnym w [...]. Jeżeli tak w istocie było, to wyjaśnienia wymagał sposób w jaki organ egzekucyjny doręczał skarżącemu korespondencję urzędową.

W tym miejscu celowym jest przypomnienie, że domniemanie doręczenia przesyłki może zostać obalone, gdy adresat udowodni, że mimo zastosowania zastępczej formy doręczenia pismo nie zostało mu doręczone z przyczyn od niego niezależnych. Do takich przyczyn można zaliczyć, m.in. nieobecność z powodu choroby albo zatrzymanie przez organy ścigania a następnie osadzenie w zakładzie karnym. Zdarzenia takie świadczą o niemożności powzięcia informacji o awizowaniu przesyłki i jej odebrania w urzędzie pocztowym. Obalenie domniemania o doręczeniu pisma rodzi prawo do przywrócenia stronie terminu do dokonania określonej czynności prawnej, z tym że inicjatywa w tym zakresie leży po stronie podmiotu zainteresowanego.

W rozpoznawanej sprawie organy w sposób nienależyty wyjaśniły, czy doszło do przedawnienia przedmiotowych należności, naruszając tym samym zasady wynikające z art. 7, art. 77 § 1 K.p.a., które to uchybienia mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Prawidłowe ustalenie, czy skarżący został zawiadomiony o czynnościach egzekucyjnych zmierzających do ściągnięcia należności podjętych w okresie 3 lat licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca te należności stała się ostateczna, pozwoli na przesądzenie kwestii przedawnienia dochodzonych należności. To natomiast będzie determinowało orzeczenie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego i ewentualnie celowość prowadzenia rozważań w przedmiocie umorzenia nienależnie pobranych świadczeń, pod kątem przesłanek określonych w art. 16 ustawy o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej.

Mając powyższe na uwadze Wojewódzki Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c i art. 152 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.