II SO/Op 19/14

Uzasadnienie

T. R. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu, wniosek o przyznanie mu prawa pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu. W urzędowym formularzu wniosku wskazał, że wnosi o prawo pomocy w celu zaskarżenia decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Opolu z dnia 30 września 2013 r., nr [...], w przedmiocie zasiłku celowego. w ramach programu wieloletniego "Pomoc państwa w zakresie dożywiania", doręczoną mu w dniu 31 stycznia 2014 r.

Uzasadniając wniosek napisał, że jest osobą trwale całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji, sam prowadzi gospodarstwo domowe, utrzymuje się ze świadczenia rentowego i dodatku pielęgnacyjnego w kwocie łącznej netto 619,08 zł miesięcznie. Rentę inwalidzką pobiera m.in. z tytułu [...] po 4 operacjach [...], [...], [...] oraz jak podał [...], czyli [...]. Pobierane przez niego świadczenie rentowe nie wystarcza na pokrycie wszystkich opłat, z tego powodu ma orzeczoną eksmisję i inne zaległości. Świadczy to, jego zdaniem, o tym, że nie jest w stanie wynająć profesjonalnego prawnika do wniesienia skargi. Poprosił tez o wstrzymanie biegu sprawy do czasu ustanowienia pełnomocnika.

Podał, że zamieszkuje w mieszkaniu lokatorsko - spółdzielczym o powierzchni 35,75 m 2, nie posiada żadnego majątku ruchomego czy nieruchomego. Otrzymywany przez niego z tytułu renty i dodatku pielęgnacyjnego miesięczny dochód wynosi, według jego oświadczenia złożonego w rubryce nr 10 wniosku, brutto 1221,82 zł. Natomiast w rubryce nr 11 zawierającej "Inne dane jakie składający oświadczenie uważa za istotne", wpisał on kwotę dochodu 619,08 zł.

Jak przyjęło się w orzecznictwie sądowym, sąd jest też uprawniony do oceny sytuacji finansowej strony w oparciu o zawarte we wniosku oświadczenie strony i dowody przedstawione przez nią w konkretnej sprawie, a także o fakty znane sądowi z urzędu, np. okoliczności wynikające z dokumentów zawartych w aktach innych postępowań z udziałem wnioskodawcy (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 listopada 2010 r., sygn. akt I GZ 360/10, System Informacji Prawnej Lex nr 741357).

W związku z powyższym referendarz przyjął do oceny sytuacji materialnej T. R., jego wyjaśnienia złożone w piśmie z dnia 23 września 2013 r., do akt sądowych sprawy zarejestrowanej w tut. Sądzie pod sygnaturą II SO/Op 22/13. W piśmie z dnia 23 września 2013 r. wnioskodawca oświadczył m.in., że wyłącznym źródłem jego utrzymania jest świadczenie rentowe, a na wydatki lokalowe przeznacza średniomiesięcznie ok. 220 zł (opłata za energię 100 zł; za gaz – 60 zł; za telefon oraz Internet – 56,30 zł, na leki - ok. 50 zł), przy czym wielu recept nie realizuje z powodu braku funduszy i jest zadłużony także u znajomych.

Ponadto referendarz sądowy ma z urzędu wiedzę, że wnioskodawca osobiście wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu w latach 2004 – 2012, skargi w liczbie 88 na decyzje z zakresu pomocy społecznej w tym w sprawach: II SA/Op 390/12, II SA/Op 392/12, II SA/Op 394/12, II SA/Op 395/12, II SA/Op 501/12 i II SA/ Op 502/12.

Zgodnie z art. 243 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U 2012 Poz. 270, z późn. zm.), zwanej dalej P.p.s.a. prawo pomocy może być przyznane stronie na jej wniosek złożony przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania. Wniosek ten jest wolny od opłat sądowych.

Zgodnie z art. 244 § 1 P.p.s.a. prawo pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sadowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Według art. 245 § 2 P.p.s.a. prawo pomocy w zakresie w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, a według art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a. w zakresie częściowym, gdy nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i swojej rodziny.

Rozpoznając wniosek trzeba zauważyć, wobec treści przepisu art. 239 pkt 1 lit. a P.p.s.a., że strona postępowania z zakresu pomocy społecznej nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Wynika z tego, że wnioskodawca nie napotyka na barierę finansową we wniesieniu skargi, w postaci obowiązku uiszczenia od niej wpisu.

Należy w tym miejscu podkreślić cel ustanowienia instytucji prawa pomocy przez ustawodawcę, a było nim zapewnienie osobom fizycznym i jednostkom organizacyjnym znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej faktycznej realizacji konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Przyznanie prawa pomocy oznacza, że ciężar kosztów postępowania w zakresie objętym prawem pomocy poniesie zamiast strony budżet państwa, czyli faktycznie inni obywatele. Skutki przyznania prawa pomocy znajdą bowiem odzwierciedlenie zarówno po stronie dochodowej, jak i wydatkowej budżetu, ze względu na możliwe zmniejszenie dochodów z uwagi na zwolnienie od opłat sądowych, jak i na zwiększenie wydatków ze względu na konieczność pokrycia za stronę należnego od niej zwrotu wydatków oraz kosztów wynagrodzenia przyznanego jej zawodowego pełnomocnika. Dlatego w postępowaniu o przyznanie prawa pomocy dochodzi do konieczności dokonywania wyboru pomiędzy zapewnieniem prawa do sądu podmiotowi niemającemu dostatecznych środków, a odstąpieniem od zasady powszechności i równości w ponoszeniu ciężarów i świadczeń publicznych (art. 84 Konstytucji), czego wyrazem na gruncie postępowania sądowoadministracyjnego jest regulacja zawarta w art. 199 i art. 214 § 1 P.p.s.a. (zob. na temat prawa pomocy H. Knysiak - Molczyk, Prawo pomocy w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, PS 2003, nr 11-12, s. 72-93; P. Dobosz, Procedury administracyjne, model sądownictwa administracyjnego a "prawo pomocy" (w:) J. Stelmasiak, J. Niczyporuk, S. Fundowicz (red.), Polski model sądownictwa administracyjnego, Lublin 2003).

Na potrzebę stworzenia warunków skutecznego dostępu do sądów administracyjnych osobom fizycznym i prawnym, w tym prawa do pomocy prawnej, a także takiego kształtowania kosztów postępowania, aby nie stanowiły czynnika odstraszającego od złożenia skargi zwrócono uwagę w zasadzie (principle) 2d (49, 50) rekomendacji Komitetu Ministrów Rady Europy z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie kontroli aktów administracyjnych (Recommendation Rec (2004)20 of the Committee of Minister to member states on judicial review of administrative acts) (patrz: B. Dauter. B. Gruszczyński [w:], A. Kabat, M. Niezgódka – Medek "Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi", Komentarz, Wydanie 3, Lex a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009, s. 686).

Prawo pomocy ma być zatem instytucją realnie ułatwiającą dostęp do sądu, a nie jedynie iluzoryczną. Prawo do sądu nie jest jednak prawem bezwzględnie przysługującym określonej grupie osób o niskim poziomie dochodów, w tym rencistom, emerytom, czy osobom zarabiającym poniżej kwoty tzw. minimalnego wynagrodzenia. W tym miejscu przychodzi zauważyć, że nominalnie otrzymywany przez skarżącego dochód z tytułu renty inwalidzkiej i dodatku pielęgnacyjnego to netto 1072,17 zł. Dochód wnioskodawcy w tej wysokości, wynika z przedłożonego przez niego w załączeniu do formularza wniosku PPF, zaświadczenia z ZUS Inspektorat w Nysie, z dnia 17 stycznia 2014 r., gdzie wskazano, że w styczniu 2014 r., uzyskał on rentę w kwocie 1018,32 zł brutto, dodatek pielęgnacyjny w kwocie netto 203,50 zł. Dochód ten ulega zmniejszeniu o potrącane alimenty i zaległości czynszowe wnioskodawcy, dlatego na utrzymanie pozostaje mu kwota niższa. Jednocześnie wnioskodawca korzysta od wielu lat z szeregu świadczeń pomocy społecznej, zarówno w postaci wsparcia finansowego, jak i świadczeń rzeczowych, np. usługi opiekuńcze.

Podkreślić trzeba, że pomimo niskich dochodów strona występująca o prawo pomocy winna wykazać nie tylko swoją sytuację materialną, ale także brak możliwości jej zmiany. Tymczasem z akt powołanych spraw sądowych wynika, że wnioskodawca mimo zaległości czynszowych, nie występuje o dodatek mieszkaniowy, a także nie odbiera przyznanych mu środków z pomocy społecznej np. w powołanych już sprawach II SA/Op 390/12, II SA/Op 392/12, II SA/Op 394/12, II SA/Op 395/12, II SA/Op 501/12 i II SA/ Op 502/12.

Wprawdzie przy przyznawaniu prawa pomocy według reguł określonych w P.p.s.a., należy brać pod uwagę zasadniczo sytuację materialną wnioskodawcy, to jednak nie można, zdaniem referendarza sądowego, norm odnoszących się do prawa pomocy interpretować w oderwaniu od jego wyżej opisanego celu zapewnienia stronie dostępu do Sądu. Pomimo więc, że przepisy Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zakresie prawa pomocy (art. 243 – 263 P.p.s.a.) nie zawierają odpowiednika art. 117 § 5 Kodeksu postępowania cywilnego, trzeba pamiętać, iż zastosowanie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu ma w założeniu wyrównywać szanse stron postępowania sądowego w zakresie prawa do sądu. Przyznanie prawa pomocy ma wyrównać prawa strony, która z uwagi na stan ubóstwa (stąd historyczna nazwa tego prawa - prawo ubogich), nie jest w stanie skorzystać z prawa do sądu (prawa do zaskarżenia np. decyzji administracyjnej) z uwagi na barierę finansową i w tym sensie jest w gorszej sytuacji niż strona, którą stać na poniesienie kosztów sądowych i kosztów pełnomocnika z wyboru.

Nie bez znaczenia, dla rozważenia, czy odmowa przyznania prawa pomocy T. R. w przedmiotowej sprawie w zakresie ustanowienia fachowego pełnomocnika do wniesienia skargi do Sądu, spowoduje brak zapewnienia mu dostępu do drogi sądowej, jest okoliczność, iż nie jest on osobą nieporadną życiowo, na co wskazuje prowadzona w licznych sprawach korespondencja z organami pomocy społecznej i sądem. Wnioskodawca nie ma problemów z formułowaniem swoich żądań, posługuje się wymaganymi formularzami, pisma sporządza na komputerze.

Wymaga przy tym podkreślenia, że część skarg T. R. jest oddalana z powołaniem się przez Sąd na przepis art. 134 § 2 P.p.s.a., co wskazuje, że wnosi on w skargach o uchylenie przez Sąd decyzji korzystnych dla niego jako strony (np. decyzji SKO, które usuwają z obrotu decyzje I instancji uchylające akty o przyznaniu pomocy społecznej). Sytuacje takie wystąpiły np. w sprawach sądowych wyżej wskazanych.

Według referendarza sądowego, należy się zgodzić z poglądem wyrażonym przez Wojewódzki Sad Administracyjny w Opolu w postanowieniu z dnia 18 listopada 2013 r., sygn. akt II SO/Op 22/13, dostępne Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, adres strony https://cbois.nsa.gov.pl/cbois, iż szeroko rozumiana pomoc publiczna (w tym sądowe prawo pomocy) nie może być traktowana instrumentalnie ani nadużywana przez jedne podmioty postępowania sądowego kosztem innych. Tak jak ograniczone są możliwości Państwa na edukację, zdrowie i pomoc społeczną, tak ograniczona jest możliwość ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej z urzędu.

W ten sam sposób wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny o odmowie przyznania prawa pomocy w trzech sprawach, w których T. R. wniósł o ustanowienie pełnomocnika do wniesienia skargi do Sądu na akty z zakresu pomocy społecznej. NSA oddalając zażalenia T. R. na postanowienia WSA w Opolu o odmowie przyznania mu prawa pomocy, w 3 postanowieniach z dnia 4 marca 2014 r., o sygn. akt I OZ 133/04, I OZ 134/14 i I OZ 133/14, stwierdził, że prawa skarżącego nie są zagrożone, może on bowiem sam wnosić skargi, jest pouczany o wszelkich przysługujących mu uprawnieniach przez sąd, który ma obowiązek dokonać oceny zaskarżonego aktu pod względem zgodności z prawem, nawet gdy dany zarzut nie został podniesiony w skardze.

Podsumowując, referendarz sądowy uważa, tak jak w ww. postanowienia tut. Sądu z dnia 18 listopada 2013 r., że jeżeli wnioskodawca nie działa w kierunku poprawy swojej sytuacji materialnej, a jednocześnie nie można go uznać za osobę nieporadną życiowo, nie potrafiącą samodzielnie sporządzić skargi do sądu, to jego prawo do sądu nie zostanie naruszone brakiem udziału zawodowego pełnomocnika, tym bardziej, że Sąd nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi (art. 134 § 1 P.p.s.a.) i jednocześnie Sąd ma obowiązek udzielać stronie potrzebnych wskazówek (art. 6 P.p.s.a.), aby jej prawa nie doznały uszczerbku.

Dodatkowo wymagają w tym miejscu podkreślenia dwie kwestie, mianowicie wnioskodawca korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów, a przy wnoszeniu skargi do sądu nie ma wymogu korzystania z pomocy fachowego pełnomocnika (tzw. przymus adwokacko-radcowski), nie można więc stwierdzić, że brak ustanowienia dla T. R. fachowego pełnomocnika, pozbawi go dostępu do drogi sądowej.

Ponadto referendarz sądowy wyjaśnia na zasadzie wspomnianego już art. 6 P.p.s.a., nakładającego na sąd administracyjny obowiązek udzielania wskazówek i pouczeń stronie występującej samodzielnie, to jest bez adwokata, czy radcy prawnego, że tzw. przymus adwokacko-radcowski, nie jest też wymagany w wypadku składania przez stronę wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi, a także przy zaskarżaniu wszelkich rozstrzygnięć z zakresu prawa pomocy, przykładowo postanowień referendarza sądowego, postanowień Sądu.

Odnosząc się do prośby wnioskodawcy o "wstrzymanie biegu czasu do czasu ustanowienia pełnomocnika urzędu", należy wyjaśnić, że wniosek o prawo pomocy nie wstrzymuje biegu terminu do wniesienia skargi. Stanowisko to znajduje poparcie w poglądzie wyrażonym w aktualnym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, zgodnie z którym: "W postępowaniu sądowoadministracyjnym nie istnieje instytucja wstrzymania biegu terminu do dokonania czynności procesowej. W szczególności procedura przyznawania stronie prawa pomocy nie powoduje wstrzymania biegu takiego terminu." (patrz. postanowienie NSA dnia 27 stycznia 2010 r., sygn. akt I OZ 42/10, dostępne w Systemie Informacji Prawnej Lex nr 599946).

Ponadto referendarz sądowy wyjaśnia powyższą kwestię możliwości wstrzymania terminu do wniesienia skargi, w niniejszym postępowaniu, jedynie informacyjnie na zasadzie art. 6 P.p.s.a., nie jest on bowiem władny do rozpoznawania wniosków tego rodzaju. Zgodnie bowiem z art. 258 § 1 i § 2 pkt 7 P.p.s.a., referendarz sądowy jest uprawniony w tym postępowaniu jedynie do wykonywania czynności w zakresie postępowania o przyznanie prawa pomocy, a na mocy art. 243 § 1 P.p.s.a., prawo pomocy może być przyznane stronie na jej wniosek złożony przed wszczęciem postępowania.

Z tych wszystkich względów wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie pełnomocnika z urzędu przed wniesieniem skargi nie zasługiwał na uwzględnienie.

Wobec tego na podstawie art. 258 § 1 i § 2 pkt 7 P.p.s.a., referendarz sądowy orzekł jak w sentencji.