II SA/Rz 55/14

Uzasadnienie

0Sygn. akt II SA/Rz 55/14

Uzasadnienie

Przedmiotem skargi I. S. jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego (zwane dalej SKO lub Kolegium) z dnia [...] listopada 2013 r., nr [...], wydana w przedmiocie uznania pobranych świadczeń rodzinnych za nienależnie pobrane i nakazania ich zwrotu.

Zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane w oparciu o następujące okoliczności faktyczne i prawne; Po rozpatrzeniu wniosku I. S. z dnia 17 maja 2012 r. Prezydent Miasta [...] decyzją z dnia [...] czerwca 2012 r., nr [...] przyznał I. S. na dzieci J. i K. S. zasiłek rodzinny w wysokości po 91 zł miesięcznie na okres od 1 czerwca do 31 października 2012 r. oraz jednorazowy dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego 2012/2013 w wysokości po 100 zł. Organ wszedł w posiadanie informacji, że mąż wnioskodawczyni J. S. po utracie zatrudnienia - pobierał zasiłek chorobowy w okresie od 14 maja do 11 listopada 2012 r. Po dokonaniu weryfikacji organ ustalił, że kwota dochodu na osobę w rodzinie od miesiąca lipca 2012 r., po uwzględnieniu dochodu uzyskanego przez J. S. z tytułu zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia, wyniosła 589,15 zł i przekroczyła o 94,15 zł na osobę kwotę 504 zł, uprawniającą do pobierania zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami.

W związku z tym Prezydent Miasta [...] decyzją dnia [...] kwietnia 2013 r., nr [...] ustalił, że kwoty wypłacone I. S. za okres od 1 lipca do 31 października 2012 r. z tytułu zasiłku rodzinnego oraz jednorazowego dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dwójkę dzieci stanowią świadczenie nienależnie pobrane, w związku z czym zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu całości nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych wraz z ustawowymi odsetkami.

SKO po rozpatrzeniu odwołania I. S. - decyzją z dnia [...] maja 2013 r., nr [...] SKO uchyliło zaskarżoną decyzję w całości i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji.

Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Prezydent Miasta [...] decyzją z dnia [...] lipca 2013 r., nr [...] ustalił, że wypłacone I. S. kwoty w łącznej wysokości 928 zł z tytułu zasiłku rodzinnego na dzieci za okres 1 lipca do 31 października 2012 r. oraz dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szklonego na dwójkę dzieci za okres od 1 września do 30 września 2012 r. są świadczeniami nienależnie pobranymi, związku z tym zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu całości nienależnie pobranych świadczeń w kwocie 928 zł wraz z ustawowymi odsetkami.

W uzasadnieniu wskazał, że w skład rodziny oprócz wnioskodawczyni wchodzi jej mąż J. S. oraz dzieci J. i K. Dzieci wnioskodawczyni nie legitymują się orzeczeniami o niepełnosprawności. Organ wskazał, że miesięczny dochód rodziny wyniósł 2392,58 zł, co dało w przeliczeniu na osobę kwotę 598,15 zł. Ustalona kwota dochodu na osobę w rodzinie wynosząca 598,15 zł przekroczyła o 94,15 zł kwotę 504 zł uprawniającą I. S. do pobierania zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami. Prezydent wyjaśnił, że uzyskanie dochodu powoduje utratę prawa do świadczeń rodzinnych, wówczas świadczenie nie przysługuje od miesiąca następującego po pierwszym miesiącu od miesiąca, w którym dochód został uzyskany. W związku z powyższym prawo I. S. do zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami ustało od miesiąca lipca 2012 r. Organ zwrócił uwagę, że wnioskodawczyni mimo posiadanych informacji o kwocie zasiłku chorobowego przysługującego mężowi, jak i wysokości kryterium dochodowego uprawniającego do pobierania zasiłku rodzinnego nie wyjaśniła tej kwestii organowi. Wnioskodawczyni wiedziała lub przynajmniej powinna wiedzieć, że zaistniały okoliczności, w świetle których świadczenie jej nie przysługuje. Organ stwierdził, że w okresie od 1 lipca do 31 października 2012 r. zostały wypłacone świadczenia rodzinne mimo, że z dniem 1 lipca 2012 r. ustało do nich prawo. Po drugie wnioskodawczyni była należycie pouczona o obowiązku niezwłocznego zawiadomienia organu o wystąpieniu zmiany w zakresie uzyskania dochodu, mających wpław na prawo do świadczeń rodzinnych. Natomiast informacja o zmianie sytuacji rodziny wpłynęła do organu już po wpłacie świadczeń tj. dopiero 22 marca 2013 r. przy wykazywaniu dochodu utraconego męża za 2011 r. w związku z ubieganiem się o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami na kolejny okres zasiłkowy.

Odwołanie od tej decyzji wniosła I. S. i podniosła, że w obecnej chwili nie jest w stanie zwrócić kwoty nienależnie pobranego świadczenia pieniężnego, z uwagi na trudną sytuację rodzinną.

SKO decyzją z dnia [...] listopada 2013 r., nr [...] utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu Kolegium stwierdziło, że bez wątpienia I. S. zatajając fakty mające znacznie prawne, co do których świadomość uzyskała po zapoznaniu się z treścią pouczeń we wniosku, na etapie ubiegania się o świadczenia w poszczególnych okresach zasiłkowych, działała w warunkach świadomego wprowadzenia organu w błąd. Przy czym zachowanie strony przybrało postać zaniechania zawiadomienia oraz biernego, świadomego wykorzystania błędu organu I instancji. Taki stan rzeczy powoduje zakwalifikowanie tego zdarzenia jako nienależne pobranie świadczenia. Kolegium odnosząc się do wyjaśnień odwołującej się o złożeniu w organie zaświadczenia wystawionego w lipcu 2012 r. przez ZUS w sprawie wysokości pobieranego przez męża zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia, podało, że twierdzenia strony, co do faktu przedłożenia stosownego zaświadczenia nie znajdują potwierdzenia w zalegającym w aktach sprawy materiale dowodowym.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie I. S. podtrzymała argumentację, dotyczącą złożenia zaświadczenia za miesiąc lipiec 2012 r. w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej. Podała, że oświadczenie to odebrała od niej pracownica organu, a skarżąca nie wzięła potwierdzenia na tę okoliczność. Podniosła, że nie posiada kwoty potrzebnej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, które spożytkowała na potrzeby dzieci. Zwrócił uwagę na swoją trudną sytuację finansową.

W odpowiedzi na skargę SKO wniosło o jej oddalenie, podtrzymując w całości argumenty zawarte w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269 z późn. zm.) oraz art. 3 § 1 i § 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012, poz. 270 z późn. zm., zwana dalej p.p.s.a.), sąd administracyjny sprawuje kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem. Jednocześnie w oparciu o art. 134 § 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami oraz powołaną podstawą prawną. W ramach tej kognicji Sąd bada, czy przy wydaniu zaskarżonego aktu nie naruszono przepisów prawa materialnego i przepisów postępowania.

Na podstawie powyższych kryteriów należy stwierdzić, że wniesiona w niniejszej sprawie skarga zasługuje na uwzględnienie w części, gdyż zaskarżona decyzja organu II instancji oraz poprzedzająca ją decyzja organu I instancji częściowo zostały wydane z naruszeniem prawa.

Jako podstawę prawną swojej decyzji organy administracyjne wskazały art. 30 ust. 1 i ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r. (tj. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.). Zgodnie z ust. 1 art. 30 w/w ustawy, osoba, która pobrała nienależnie świadczenia rodzinne, jest obowiązana do ich zwrotu. Z kolei ust. 2 art. 30 stanowi, że za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się:

1) świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia rodzinne przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia;

3) świadczenia rodzinne wypłacone w przypadku, o którym mowa w art. 23a ust. 5, za okres od dnia, w którym osoba stała się uprawniona do świadczeń rodzinnych w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, do dnia wydania decyzji o uchyleniu decyzji przyznającej świadczenia rodzinne;

4) świadczenia rodzinne przyznane na podstawie decyzji, której następnie stwierdzono nieważność z powodu jej wydania bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa albo świadczenie rodzinne przyznane na podstawie decyzji, która została następnie uchylona w wyniku wznowienia postępowania i osobie odmówiono prawa do świadczenia rodzinnego.

Z powyższego wynika, że pobrane przez skarżącą świadczenie rodzinne jest świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu przytoczonych powyżej przepisów. Nie można jednak, tak jak to uczyniły organy w przedmiotowej sprawie, w jednej decyzji orzec zarówno o uznaniu świadczenia za nienależnie pobrane i jednocześnie nakazać zwrot nienależnie pobranego świadczenia. Sąd podziela stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażone w wyroku z dnia 22 lipca 2010r., sygn. akt I OSK 619/10 (http://orzeczenia.nsa.gov.pl), iż nakazanie zwrotu świadczenia nienależnie pobranego nie może być orzeczone w tej samej decyzji, co samo uznanie świadczenia za nienależnie pobrane. W myśl art. 30 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych do zwrotu jest obowiązana osoba, która pobrała nienależne świadczenie. Dopiero zatem, gdy uprawomocni się decyzja uznająca dane świadczenie za nienależnie pobrane, można nakazywać jego zwrot. Nie jest natomiast możliwe orzekanie o tych sprawach równocześnie, w jednej decyzji.

Ze względu na powyższe, decyzje obu instancji w części orzekającej o obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego, obarczone są istotną wadą, która uniemożliwia ich funkcjonowanie w obrocie prawnym. Dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy w jej całokształcie, konieczne jest zatem ostateczne zakończenie postępowania w sprawie ustalenia nienależnie pobranych świadczeń, dopiero wówczas otwiera się bowiem droga do orzekania w sprawie zwrotu takiego nienależnie pobranego świadczenia.

Z uwagi na powyższe uchybienia, Sąd na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w zw. z art. 135 p.p.s.a. orzekł jak w pkt I wyroku.

Badając z kolei zaskarżoną decyzję oraz decyzję organu I instancji pod kątem prawidłowości uznania przez organy, iż pobrane przez skarżącą świadczenie rodzinne w formie zasiłku rodzinnego i dodatku do zasiłku rodzinnego jest świadczeniem nienależnie pobranym, Sąd uznał, iż jest ona prawidłowa.

Należy zauważyć, iż w treści art. 30 ust. 1 i ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych ustawodawca posłużył się pojęciem "świadczenia nienależnie pobranego". W orzecznictwie podkreślono, iż sformułowania tego nie można utożsamiać z pojęciem "świadczenie nienależne", które ma znacznie szerszy zakres. "Nienależne świadczenie" ma charakter obiektywny i występuje między innymi wówczas, gdy zostaje ono wypłacone bez podstawy prawnej, lub gdy taka podstawa odpadła. Z kolei "świadczenie nienależnie pobrane" to świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania).

Warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest wcześniejsze pouczenie świadczeniobiorcy o braku prawa do pobierania świadczenia przy zaistnieniu określonych okoliczności. Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych w przypadku wystąpienia zmian w liczbie członków rodziny, uzyskania dochodu lub innych zmian mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych osoba, o której mowa w art. 23 ust. 1, jest obowiązana do niezwłocznego powiadomienia o tym organu wypłacającego świadczenia rodzinne. Obowiązek zwrotu "świadczenia nienależnie pobranego" obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań, dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji zobowiązanej do wypłaty świadczenia. Zatem nienależnie pobrane świadczenie to świadczenie rodzinne wypłacone pomimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych, albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli niepowiadomienie o tych okolicznościach bądź złożenie w tym zakresie nieprawdziwych oświadczeń było świadomym i zamierzonym działaniem (lub zaniechaniem) świadczeniobiorcy.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd w całości podziela ustalenia faktyczne organu I instancji, zaakceptowane przez SKO w zaskarżonej decyzji.

Bezspornym jest fakt, że z dniem 1.07.2012 r. ustało prawo skarżącej do świadczeń rodzinnych przyznanych decyzją z [...].06.2012 nr [...] na skutek przekroczenia kryterium dochodowego, a to w związku z uzyskaniem przez J. S. 14.05.2012 r. dochodu z tytułu zasiłku chorobowego po utracie zatrudnienia.

Zgodnie z art. 24 ust. 7 ustawy w przypadku gdy uzyskanie dochodu powoduje utratę prawa do świadczeń rodzinnych, świadczenia nie przysługują od miesiąca następującego po pierwszym miesiącu od miesiąca, w którym dochód został uzyskany.

W związku z powyższym prawo Pani I. S. do zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami ustało od m-ca lipca 2012 r.

Spełnione zostały także pozostałe przesłanki wynikające z art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych - Pani I. S. została prawidłowo pouczona o warunkach korzystania z prawa do zasiłku rodzinnego oraz o obowiązku zawiadomienia organu wypłacającego świadczenia rodzinne o wystąpieniu okoliczności mających wpływ na prawo do zasiłku, a także o konsekwencjach niewywiązania się z tegoż obowiązku. Pouczenie to zawarte było zarówno w decyzji przyznającej zasiłek rodzinny wraz z dodatkami odebranej przez Panią I. S. osobiście w dniu 12-06-2012 r., jak i we wniosku o ustalenie do niego praw, które to pouczenie wnioskodawczym podpisała w dniu 16-05-2012 r.. Jednocześnie ww. we właściwy sposób zrozumiała jego treść, o czym świadczy znajdujące się w aktach sprawy oświadczenie strony złożone do protokołu z dnia 25-06-2013 r.

Pomimo niniejszego pouczenia, Pani I. S. nie wywiązała się z obowiązku wynikającego z art. 25 ust. 1 ustawy. Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, wbrew twierdzeniom strony zawartym w odwołaniu z dnia 15-05-2013 r. i potwierdzonym w dniu 25-06-2013 r. w oświadczeniu złożonym do protokołu, do dnia 21-03-2013 r. do organu I instancji nie wpłynęło zaświadczenie o wysokości pobranego przez Pana J. S. zasiłku chorobowego za miesiąc czerwiec 2012 r. wystawione przez ZUS Oddział [...]. W miesiącu lipcu 2012 r. Pan S. nie wystąpił do ZUS Oddział [...] z wnioskiem o wydanie zaświadczenia o wysokości pobranego zasiłku chorobowego, a tym samym w miesiącu lipcu 2012 r. w rzeszowskim Oddziale ZUS nie wydano zaświadczenia w sprawie wysokości pobranego zasiłku (zgodnie z pismem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział [...] z dnia 17-06-2013 r. znak: [...]). Ponadto do organu I instancji nie wpłynęło żadne urzędowe potwierdzenie złożenia doń przez Panią I. S. niniejszego dokumentu.

Spełnione zostały zatem przesłanki wynikające z art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych:

- po pierwsze świadczenia rodzinne w okresie od 01-07-2012 r. do 31-10-2012 r. zostały wypłacone pomimo, iż z dniem 01-07-2012 r. ustało do nich prawo.

- po drugie Pani S. była należycie pouczona o obowiązku niezwłocznego zawiadamiania organu wypłacającego świadczenia rodzinne o wystąpieniu zmian w liczbie członków rodziny, uzyskania dochodu lub innych zmian mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, a informacja o zmianie sytuacji rodziny w tym zakresie wpłynęła do organu I instancji już po wpłacie świadczeń, tj. dopiero w dniu 22-03-2013 r. (przy wykazywaniu dochodu utraconego męża za 2011 r. w związku z ubieganiem się o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami na kolejny okres zasiłkowy).

Z powyższego jednoznacznie wynika, że kwoty wypłacone Pani I. S. tytułem zasiłku rodzinnego orasz dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dzieci: J. S. i K. S. za okres od 01-07-2012 r. do 31-10-2012 r. w łącznej wysokości 928,00 zł stanowią świadczenia nienależnie pobrane, a skarga w tym zakresie podlega oddaleniu na podstawie art. 151 p.p.s.a.o czym orzeczono w pkt III wyroku.

W oparciu o art. 152 p.p.s.a. stwierdzono. że decyzje organu I i II instancji w części uchylonej nie mogą być uchylone o czym orzeczono w pkt II wyroku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 200 p.p.s.a. (pkt IV wyroku).