II SA/Ol 1210/13

Uzasadnienie

W odpowiedzi na doręczenie odpisu zarządzenia o wezwaniu do uiszczenia wpisu sądowego od skargi w kwocie 200 zł skarżący – A. K. złożył wniosek o "całkowite zwolnienie od kosztów sądowych", podnosząc, iż nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku załączył oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, zgodnie z którym pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z żoną, nie posiada żadnego majątku (mieszkanie o pow. "[...]" wynajmuje od córki), a źródłami dochodu małżonków są emerytury w kwocie po "[...]".

W odpowiedzi na wezwanie do złożenia wniosku o przyznanie prawa pomocy na urzędowym formularzu PPF, skarżący przedłożył wniosek z dnia 15 stycznia 2014 r., w którym podtrzymał wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w całości. Zgodnie z oświadczeniem o stanie rodzinnym, majątku i dochodach skarżący prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z żoną, źródłami ich dochodu są emerytury w kwocie po "[...]" brutto, małżonkowie nie posiadają żadnego majątku (skarżący powtórzył, iż mieszkanie o pow. "[...]" wynajmuje od córki i dodał, że "posiadany do niedawna majątek wartości "[...]" został zlicytowany w całości przez komornika").

W związku z koniecznością uzupełnienia informacji na temat sytuacji materialnej skarżącego i jego żony oraz wyjaśnienia wątpliwości powstałych na tle złożonego przez niego oświadczenia, skarżący wezwany został do przedłożenia dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych oraz pouczony, że niezastosowanie się do wezwania może stanowić podstawę odmowy przyznania prawa pomocy.

W odpowiedzi skarżący złożył pismo z dnia 3 lutego 2014 r., w którym stwierdził, iż przedmiotowe wezwanie postrzega jako przekroczenie uprawnień przez referendarza sądowego. Stwierdził, iż w jego ocenie dochodzenie w przedmiocie statusu majątkowego "kończy się" na złożeniu wniosku, który zawiera oświadczenie o stanie majątkowym i dochodach. Zauważył ponadto, iż "śledztwo urzędnicze" co do jego osoby "nie zostało przeprowadzone prawidłowo do końca". Podniósł, iż ze statutu stowarzyszenia, którego jest prezesem, a znajdującego się na stronie internetowej wskazanej w wezwaniu, wynika, iż stowarzyszenie nie prowadzi działalności gospodarczej, przychód nie może być dzielony między członków, a "działalność na rzecz i w imieniu" stowarzyszenia "nie otrzymuje (...) żadnej gratyfikacji materialnej". W ocenie skarżącego "przekroczeniem granicy obyczajowości" jest też żądanie oświadczenia "czy (może) liczyć na pomoc córki, jeśli nie, to dlaczego?". Konkludując skarżący stwierdził, iż jeśli zdaniem Sądu – na podstawie dostarczonego oświadczenia majątkowego – nie przysługuje mu pomoc, to prosi aby jej nie udzielać.

Mając na uwadze powyższe stwierdzić należy, co następuje:

W świetle art. 246 § 1 pkt 2 w związku z art. 245 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), zwanej dalej w skrócie ppsa, zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub w części, czyli przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym następuje, gdy osoba fizyczna wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Z treści przytoczonego przepisu wynika, że w postępowaniu o przyznanie prawa pomocy, to na stronie spoczywa ciężar wykazania, iż znajduje się w sytuacji uprawniającej ją do otrzymania prawa pomocy. To strona ma zatem przekonać rozpoznającego wniosek o przyznanie prawa pomocy, że nie jest w stanie ponieść określonych kosztów postępowania. Składając formularz wniosku o przyznanie prawa pomocy, powinna tym samym skrupulatnie go wypełnić, a w sytuacji, gdy zawarte w nim oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku i dochodach okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości (art. 255 ppsa), przedłożyć dodatkowe oświadczenia i dokumenty źródłowe pozwalające na zweryfikowanie złożonego przez nią oświadczenia i dokonanie oceny jej rzeczywistej sytuacji rodzinnej i materialnej. Zauważyć jednocześnie należy, iż zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie określenia wzoru i sposobu udostępnienia urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz sposobu dokumentowania stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego wnioskodawcy (Dz. U. Nr 227, poz. 2245), zwanego dalej rozporządzeniem z dnia 16 grudnia 2003 r., dokumentami źródłowymi, które w przypadkach budzących wątpliwości mogą potwierdzać przedstawione przez wnioskodawcę dane o jego majątku, dochodach i stanie rodzinnym, mogą być w szczególności: 1/ odpisy zeznań podatkowych za ostatnie dwa lata kalendarzowe; 2/ wyciągi i wykazy z posiadanych rachunków bankowych, w tym kont i lokat dewizowych z okresu ostatnich trzech miesięcy; 3/ wypisy z rejestrów urzędowych; 4/ odpis aktualnych bilansów; 5/ zaświadczenia o wysokości wynagrodzeń, honorariów i innych należności oraz otrzymywanych świadczeń z okresu ostatnich dwu lat; 6/ zaświadczenie o sytuacji rodzinnej wnioskodawcy wydawane przez właściwą do spraw zdrowia lub opieki społecznej jednostkę organizacyjną gminy. Podkreślić należy, iż wskazany w § 4 rozporządzenia z dnia 16 grudnia 2003 r. katalog dokumentów źródłowych, których przedłożenia można domagać się od strony, ma charakter przykładowy, o czym świadczy użyty w tym przepisie zwrot "w szczególności". W konsekwencji wybór żądanych dokumentów źródłowych uzależniony jest od indywidualnych okoliczności rozpoznawanej sprawy. Zarówno w ppsa, jak i w rozporządzeniu z dnia 16 grudnia 2003 r., nie wymieniono natomiast, nawet w sposób przykładowy, rodzaju dodatkowych oświadczeń, które strona zobowiązana jest przedłożyć na wezwanie. Powyższe oznacza natomiast, że ich wybór, zależny od okoliczności sprawy, pozostawiono uznaniu rozpoznającego wniosek o przyznanie prawa pomocy.

W niniejszej sprawie, skarżący wezwany został do przedłożenia dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych, a ich wybór nie był w żadnej mierze dowolny. Z uwagi na rozbieżność w zakresie wysokości dochodów skarżącego i jego żony, wskazanych w oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania oraz w oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, skarżącego wezwano do przedłożenia kopii dokumentów, z których wynika wysokość brutto/netto tych dochodów (pkt 5 wezwania). Mając na uwadze to, że skarżący, zgodnie z informacją z Krajowego Rejestru Sądowego dostępną na stronie internetowej https://ems.ms.gov.pl, jest prezesem stowarzyszenia "[...]", wezwano go również do złożenia oświadczenia wskazującego, czy w latach 2013-2014 osiągnął jakikolwiek dochód z tytułu pracy świadczonej na rzecz tego stowarzyszenia, a jeśli tak – to kiedy i w jakiej kwocie (pkt 6 wezwania). Wprawdzie bowiem, stosownie do art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 ze zm.), stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków, lecz do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracowników. Pracownikami tymi mogą być natomiast pod pewnymi warunkami także członkowie stowarzyszenia i to niezależnie od pełnionych przez nich w nim funkcji. W warunkach niniejszej sprawy konieczne było zatem uzupełnienie informacji na temat uzyskiwanego ewentualnie przez skarżącego dochodu z tytułu pracy świadczonej na rzecz stowarzyszenia. Wskazana wyżej strona internetowa nie stanowi bowiem źródła, z którego można byłoby pozyskać informację o niezatrudnianiu przez stowarzyszenie jego członków. W związku z tym, że na ocenę sytuacji finansowej strony ma wpływ nie tylko wysokość jej dochodu, ale również wysokość i rodzaj ponoszonych przez nią wydatków, skarżącego wezwano ponadto do złożenia dodatkowego oświadczenia i dokumentów źródłowych także w tym zakresie (pkt 7 wezwania).

Mając na uwadze to, że dla rozpoznania wniosku o przyznanie prawa pomocy nie pozostaje bez znaczenia także sytuacja materialna członków najbliższej rodziny strony, gdyż dzięki ich pomocy może ona przezwyciężyć własne trudności finansowe, a obowiązek udzielania wsparcia i wzajemnej pomocy w trudnych sytuacjach życiowych przez rodziców i dzieci znajduje umocowanie prawne w przepisie art. 87 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.), skarżący, który wraz z żoną mieszka w mieszkaniu córki, wezwany został do wskazania, czy może liczyć na jej pomoc w sfinansowaniu kosztów postępowania w niniejszej sprawie, jeśli tak – to w jakiej kwocie, jeśli nie – to dlaczego (pkt 3 wezwania).

Z uwagi na to, że na ocenę możliwości płatniczych strony istotny wpływ ma również posiadany przez nią majątek nieruchomy i ruchomy oraz to, czy może go wykorzystać w celu pozyskania środków pieniężnych na opłacenie kosztów postępowania, skarżący wezwany został do złożenia dodatkowego oświadczenia wskazującego tytuł prawny/faktyczny przysługujący mu i/lub jego żonie do domu, zlokalizowanego pod adresem wskazanym w rubryce nr 2.1., jego powierzchnię w m2 oraz aktualny sposób wykorzystania (pkt 1 wezwania), a ponadto wskazującego miejsce położenia mieszkania córki (w celu ustalenia, czy wskazane nieruchomości nie są w istocie jedną) oraz warunki, na jakich małżonkowie zamieszkują to mieszkanie (pkt 2 wezwania), a także czy skarżący i/lub jego żona posiadają samochód lub samochody, jeśli tak – to wskazującego dodatkowo typ, rocznik i wartość szacunkową samochodu/samochodów oraz aktualny sposób jego/ich wykorzystania (pkt 4 wezwania). Mając na uwadze dużą wartość majątku, który jak wskazał skarżący do niedawna posiadał ("[...]"), wezwano go również do złożenia dodatkowego oświadczenia dotyczącego tego majątku i jego licytacji, w tym m.in. do wskazania, czy jemu i/lub jego żonie przekazane zostały jakiekolwiek środki pieniężne z tytułu licytacji, a jeśli tak – to dlaczego nie jest możliwe pokrycie z tych środków kosztów postępowania w niniejszej sprawie (pkt 9 wezwania). Dla pełnej oceny możliwości płatniczych skarżącego wezwano go również do złożenia wyciągów z posiadanych przez niego i jego żonę rachunków bankowych z okresu ostatnich trzech miesięcy (pkt 8 wezwania).

Mając na uwadze powyższe, stwierdzić należy, iż w warunkach niniejszej sprawy, z przyczyn wskazanych wyżej, w pełni uzasadnione było zarówno wezwanie skarżącego do przedłożenia dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych, jak i zakres tego wezwania. W sytuacji określonej w art. 255 ppsa, Referendarz sądowy ma bowiem nie tylko prawo, ale i obowiązek, żądać od osoby ubiegającej się o przyznanie prawa pomocy dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych dotyczących jej stanu rodzinnego, majątku i dochodów. W niniejszej sprawie, pomimo zawartego w wezwaniu pouczenia, skarżący nie zastosował się do żadnego z zawartych w nim żądań. Wyrażając swoje oburzenie, nie odniósł się nawet w jakikolwiek sposób do tych żądań wezwania, których przedmiotu nie zakwestionował. W świetle powyższego, stwierdzić należy, iż nieprzedłożenie przez skarżącego żądanych dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych uniemożliwia ocenę rzeczywistej sytuacji materialnej jego 2-osobowej rodziny, a w konsekwencji stwierdzenie, że spełnia on przesłankę, uzasadniającą zwolnienie go od kosztów sądowych w całości lub w części. Podkreślić jednocześnie należy, że prawo pomocy jest instytucją wyjątkową i jako taka powinno być stosowne tylko w stosunku do osób, które w sposób nie budzący wątpliwości wykazały, że spełniają przesłanki do jego otrzymania, czego w warunkach niniejszej sprawy skarżący nie uczynił.

Tym samym, na podstawie art. 258 § 2 pkt 7 ppsa, orzeczono jak w sentencji.