II FZ 1389/13

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 7 października 2013 r., sygn. akt I SA/Wr 947/13, Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu odmówił "G." sp. z o.o. z siedzibą w N. przyznania prawa pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych. W motywach orzeczenia Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że w odpowiedzi na wezwanie do uiszczenia wpisu od skargi Strona zwróciła się o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie wskazując, że z powodu zmian przepisów dotyczących gier na automatach o niskich wygranych znajduje się w bardzo trudnej sytuacji finansowej. Nowa ustawa spowodowała, że posiadane przez nią automaty stały się rzeczami bez wartości, których w obecnym stanie prawnym obowiązującym w Polsce jak i za granicą nie da się sprzedać. Z informacji zawartych we wniosku wynika, że wysokość kapitału zakładowego, majątku lub środków finansowych Spółki wynosi 2 500 000 zł, wartość środków trwałych wynosi 4 657 599,66 zł. Za ostatni rok obrotowy Spółka wykazała stratę w wysokości 888 458,30 zł. Spółka wskazała, że posiada dwa rachunki bankowe (z saldem 0 zł), które zostały zajęte w postępowaniu zabezpieczającym do wysokości 8 737 023,95 zł i 8 734 119,33 zł. Z dokumentów przedłożonych przez Stronę wynikało, że udokumentowana kwota zabezpieczona na rachunkach bankowych w 2012 r. wyniosła około 4 600 000 zł, na wydrukach rachunków bankowych za marzec, kwiecień i maj 2013 r. odnotowane są opłaty za prowadzenie rachunku, wpłaty z NZOZ z tytułu "zapłat" oraz uznania z rachunku Spółki, który nie został ujawniony na urzędowym formularzu. Z przedłożonego rachunku zysków i strat za okres od 1 stycznia 2012 r. do 31 grudnia 2012 r. wynika, że za poprzedni i bieżący rok obrotowy spółka przy przychodach odpowiednio 165 886 042,86 zł i 148 552 424,18 zł, wykazała stratę w kwotach odpowiednio (-) 4 767 572,63 zł i (–) 1 289 183,83 zł. Jak wskazano w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, z bilansu sporządzonego na dzień 31 grudnia 2012 r. wynika, że Spółka posiadała wówczas aktywa obrotowe w wysokości 7 618 412,60 zł, w tym krótkoterminowe aktywa finansowe w kwocie 2 090 462,63 zł. Posiadała również utworzone rezerwy na zobowiązania w kwocie 4 321 311,27 zł. Z kolejnego bilansu wynikało natomiast, że rezerwy nie zostały zmniejszone, a kwota aktywów krótkoterminowych zmniejszyła się do 1 762 229,69 zł. Według rachunku zysków i strat za okres od 1 stycznia 2013 r. do 31 lipca 2013 r., Skarżąca we wskazanym okresie wypracowała zysk netto w wysokości 227 096,67 zł.

Odmawiając przyznania prawa pomocy Sąd pierwszej instancji uznał, że Strona nie wykazała, iż nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania, co uzasadniałoby zwolnienie od kosztów sądowych. Pomimo sygnalizowanych problemów finansowych (wykazania w dwóch kolejnych latach straty) Strona kontynuuje działalność gospodarczą, dysponuje – zgodnie z bilansem sporządzonym na 31 lipca 2013 r. – rezerwami na zobowiązania krótkoterminowe w kwocie 4 321 311,27 zł oraz posiada środki w postaci inwestycji w krótkoterminowe aktywa finansowe w wysokości 1 762 229,69 zł, w tym środki pieniężne w kasie i na rachunkach w kwocie 333 904,62 zł. Nie znajduje zatem potwierdzenia w dokumentach twierdzenie Strony, iż z powodu zabezpieczenia rachunków bankowych nie jest w stanie zgromadzić żadnych rezerw finansowych. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, kwota wymaganych wpisów (w sprawach zawisłych przed WSA we Wrocławiu oraz innymi sądami administracyjnymi) jest możliwa do uiszczenia ze środków posiadanych przez Spółkę w gotówce lub możliwa do uzyskania w drodze kredytu bankowego. Skarżąca nie wykazała, że nie posiada zdolności kredytowej.

Na powyższe postanowienie Spółka wniosła zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego domagając się jego zmiany i przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie z obowiązku uiszczania wpisu od skargi ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozstrzygnięcia. W uzasadnieniu zażalenia wskazała, że Spółka nie dysponuje i nie jest w stanie zgromadzić kwoty niezbędnej dla uiszczenia żądanego wpisu sądowego. Wskazała, iż podana we wniosku o prawo pomocy kwota przychodów stanowi jedynie wartość księgową odpowiadającą sumie wszystkich wpłat do automatów na terenie całego kraju, kwocie tej należy przeciwstawić również księgową wartość wypłat z owych automatów, która zgodnie z art. 18 ust. 3 ustawy o grach hazardowych nie może być niższa niż 75% wpłat. Ponadto Spółka płaci w skali miesiąca ponad 600 000 zł podatku od gier, ponosi także wysokie koszty związane z eksploatacją urządzeń do gier i bieżącą obsługą administracyjną. Pozostała po odliczeniach kwota podlega zajęciu związanemu z zabezpieczeniem dokonanym na rachunkach bankowych oraz prowadzonymi postępowaniami egzekucyjnymi. Wobec powyższego, Spółka nie jest obecnie w stanie zgromadzić żadnych rezerw finansowych – każda nadwyżka finansowa podlega zajęciu z tego tytułu. Ponadto wskazała, że zainicjowała już 287 analogicznych spraw w sądach administracyjnych na terenie całego kraju w przedmiocie stwierdzenia nadpłaty, a suma należnych w związku z nimi wpisów przekroczy 300 000 zł.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Instytucja prawa pomocy stanowi wyjątek od zasady przewidzianej w art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. - Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.), dalej jako P.p.s.a., zgodnie z którą strony samodzielnie ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Stosownie do art. 243 § 1 i art. 246 § 2 pkt 2 P.p.s.a. prawo pomocy w zakresie częściowym może zostać przyznane na wniosek strony, będącej osobą prawną, jeżeli wykaże ona, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Celem instytucji prawa pomocy, która w istocie oznacza dofinansowanie strony postępowania przez Skarb Państwa, jest zagwarantowanie prawa do sądu osobom najuboższym (w tym również osobom prawnym oraz innym jednostkom organizacyjnym), znajdującym się w wyjątkowo złej sytuacji materialnej, które całkowicie nie są w stanie wygospodarować środków na pokrycie kosztów związanych z dochodzeniem swych praw przed sądem. Stosując prawo pomocy nie można chronić czy też wzbogacać majątku osób prywatnych, gdyż celem instytucji prawa pomocy jest zapewnienie dostępu do sądu osobom, którym brak środków finansowych ten dostęp uniemożliwia. Zapobiegliwości i przezorności w tym zakresie należy szczególnie wymagać od osób toczących spory sądowe w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą (por. postanowienie WSA w Poznaniu z dnia 16 października 2008 r., sygn. akt I SA/Po 1433/07, postanowienie NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt I OZ 208/08 – treść wszystkich orzeczeń powoływanych w niniejszym uzasadnieniu dostępna jest w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych na stronie www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, w świetle przedstawionych przez Stronę (zarówno we wniosku, jak i nadesłanych dokumentach) okoliczności należy podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że Spółka nie wykazała, iż nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania. Ustalone w orzecznictwie jest, że koszty sporów sądowych stanowią część kosztów prowadzenia działalności gospodarczej (por. postanowienie NSA z dnia z dnia 5 czerwca 2008 r., sygn. akt I FZ 236/08, postanowienie WSA w Gdańsku z dnia 2 lipca 2004 r., sygn. akt I SA/Gd 269/04), zatem zdolność do ich ponoszenia należy badać – przede wszystkim – z uwzględnieniem osiąganych przychodów, a nie, jak sugeruje Spółka, dochodów. Wskazane przez Stronę koszty – jak konieczność regulowania bez opóźnień zobowiązań względem wynajmujących lokale na punkty gier, wypłacania wygranych graczom, opłacanie serwisu urządzeń, opłacania zryczałtowanego podatku od gier – są normalnymi kosztami prowadzenia działalności gospodarczej (por. postanowienie NSA z dnia 18 października 2013 r., sygn. akt II FZ 878/13). Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że Sąd pierwszej instancji przeanalizował sytuację materialną Strony. Wskazywana przez Skarżącą strata z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie oznacza automatycznie konieczności zwolnienia Strony z kosztów sądowych. Wykazanie w danym roku podatkowym straty nie musi oznaczać utraty płynności finansowej przez przedsiębiorcę (por. postanowienie NSA z 9 września 2013 r., II GZ 489/13). Strata powstaje bowiem wskutek nadwyżki kosztów uzyskania nad przychodem, a to skutkuje jedynie brakiem dochodu do opodatkowania (brakiem obowiązku zapłaty podatku dochodowego) i nie stanowi automatycznie o braku środków finansowych. O możliwościach płatniczych Spółki świadczy choćby fakt, że pomimo znacznego pogorszenia warunków prowadzenia działalności gospodarczej i poniesienia strat przez Spółkę nie zaprzestała ona prowadzenia działalności gospodarczej oraz nie wszczęła postępowania upadłościowego czy naprawczego, co potwierdza, iż poniesienie w danym okresie straty księgowe nie mogą być utożsamiane ze stanem niewypłacalności. Jak podnosi się w orzecznictwie, przedsiębiorstwo, które nie wykazało, że utraciło płynność finansową i nadal funkcjonuje w obrocie gospodarczym, nawet pomimo trudności finansowych powinno partycypować w kosztach postępowania sądowego (por. postanowienie NSA z 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt I OZ 208/08). Ponadto osoba prawna (czy inny podmiot nieposiadający osobowości prawnej) nie może powoływać się tylko na to, że aktualnie nie dysponuje środkami na poniesienie kosztów sądowych, ale musi także wykazać, że nie ma ich, mimo iż podjęła wszelkie niezbędne działania, by zdobyć fundusze na pokrycie wydatków (por. postanowienie NSA z 29 marca 2011 r., sygn. akt I OZ 191/11). Wydatki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej o charakterze cywilnoprawnym (np. z tytułu najmu), które akcentuje Spółka, nie mogą mieć pierwszeństwa zaspokojenia przed zobowiązaniami publicznoprawnymi, a do takich zalicza się koszty sądowe. W konsekwencji nie uzasadniają one zwolnienia z kosztów sądowych.

Istotna dla rozstrzygnięcia pozostaje także wartość należącego do Spółki majątku trwałego – 4 128 811,19 zł (wartość na dzień 31 grudnia 2012 r.). Nawet jeżeliby przyjąć, że – jak twierdzi Strona – automaty do gier stanowiące znaczną część jej majątku nie mogą zostać spieniężone z uwagi na brak popytu na tego rodzaju ruchomości, to nie można tracić z pola widzenia, że Skarżąca posiada również inne składniki majątku o znacznej wartości np. budynki, lokale, obiekty inżynierii lądowej i morskiej o wartości 567 595,74 zł (por. bilans na dzień 31 grudnia 2012 r.).

Ponadto należy zwrócić uwagę na możliwość pozyskania przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością środków finansowych w szczególny sposób, jakim jest zobowiązanie wspólników do dopłat. Zgodnie z art. 177 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r., Nr. 94, poz. 1037 ze zm., dalej: k.s.h.), umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału. Jak podkreśla się w doktrynie, dopłaty mogą być wnoszone w związku z czasowymi trudnościami finansowymi spółki, potrzebą jej dokapitalizowania, koniecznością poniesienia dodatkowych nakładów inwestycyjnych (por. Kidyba A., Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tom I. Komentarz do art. 1-300 k.s.h., wyd. VII). Z uwagi na fakt, że dopłata jest formą wewnętrznej przymusowej pożyczki wspólników na rzecz spółki, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że może być ona wykorzystana także na pokrycie kosztów sądowych w sprawach prowadzonych przez Spółkę (por. postanowienie NSA z dnia 2 grudnia 2011 r., sygn. akt II FZ 701/11).

Odnosząc się do zarzutu zażalenia, że Strona ma zablokowane rachunki bankowe zauważyć należy, iż sam fakt obciążenia komorniczego rachunków bankowych Skarżącej nie jest wystarczający dla uznania, iż Spółka spełnia przesłanki do przyznania jej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie (por. postanowienie NSA z dnia 9 kwietnia 2009r., sygn. akt I FZ 66/09). W razie zajęcia na zabezpieczenie rachunku bankowego przedsiębiorcy, sąd na wniosek obowiązanego złożony w terminie tygodniowym od dnia doręczenia mu postanowienia o zabezpieczeniu określa, jakie kwoty można pobierać na bieżące wypłaty wynagrodzeń za pracę wraz z podatkiem od wynagrodzenia i innymi ustawowymi ciężarami, a także na bieżące koszty prowadzonej działalności gospodarczej. Zatem fakt zabezpieczenia rachunku bankowego (blokada środków do oznaczonej wysokości) nie jest tożsamy z niemożliwością korzystania przez obowiązanego z rachunku bankowego.

Ponadto niekorzystna dla Spółki nowelizacja ustawy o grach hazardowych zmieniająca dotychczasowe zasady udzielania licencji na automaty do gier nie może wyłączać powinności ponoszenia kosztów postępowania sądowego, które immanentnie są związane z ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej (por. postanowienie NSA z dnia 19 sierpnia 2011 r., sygn. akt II FZ 436/11).

W tej sytuacji prawidłowo Sąd pierwszej instancji przyjął, że w sprawie nie zaszły przesłanki przemawiające za obciążeniem Skarbu Państwa kosztami prowadzonego przez spółkę postępowania sądowoadministracyjnego.

Z tych względów, uznając, iż zaskarżone postanowienie nie narusza prawa, na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji.