III SA/Wr 848/14

Uzasadnienie

Zaskarżoną decyzją, działając między innymi na podstawie art. 29 ust. 1, 2 i 8 ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. z 2008 r. Nr 98, poz. 634 ze zm.) - Dyrektor Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa po rozpatrzeniu odwołania skarżącego J. S. od decyzji Kierownika Biura Powiatowego ARiMR w L., nr [...] z dnia [...] r., w sprawie ustalenia kwoty nienależnie pobranych płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego na rok 2008 oraz 2009 w łącznej wysokości [...] zł, orzekł o utrzymaniu w mocy decyzji organu pierwszej instancji

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia przytoczono, że w dniu [...].05.2008 r. do organu pierwszej instancji wpłynął wniosek skarżącego o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych na rok 2008. Do wniosku strona załączyła umowy dzierżawy zawarte w dniu [...].05.2008 r. z B. M., M. K. i R. K. na okres 5 lat, tj. od [...].05.2008 r. do [...].05.2013 r. na nieruchomości rolne stanowiące ich własność.

Po przeprowadzonej kontroli administracyjnej z uwzględnieniem złożonej zmiany i korekt do wniosku, Kierownik Biura Powiatowego decyzją nr [...] z dnia [...].02.2009 r. przyznał skarżącemu płatność JPO i UPO w łącznej wysokości [...][...] zł. Decyzja została doręczona pełnomocnikowi strony w dniu [...].03.2009 r. Przyznane środki finansowe zostały przekazane na rachunek bankowy wskazany przez producenta rolnego we wniosku o wpis do ewidencji producentów w dniu [...].03.2009 r.

W dniu zaś [...].05.2009 r. skarżący złożył wniosek o przyznanie płatności na 2009 rok. Organ pierwszej instancji decyzją nr [...] z dnia [...].03.2010 r. przyznał płatność w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (JPO i UPO) w wysokości [...] 323,27 zł. Decyzja została doręczona pełnomocnikowi strony w dniu 05.03.2010 r. a środki finansowe zostały przekazane na rachunek bankowy wskazany przez producenta rolnego w dniu 01.04.2010 r.

W dniu 20.05.2013 r. wpłynęło do organu pismo asesora Prokuratury Rejonowej w L., informujące Kierownika o prowadzonym postępowaniu w sprawie wyłudzenia płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego z tytułu zawartych fikcyjnych umów dzierżawy pomiędzy B. M. a A. S. oraz M.K. a J. S. na szkodę D. Oddziału Regionalnego ARiMR, tj. o czyn z art. 297 § 1 kk i art. 286 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk w latach 2008-2009. Wobec faktu powzięcia informacji, iż wnioskodawca nie był w posiadaniu i nie użytkował rolniczo działek wykazanych we wnioskach o przyznanie płatności organ pierwszej instancji na mocy art. 149 § 1 i § 2 w związku z art. 145 § 1 pkt 5, art. 147 i 150 k.p.a. wznowił z urzędu postępowanie administracyjne zakończone decyzją nr [...] z dnia [...].02.2009 r. oraz decyzją nr [...]z dnia [...].03.2010 r. Prokuratura Rejonowa w L. poinformowała o wszczęciu w dniu [...].06.2013r. śledztwa pod sygnaturą [...] w sprawie wyłudzenia dopłat unijnych. Ustalono również, że postępowanie prowadzone jest w związku z zawiadomieniem o możliwości popełnienia przestępstwa dokonanym przez Sąd Rejonowy w O. Organ pierwszej instancji wystąpił także do Sądu Rejonowego w O. o udostępnienie danych ze zbioru danych osobowych, tj. przekazanie potwierdzonych za zgodność z oryginałem kserokopii orzeczeń wraz z uzasadnieniem i stwierdzeniem prawomocności wyroków: z dnia [...].08.2011r., sygn. art. [...], z dnia [...].10.2011r., sygn. akt [...], z dnia [...]r., sygn. akt [...] i z dnia [...] czerwca 2012 r., sygn. akt [...].

Na podstawie uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego w O. Wydział I Cywilny z dnia [...].08.201 lr., sygn. akt [...] stwierdzono, że powództwo J. S. przeciwko B. M. o ustalenie nieważności rozwiązania umowy dzierżawy zawartej w dniu [...].05.2008 r. zostało oddalone. W toku prowadzonego postępowania wyjaśniającego Sąd ustalił, że: "W świetle ustalonego stanu faktycznego powód, a więc dzierżawca nie miał wcale używać nieruchomości i pobierać z niej pożytków, jak również nie miał obowiązku płacić umówionego czynszu. Nieruchomości w ogóle nie zostały wydane powodowi, w dalszym ciągu nieruchomość była uprawiana przez osobą wynajętą przez pozwaną, a konkretnie przez działającego w imieniu pozwanej M. K.. Umowa ta nie była realizowana. Jedynym celem dla którego umowa została zawarta, była chęć uzyskania od Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dopłat unijnych z odpowiednich programów środowiskowych. Strony zawarły umowę dzierżawy z tego względu, iż gdyby pozwana nie zawarła umowy, lecz zgłosiła w swoim imieniu nieruchomości do programów unijnych, to otrzymałaby dopłaty w niższej wysokości z uwagi na limity obszarowe dotyczące wysokości dopłat. To było głównym i jedynym celem zawarcia tej umowy. Dla tej umowy powód założył osobny rachunek bankowy, na co wskazują daty zawarcia umowy dzierżawy ([...].05.2008 r.) i umowy rachunku bankowego ([...].04.2008 r.) oraz udzielone pełnomocnictwa do tego rachunku A. J., który zajmował się realizacją tej umowy w zakresie uzyskania dopłat (...) umowa zawarta między stronami była umową pozorną, gdyż miała ona na celu przedłożenie jej do ARiMR w celu uzyskania wyższych dopłat. (...) Oświadczenie woli jest złożone dla pozoru, gdy z góry podjętym zamiarem stron jest brak woli wywołania skutku prawnego wynikającego z umowy, którą strony zawierają. Pierwsza i zasadnicza cecha czynności pozornej wyraża się brakiem zamiaru wywołania skutków prawnych, jakie prawo łączy z tego typu i treścią złożonego oświadczenia. Jest to zatem z góry powzięta i świadoma sprzeczność między oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie woli stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.03.2004r. III CK 456/02. Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. W świetle powołanego przepisu umowa dzierżawy zawarta między stronami jest nieważna. Nieważne były również ukryte czynności prawne. Sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego jest takie ukształtowanie stosunku prawnego między stronami, żeby jedna ze stron bądź obie strony poprzez pozorne czynności prawne uzyskały od innego podmiotu korzyści, których nie uzyskałby w przypadku, gdyby nie zawarły pozornej umowy ").

Następnie podniesiono, że podobne ustalenia poczynił Sąd Rejonowy w O. I Wydział Cywilny w wyroku z dnia [...].10.2011 r., sygn. akt [...], w sprawie powództwa R. K.r przeciwko J. S. o zapłatę czynszu dzierżawnego i w wyroku z dnia [...].03.2012 r., sygn. akt [...] w sprawie z powództwa B. M. i M. K. przeciwko A. S. i J. S. o zapłatę czynszu dzierżawnego. Sąd Okręgowy w K. II Wydział Cywilny Odwoławczy wyrokiem z dnia [...].10.2012 r. sygn. akt. [...] oddalił apelację M. K. od wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia [...] marca 2012 r. W ocenie Sądu faktycznym użytkownikiem gruntów rolnych objętych umowami dzierżawy był R. G., który na zlecenie B. M. i jej konkubenta M. K. wykonywał zabiegi pielęgnacyjne w postaci koszenia łąk i zbioru siana. Na powyższą okoliczność organ I instancji, korzystając z pomocy prawnej Biura Powiatowego ARiMR w O. z/s w P., przesłuchał R. G. w charakterze świadka, który stwierdził, że nie posiada wiedzy co do tego, kto jest właścicielem działek rolnych będących przedmiotem postępowania wyjaśniającego (będących przedmiotem umów dzierżawy z dnia [...].05.2008 r.). Świadek oświadczył, iż otrzymywał od M. K. lub M. K. wykaz działek, na których wykonywał koszenie raz w roku w miesiącu lipcu, trawę zabierali okoliczni rolnicy. Do koszenia świadek sprzętu rolniczego będącego własnością M. i M. K.. Na podstawie przeprowadzonego postępowania ustalono, że grunty deklarowane we wniosku o płatność położone na terenie gmin B., N., M. były użytkowane przez R. G., na mocy zlecenia M. i M. K. do przeprowadzenia zabiegów agrotechnicznych. Skarżący nie użytkował przedmiotowych gruntów.

W toku prowadzonego postępowania skarżący zawnioskował o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka M. B.. Kierownik Biura Powiatowego, działając w ramach pomocy prawnej, dwukrotnie, bezskutecznie, wzywał świadka na przesłuchanie.

W wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego Kierownik Biura Powiatowego stwierdził, że skarżący składając wniosek o przyznanie płatności zadeklarował jako użytkowane grunty, których nigdy nie przejął w użytkowanie. Umowy dzierżawy na przedmiotowe grunty były fikcyjne i zawarte wyłącznie w celu pozyskania wyższych płatności na rzecz właścicieli gruntów - co stwierdził w uzasadnieniu do przytoczonych prawomocnych wyroków Sąd Rejonowy w O., Sąd Okręgowy w K. oraz potwierdziło to postępowanie wyjaśniające organu. Tym samym nie został spełniony warunek przyznania płatności wynikający z przepisu art. 7 ustawy o płatnościach w ramach wsparcia bezpośredniego, z którego wynika, że podstawową przesłanką do przyznania płatności obszarowych (JPO, UPO) jest posiadane na dzień 31 maja gruntów rolnych objętych wnioskiem o przyznanie płatności i ich rolnicze użytkowanie zgodnie z normami. Powyższe okoliczności stanowiły podstawę do weryfikacji uprawnień strony do płatności bezpośrednich na lata 2008 i 2009. W wyniku wznowienia postępowania w sprawie przyznania skarżącemu płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego na rok 2008 i 2009 Kierownik Biura decyzją Nr [...] z dnia [...].03.2014 r. uchylił decyzję Nr [...] z dnia [...].02.2009 r., w której odmówił płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego i nałożył sankcje wieloletnie oraz decyzją Nr [...] z dnia [...].03.2014 r. uchylił decyzję Nr [...] z dnia [...].03.2010 r., oraz odmówił płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego i nałożył sankcje wieloletnie. Powyższe decyzje mają charakter decyzji ostatecznych, zostały skutecznie doręczone w trybie art. 44 Kodeksu postępowania administracyjnego w dniu [...].03.2014 r.

Zdaniem organu z powodu wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji, na podstawie której skarżący uzyskał płatności, skarżący utracił uprawnienie do uzyskania tych płatności, w związku z czym środki pieniężne zostały pobrane nienależnie, co uzasadniało ustalenie kwoty nienależnie pobranych płatności w przedmiotowej sprawie. Zatem po wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie ustalenia kwoty nienależnie pobranych płatności bezpośrednich, organ pierwszej instancji decyzją nr [...] z dnia [...].07.2014 r. ustalił kwotę nienależnie pobranych przez skarżącego płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego za rok 2008 oraz 2009.

Rozpoznając wniesione od tej decyzji odwołanie Dyrektor D. Oddziału Regionalnego ARiMR przywołał treść art. 29 ust. 1 ustawy o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa normującego ustalenie kwoty nienależnie lub nadmiernie pobranych środków publicznych pochodzących z funduszy Unii Europejskiej bądź krajowych, przeznaczonych na współfinansowanie wydatków realizowanych z funduszy Unii Europejskiej, finansowanie przez Agencję pomocy przyznawanej w drodze decyzji administracyjnej. Podano, że płatności obszarowe wypłacone skarżacemu w latach 2008-2009 pochodzą z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, a z tytułu uzupełniającej płatności obszarowej ze środków krajowych, przeznaczonych na współfinansowanie wydatków realizowanych z funduszy Unii Europejskiej, tj. z funduszy, o których mowa w art. 29 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 lit. a ustawy o Agencji.

Organ odwoławczy zwrócił uwagę na fakt, że z obrotu prawnego zostały wyeliminowane decyzje przyznające płatności bowiem organ pierwszej instancji uchylił te decyzje i odmówił przyznania płatności bezpośrednich do gruntów rolnych na lata 2008 i 2009. Przedmiotem badania w postępowaniu o wydanie decyzji z art. 29 ust. 1 ustawy o ARiMR jest ustalenie, czy w danej sprawie doszło do nienależnego lub nadmiernego pobrania środków pochodzących z wymienionych w tym przepisie funduszy. Sytuacja, w której dochodzi do nienależnego pobrania takich środków występuje niewątpliwie wtedy, gdy wspomniane środki zostaną przyznane na podstawie decyzji administracyjnej (oraz nastąpi ich wypłata), a następnie decyzja ta zostanie ostatecznie wyeliminowana z obrotu prawnego. W takim przypadku zadaniem Prezesa ARiMR nie jest kontrolowanie zasadności wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji przyznającej środki, a jedynie ustalenie, czy wyeliminowanie to jest prawnie skuteczne, to jest, czy nastąpiło ostateczną decyzją administracyjną (vide: wyrok WSA w Warszawie z 23 kwietnia 2009 r., sygn. akt V SA/wa 2930/08; LEX nr 569646).

Powyższe oznacza, że kwota stanowiąca różnicę pomiędzy płatnością przekazaną na rachunek strony na podstawie pierwotnych decyzji Kierownika Biura Powiatowego ARiMR nr [...] z dnia [...].02.2009 r. oraz nr [...] z dnia [...].03.2010 r. a płatnościami odmówionymi ostatecznymi decyzjami wydanymi przez ten organ o nr [...]z dnia 10-03-2014 r. oraz o nr [...] z dnia [...].03.2014 r., stanowi płatności pobrane nienależnie.

Jak dalej wywodził organ II instancji - płatność nienależna jest to płatność przyznana niezgodnie z przepisami unijnymi i wbrew warunkom przewidzianymi dla danej płatności. Ponieważ przepisy nie definiują płatności nienależnej, jej znaczenia należy poszukiwać w ustaleniu warunków do płatności należnej. Ustalenie, że dokonano wypłaty z uchybieniem któregokolwiek z warunków, będzie oznaczało nieprawidłowe wydatkowanie kwot pomocy, których zwrotu, jako płatności nienależnej należy dochodzić w oparciu o przyjęte przez dane państwo procedury. Określenie "nienależne" odnosi się więc nie tylko do sytuacji, w której akt stanowiący podstawę prawną przyznania płatności zostanie następnie wyeliminowany z obrotu prawnego na podstawie regulacji krajowych (k.p.a.), ale także do sytuacji, gdy nie zachodziły okoliczności uzasadniające udzielenie płatności na gruncie regulacji unijnych. Przyjmując zatem, iż stosowne regulacje wspólnotowe przewidywały przyznanie płatności w wysokości określonej w zależności od zadeklarowanej powierzchni posiadanych gruntów rolnych, a jednocześnie normowały również przypadki, w których płatności nie przyznaje się wskutek stwierdzonych nieprawidłowości we wniosku, to ich przyznanie i wypłacenie rolnikowi wbrew tym unormowaniom powoduje, że są one nienależne. Zatem wszczęcie i prowadzenie postępowania mającego na celu ustalenie kwoty nienależnie pobranych płatności jest prawidłowe.

Wobec powyższego płatności bezpośrednie do gruntów rolnych za lata 2008 i 2009 wypłacone stronie są płatnościami nienależnymi w rozumieniu obowiązujących przepisów naruszają bowiem art. 7 ustawy o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, który określa podstawowy warunek przyznania płatności, tj. posiadanie na dzień 31 maja gruntów rolnych objętych wnioskiem o przyznanie płatności i ich rolnicze użytkowanie zgodnie z normami.

W dalszej części organ wskazał na tle ustalonego stanu faktycznego sprawy, że nie zaistniały przesłanki wykluczające obowiązek zwrotu nienależnie pobranych płatności określone w art. 73 ust. 4 i 5 rozporządzenia Komisji (WE) Nr 796/2004. W szczególności organ podkreślił, że nie można uznać, iż strona działała w dobrej wierze, gdyż jak wynika z prawomocnych wyroków umowy dzierżawy gruntów były fikcyjne, służyły wyłącznie w celu uzyskania płatności, a składając wnioski skarżący deklarował jako użytkowane grunty , których nigdy nie przejął w użytkowanie. Organ nie podzielił także przekonania strony skarżącej o naruszeniu normy 110 k.p.a.

W skardze, domagając się uchylenia decyzji, strona skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a to:

1. art. 10 § 1 k.p.a. poprzez niezasadne przyjęcie, że strona nie wykazała, że w postępowaniu pierwszej instancji nie zapewniono jej czynnego w nim udziału i jaki miało to wpływ na wynik sprawy, podczas gdy skoro skarżący kwestionuje prawdziwość i wiarygodność zeznań uznanych za podstawę decyzji I instancji i chciała wykazać, że zwarte umowy dzierżawy nie były fikcyjne, to niezapewnienie jej czynnego udziału miało istotne znaczenie dla treści wydanej decyzji;

2. art. 110 k.p.a. poprzez niesłuszne uznanie, że organ pierwszej instancji był związany w niniejszej sprawie stanowiskiem, jakie wyraził w decyzjach wydanych na skutek wznowienia postępowań w sprawie przyznania skarżącemu płatności, co do uznania że płatności te zostały przyznane nienależnie na skutek zawarcia rzekomo pozornych umów dzierżawy oraz co do niewykonywania czynności agrotechnicznych przez skarżącego;

3. art. 7 k.p.a., art. 77 § 1 k.p.a. i art. 80 k.p.a. poprzez nieuwzględnienie całości materiału dowodowego i dokonanie dowolnej oceny dowodów wyrażającej się w niesłusznym uznaniu za wiarygodne zeznań świadków D. K. i J. S. w zakresie, w jakim zaprzeczyli oni wykonywaniu prac agrotechnicznych na zlecenie A.S., podczas gdy potwierdzenia przelewów przemawiają za tym, prace te były wykonywane;

4. art. 7 k.p.a., art. 77 § 1 k.p.a. i art. 80 k.p.a. poprzez nieuwzględnienie całości materiału dowodowego i dokonanie dowolnej oceny dowodów poprzez dokonanie dowolnej oceny dowodów wyrażającej się w niesłusznym uznaniu za wiarygodne zeznań świadka R. G., podczas gdy świadek ten miał interes w tym żeby złożyć zeznania zgodne z wersją B. M., prawdziwości jego zeznań przeczy też i to, że w dokumentacji dotyczącej płatności rolno-środowiskowych znajdują się dokumenty potwierdzające, że na polach uprawiano jęczmień z wsiewką trawy;

5. art. 7 k.p.a., art. 78 § 1 k.p.a. w zw. z art. 136 k.p.a. poprzez nieprzeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego, mimo:

wniosków dowodowych strony zmierzających do wykazania, że umowy dzierżawy zawarte przez A. S. i J. S.z B. M. i M. K. nie były pozorne, a na nieruchomościach tych na zlecenie strony i na jej koszt były wykonywane prace agrotechniczne, a w szczególności w zakresie przesłuchania świadka M. B., który w toku sprawy o sygnaturze [...] potwierdził wykonywanie prac agrotechnicznych na polu dzierżawionym przez J. S. oraz z potwierdzeń przelewów na rzecz D. K. za takie prace, co prowadziłoby do ustalenia, że umowy dzierżawy faktycznie zostały zawarte, a skarżący korzystał rolniczo z dzierżawionych gruntów,

wniosków dowodowych strony zmierzających do wykazania, że do zakończenia stosunku dzierżawy doszło ze względu na okoliczności, za które dzierżawca nie ponosi odpowiedzialności, co powinno prowadzić do zaniechania ustalenia kwoty nienależnie pobranych płatności, gdyż zostały pobrane w dobrej wierze i upłynął okres 4 lat do powiadomienia beneficjenta przez właściwe władze o nieuzasadnionym charakterze danej płatności;

6. art. 7 k.p.a., art. 78 § 1 k.p.a. w zw. z art. 136 k.p.a. poprzez dokonanie dowolnej oceny dowodów wyrażającej się w niesłusznym uznaniu za wiarygodne dowodów mających świadczyć o tym, że skarżący nie użytkował rolniczo oddanych mu w dzierżawę gruntów i zawarł jedynie pozorne umowy dzierżawy, podczas gdy należyta ocena zebranych w sprawie dowodów prowadzić powinna do wniosku, że skarżący zawarł rzeczywiste umowy dzierżawy i użytkował rolniczo wydzierżawione mu grunty,

7. art. 73 ust. 5 rozporządzenia nr 796/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. ustanawiającego szczegółowe zasady wdrażania zasady współzależności, modulacji oraz zintegrowanego systemu administracji i kontroli przewidzianych w rozporządzeniach Rady (WE) nr 1782/2003 i (WE) nr 73/2009, oraz wdrażania zasady współzależności przewidzianej w rozporządzeniu Rady (WE) nr 479/2008 poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, wyrażające się w przytoczeniu treści przepisu bez rozważenia spełnienia zawartych w nim przesłanek, podczas gdy dokonanie takiej oceny skutkowałoby uznaniem, że obowiązek zwrotu płatności nie zachodzi;

8. art. 107 § 1 k.p.a. w zw. z art. 140 k.p.a. poprzez nieodniesienie się w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji do wszystkich zarzutów podniesionych w odwołaniu, w tym do zarzutów dotyczących § 9 ust. 3 pkt 1 lit. f) oraz pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 14 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania objętej planem rozwoju obszarów wiejskich, poprzez ich niezastosowanie per analogiam, mimo iż przemawiały za zaniechaniem żądania zwrotu płatności bezpośrednich z uwagi na zakończenie stosunku dzierżawy z powodu zaistnienia okoliczności, za które dzierżawca nie ponosi odpowiedzialności.

Na poparcie wniosków i zarzutów skargi argumentowano między innymi, że nie sposób się też zgodzić z tym, aby tak istotną dla sprawy okoliczność, jaką jest kwestia rzekomej pozorności umów dzierżawy rozstrzygać na podstawie ustaleń poczynionych przez sądy powszechne. Pomiędzy B.. M. oraz M. K. a A. S. i J.S. toczyło się kilkanaście procesów cywilnych z rzeczonymi umowami dzierżawy w tle. Do rozwiązania umów doszło w grudniu 2009r., jednak okoliczność tę pełnomocnik skarżącego zataił przed nim. Stwierdzenie to rodzi dwojakiego rodzaju implikacje: po pierwsze, jeśli chodzi o lata 2008 i 2009, to niewątpliwie na dzień 31 maja skarżący był jeszcze dzierżawcą, po drugie, zatajenie rozwiązania umowy i dokonanie tej czynności bez upoważnienia nie może skutkować tym, ażeby fakt rozwiązania miał mieć negatywne konsekwencje dla dzierżawcy, który w dobrej wierze nadal uprawia pole. W konsekwencji prawnie skuteczne rozwiązanie umów dzierżawy nie nastąpiło ani na dzień 31 maja 2008 r., ani na 31 maja 2009 r.

Okoliczności tych jednak nie ustalono i nie zbadano w toku dotychczasowego postępowania a powinny prowadzić do zaniechania orzekania o zwrocie płatności. Skarżący uchybił terminowi do złożenia odwołania od decyzji wznowieniowej bez swojej winy i aktualnie przed WSA we Wrocławiu ze skargi A. S. toczy się postępowanie dotyczące niezasadnej odmowy przywrócenia term do złożenia odwołania.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga jest niezasadna.

W pierwszym rzędzie należy podkreślić, że decyzja zaskarżona w niniejszym postępowaniu sądowoadministracyjnym jest bezpośrednią, a przy tym logiczną konsekwencją wydanych we wznowionym postępowaniu decyzji Kierownika BP nr [...] z dnia [...]-03-2014 r. oraz o nr [...] z dnia [...]-03-2014 r., mocą których organ ten wyeliminował z obrotu prawnego swoje wcześniejsze decyzje nr [...]z dnia [...]-02-2009 r. oraz nr [...] z dnia [...]-03-2010 r. przyznające pierwotnie skarżącemu płatność w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (JPO i UPO) na lata 2008 i 2009, odmawiając jednocześnie przyznania mu na te lata jakichkolwiek płatności. Decyzje wydane we wznowionym postępowaniu są ostateczne i nadal funkcjonują w porządku prawnym, skarżący bowiem nie odwołał się od wymienionych decyzji do Dyrektora OR ARiMR, a zaniechanie to spowodowało, że nie kwestionował tych rozstrzygnięć przed sądem administracyjnym. Wywołują zatem wiążące skutki prawne z nich wynikające (por. art. 16 i art. 110 k.p.a.), które sprowadzają się do uznania bezsprzecznego braku tytułu prawnego skarżącego do przedmiotowych płatności, co zarazem wypełnia dyspozycję przepisu art. 29 ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. Nr 98, poz. 634 ze zm.), w którym określono decyzyjny tryb określania takich nienależnie pobranych kwot.

W tym stanie rzeczy ogół zarzutów skargi jest bezpodstawny i nie mogą być brane pod rozwagę Sądu, gdyż w istocie usiłują podważać ustalenia faktyczne, które legły u podstaw decyzji zapadłych w postępowaniu wznowieniowym, a nie decyzji będącej przedmiotem niniejszej kontroli Sądu. Niemniej, abstrahując od tego, na tle zarzutów skargi - kontestujących zapadłe w postępowaniach cywilnych orzeczenia sądowe oraz ich wpływ na ustalenia faktyczne organu (dokonane w trybie wznowienia postępowania) co do pozorności umów dzierżawy oraz przyjęcia, że skarżący nie był nigdy faktycznym użytkownikiem spornych działek, na które pierwotnie otrzymał dopłaty - wypada zauważyć że ustalenia dokonane na podstawie prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych nie mogą być skutecznie kwestionowane na drodze administracyjnej czy sądowoadministracyjnej wobec brzmienia art. 365 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Istota wiążącej mocy prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego, która polega na związaniu jego treścią także innych sądów i organów państwowych, oznacza bowiem obowiązek uznania w innych postępowaniach, że dane zagadnienie będące przedmiotem prawomocnego rozstrzygnięcia sądu powszechnego kształtuje się tak jak to przyjęto w tym orzeczeniu i nie może być ono już ponownie badane ani podważane. Związanie prawomocnym wyrokiem dotyczy także wskazanych w uzasadnieniu ustaleń mających wpływ na końcowe rozstrzygnięcie, w szczególności ustaleń prejudycjalnych, których skutkiem było wydanie wyroku. W sytuacji związania prawomocnym orzeczeniem sądu i ustaleniami faktycznymi, które legły u jego podstaw, niedopuszczalne jest w innej sprawie o innym przedmiocie dokonywanie ustaleń i ocen prawnych sprzecznych z prawomocnie osądzoną sprawą (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 kwietnia 2015 r., sygn. I ACa 992/14). Związanie orzeczeniem oznacza niedopuszczalność nie tylko dokonywania ustaleń sprzecznych z nim, ale nawet przeprowadzania postępowania dowodowego w tym zakresie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 18 lutego 2014 r. sygn. akt III AUa 811/13). Uprawomocnienie się orzeczenia wywołuje skutek w postaci związania tym rozstrzygnięciem podmiotów określonych w ustawie. Regulacja zawarta w cytowanym przepisie gwarantuje zachowanie spójności i logiki działania organów państwowych, zapobiega również współistnieniu w obrocie prawnym rozstrzygnięć nie do pogodzenia w całym systemie sprawowania władzy (wyrok SN z 29 maja 2007 r., V CSK 83/07).

W powyższym świetle, w sytuacji wydania w trybie wznowienia postępowania decyzji uchylających decyzje dotychczasowe o przyznaniu płatności, organy Agencji miały zatem pełne podstawy do ustalenia, że cała wypłacona skarżącemu (za 2008 r. i 2009 r.) kwota przyznanych mu wcześniej płatności rolnych została nienależnie pobrana i podlega zwrotowi.

Trafnie też zauważyły organy obu instancji, że w sprawie nie zachodzi żadna z okoliczności, które ewentualnie mogłyby uzasadniać odstąpienie od naliczenia wysokości nienależnie pobranych płatności oraz, że nie mogły mieć również zastosowania przepisy art. 73 ust. 4 i ust. 5 rozporządzenia Komisji (WE) Nr 796/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. ustanawiającego szczegółowe zasady wdrażania zasady współzależności, modulacji oraz zintegrowanego systemu administracji i kontroli przewidzianych w rozporządzeniach Rady (WE) Nr 1782/2003 i (WE) Nr 73/2009, oraz wdrażania zasady współzależności przewidzianej w rozporządzeniu Rady (WE) Nr 479/2008 (Dz. U. UE. L. 2004.141.18 ze zm.). Rozporządzenie Nr 796/2004, które utraciło moc, nadal jest stosowane w odniesieniu do wniosków o przyznanie pomocy dotyczących lat gospodarczych lub okresów premiowych rozpoczynających się przed tą datą. Przesądził o tym zapis przyjęty w art. 86 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) Nr 1122/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) Nr 73/2009 odnośnie do zasady wzajemnej zgodności, modulacji oraz zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli w ramach systemów wsparcia bezpośredniego dla rolników przewidzianych w wymienionym rozporządzeniu oraz wdrażania rozporządzenia Rady (WE) Nr 1234/ 2007 w odniesieniu do zasady wzajemnej zgodności w ramach systemu wsparcia ustanowionego dla sektora wina (Dz. U. UE. L. 2009.316.65 ze zm.), który to akt zastąpił rozporządzenie Nr 796/2004.

Według art. 73 ust. 4 akapit pierwszy rozporządzenia Nr 796/2004, obowiązek zwrotu nienależnej płatności nie ma zastosowania, jeżeli dana płatność została dokonana na skutek pomyłki właściwego organu lub innego organu oraz jeżeli błąd nie mógł zostać wykryty przez rolnika. Przywołany przepis nie mógł znaleźć zastosowania w tym konkretnym przypadku, ponieważ omawiane płatności nie zostały dokonane wskutek pomyłki organu, lecz niewątpliwie świadomego zachowania samego wnioskodawcy.

Stosownie do art. 73 ust. 5 tego samego aktu prawa unijnego, obowiązek zwrotu nienależnie dokonanej płatności nie miałby zastosowania, jeżeli okres między datą płatności pomocy a datą pierwszego powiadomienia beneficjenta przez właściwe władze o nieuzasadnionym charakterze danej płatności jest dłuższy niż lat dziesięć (w wypadku złej wiary beneficjenta) albo dłuższy niż lat cztery (w sytuacji, gdy beneficjent legitymuje się dobrą wiarą).

Wbrew przekonaniu autora skargi, organ II instancji dokonał oceny niespełnienia tej przesłanki dobrej wiary - warunkującej krótszy, czteroletni okres przedawnienia - albowiem w okolicznościach sprawy, to jest w aspekcie przesądzenia prawomocnymi wyrokami sądów cywilnych, że umowy dzierżawy dotyczące deklarowanych we wnioskach skarżącego gruntów rolnych były pozorne i przez to nieważne, a także nieważne były ukryte czynności prawne zaś faktycznym użytkownikiem tych gruntów nie był skarżący a jedynym celem zawarcia umów było uzyskanie nieuprawnionych płatności rolnych – stanowią ewidentnie o braku dobrej wiary, co oczywiste.

Sąd nie dopatrzył się naruszenia przepisu art. 10 § 1 k.p.a. W aktach administracyjnych sprawy znajduje się kopia datowanego na 14 kwietnia 2014 r. i skierowanego do pełnomocnika strony skarżącej pisma organu, zatytułowanego jako "Zawiadomienie Nr [...] o wszczęciu postępowania administracyjnego" w sprawie ustalania kwot nienależnie pobranych płatności bezpośrednich przyznanych na mocy opisanych wyżej decyzji z [...] lutego 2009 r. oraz z [...] marca 2010 r., z pouczeniem o treści art. 10 § 1 k.p.a. wraz z wyznaczeniem siedmiodniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie. Pismo to zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącego w dniu [...] kwietnia 2014 r.

W tym stanie rzeczy, wobec braku naruszeń prawa procesowego lub materialnego, Sąd skargę oddalił na mocy art. 151 p.p.s.a.