II OSK 1839/12

Uzasadnienie

Wyrokiem z 28 marca 2012 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu po rozpoznaniu skargi C.K. (dalej jako "skarżący") uchylił zaskarżoną decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z [...] czerwca 2011 r. w przedmiocie odmowy przyznania uprawnień do świadczenia pieniężnego. Jednocześnie Sąd I instancji określił, że zaskarżona decyzja nie może być wykonana.

Decyzją z [...] maja 2010 r. Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych odmówił przyznania skarżącemu uprawnienia do świadczenia pieniężnego przysługującego osobom deportowanym do pracy przymusowej. W podstawie prawnej organ powoła się na art. 2 pkt 2 i art. 4 ust. 1, 2 i 4 ustawy z 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. z 1996 r. Nr 87, poz. 395 ze zm. – dalej jako "ustawa o świadczeniu pieniężnym") oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 grudnia 2009 r., sygn. akt K 49/07.

W uzasadnieniu decyzji organ wskazał, że wnioskodawca w okresie okupacji wykonywał pracę przymusową w pobliżu stałego miejsca zamieszkania. Praca ta nie przybrała zatem szczególnie dotkliwej formy, o której orzekał Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyroku, tzn. nie była połączona z wysiedleniem i wyrwaniem z dotychczasowego środowiska.

Skarżący wniósł o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej decyzją z [...] lipca 2010 r. wskazując, że nałożony na niego obowiązek pracy przymusowej związany był z wysiedleniem poza miejsce zamieszkania, bez możliwości powrotu oraz z "wyrwaniem" z dotychczasowego środowiska do obcych ludzi, a także z wykorzystywaniem pracy niedostosowanej dla ośmioletniego dziecka.

Decyzją z [...] lipca 2010 r. Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych utrzymał w mocy decyzją własną z [...] maja 2010 r.

Zdaniem organu, z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że wnioskodawca wykonywał pracę przymusową w miejscowości Kębłowo, znajdującej się w niewielkiej odległości od miejsca jego stałego zamieszkania. W ocenie organu, nie nastąpił więc fakt wysiedlenia określony w ustawie o świadczeniu pieniężnym.

Skargę na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu wniósł skarżący.

Wyrokiem z 20 stycznia 2011 r., sygn. akt II SA/Po 563/10 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu uchylił zaskarżoną decyzję.

Decyzją z [...] czerwca 2011 r. Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych ponownie odmówił skarżącemu przyznania uprawnienia do świadczenia pieniężnego przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej.

Organ powtórzył dotychczasowy przebieg postępowania, a także powtórzył argumentację zawartą w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 grudnia 2009 r. K 49/07. Wyjaśnił, że skarżący został wywieziony w lutym 1940 r. z całą rodziną z Adamowa do Kębłowa, gdzie z braćmi wykonywał pracę przymusową. Jak oświadczył sam skarżący, w Kębłowie mieszkał z matką, która pracowała u niemieckiego osadnika, natomiast on sam, choć z uwagi na młody wiek nie został skierowany do pracy przez okupanta, pracował w polskim gospodarstwie, gdzie zajmował się opieką i wypasem bydła. Podczas przesłuchania dokonanego w ramach pomocy prawnej przez pracownika Ośrodka Pomocy Społecznej w Wolsztynie skarżący wskazał, że pracę podjął z uwagi na ciężką sytuację życiową matki. Wraz z nim pracowało jeszcze dwóch Polaków, a sama miejscowość Kębłowo miała charakter typowo polski. Skarżący oprócz codziennych kontaktów z matką miał też zapewniony sporadyczny kontakt z rodzeństwem. W ocenie organu, w niniejszej sprawie oprócz twierdzeń strony brak dowodów świadczących o deportacji do pracy przymusowej. Strona w żaden sposób nie udowodniła, że przez cały okres świadczenia pracy była pozbawiona kontaktu z najbliższą rodziną. Organ podkreślił, że w warunkach działań wojennych rodziny często były rozłączane, a dzieci pozbawione opieki nawet na kilka lat. W tej sytuacji bieżący nawet kilkugodzinny kontakt skarżącego z rodziną dawał mu poczucie bezpieczeństwa i stałej opieki. Zdaniem organu, okoliczności powyższe wskazują, że nie zostały spełnione przesłanki uzasadniające przyznanie świadczenia.

Skarżący wniósł skargę na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu.

Uchylając zaskarżoną decyzję Sąd I instancji wskazał, że w ocenie organu, dla przyznania świadczenia spełnione muszą zostać łącznie następujące przesłanki: wywiezienie z dotychczasowego miejsca zamieszkania, mające charakter "wyrwania" z dotychczasowego środowiska oraz podjęcie pracy przymusowej. Sąd I instancji podzielił to stanowisko, jednak zaznaczył, że nie może ono znaleźć zastosowania w stosunku do dzieci, wywiezionych wraz z rodzicami skierowanymi do pracy przymusowej. O deportacji (wywiezieniu) można mówić również wtedy, gdy dziecko zostało wywiezione z rodzicami na roboty przymusowe, niezależnie od tego, czy faktycznie pracowało. Osadzenie w obozie pracy przymusowej z rodzicami jest wystarczającą przesłanką do zaliczenia do osób represjonowanych w rozumieniu art. 2 ustawy o świadczeniu pieniężnym. Zdaniem Sądu I instancji, nie można zakładać, że cel wywiezienia dziecka z rodzicami deportowanymi na roboty przymusowe był inny niż w stosunku do rodziców, co oznacza, że brak skierowania na roboty przymusowe, wykluczałby powyższe osoby z kręgu podmiotów mogących uzyskać świadczenie pieniężne. W stosunku do dzieci wywiezionych z rodzicami skierowanymi do pracy przymusowej, przyznanie świadczenia pieniężnego nie jest uzależnione od okoliczności, czy zostały one skierowane do pracy przymusowej, czy też, jak ma to miejsce w przedmiotowej sprawie, podjęły pracę z uwagi na trudne warunki, w jakich znalazła się ich rodzina.

W ocenie Sądu I instancji, ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że skarżący miał utrudniony kontakt z rodziną, co jest z jednym z czynników wskazujących na zaostrzony charakter represji. Skarżący, jako ośmioletnie dziecko, został wywieziony z matką i dwójką braci z miejsca zamieszkania – miejscowości Adamowo do miejscowości Kębłowo. Skarżący zamieszkiwał wspólnie z matką, jednak konieczność wykonywania przez nią pracy, a także podjęcie pracy przez skarżącego przesądzały, że kontakty powyższe miały charakter ograniczony, uniemożliwiający rozwijanie więzi rodzinnych. Kontakt z braćmi wywiezionymi wspólnie z nim do Adamowa był sporadyczny, nie zamieszkiwali razem ze skarżącym i matką, pracowali w innych gospodarstwach.

Sąd I instancji podkreślił, że skarżący do końca wojny nie miał kontaktu z ojcem, który został przewieziony do obozu pracy w Żabikowie koło Poznania. Brat J. został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Majdanku, gdzie zginął. Brat S. i siostra Ł. zostali wywiezieni do innej miejscowości, skarżący nie miał z nimi kontaktu, aż do końca wojny.

W ocenie Sądu I instancji, organy powinny mieć na względzie, że rodzinny dom skarżącego oraz cała wieś po wywiezieniu do Adamowa został zajęty przez przesiedlonych Niemców. Zdaniem Sądu I instancji, okoliczność ta zwiększała poczucie wyrwania skarżącego ze środowiska, zwiększała stopień dolegliwości związanej z wywiezieniem.

Sąd I instancji nie podzielił stanowiska organu, zgodnie z którym fakt, że niektóre z okoliczności wynikają jedynie z zeznań skarżącego, przy jednoczesnym braku innych dowodów, podważa wiarygodność tych zeznań. Przepis art. 86 k.p.a. stanowi, że organ administracji może przesłuchać stronę celem wyjaśnienia faktów istotnych dla sprawy, jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub z powodu ich braku pozostały one nie wyjaśnione. Zdaniem Sądu I instancji, niedopuszczalnym było stwierdzenie w decyzji, że strona w żaden sposób nie udowodniła, że przez cały okres świadczenia pracy pozbawiona była kontaktu z rodziną, z tego tylko powodu, że w niniejszej sprawie oprócz twierdzeń strony brak było na tę okoliczność innych dowodów.

W ocenie Sądu I instancji, sam fakt, że skarżący wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym należącym do Polaka nie może również wykluczać poddania skarżącego represji. Pracę tę należało bowiem ocenić w kontekście wieku skarżącego oraz faktu, że do jej wykonywania skarżący zmuszony został na skutek niewystarczających racji żywnościowych otrzymywanych przez matkę. W ocenie Sądu I instancji, organ powinien także mieć na względzie, że z zeznań skarżącego wynika fakt kolaboracji właściciela gospodarstwa z Niemcami.

W ocenie Sądu I instancji, Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych wadliwie uznał, że wobec braku skierowania skarżącego do wykonywania robót przymusowych, brak było przesłanek uzasadniających przyznanie świadczenia pieniężnego.

W ocenie Sądu I instancji, czynnikiem wskazującym na zaostrzony charakter represji nie jest wyłącznie brak kontaktu, ale również utrudniony kontakt z rodziną, który wskazywany był w zeznaniach skarżącego, czego nie organ skutecznie nie zakwestionował.

W ocenie Sądu I instancji, odmawiając przyznania świadczenia Kierownik Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych naruszył art. 2 pkt 2 lit a i ustawy z o świadczeniu pieniężnym.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

W pierwszej kolejności organ zarzucił naruszenia prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię art. 2 pkt 2 ustawy o świadczeniu pieniężnym, polegającą na przyjęciu, że represje doznane przez stronę stanowią represję w rozumieniu cytowanego przepisu. W ocenie organu, skarżący doznał innego rodzaju represji niż określone w ustawie o świadczeniu pieniężnym.

Organ zarzucił także naruszenie przepisów postępowania.

Po pierwsze, art. 141 § 4 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm. - zwanej dalej "p.p.s.a.") wobec braku przedstawienia w uzasadnieniu wyroku takich ustaleń i dowodów, które mogłyby przemawiać za oddaleniem skargi.

Po drugie, art. 152 p.p.s.a. poprzez określenie w wyroku, że zaskarżona decyzja nie może być wykonana, podczas gdy ze swojej istota decyzja odmawiająca przyznania świadczenia pieniężnego, nie podlega wykonaniu.

Organ wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Poznaniu, a także zasądzenie, na podstawie art. 203 pkt 2 w związku z art. 205 p.p.s.a. od skarżącego kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa prawnego.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje:

W świetle art. 174 p.p.s.a., skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach:

1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,

2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Podkreślić przy tym trzeba, że Naczelny Sąd Administracyjny jest związany podstawami skargi kasacyjnej, ponieważ w świetle art. 183 § 1 p.p.s.a. rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Jeżeli zatem nie wystąpiły przesłanki nieważności postępowania wymienione w art. 183 § 2 p.p.s.a. (a w rozpoznawanej sprawie przesłanek tych brak), to Sąd związany jest granicami skargi kasacyjnej. Oznacza to, że Sąd nie jest uprawniony do samodzielnego dokonywania konkretyzacji zarzutów skargi kasacyjnej, a upoważniony jest do oceny zaskarżonego orzeczenia wyłącznie w granicach przedstawionych we wniesionej skardze kasacyjnej.

Po pierwsze, na uwzględnienie nie zasługiwał zarzut naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a. Zarzut ten jest niezrozumiały i nie został szerzej uzasadniony. Trudno przyjąć, że Sąd I instancji powinien przedstawiać argumentację mającą przemawiać za oddaleniem skargi, skoro ocenił, że zaskarżoną decyzję należało uchylić. Zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 lutego 2010 r., II FPS 8/09 (ONSAiWSA z 2010 r., Nr 3, s. 39), przepis art. 141 § 4 p.p.s.a. może stanowić samodzielną podstawę kasacyjną, jeżeli uzasadnienie orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego nie zawiera stanowiska co do stanu faktycznego przyjętego za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia. Nie ulega wątpliwości, że takie stanowisko rozstrzygnięcie Sądu I instancji w niniejszej sprawie zawiera. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej organ nie powiązał zarzutu naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a. z odpowiednimi przepisami procedury administracyjnej, które w ocenie organu zostały naruszone przez organ administracji i co, zdaniem organu, znalazło wyraz w błędnym, niespełniającym warunków z art. 141 § 4 p.p.s.a., uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji.

Po drugie, zarówno Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu jak i Naczelny Sąd Administracyjny nie przesądziły kwestii zasadności przyznania skarżącemu przedmiotowego świadczenia. Zarzuty stawiane przez Sąd I instancji decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych są zarzutami o charakterze procesowym, dotyczącymi przede wszystkim oceny materiału dowodowego. Zaskarżona decyzja organu nie pozwala jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy praca przymusowa skarżącego odbywała się w warunkach represji, przy uwzględnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 grudnia 2009 r., sygn. akt K 49/07. Stąd też nie można skutecznie postawić Sądowi I instancji zarzutu błędnej wykładni art. 2 pkt 2 ustawy o świadczeniu pieniężnym. Przeciwnie, wykładnia tego przepisu przedstawiona przez Sąd I instancji jest prawidłowa i uwzględnia zarówno brzmienie cytowanego przepisu, jak i rozważania zawarte we wskazanym wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Oczywistym jest, że każda sprawa administracyjna powinna być traktowana indywidualnie, stąd żeby uniknąć zarzutów w tym zakresie konieczne jest między innymi dokonanie przez organ pełnej i rzetelnej oceny materiału dowodowego, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, a następnie przedstawienie tej oceny w uzasadnieniu decyzji. Takiej oceny w niniejszej sprawie zabrakło, ponieważ Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nie uzasadnił w sposób przekonujący swojego stanowiska, czego konsekwencją było prawidłowe uchylenie przez Sąd I instancji zaskarżonej decyzji.

Po trzecie, na uwzględnienie nie zasługiwał ponadto zarzut naruszenia art. 152 p.p.s.a. Zgodnie z treścią tego przepisu, w razie uwzględnienia skargi sąd w wyroku określa, czy i w jakim zakresie zaskarżony akt lub czynność nie mogą być wykonane. W doktrynie i orzecznictwie pojawił się spór co do tego, czy orzeczenie na podstawie art. 152 p.p.s.a. musi znaleźć swoje miejsce w każdym wyroku uwzględniającym skargę, czy jedynie w takich przypadkach, gdy akt, którego dotyczyła skarga nadaje się do wykonania. Nie ulega bowiem wątpliwości, że orzeczenie w tym przedmiocie w odniesieniu do decyzji przyznającej określone świadczenie czy uprawnienie jest możliwe i w praktyce oznacza wstrzymanie skutków takiego rozstrzygnięcia organu do czasu uprawomocnienia się wyroku. Natomiast w przypadku decyzji odmawiającej przyznania uprawnienia, tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie, rozstrzygnięcie na podstawie art. 152 p.p.s.a. nie oznacza oczywiście, że do czasu uprawomocnienia się wyroku decyzja nie podlega wykonaniu, czyli nie oznacza, że w tym czasie świadczenie przysługuje. Ponadto przepis art. 152 p.p.s.a. nie uzależnia jednak określenia, czy i w jakim zakresie akt lub czynność nie mogą być wykonane od tego, czy rozstrzygnięcie takie wywoła określone i oczywiste skutki (tak jak to ma miejsce w pierwszym, omówionym wyżej przypadku). Nie można bowiem wykluczyć, że decyzja odmawiająca przyznania określonego uprawnienia wywołuje inne, niż tylko bezpośrednio z niej wynikające skutki, choć niewątpliwie będą to sytuacje niezwykle rzadkie. Niezależnie jednak od rozstrzygnięcia tego sporu, ewentualne określenie przez Sąd I instancji, że zaskarżona decyzja odmawiająca przyznania uprawnienia nie podlega wykonaniu do czasu uprawomocnienia się wyroku, nie ma żadnego wpływu na treść tego orzeczenia. W żaden bowiem sposób nie czyni wadliwym uchylenia zaskarżonej decyzji oraz decyzji ją poprzedzającej. Oznacza to, że nawet uznanie powyższego orzeczenia za uchybienie przepisom postępowania (choć jak już wyżej wskazano nie jest to oczywiste), nie pozwala na przyjęcie stanowiska, że uchybienie to miało istotny (a nawet jakikolwiek) wpływ na wynik sprawy. Uchybienie takie nie może więc stanowić podstawy uchylenia zaskarżonego wyroku na podstawie art. 174 pkt 2 p.p.s.a.

Z powyższych względów i na podstawie art. 184 ustawy p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

-----------------------

3

7